Tai Mityima Yenu Ku Kusansanya
‘Yehova upānanga tunangu; mu kyakanwa kyandi mulupuka buyuki ne kusansanya.’—NKINDI 2:6.
YEHOVA ye Mufundiji wetu Mukatakata. (Isaya 30:20, 21) Ino, i kika kyotufwaninwe kulonga nabya twikale kumwena mu ‘buyuki bwa Leza’ busokwelwe mu Kinenwa kyandi? Dibajinji, tufwaninwe ‘kuta mutyima wetu ku kusansanya’—ko kunena amba, kwabila na mutyima umo kwikala na ino ngikadilo milumbuluke ne kulombola’yo. Pa kino, tufwaninwe kuvundamukila kudi Leza, mwanda muntu watunangu wānene’mba: ‘Yehova upānanga tunangu; mu kyakanwa kyandi mulupuka buyuki ne kusansanya.’ (Nkindi 2:1-6) Lelo buyuki, tunangu ne kusansanya bishintulula bika?
2 Buyuki i bintu byotukwete pa mutwe byotwālongele, byotwāmwene, nansha byotwāfundile. Tunangu i manwa a kuyuka kwingidija buyuki mu muswelo mulumbuluke. (Mateo 11:19) Mulopwe Solomone wēlombwele bu muntu watunangu kitatyi kyādi kifwila bana-bakaji babidi mwana umo, wāingidija buyuki bwandi pa kumona lusa lwa inandya mwana, ebiya wāpwija lupotopoto. (1 Balopwe 3:16-28) Kusansanya i “katentekeji mu butyibi. I bukomo nansha manwa a kujingulula kwishila kwa bintu.” (Webster’s Universal Dictionary) Shi tute mutyima wetu ku kusansanya, Yehova uketupa’ko kupityila kudi wandi Mwana. (2 Temote 2:1, 7) Lelo kusansanya kukokeja kutenga bipindi bishileshile bya mu būmi bwetu muswelo’ka?
Kusansanya ne Binenwa Byetu
3 Kintu kitukwashanga, tuyuke amba kudi “kitatyi kya kwikala talala nyā, ne kitatyi kya kwisamba,” i kusansanya. (Musapudi 3:7) Kadi ino ngikadilo itudyumunanga, tuyuke i kika kyotufwaninwe kunena. Nkindi 11:12, 13 unena’mba: “[Yewa] ufutulula mwikadi nandi [i muntu wak]ubulwa ñeni: ino muntu [uyukile kusansanya byabinebine] utalala nyā. Yewa wendakana na lumvuba usokola bifībwe: ino wa mushipiditu wa bu-binebine ufya mwanda’wa.” Bine, mwana-mulume nansha mwana-mukaji ufutulula mukwabo i ‘wakubulwa ñeni.’ Mwifundi wa bishima Wilhelm Gesenius unena’mba muntu wa uno muswelo “ubudilwe kwivwanija.” I muntu wampikwa milangwe myoloke mu butyibi. Uno mwingidijijo wa kishima “ñeni” ulombola’mba ngikadilo milumbuluke ya muntu wandi wa munda ke myoneke. Shi muntu witela bu kaka nansha bu tutu mukristu, ino aye na imbotakanya ya buvubavuba, nansha utukañana, bakulumpe batongwe bafwaninwe kulonga buninge mwanda wa kupwija ino ngikadilo mibi pa kipwilo.—Levi 19:16; Mitōto 101:5; 1 Kodinda 5:11.
4 Bantu bayukile ‘kusansanya’ i beshile na bantu ‘bakubulwa ñeni,’ mwanda abo batalalanga nyā shi i kyendelemo kutalala. Kebasokolangapo mwanda mufībwe. (Nkindi 20:19) Bantu bayukile kusansanya badi na “mushipiditu wa bu-bubinebine,” mwanda bayukile amba mibotakanya ikokeja kutapa bakwabo ku mutyima. Badi na dikōkeji ku balunda nabo mu lwitabijo, kadi kebasokolangapo myanda mifībwe, kutyina’mba bakatūla banababo mu kyaka. Bakristu bayukile kusansanya shi abateleka myanda itala pa kipwilo, bobanga nayo nyā, kufika ne pakamona bulongolodi bwa Yehova amba i kyendelemo kulupula’yo mu mabuku.
