Lelo ukomenanga mushipiditu wa bwine-ntanda?

“Ino bātwe o tutambwile ke mushipiditu wa panopantandapo, ehe, nanshi i mushipiditu wa kwa Leza.”​—1 KODINDA 2:12.

MU BUFUKU bumo bwa mashika, mu kweji wa 12, 1984, kwālongekele kintu kilenga moya mu kibundi kya Bhopal mu Inde. Mu kine kibundi’kya, mwikalanga kompanyi musungululwanga bintu bishileshile, ne mu bufuku bwa mu kweji wa 12’ bwa, mashini amo engidijibwanga mwanda wa kulupula mfutumina ya mwishi isungululanga bintu keāingilepo. Penepo, mu kitulumukila, ma ntoni a mwishi ukomokomo ashilula kusambakana mu luvula. Uno mwishi wipaijana wādi wenda utakikwa na luvula ne wātwela ne mu mobo mwādi mulele bantu. Boba bāfwile kyādi i kibalwa kya tutwa twa bantu, ne bavule bene bāshelemo’tu bilemanfu. Kyādi i kizumba kibi nakampata kyālongekele mu mwine kompanyi’wa mu kine kitatyi’kya.

² Bantu bākwetwe na bulanda bukatampe po bāimvwene myanda yālongekele mu Bhopal. Ino nansha shi uno mwishi wālengele lufu, bantu bāipailwe na kino kizumba bādi batyetye mpata kupita boba bepaibwa kumushipiditu na “mwishi” utoma bantu kujokoloka ntanda yonso difuku ne difuku. Bible wiutela bu “mushipiditu wa panopantanda.” Ino ngikadilo ilenga lufu yo yēsambilepo mutumibwa Polo amba i mishīle na mushipiditu utamba kudi Leza na kunena’mba: “Ino bātwe o tutambwile ke mushipiditu wa panopantadapo, [bwine-ntandapo, NW] ehe, nanshi i mushipiditu wa kwa Leza, mwanda wa kunena’mba, tuyūke bintu byo twapebwa bitupu kudi Leza.”​—1 Kodinda 2:12.

³ ‘Mushipiditu wa bwine-ntanda’ i kika? Kukwatañana na dibuku dimo (The New Thayer’s Greek English Lexicon of the New Testament) shintulwilo iyukene nakampata ya kishima “mushipiditu” (mu Kigreke, pneuʹma) i “ngikadila nansha lupusa luyula nansha luludika muya wa muntu ne muntu.” Muntu ukokeja kwikala na mushipiditu nansha ngikadila imbi nansha miyampe. (Mitoto 51:10; 2 Temote 4:22) Kibumbo kya bantu kampanda nakyo kikokeja kwikala na mushipiditu, nansha ngikadila ikiyukanya. Mutumibwa Polo wāsonekele mulunda nandi Filemone amba: “Buntu bwa Mfumwetu Yesu Kidishitu bwikale ne mushipiditu obe.” (Filemone 25) Muswelo umo onka​—ino ku mutamba mukatampe​—ntanda yonso idi na ngikadila iiyukanya, o ‘mushipiditu wa bwine-ntanda’ wādi wisambilapo Polo. Kukwatañana na dibuku dya Vincent ditelwa bu Bwifundi bwa Bishima bidi mu Kipwanino Kipya (dya mu angele), “bino bishima bifunkilanga pa misoñanya ya bubi ingidija lupusa pa ntanda myoneke.” I ngikadila ya bubi ibikele mu milangwe ya ino ntanda ne ingidija bukomo pa mwiendelejo wa bantu.

⁴ Uno mushipiditu udi na bulembe. Mwanda waka? Mwanda utambanga kudi “mwine mulopwe wa panopantanda,” Satana. Kadi utelwa bu “mulopwe wa lupusa lwa luvula, wa mushipiditu wa kulonga mudi bāna bampikwa kikokeji.” (Yoano 12:31; Efisesa 2:2) I kikomo kwepuka luno “luvula,” nansha “mushipiditu wa kulonga mudi bāna bampikwa kikokeji.” Ludi mu bifuko byonso mu muzo wa muntu. Shi tweselo, tukashilula kwikala na ngikadila yalo, milongelo yalo. Mushipiditu wa bwine-ntanda ukankamikanga bantu ‘banangile umbungitu,’ kukwatañana na ngikadila yetu ya bubi yakubulwa kubwaninina. I mushipiditu wipaijana, ‘mwanda shi tunange mubungitu nabya tukafwa.’​—Loma 8:13, MB.

Twiepejei na Mushipiditu wa Bwine-ntanda

⁵ Mu kitatyi kya kizumba kyālongekele mu Bhopal, Kamoni ka Yehova umo wālangukile pa ivwene kudila kwa ñunga ne luvumba lwa mwishi wa bulembe. Pakubulwa ne kwija kwine walangula kisaka kyandi ne banyemena panja mu dishinda. Wāimana kitatyi kityetye mwanda wa kutala kwādi kwiludika luvula, kupwa wefunya na bukomo umbukata mwa kibumbo kikatampe kya bantu bādi mu kyaka ne waludika kisaka kyandi ku nsongo ya lūlu panja pa kibundi. Kwinekwa, bādi bakokeja kuyuja mayumba abo na luvula luyampe, lutoka tō lwādi lutamba ku dijiba dyādi pabwipi na kobādi.

