Ñeni Yotuboila Ku Milombelo Miteakanibwe Senene

“Dijina dyobe dya ntumbo dyeselwe dyese.”​—NEH. 9:5.

 1. Le i kubungakana’ka kwābungakene bantu ba Leza kotusa kubandaula, ne i bipangujo’ka byaipangulwa?

“IMANAI, mutōtei Yehova Leza wenu wa nyeke ne nyeke-ke.” Na bino binenwa bikunka mutyima, bantu ba Leza ba pa kala bābungakene kulombela ino milombelo milampe isonekelwe mu Bible. (Neh. 9:4, 5) Bābungakenine mu Yelusalema mu difuku dya 24 dya kweji wa Tishidi, kweji wa busamba-bubidi wa Bayuda, mu mwaka wa 455 K.K.K. Kitatyi kyotubandaula binkumenkume byālongekele mu dino difuku dya pa bula, wiipangule amba: ‘Le i  kibidiji’ka kiyampe kyēbakweshe babwanye kwibungila pamo? Le i  ñeni’ka mikwabo yotubwanya kuboila ku ino milombelo miteakanibwe senene?’​—Mit. 141:2.

KWEJI WA PA BULA

 2. Le i kimfwa’ka kilumbuluke kyētushidile bene Isalela ku kubungakana kobābungakene pa kupwa kūbakulula mpembwe ya Yelusalema?

² Kweji’tu umo kumeso kwa kuno kubungakana kotwesambila’po kūlu, Bayuda bāvuile mwingilo wa kubakulula mpembwe ya Yelusalema. (Neh. 6:15) Bantu ba Leza bāpwile mwingilo mu mafuku’tu 52, kupwa bata mutyima nakampata ku bisakibwa byabo bya ku mushipiditu. O mwanda mu difuku dibajinji dya kweji mukwabo, kweji wa Tishidi, bēbungile pamo mu kīkwe mwanda wa kwivwana Ezela ne bene Levi bakwabo bādi batanga Mukanda wa Bijila wa Leza na diwi ditunduke ne kwiushintulula. Bisaka byonso kubadila’mo ne “bonsololo bakōkeja kwivwana ne kwivwanija,” bāimene ne kuteja “kushilwila lubanga bwē, kutūla ne dyuba mu mitwe.” Bine kino i kimfwa kiyampe kotudi batwe bapwidila dyalelo mu Mobo a Bulopwe mayampe! Ino, le upuakanibwanga kyaba kimo ne kushilula kulangulukila pa bintu byamvubu mityetye mu kino kitatyi? Shi i amo, langulukila monka pa kimfwa kya bene Isalela wa kala kebādipo’tu’nka bateja, ino bādi bata mutyima ku byobādi bemvwana kufika ne byobashilula kudila pa mwanda wa muzo wabo wādi ukankalwa kukōkela Mukanda wa Bijila wa Leza.​—Neh. 8:1-9.

 3. Le bene Isalela bālondele buludiki’ka na kikōkeji?

³ Inoko, kino kekyādipo kitatyi kya bantu bonso kya kwisāsa bubi. Byodyādi difuku dya masobo, kyādi kitatyi kya nsangaji mu butōtyi bwa Yehova. (Umb. 29:1) O mwanda Nehemia wāsapwidile bantu amba: “Mwiendelei shenu, mu kadyei mwita munune, ne kutoma bitobala’bya, mutumei byepelo kudi yewa wampikilwa kulongolwelwa’byo; mwanda dyalelo dino’di i dikola kudi Mfumwetu; nansha banwe kufitwa pa mutyima; mwanda tusepo twa Yehova i bukomo bwenu.” Kintu kya kutendelwa i kino, bantu bākōkele ebiya difuku dyaalamuka ke “nsangaji mikatampe.”​—Neh. 8:10-12.