Kusansanya ne Mwiendelejo Wetu
5 Nkindi ya mu Bible itupanga manwa a kuyuka muswelo wa kwingidija kusansanya ne kwepuka mwiendelejo mubi. Kimfwa, Nkindi 10:23 unena’mba: “Mulembakane pa kulonga bupupakane i pamo bwa makayo: [ino tunangu tudi] ku muntu wa [kusansanya, NW].” Boba bamonanga mwiendelejo wa bupupakane “pamo bwa makayo” i bampofu mu myanda itala kulonga bubi umbūmi bwabo, mwanda kebayukilepo amba bantu bonso bakeshintulwila ku meso a Leza. (Loma 14:12) Bano ‘balembakane’ beongolanga na milangwe ya abo bene, bafwatakanya’mba Leza kamonangapo bilongwa byabo bibi. Kyabine, kupityila ku bilongwa byabo, banena’mba: “Leza [i] kutupu’ye.” (Mitōto 14:1-3; Isaya 29:15, 16) I amo, i babulwe kusansanya, ne kebakokejapo kutyiba nsambu myoloke mu myanda kampanda, mwanda kebaludikwangapo na misoñanya ya bwine-Leza.—Nkindi 28:5.
6 ‘Muntu wa kusansanya’ uyukile’mba mwiendelejo wa bupupakane ke “makayo[po],” kadi ke mitembwepo, ehe. Uyukile amba Leza wiushikilwe, ne kadi ukokeja konakanya kipwano kyetu nandi. Mwiendelejo wa uno muswelo i wa bulembakane mwanda ujimijijanga bantu bulēmantu bwabo, onakanya masongi, ushiya bavule na mutyima kanyonga ne bisansa ku ngitu, bakwabo wibafikijanga ku kujimija ngikadilo ya kumushipiditu. Shi kepano, tutei nanshi mutyima wetu ku kusansanya ne kwepuka mwiendelejo wa bulembakane ne bilongwa bya munyanji byo-byonso.—Nkindi 5:1-23.
Kusansanya ne Mushipiditu Wetu
7 Kuta mutyima wetu ku kusansanya kwitukwashanga kadi ne mu myanda itala kutalaja mushipiditu wetu. Omwanda Nkindi 14:29 unena’mba: “Yewa wija pa kufuna bulobo e [wa kusansanya] kukata: ino yewa wa mushipiditu wa kampeja-bukidi uzunzula bulembakane.” Buluji bumo bulongelanga muntu wa kusansanya buninge bwa kwepuka kufuna bulobo pampikwa kwifula i buno, bulobo bwikalanga buleta makambakano a kungitu. Bukokeja kwendeja mashi lubilo lubilo mu ngitu nansha kuvutakanya mweselo. Bamiñanga i banene’mba kufuna bulobo ne kukalabala bipitepite i bintu bikolomonanga misongo nansha kukomeja’yo, kimfwa, luba lwa mushinga, mpele, luba lwa kifu, ne bilonda bya tuyenga.
8 Ketufwaninwe kwingidija kusansanya nansha kwikala bantu ‘beja pa kufuna bulobo’ enka pamwanda wa kwepuka misongo kete, mhm. Kuloba bulobelobe kukokeja kwitufikija ku kulonga bintu bya bulembakane, byotukokeja kwialakanya. Kusansanya kwitupanga manwa a kuyuka kubandaula bintu bikokeja kulupuka ku mibotakanya nansha ku kansontomokela ka kunenena, mu uno muswelo, kwitulama ku ‘kuzunzula bulembakane’ bwa kulonga kintu pakubulwa tunangu. Kusansanya kwitukwasha nakampata mu kuyuka’mba kukalabala kukokeja kwituvutakanya ñeni, twakomenwa ne kutyiba butyibi bulumbuluke. Kino kiketukoleja pa kulonga kiswamutyima kya Leza ne kwikala na būmi bukwatañane na misoñanya myoloke ya Leza. Bine, kwikala na mutyima wa nketekete konakanyanga būmi bwa kumushipiditu. Omwanda “bukalabale” i butūlwe mu mulongo umo na “mīngilo ya ngitu” ya munyanji ikokeja kwitubudija kukapyana Bulopwe bwa Leza. (Ngalatea 5:19-21) Shi kepano, byotudi bakristu bayukile kusansanya, twikalei bantu ‘bapeja pa kwivwana, bēja pa kwisamba, ne pa kukalabala napo mo monka twije’po.’—Yakoba 1:19.
