Dibuku dya Tunangu Didi na Musapu Mufwaninwe Dyalelo

‘MUFUKO muyule tunangu udi na bulēme kupita’ko owa muyule malungo,’ mo mwānenene Yoba, mukulutuba wa kala, muntu wādi mpeta wa ntanda ne miseke mu yabo myaka’ya. (Yoba 1:3; 28:18; 42:12) Bine, tunangu i tulēme mpata kupita bintu bya bupeta mu kukwasha muntu usaka kulumbulula būmi bwandi. Solomone Mulopwe wa tunangu wānene amba: ‘Tunangu i nsakwa, monka mwikadile lupeto i nsakwa; ino kutabuka kwa buyuki i mwanda tunangu ato tulamanga benē’to’ba bomi.’​—Musapudi 7:​12.

Ino i kwepi kukokeja kutanwa tuno tunangu dyalelo? Bantu bakimbanga madingi pa makambakano abo ku balembi ba majulunale, ku bafundi ba milongelo ya bantu, ku bondapi ba bantu bavutakanwe ñeni, nansha ke ku batendi ba nywene ne ku bendeji ba myotoka. Kadi kudi bañeni kebabadika batengele’nka kupāna madingi pa kamwanda ko-konso​—mwa kumwena’mo kadyeya. Pavule pene, binenwa bya “tunangu” twa uno muswelo bifikijanga bantu ku kupungila pa mutyima, ne ku byamalwa. Penepo i muswelo’ka otukokeja kusokola tunangu twabine?

Yesu Kidishitu byaādi uyukile myanda ya bantu pa nkote, wānene amba: “Tunangu tubabingizibwa na byato bilongwa.” (Mateo 11:​19, BB) Tubandaulei nanshi makambakano amoamo afikilanga bantu mu būmi, tumone i binenwa’ka bya tunangu bibakwashanga binebine, bya bulēme bukatampe kobadi kupita ‘mufuko muyule malungo.’ Nobe ubwanya kusokola uno ‘mufuko muyule tunangu’ ne kumwena’mo kamweno.

Lelo Ubelanga Misongo ya Kikona-Mulá?

“Ino myaka ya tutwa 20 byoyashilwile na Myaka ya Kuzumbijazumbija mityima namino, mfulo yayo ilombola ngalwilo ya Myaka ya Mityima Kupēpa,” mo munenena dipepala (International Herald Tribune) dya Londoni. Dibweja’ko amba “bwifundi bubajinji mu mizo yonso bwefundilwe misongo mikomo ya kikona-mulá bulombola’mba kuvutakana kwa ñeni kubavula bininge ntanda yonso. Mu matanda amo, kifwa mu Taiwane, mu Lebanona ne mu Nouvelle Zelande, lukongo lo-lonso lulonda’po lwendanga lutādilwa na ino misongo.” Boba babutwilwe kunyuma kwa 1955 banenwanga amba babelanga kikona-mulá mpata, misunsa isatu kutabuka kyābelele bankambo babo.

Kifwa Tomoe, wabelele misongo mikomo ya kikona-mulá, wapwa mafuku mavule ulēle mu butanda. Pa kumona wakomenwa ne mwa kukwatakenya wandi mwana mwana-mulume wa myaka ibidi, wajokela ku njibo ya bambutwile bandi. Mulondakani nabo wadi na mwana mwana-mukaji wa myaka imo na ya mwanā Tomoe wasamba nandi bulunda. Tomoe wasapwila mulondakani nabo mwaadi wimwena bu wakubulwa mvubu; ino uno mulondakani wamulombola kisonekwa kya mu dibuku dimo. Kitangwa’mba: “Dīso nadyo kediyūkilepo kunena kuboko’mba: Nkidipo kyo nkusakila; ino mutwe nao keunenapo maulu’mba: Nkidipo ne kyo nkusakila. Mhm, nanshi pakatampe pene pakwabo, bino byakungitu bimwene [bu] bikōkekōke, nabyo bisakibwa.”a Meso a Tomoe ayengeleyengele impolo pa kuyuka amba muntu ne muntu udi na kyaba, kadi udi na mvubu mu ino ntanda.

Mulondakani wamunena kubandaula nandi dibuku mutanwa bino binenwa. Tomoe wakununa mutwe, nansha byaadi kabwenye kulonga kintu kya uno muswelo kasha, nansha ke kulaya kilaeno kwine kukomo. Uno mulondakani wakweshe Tomoe mu bivule, ukamupotela bintu, bateka nandi bidibwa difuku ne difuku. Kweji umo pa kupita’po, Tomoe kalanguka lubanga ne lubanga, ufula bisandi, ukomba mu njibo, ukapota bintu, kateka ne bidibwa, mulongelanga mukaji musonge ye-yense. Waikele kunekenya bikoleja bivule, ino wanene’mba, “nakulupile binebine amba shi nonde bino binenwa bya tunangu byonasokola, nkekala biyampe.”