 4. Le mitwe ya bisaka bya bene Isalela yālongele bika, ne i mwanda’ka wa mvubu obāmwene ku ano Masobo a Bitanda?

⁴ Mu difuku dyalondele’po, mitwe ya bisaka yābungakenine pamo mwanda wa kuyuka muswelo wādi wa kubwanya muzo kulonda na katentekeji Mukanda wa Bijila wa Leza. Kitatyi kyobādi befunda Bisonekwa, bāmwene amba kweji wa busamba-bubidi wādi kweji wa Masobo a Bitanda ādi afula na kitango kijila kya tamba mu difuku dya 15 kutūla ku dya 22 dya kweji wa Tishidi, o mwanda bādi bashilula kwiteakanya. Ano Masobo a Bitanda āikele kulumbuluka tamba mu mafuku a Yoshua ne kufula kukuleta “nsangaji mikatampe.” Kintu kya mvubu kyādi kilongwa ku ano Masobo i kutanga Mukanda wa Bijila wa Leza mu kitango kya bantu “mo bukila mo bukila, kushilwila ku difuku dibajinji kutūla ne ku difuku dya kumfulo’dya.”​—Neh. 8:13-18.

DIFUKU DYA KWISĀSA

 5. Lelo bantu ba Leza bālongele bika kumeso kwa bene Levi kwibalombela kudi Yehova?

⁵ Mafuku abidi pa kupita’po, kitatyi kyabwana kya Isalela kwisāsa mu kitango kya bantu pa mwanda wa kukomenwa kobākomenwe kulama Mukanda wa Bijila wa Leza. Dino kedyādipo difuku dya kusoba masobo. Ino, bantu ba Leza bālongele kijila-nzala na kuvwala nkōlwa bu kiyukeno kya madilo. Kadi, Mukanda wa bijila wa Leza wātangīlwe bantu mu mansá asatu mu kitatyi kya lubanga. Kyolwa, “ke bevukwila ku meso a [Yehova], Leza wabo ne kusaba bubi bwabo.” Kadi bene Levi bāimanine bantu na milombelo yabo miteakanibwe senene. ​—Neh. 9:1-4, Dibuku Dijila.

 6. Le i bika byādi bilengeja milombelo ya bene Levi ikale na mushike, ne ino milombelo itufundija bika?

⁶ Na bubine, kutangwa kwa Mukanda wa Bijila wa Leza kwākweshe bene Levi bateakanye ino milombelo ya mushike. Mavese dikumi emanine bininge pa mingilo ya Yehova ne ngikadilo yandi. Mu milombelo mikwabo, bādi batela kyaba ne kyaba ‘lusa lwa miswelo ne miswelo’ lwa Leza ne kushintulula patōkelela’mba bene Isalela kebādipo bafwaninwe luno lusa. (Neh. 9:19, 27, 28, 31) Milombelo yotulombela kudi Yehova nayo ikekala miyampe ne ya mushike shi tulangulukila pa kinenwa kya Leza pamo bwa bene Levi, ne kuleka Yehova esambe netu kumeso kwa batwe kumulomba.​—Mit. 1:1, 2.

 7. Le bene Levi bālombele Leza bika, ne i ñeni’ka yotuboila’ko?

⁷ Ino milombelo idi na kintu kimo kipēla. Kino kintu kitanwa mu kipindi kya mfulo kya vese 32, kitangwa amba: “pano namino Leza wetu, Leza mukatakata, mukomokomo, ne wakitenteji, ulamanga kipwano ne kanye, kokalekapo misongo’ya imweke bwa kintu kityetye ku meso obe, yafika ko tudi, ne padi balopwe bapidishitu betu, ne padi bapolofeto betu, ne padi batata, ne padi bantu bobe bonsololo, kushilwila pa kyaba kya balopwe ba Ashidia, kutūla ne ku dyalelo dino’di.” Mu uno muswelo, bene Levi bētushidile kimfwa kiyampe kya kutumbija ne kufwija’ko Yehova kumeso kwa kumulomba byotusaka mu milombelo.

KUTUMBIJA DIJINA DYA TUMBO DYA LEZA

8, 9. (a) Le bene Levi bāshilwile milombelo yabo mu muswelo’ka ulombola kwityepeja? (b) Le i bibumbo’ka bibidi byātelele bene Levi?