9 Nansha shi twadi tusaka kufuna bulobo, kusansanya kwetu kuketulombola amba tufwaninwe kwikala talala nyā, mwanda wa kwepuka lupotopoto. Nkindi 17:27 unena’mba: “Yewa utyepeja binenwa byandi udi [na buyuki]: kadi yewa utalaja wandi mushipiditu i muntu wa [kusansanya, NW].” Kusansanya ne buswe bwa bu bana na bana biketukwasha, twikale kuleka bunenene bwa bintu bitapa ku mutyima. Nansha shi twadi tubanena kishima kya bukalabale, buswe ne kwityepeja bidiko, bya kwitutonona twikale kulomba kufwilwa lusa ne kupwija mwanda. Kimfwa kudi muntu wadi wetulubila. I kipite buya kumwityila pa kasuku, twesamba nandi na mutyima mutūke, na diwi dya kwityepeja, ne na kitungo kibajinji kya kwaluja ndoe.—Mateo 5:23, 24; 18:15-17.
Kusansanya ne Kyetu Kisaka
10 Pa kusaka amba ino ngikadilo ikomeje kipango, kilomba ba mu kisaka’kya bekale na tunangu ne kusansanya. Nkindi 24:3, 4 unena’mba: ‘Na tunangu njibo ishimikwa; kadi na kusansanya ikomejibwa. Ino na buyuki tundimbwa twayujibwa na lupeto lulēme ne luyampe.’ Tunangu ne kusansanya bidi pamo bwa mabwe mayampe a kushimika nao būmi bwa kisaka bulumbuluke. Kusansanya kupanga bambutwile bakristu bwino bwa kuloba malango adi na babo bana mu mityima, ne kuyuka myanda ibakambija. Muntu wa kusansanya uyukile bishima byakokeja kwisamba na mwine-pandi, kumuteja senene shi unena, ne kujingulula malango ne milangwe yandi.—Nkindi 20:5.
11 Ke kya kutatanapo, tunangu ne kusansanya biletanga būmi bwa nsangaji mu kisaka. Pamo na munenena Nkindi 14:1 amba: ‘Enselele mwana-mukaji watunangu ūbaka njibo yandi: ino mulembakane utūta’yo na makasa a aye mwine.’ Wivwane mwana-mukaji musongwe, i wa tunangu ne kusansanya, ukōkele wandi mulume, usāsaketa kipango kyabo, nankyo ūbakanga kyandi kisaka. Kintu kimo kikamukwasha mu ‘kūbaka kyandi kisaka’ i kwanya nyeke wandi mulume, wivwane uloñanga namino, nabya ne bantu bakwabo bakakwata mulumyandi na bulēme bukatampe. Mwana-mukaji mukankamane, uyukile kusansanya, wakaminwe Yehova ne kumwivukwila, ye ukatendelwa.—Nkindi 12:4; 31:28, 30.
Kusansanya ne Mwikadilo Wetu
12 Kusansanya kwitukwashanga ku kulama mwikadilo mufwaninwe mu myanda yonso yotulonga. Kino i kilombolwe patōka mu Nkindi 15:21, unena’mba: “Bulembakane to tusepo kudi yewa wakubulwa ñeni: ino muntu wa [kusansanya, NW] ololanga matabula andi.” I muswelo’ka otufwaninwe kwivwana luno lukindi? Bulembakane, nansha buvila, busangajanga bana-balume ne bana-bakaji bampikwa tunangu ne bankasampe. I bantu ‘bakubulwa ñeni,’ babudilwe kukanina kuyampe kwa mutyima, kadi basangela mu bulembakane mwanda wa kubulwa tunangu kwabo.