Tomoe waingidije tunangu twaasokwele, wevūla nkaka wa misongo ya kikona-mulá yamuzozekele mafuku mavule. Pano Tomoe wingilanga kitatyi kyonso, ukwasha bakwabo nabo bengidije bino binenwa byamupele muswelo wa kupwija makambakano andi. Bino binenwa bya tunangu bidi mu dibuku dya kala didi na musapu mufwaninwe ku bantu bonso dyalelo.

Le Udi na Makambakano ku Njibo?

Pi na pi, kibalwa kya belubula kyendanga’nka kumeso. Makambakano a ku njibo abavula’nka ne mu matanda a Kutunduka mwadi mwianya bantu amba bisaka i bīkute umbumo nkē. Lelo i kwepi kotukokeja kusokola buludiki bwa tunangu bwa kukwasha nabo masongi?

Bandaula byatene Shugo ne Mihoko, ba mulume ne mukaji badi beshinga tuto twakubulwa mpwilo. Badi bepotomeja’nka ne pa tumyanda twabituputupu. Shugo wadi na nsungu, Mihoko nandi na midibululo pa kamwanda ko-konso kobamuboya kato. Mihoko katompola’mba, ‘Kekudipo ne kamwanda kotumvwañana kene.’

Difuku dimo lolo umo wakapempwile Mihoko, wamutangila bino binenwa bya mu dibuku dimo amba: “Byonso byo musaka’mba bantu bemulongele, nenu mwibalongele’byo’nka nabya.”b Nansha Mihoko byakadipo usenswe myanda ya Leza, ino waitabije kwifunda dibuku mutanwa bino binenwa. Kyaadi ukimba i kulumbulula būmi bwa kisaka kyabo. O mwanda pobamwityile kwenda ku kupwila kwadi kwifundwa dibuku Maisha ya Jamaa, Mihoko​—ne wandi mulume​—baitabije bukidi bonka.c

Ku kupwila, Shugo wamona amba bantu badi’ko bengidijanga byobefundanga, kadi i bantu bansangaji. Nandi wasumininwa kwifunda dibuku dyadi difunda mukajandi. Kepaijijepo watengwa na kino kinenwa: “Yewa wija pa kufuna bulobo e wakwivwanija kukata: Ino yewa wa mushipiditu wa kampeja-bukidi uzunzula bulembakane.”d Nansha byokyamulombele kitatyi kilampe pa kusaka kwingidija uno musoñanya mu būmi bwandi, inoko kushinta kwandi kwadi kwenda kumweka ku bonso, ne kudi wandi mukaji kwine.

Mihoko pa kumona kushinta kwashintyile mulumyandi, nandi washilula kwingidija byaadi wifunda. Musoñanya wamukweshe nakampata i uno unena’mba: “Kemukafwatakenya bakwenu bingi, nenu nankyo mukafwatakanibwa bingi. Ke-pantu monka mo mufwatakaninya bakwenu ne bānwe nenu mukafwatakanībwa enka nabya.”e Ba Mihoko ne mulumyandi bakwata’po mulangwe wa mfulo, wa kwitendela biyampe byobalonga ne kwilemununa, pa kyaba kya kwiboya tuto. I bika byalupukile’ko? Mihoko uvuluka’mba: “Binsangajanga mpata. Twisambanga nyeke potudyanga bidibwa bya kyolwa. Ne mwana wetu wa myaka isatu nandi ulondololanga pa mīsambo. Bine kino i kintu kitutalajanga mityima batwe bonso!”

Ba mu kino kisaka baingidije madingi mayampe obadi badingilwa, o mwanda babwenye kupwija makambakano abo adi asaka kwibafikija ku mukalañano. Mwene kino i kintu kilēme kobadi kupita mufuko muyule malungo?

Nobe Usakanga Kulumbulula Būmi Bobe?

Kungwija lupeto kyo kitungo kiputumina bantu bavule dyalelo mu būmi bwabo. Ino nsunga umo mpeta wa mu Amerika (États-Unis) wapēne bukwashi bwa tutwa twa midiyo ya madolala wanene’mba: “Lupeto lukokanga bantu bavule, ino i kutupu muntu uvwalanga mikulu ibidi ya bilato lwendo lumo.” Bantu betabijanga kino kintu i batyetye, ne kadi bantu balekanga kulondalonda byabupeta bo bene batyetyetyetye.