⁸ Nansha shi milombelo yabo yādi miteakanibwe senene, bano bene Levi bādi betyepeje kadi bādi bamwene amba buya bwa binenwa byabo kebwādipo bubwanya kulombola ne pa mfulo ntumbo mine yādi ifwaninwe Yehova. O mwanda, bashilula milombelo yabo itala bantu ba Leza na bino bishima bya kwityepeja amba: “Dijina dyobe dya ntumbo dyeselwe dyese, byo dyazunzulwa kupita dyese dyonsololo ne mitendelo mine.”​—Neh. 9:5.

⁹ Bāendelele na kulombela amba: “Abewa wi Yehova, ke abewa enka kasuku kobe kadi; wapangile mūlu, ne diulu dya madiulu, ne bibumbo byao byonsololo pamo, ntanda ne bintu byonso bidi ponka, ne tulungatwamema ne byonsololo bidi monka, ino abe webikadija byumi byonsololo; kadi kibumbo kya mūlu kikutōtanga.” (Neh. 9:6) Bine, Yehova Leza wāpangile diulu ne ntanda pamo ne bisansa kebibadika bya ñenyenye. Bya kadi wadingakene nandi, wāpangile umbuo wetu wa ntanda mulumbuluke ne bukomo bwa’o butulumukwa bwa kukwatakanya būmi bwishileshile​—bintu byūmi bivudija nyeke mungya miswelo yabyo. I enka bamwikeulu bajila ba Leza kete bēmwenine bino bintu byonso, bene betwa ne bu ‘kibumbo kya mūlu.’ (1 Bal. 22:19; Yoba 38:4, 7) Kadi, bamwikeulu baloñanga kiswa-mutyima kya Leza na kwityepeja kupityila ku kusapwila bantu ba bubi “bakapyana lupandilo.” (Bah. 1:14) Bine, bamwikeulu i betushīle kimfwa kya kutendelwa kyotwingidila mu bumo pamo bwa kibumbo kifundijibwe biyampe!​—1 Kod. 14:33, 40.

10. Le i ñeni’ka yotuboila ku muswelo wādi wikele Leza na Abalahama?

¹⁰ Kadi, bene Levi bādi batele mutyima ku muswelo wādi wikele Leza na Abalama, mwine wādi kabutwile mwana nansha umo na Salai wandi mukaji ñumba, aye papo na myaka 99. I mu kino kitatyi mwāmushintyile Yehova dijina ke Abalahama, ko kunena’mba “shandya mizo mingi mingi’tu.” (Ngal. 17:1-6, 15, 16) Kadi Leza wālaile Abalahama amba lukunwa lwandi lwādi lwa kupyana ntanda ya Kenani. Divule dine bantu belwanga byobalaya; ino Yehova kelwangapo. Monka mwālombedile bene Levi amba: “Abe wi Yehova Leza ye watongele Abalama ne kumulupuja mu Ulu wa bene Kaladea, wamupele dijina dya bu-Abalahama; ne kutana mutyima wandi wa binebine ku meso obe wasamba nandi kipwano, kupana ntanda ya Kenani, . . . ke kupana’yo kudi lukunwa lwandi kadi; kadi ubafikijija binenwa byobe, mwanda wi moloke.” (Neh. 9:7, 8) Netu tulongei bukomo bwa kwiula Leza wetu moloke na kwikankila’ko nyeke mwanda wa kufikidija byotunena.​—Mat. 5:37.

BINTU BYAKUTENDELWA BYĀLONGELE LEZA

11, 12. Le dijina Yehova dishintulula bika, ne ino shintulwilo yāmwekele namani mu muswelo waādi wikele na lutundu lwa Abalahama?

¹¹ Dijina Yehova dishintulula “Yewa Wikadija Ke,” ko kunana’mba Leza wendelela kwingila mwanda wa kufikidija milao yandi. Kino kyāmwekele biyampe mu muswelo wāikele Leza na lutundu lwa Abalahama kitatyi kyolwādi lumuninwe bupika mu Edipito. Mu kine kitatyi’kya, byādi bimweka bu muzo onso mutuntulu keubwanyapo kunyongololwa ne kutwela mu Ntanda ya Mulao. Inoko, Leza wāendelele kulonga byādi ufwaninwe kulonga mwanda wa kufikidija mulao wandi, kadi mu uno muswelo wālombola’mba ye aye kete ufwaninwe dino dijina dya pa bula dya bu Yehova.