13 Solomone, Mulopwe wa Isalela wādi uyukile kusansanya, wājingulwile’mba bintu byabituputupu kebidipo na mvubu. Wāleta’po uno mulangwe’mba: “Ami nanena mu mutyima na’mba: Leka bidi shankadi, nkakutompe ne nsangaji; penepa wisangaje mu biyampe; ino talapo bidi, kine kino’ki nakyo mo monka i kyabitupu. Nanenenena nsepa na’mba: I [bu]vila; kadi nsangaji na’mba: Lelo kyo ilonga i kika?” (Musapudi 2:1, 2) Solomone wādi muntu wa kusansanya, omwanda wāmwene amba kusangala ne tusepo kete kebiletangapo kusepelela, mwanda kebiletanga nsangaji yabine, yaendaenda. Muntu usepa ukokeja kwilwa makambakano andi umbula bwa kitatyi kityetye, ino pakapwa tusepo, dimo-dimo akokeja kukomenena kupita ne poadi. Solomone wādi na bubinga pa kunena’mba tusepo i ‘buvila.’ Mwanda waka? Mwanda tusepo tusepwa pampikwa tunangu tuvutakanyanga mulangilo mulumbuluke. Tukokeja kwitufikija ku kuzobolola myanda mikatampe. Nsangaji itamba ku binenwa nansha ku bilongwa bya mizaulo ya musengu keilupulangapo kintu kikulupilwa. Kusansanya bintu byājingulwile Solomone pa mwanda utala kusangala ne tusepo kukokeja kwitukwasha, twepuke kwikala “bakusanswa byamazua pakatampe kudi Leza mpika.”—2 Temote 3:1, 4.
14 Lelo muntu uyukile kusansanya ‘ololanga mashinda a kwenda’mo maulu andi’ muswelo’ka? Kusansanya kwa kumushipiditu ne kwingidija misoñanya ya Leza kuludikanga bantu mu dishinda dyoloke, dyampikwa bitonto. Bible walamwinwe na Byington unena patōka’mba: “Bulembakane yo nsangaji mine ku yewa wakubulwa ñeni, ino muntu wañeni ukolola matabula andi.” ‘Muntu wa kusansanya’ ololanga tushinda mwa kunanga maulu andi, kadi ubwanya kushiañanya biyampe ne bibi, mwanda wingidijanga Kinenwa kya Leza umbūmi bwandi.—Bahebelu 5:14; 12:12, 13.
Vundamukilai Nyeke Kudi Yehova wa Kwimupa Kusansanya
15 Pa kwikala na mwiendelejo moloke umbūmi, tufwaninwe batwe bonso kwiyuka kubulwa kubwaninina kwetu ne kuvundamukila kudi Yehova wa kwitupa kusansanya kwa kumushipiditu. Nkindi 2:6-9 unena’mba: ‘Yehova upānanga tunangu; mu kyakanwa kyandi mulupuka buyuki ne kusansanya. Ubīkila boloke tunangu tubwane; i ngabo ya boba bananga mu bululame; amba ukalama tushinda twa butyibi, ne kulaminina dishinda dya bapandulwemo bandi. Penepa ukevwanija boloke ne butyibi, ne buluji, eyo, tushinda tonso tulumbuluke.’—Enzankanya na Yakoba 4:6.
16 Byotuyukile kala amba mwa kwiubija mwetu i Yehova, nanshi tukimbei na mutyima wa kwityepeja kusansanya kiswamutyima kyandi na kukimbakimba mu Kinenwa kyandi. Aye ye wa tunangu tonso, ne madingi andi i a kamweno nyeke. (Isaya 40:13; Loma 11:34) Kyabine, madingi onso akubulwa kukwatañana na Kinenwa kyandi i abituputupu. Nkindi 21:30 unena’mba: ‘Kemudipo tunangu nansha kusansanya, nansha kukala ñeni mu kuvundamina Yehova.’ (Enzankanya na Nkindi 19:21.) I enka kusansanya kwa kumushipiditu, kutamijibwe na kifundwa kya Kinenwa kya Leza ne na bukwashi bwa mabuku otupebwa kupityila kudi “umpika wabinebine ne wamanwa,” ko kuketukwasha twikale kulonda mwiendelejo wa umbūmi mwendelemo. (Mateo 24:45-47) Shi kepano, tukwatañanyei milongelo yetu na madingi a Yehova, mwanda tuyukile kala amba, milangwe ya bantu, nansha shi imweka bu miyampe muswelo’ka, keikokejapo kudingakanibwa na Kinenwa kyandi.