Hitoshi wātamine mu bulanda; o mwanda wadi wabila kwikala mpeta. Pa kumona bapulwa mobamunina bapudi, walanga’mba: “Nanshi muntu wa lupeto ye mulopwe.” Hitoshi wakulupile mpata mu bukomo budi na lupeto, kalanga’mba lubwanya ne kupotwa nalo būmi bwa bantu. Wepēne mu mwingilo wandi wa mampompi, ukimba kungwija lupeto luvule, waingila mwaka onso mutuntulu pampikwa kukokōlokwa difuku nansha dimo. Hitoshi walongele bukomo, ino wayuka’tu amba aye mwingidilañani kabwanyapo kufikila pa bupeta budi na bengidilwa bamupanga kaji. Wakōkela’tu patupu, washala’nka na moyo wa kulandapala umujonda mutyima bukile bukya.

Ebiya muntu umo waiya ku njibo ya Hitoshi kumwipangula shi uyukile amba Yesu Kidishitu wāfwile pa mwanda wa aye. Hitoshi wadi ulanga’mba i kutupu muntu ukokeja kufwila muntu mukwabo pamo bwa aye, byamusangaja, waitabija kwisambila’po dikwabo. Yenga walondele’po, Hitoshi wakatanwa ku dishikulu; watengwa pa kwivwana kidyumu kya ‘kulama diso ditūkanye.’ Muneni washintulula’mba diso ‘ditūkanye’ i dyodya dimona kulampe, dibambile sō pa bintu bya kumushipiditu; ino diso “dibi,” “dya lwiso,” adyo ditalanga sō enka pa bilokoloko byangitu bya lupito, kedimonangapo kulampe. Madingi amutyumwine bininge i ano anena’mba: “Kokwa kōbīkile lupeto lobe luleme ne mutyima ōbe ukēkala konka.”f Bine, kintu kya mvubu kutabuka kumona bupeta kidi’ko! Kashāa, wadi kaivwene mwanda wa uno muswelo.

Wakunkilwe, washilula kwingidija byaadi wifunda. Pa kyaba kya kwipeneneka na kukimba lupeto, washilwile kutūla bintu bya kumushipiditu pa kifuko kibajinji mu būmi bwandi. Wepāna ne mu kukumbanya bisakibwa bya kumushipiditu bya kisaka kyandi. Ko kunena’mba kaingila kitatyi kifikile, ino kandi kaji nako koku po pene kamwitaba. Mwanda waka?

Mwanda mwikadilo wandi wa nsungu washintyile, ke kijiba-ntalela, mulunda na bonso, mwanda walondele madingi amupelwe. Kintu kyamutengele nakampata i kino kidyumu kya’mba: “Pano sumbulai bino byonso; kufuna bulobo, ne bukalabale, ne kiji, ne butukani, ne mīsambo ya bumvubumvu, kupityija’yo mu kyakanwa kyenu kwine [mpika]; kemukībepela bānwe bene, mhm, ke-mwi-bantu umbapu kuvula yewa muntu wa kala ne mīngilo yandi mīne kumo, ino umbavwala uno muntu mupya, wenda upangululwa kupya ku kuyūkijibwa, monka mwikadile kyelekejo kya yewa wamupangile.”g Kulonda ano madingi kekwamupetejepo, ino ‘bumuntu bwandi bupya’ bo bwatengele bandi bampotyi pa mityima, nabo bamukulupila. Bine, binenwa bya tunangu byaasokwele byo byamukweshe, walumbulula būmi bwandi. Ku mutamba wandi, byadi bilēme mpata kupita mufuko muyule malungo nansha wa lupeto.

Lelo Nobe Usa Kupūtula Uno Mufuko?

Le ubwanya kuyuka mufuko muyule tunangu waikele na mvubu mikatampe ku bantu batelelwe mu bifwa bidi kūlu’bi? I tunangu twa mu Bible, dibuku disambakene pi na pi pano pantanda, ditanwa ko-konso. Kepabulwe padi panenwa pano udi kala nadyo, nansha padi ukokeja kwidisokola bukidi bonka. Kwikala na mufuko muyule malungo malēme ino kwiengidija mpika, kekudipo kyoalongela mwinē’o, ne kwikala na Bible bitupu kwingidija’ye mpika nako monka na monka. Lelo kyokupūtwila mufuko obe wa kyelekejo i kika, wingidije madingi a tunangu kadi mafike’po adi mu Bible? Bine akakukwasha unekenye senene makambakano owikonda nao umbūmi.