¹² Milombelo yāsonekelwe na Nehemia isambila padi Yehova amba: “Ino wamwene disusu dya batata mu Edipito, ne kwivwana diwi dya kudila kwabo pa kalunga-katyila. Kadi walombwele biyukeno ne bingelengele padi Felo, ne pa bengidi bandi bonso, ne pa bantu bonso ba ntanda yandi; mwanda wayukile bibi byonso byo balongele bya kwitatula padi abo; kabidi wamwekeja ntumbo yobe pamo’nka bwa mo imwekele ne dyalelo dino’di. Byobiya wakalañanya kalunga-kamema kumeso kwabo, penepa ne kupita bapita umbukata bwa kalunga-kamema panshi pomu; ino bakwibapinga webela munshi mulampe munkulwe, pamo’nka bwa dibwe mu mema malamala.” Kadi, milombelo yendelela kwisambila pa bintu bikwabo byālongēle Yehova bantu bandi amba: “Abe wanekenya ku meso abo bekadi ba ntanda’ya, ke bene Kenani kadi . . . Penepo kadi bebayata bibundi bya masakwa, ne ntanda mifukile, kadi baikala ne mobo mayule bintu byonsololo biyampe, mishimwa mikolwe, ne madimi-amañanza, ne madimi a impafu, ne mityi ya bipa ya ntanda ne miseke, byonso bya bu-kishi kyabo; enka nenki badya, baikuta, baalamuka ke banune, ne kwisangaja abo bene mu buyampe bobe bukatakata.”​—Neh. 9:9-11, 24, 25.

13. Le Yehova wāvuije bisakibwa bya ku mushipiditu bya Isalela namani, ino le bano bantu bālongele’po namani?

¹³ Kudi bintu bikwabo bivule byāendelele kulonga Leza pa kufikidija mpango yandi. Kimfwa, pa kupwa’tu kwa Isalela kutamba mu Edipito, Yehova wāvuije bisakibwa byabo bya ku mushipiditu. Bene Levi bāvulukile mu milombelo yabo kudi Leza amba, “watūka ne pa lūlu lwa Shinai, ne kwisamba nabo abe mūlu, webapa misoñanya myoloke, ne bijila bya binebine, bitūngo bilumbuluke, ne bijila bine.” (Neh. 9:13) Yehova wālongele bukomo bwa kufundija bantu bandi mwanda wa bekale bafwaninwe kwitwa pa dijina dyandi dijila bu bampyana ba Ntanda ya Mulao, ino bapela bintu biyampe byobāfundijibwe.​—Tanga Nehemia 9:16-18.

BĀDI BASAKILWA MADINGI

14, 15. (a) Le i muswelo’ka wādi utele Yehova mutyima na lusa ku bantu bandi ba bubi? (b) Le i ñeni’ka yotuboila ku muswelo wādi wikele Leza na muzo wandi mutongwe?

¹⁴ Bene Levi bātelele mu milombelo bubi bubidi bwālongele Isalela pa kupwa’tu kwa abo kulaya ku Lūlu lwa Shinai amba bakalama Mukanda wa Bijila wa Leza. Pa kino, bādi bafwaninwe kufwa. Ino bātumbije Yehova mu milombelo amba: “Mu lusa lobe lwa miswelo ne miswelo kwebazobolwelepo muntanda mutuputupu; . . . webadishishe myaka makumi aná . . . kebabudilwepo nansha kamo kene; bivwalwa byabo kebyasafukilepo, kadi ne maulu abo kuyula mpika.” (Neh. 9:19, 21) Dyalelo nadyo, Yehova witupanga bintu byonso byotusakilwa amba tumwingidile na kikōkeji. Ketwakekalai pamo bwa tununu ne tununu twa bene Isalela bāfwile mu ntanda mutuputupu pa mwanda wa kubulwa kikōkeji ne lwitabijo. Na bubine, bino bintu “byalembelwe mwanda wa kwitudyumuna bātwe bakufikilwa na pa mfulo ya panopantanda.”​—1 Kod. 10:1-11.