17 Bakristu bayukile kusansanya, bapanga bakwabo madingi, bayukile’mba madingi abo afwaninwe kwimanina nakampata pa Kinenwa kya Leza, ne amba kumeso kwa kulondolola ku kipangujo kampanda, i kipite buya kwifunda bidi kinena’po Bible ne kulanguluka’po. (Nkindi 15:28) Shi muntu ulondolola na midibululo ku bipangujo bitala pa myanda ya mvubu mikatampe, kitapanga ku mutyima bininge. Omwanda kisakila bakulumpe bakristu kwikala na kusansanya kwa kumushipiditu ne kulomba buludiki kudi Yehova kitatyi kyobalonga buninge bwa kupa balunda nabo mu lwitabijo bukwashi bwa kumushipiditu.
Vudijai Kusansanya Kwenu kwa Kumushipiditu
18 Pa kusangaja Yehova, kitusakila kwingidija ‘kusansanya mu bintu byonso.’ (2 Temote 2:7) Kwifunda Bible na kyaka ne kukōkela ku buludiki bwa mushipiditu wa Leza ne ku bulongolodi bwandi kuketupa manwa a kuyuka kusansanya kyokya kyotufwaninwe kulonga kitatyi kyotutanwa mu ngikadilo ikokeja kwituponejeja mu bintu bya bukobakane. Kimfwa, kipwilo kibapwija mwanda kansangwa mu muswelo otufwatakanya’mba keufwaninwepo. Kusansanya kwa kumushipiditu kuketulombola amba buno ke bulujipo bwa kutyibila kipwano kyetu na bantu ba Yehova nansha kulekela kwingidila Leza. Langa bidi madyese otudi nao a kwingidila Yehova, bwanapabo bwa kumushipiditu botusepelela, ne nsangaji yotutananga mu mwingilo wetu wa bu basapudi ba Bulopwe. Kusansanya kwa kumushipiditu kwitupanga dyese dya kwikala na kikulupiji kyabinebine ne kuyuka amba twi bepāne kudi Leza, nansha bakwetu balonga shi bika, shi bika, ino batwe tufwaninwe kusanswa kipwano kyetu kyotupwene nandi. Shi ketuyukilepo kya kulonga mwendele bulongolodi bwa kiteokratike mwanda wa kupwija mwanda kampanda, tufwaninwe kukungila na kitūkijetyima kufika ne pakalongolola Yehova mwanda’wa. Pa kyaba kya kuleka nansha kujimija kikulupiji, ‘tukungilei Leza.’—Mitōto 42:5, 11.
19 Kusansanya kwa kumushipiditu kwitukwasha ku kwikala nyeke na dikōkeji kudi Leza ne kudi bantu bandi. Polo wāsapwidile bakristu bene Fidipai’mba: ‘Kino ye kyonombela na’mba, buswe bwenu bwende buvula ne kuvula na buyuki bwabinebine ne na kusansanya konso. Pa mwanda wa kunena’mba, muyuke bintu bya mvubu kutabuka; amba nabya mwikale bakubulwa kakoba, bampikwa kukukaja bakwabo, kufika ne ku dyodya difuku dya Kristu.’ (Fidipai 1:9, 10) Shi tusaka kulanguluka senene, kitusakila bidi kwikala na ‘buyuki bwabinebine ne kusansanya konso.’ Kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “kusansanya” kishintulula “kumona bintu na meso a mutyima.” Shi tubefunde kintu kampanda, tufwaninwe kuyuka kino kintu kilombola kika padi Leza ne padi Kristu, ne kulanguluka pa muswelo okitumbija bumuntu bwa Yehova ne mpango yandi. Kino kiketuvudijija manwa etu a kuyuka kusansanya ne kutendela kwetu kwa byonso bitulongela Yehova Leza ne Yesu Kristu. Shi ketwivwanijepo senene mwanda kampanda, kusansanya kuketulombola amba ketufwaninwepo kujimija lwitabijo lwetu mu bintu bikatampe, bitala padi Leza, padi Kristu, ne pa mpango ya Leza, byoketudi kala bayuke.