Shi muntu wakupe mufuko wa malungo, ubulwe’po kusangela’o ne kukimba kuyuka i nonga-biya’ka wakupa’o, nobe umone mwa kumufwijija’ko? Lelo uyukile i ani Umpāni wētupele Bible?

Bible kafindilepo Nsulo ya tunangu totutana’mo, unena’mba: “Kisonekwa kyonso i kya ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza ne kya kamweno.” (2 Temote 3:​16, NW) Kadi witulombola’mba “mwanda wa Leza i wa būmi ne bukomo.” (Bahebelu 4:​12) O mwanda binenwa bya tunangu bidi mu Bible i bifike’po ne bifwaninwe ku batwe ba dyalelo. Batumoni ba Yehova bakaloelelwa kukukwasha uyuke Yehova Leza, Kyaba-bulāle, nobe umwene kamweno mu uno ‘mufuko muyule tunangu’ tudi mu Bible​—dibuku dya tunangu didi na musapu mufwaninwe ku bantu ba dyalelo.

[Kunshi kwa dyani]

[Kapango pa paje 4]

Binenwa bya Tunangu Bilama Ñeni Ikale Mijalale

“Shi abe, Yehova, ubangile mambo nankyo le i ani, a Mfumwami, ukēmananga? Ino kudi abe ko ku kulekelwa kwa mambo, amba wakamibwe.”​—Mitōto 130:​3, 4.

“Mutyima wa nsangaji umwekeja mpala ya tusepo: Ino pa njia ya mutyima mushipiditu wasonsakana.”—Nkindi 15:13.

“Mu boloke kokatabukapo pakatampe pene, nansha kwimwekeja abe mwine kodi bu-wañeni byamwiko; lelo mwanda ka o weonakenya abe mwine?”⁠—Musapudi 7:​16.

“Dyese dyakupana ditabukile dyakupebwa.”​—Bilongwa 20:35.

“Funai bulobo [ino] kemukapīlaimo mambo ponka; kemukashikija dyuba’nka na bukalabale bwenu, mhm!”​—Efisesa 4:26.

[Kapango pa paje 5]

Binenwa bya Tunangu bya mu Būmi bwa Nsangaji mu Kisaka

“Kokwa kekudipo kukala-ñeni biswa-mutyima bilāla: Ino pa bakala ñeni ba ntanda ne ntanda byakomejibwa.”​—Nkindi 15:22.

“Mutyima wa wañeni umonanga kuyukidija; kadi kutwi kwa wañeni kukimba kuyukidija.”​—Nkindi 18:15.

“Kinenwa kinenwa pafwaninwe i pamo’nka bwa myembe ya nsahabu mu bilala bya ndalama.”​—Nkindi 25:11.

“Mwikwashei banwe bene na bene, ne kwilekela myanda wa ku mukwabo wa ku mukwabo, shi kudi udi ne mwanda ne mukwabo. Mwilekelei monka mwemulekele Mfumwetu. Kadi pa bino napo mutenteke’po [buswe bwa] kwimulamakanya pamo senene.”​—Kolose 3:​13, 14, MB.

“Kino mwikiyūkile kala, bānwe bāna betu baswedibwe. Nanshi bantu bonso bapeje pa kwivwana, bēje pa kwisamba, ne pa kukalabala napo, mo monka bējepo.”​—Yakoba 1:​19.

[Kapango pa paje 6]

Binenwa bya Tunangu bya Kulumbulula Nabyo Būmi

“Ki[pimo kya midingo ibidi] kya kudimba i kyamunyanji kudi Yehova: Ino bulēmi bubwanine yo nsangaji yandi.”​—Nkindi 11:1.

“Kwitatula kubadikidila bonakane, kadi ne mushipiditu wa kwizunzula ubadikidila kupona.”​—Nkindi 16:18.

“Yewa wa mushipiditu wampikwa kwitūkija i pamo bwa kibundi kitūtwe ne nsakwa mpikila.”​—Nkindi 25:28.

“Kokapelakanya bukidi mu mushipiditu obe kufuna bulobo; mwanda bulobo bwikalanga mu kyadi kya bivila.”​—Musapudi 7:9.

“Ela bidībwa byobe pa mema; ino ukatana’byo mafuku mangimangi pa kupitapo.”​—Musapudi 11:1.

“Kemukīkala kuleka kinenwa kibole kulupuka mu kyakanwa kyenu, mhm, poso kilumbuluke kyonka kyakwimutamija biyampe, senene, amba kipane buntu kudi boba ba[k]wivwana.”​—Efisesa 4:​29.

[Kifwatulo pa paje 7]

Kwifunda Bible dyo ditabula dibajinji ditabulanga yewa usaka kumwena kamweno mu ‘mufuko muyule tunangu’