¹⁵ I kya bulanda, mwanda pa kupwa’tu kutwela mu Ntanda ya Mulao, bene Isalela bāitabije mutōtelo wa busekese ne butapani bwa baleza ba bene Kenani. Ebiya Yehova wāleka mizo yādi ibajokolokele isusule muzo wandi mutongwe. Kitatyi kyobādi besāsa, Yehova wādi wibalekela na lusa ne kwibapandija ku balwana-nabo. Kino kyādi kilongeka “minsungu mingi’tu.” (Tanga Nehemia 9:26-28, 31.) Bene Levi besāshile amba: “Abe webatūkije mutyima ne kwibemanina bu-kamoni ku mushipiditu obe kudi bapolofeto bobe; ino kebaswelepo kupana kutwi, ehe; po pa mwanda o webapanine mu kuboko kwa bantu ba matanda’ba.”​—Neh. 9:30.

16, 17. (a) Pa kupwa kutamba mu bupika, le bene Isalela bālongele namani kwishila na bambutwile babo bātwelele dibajinji mu Tanda ya Mulao? (b) Le bene Isalela bēsāshile bika, ne balaile kulonga bika?

¹⁶ Nansha ke pobāpwile kutamba mu bu misungi, bene Isalela bābudilwe kadi kikōkeji. Byafula namani? Bene Levi bāendelele na kulombela amba: “Talapo bidi, twi bapika dyalelo dino’di, pa ino ntanda yo wapene kudi batata kudya bipa byayo, ne biyampe byayo, monapo, twi bapika monka mu ayo. Penepo kadi ipana ntundubuko mingimingi kudi balopwe bo wetubikila ko tudi mwanda wa bubi bwetu; . . . kabidi tudi mu byamalwa byamwiko’tu.”​—Neh. 9:36, 37.

¹⁷ Le bene Levi bādi bakimba kunena’mba Leza wādi na bukondame pa kuleka bino byamalwa? Mhm! Besāshile amba: “Abe wādi moloke mu kyokya kyonsololo kyetufikīle; nanshi batwe tubalonga byabupupakane.” (Neh. 9:33) Kadi mu ino milombelo ya kubulwa kwisakila mudi ne mulao wālaile muzo wa kwendelela kukōkela Mukanda wa Bijila wa Leza. (Tanga Nehemia 9:38; 10:29) Pa kino, bendeji ba Bayuda bāshinyinye ku bino bilembwa mashinyantyile 84.​—Neh. 10:1-27.

18, 19. (a) Le i bika byotusakilwa pa kupanda mu ntanda impya ya Leza? (b) Lelo i bika byoketufwaninwepo kuleka kulomba, ne mwanda waka?

¹⁸ Tusakilwa kudingilwa na Yehova mwanda wa tufikile pa kupanda mu ntanda impya ya boloke. Mutumibwa Polo wāipangwile amba: “Lelo i mwana ka wakubulwa kudingilwa ne shandi madingi, a?” (Bah. 12:7) Tulombolanga amba twitabije kuludikwa na Leza mu būmi bwetu na kūminina na kikōkeji mu mwingilo wetu ne kuleka mushipiditu wandi witulumbulule. Kadi shi tubalonga bubi bukatampe, tukokeja kukulupila’mba Yehova uketulekela enka shi tubesāsa bya binebine ne kwitabija madingi na kikōkeji.

¹⁹ Yehova usa panopano ponka kutumbija dijina dyandi na mwaātumbijije’dyo kitatyi kyaānyongolwele bene Isalela mu Edipito. (Ezek. 38:23) Monka mwāpyanine bantu bandi ba pa kala Ntanda ya Mulao, ne bene Kidishitu bonso bōminine bu batōtyi ba Yehova ba kikōkeji bakamona būmi mu ntanda impya ya Leza ya boloke. (2 Pet. 3:13) Na ano madyese etutengele kumeso, ketwakalekai kulomba buujila bwa dijina dya Leza dya ntumbo. Kishinte kilonda’ko kikesambila pa milombelo mikwabo yotufwaninwe kulonda mu būmi mwanda wa kumona madyese a Leza dyalelo ne nyekeke.