20 Tukavudija kusansanya kwetu kwa kumushipiditu shi tukwatañanya nyeke milangwe yetu ne bilongwa byetu na Kinenwa kya Leza. (2 Kodinda 13:5) Kulonga namino mu muswelo ūbaka, pampikwa kuningila ku milangwe ya batwe bene nansha kutopeka bakwetu, kuketupa mutyima wa kwityepeja. Shi tuyukile kusansanya, nankyo tukevwana madingi a kwilemununa, ne kuyuka i bintu’ka bidi na mvubu kutabuka. (Nkindi 3:7) Omwanda, byotwabilanga nyeke kusangaja Yehova, tukimbei kwikala bayule buyuki bwabinebine bwa mu Kinenwa kyandi. Kino kiketupa manwa a kuyuka kusansanya biyampe ne bibi, kujingulula bintu bidi na mvubu binebine, ne kulamata na dikōkeji ku kipwano kya bulēme kyotusambile na Yehova. Bino byonso bikabwanika enka poso tutele mutyima wetu ku kusansanya. Inoko, kudi kintu kikwabo kyotufwaninwe kuyuka. Tufwaninwe kuleka kusansanya kwitulame.
Lelo Ukalondolola Namani?
◻ Mwanda waka tufwaninwe kuta mutyima ku kusansanya?
◻ Le kusansanya kukokeja kwalamuna muswelo’ka muneneno wetu ne mwiendelejo wetu?
◻ Kusansanya kukokeja kutenga mushipiditu wetu namani?
◻ Mwanda waka tufwaninwe nyeke kuvundamukila kudi Yehova shi tusaka kwikala na manwa a kuyuka kusansanya?
[Bipangujo bya Kifundwa]
1. I muswelo’ka otukokeja kuta mutyima wetu ku kusansanya?
2. (a) Lelo buyuki i kika? (b) I muswelo’ka okokeja kushintulula tunangu? (c) Kusansanya nako i kika?
3. I muswelo’ka okokeja kushintulula Nkindi 11:12, 13, ne “kubulwa ñeni” kishintulula kika?
4. Bakristu bakusansanya kadi bakikōkeji baloñanga kika shi abayuka mwanda mufibwe?
5. ‘Balembakane’ bamonanga mwiendelejo mubi muswelo’ka, ne mwanda waka?
6. Mwanda waka mwiendelejo mubi i bulembakane, ne i muswelo’ka otukeumona shi tuyukile kusansanya?
7. Kufuna bulobo kuletanga bikambija’ka kungitu?
8. Kubulwa kitūkijetyima kukokeja kwitufikija ku bika, ino kusansanya kukokeja kwitukwasha pa uno mwanda muswelo’ka?
9. Kusansanya ne buswe bwa bu bana na bana kukokeja kwitukwasha muswelo’ka twikale kupwija myanda?
10. Tunangu ne kusansanya bidi na mvubu’ka mu būmi bwa kisaka?
11. Mwana-mukaji musongwe uyukile kusansanya ‘ūbakanga njibo yandi’ namani?
12. Bantu “bakubulwa ñeni” le bamonanga bulembakane muswelo’ka, ne mwanda waka?
13. Solomone wāsansenye bika pa mwanda utala tusepo ne bintu byabituputupu?
14. ‘Muntu uyukile kusansanya ololanga tushinda twandi’ muswelo’ka?
15. Le i kika kyotwefunda mu Nkindi 2:6-9?
16. Mwanda waka mu kuvundamina Yehova kemudipo tunangu, kusansanya, nansha kukala ñeni?
17. Kuleta madingi akubulwa kwendelamo kukokeja kulupula kika?
18. Shi mwanda ubatambe pa kipwilo, kusansanya kuketukwasha muswelo’ka twikale kulama bujalale bwa kumushipiditu?
19. (a) I bishima’ka byādi mu milombelo ya Polo yaālombele pangala pa bene Fidipai? (b) Shi ketwivwanijangapo senene kintu kampanda, kusansanya kukokeja kwitukwasha’po muswelo’ka?
20. Lelo tukokeja kuvudija kusansanya kwa kumushipiditu muswelo’ka?
[Binenwa bya Kifwatulo pa paje 10]
Kusansanya kwitukwasha mwanda wa kuludika mushipiditu wetu
[Binenwa bya Kifwatulo pa paje 12]
Mulopwe Solomone wakusansanya wādi uyukile’mba bintu byabituputupu kebiletangapo nsangaji yabine