⁶ Lelo kudi kifuko kizunzuke kotukokeja kunyemena mwanda wa kukingwa ku “luvula” lwa bulembe lwa ino ntanda? Bible unena’mba bine kidiko. Pamwanda utala kino kyetu kitatyi, mupolofeto Isaya wāsonekele’mba: “Ebiyampe kikafikanga mu mafuku a kumfulo’kwa, amba lūlu lwa njibo ya Yehova lukakomejibwa mu nsongo ya ngulu; kadi lukazunzulwa pangala pa tungulu; penepo mizo yonsololo ikepungulwila ponka pālo. Kabidi bantu bangibangi bakenda ne kunena’mba: Iyai tukande ku lūlu lwa Yehova, ku njibo ya Leza wa Yakoba, amba etulombole mashinda andi, kadi amba tunange mu tumashinda twandi; mwanda mu Ziona mo mukatamba mukanda-wabijila, ne mu Yelusalema kinenwa kya Yehova.” (Isaya 2:​2, 3) Kifuko kizunzuke kya mutōtelo ujila, “lūlu lwa njibo ya Yehova” lutunduke, kyo kifuko kimo kete mu umbuo wa diulu ne ntanda kwakubulwa mushipiditu wa ino ntanda upungija kadi wa bulembe. Ye kudi mushipiditu wa Yehova wiendeja mu bwanapabo umbukata mwa bakristu ba kikokeji.

⁷ Bantu bavule bādi kala ke bese luvula lwa ino ntanda, bāsangele pamo’nka na yewa Kamoni ka Yehova wa mu Bhopal yetwadi tubesambilapo kungala. Kupwa kwa kwisambila pa “bāna bampikwa kikokeji” besa luvula nansha mushipiditu wa ino ntanda, mutumibwa Polo unena’mba: “E monka motwadi ne bātwe bonso twikele mu bya kilokoloko kya ngitu yetu, kulonga byonka bikimbakimba ngitu ne ku mutyima, twadi bāna babukalabale pa bukata, pamo na bakwetu. Ino aye Leza i mpeta wa lusa lwa ntanda ne miseke, pa mwanda wa lusa lwandi lukatampe lwētusenswe nalo, po twakidi bafwe pa kujilula bijila kwetu, wetusangwile pamo na Kidishitu.” (Efisesa 2:3-5) Boba besa enka luvula lwa bulembe lwa ino ngikadilo imbi ya bintu i bafwe kumushipiditu. Inoko dyalelo, tufwijako Yehova mwanda ma miliyo a bantu banyemenanga ku kifuko kya kumushipiditu kizunzuke ne beepeja ku ino ngikadila ilenga lufu.

Tujingululei ‘Mushipiditu wa Bwine-ntanda’

⁸ Luvula lwa satana lwipaijana lukipukuma ne pano mu ino ntanda itujokolokele. Tufwaninwe kuningija mwanda wa twakapulumukila munshi mwa lūlu, ne kujokela mu ino ntanda, pakwabo mwanda wa kutomejibwa bulembe bwa kumushipiditu. Tufwaninwe nanshi kwikala badyumuke kitatyi kyonso. (Luka 21:36; 1 Kodinda 16:13) Tutalei kimfwa uno mwanda. Bakristu bonso bayukile misoñanya ya Yehova itala pa mwikadilo mulumbuluke ne kebaketabijapo bilongwa byakubulwa kwendelamo kimfwa makoji, busekese, ne buladi bwa bana-balume na bana-balume. Inoko, mwaka ne mwaka kubwipi kwa bantu 40 000 bapangwanga mu bulongolodi bwa Yehova. Mwanda’ka? Pavule, i mwanda wa bino bilongwa byakubulwa kwendelamo. Ino myanda ilongekanga muswelo’ka?

⁹ Mwanda batwe bonso twi bantu bakubulwa kubwaninina. Ngitu yetu i mikokekoke, ne tufwaninwe kulwa kitatyi kyonso na mifwatakanyo imbi itwela mu mutyima wetu. (Musapudi 7:20; Yelemia 17:9) Inoko, ino mifwatakanyo imbi ikalanga ikankamikwa na mushipiditu wa bwine-ntanda. Bantu bavule mu ino ntanda, bamona’mba myanda ya munyanji keibipilepo, ne mulangwe wa’mba kekudipo kintu nansha kimo kipelejibwe kulonga, i kipindi kya mifwatakanyo ya muñeni idi mu ngikadilo ya bintu ya Satana. Shi twilekelele batwe bene ku milangwe ya uno muswelo, tukokeja kutononwa tushilule kulanga pamo na ino ntanda. Pakubulwa ne kwija kwine, ino milangwe yakubulwa kwendelamo ikokeja kulupula bilokoloko bibi biketufikija ku kulonga bubi bukatampe. (Yakoba 1:​14, 15) Tukapulumuka ku lūlu lwa mutōtelo ujila wa Yehova, tukaponene munshi, mu ino ntanda ya Satana mudi luvula lwa bulembe. Muntu yense ushiketemo na kiswamutyima kyandi, kakatambulapo būmi bwa nyeke.​—Efisesa 5:​3-5, 7.

¹⁰ Mushipiditu wa bwine-ntanda umwekanga mu myanda itujokolokele. Kimfwa, kudi ngikadila ya kafutululo, ya kusanshija bakwabo mutyima ingidija bantu bavule mu būmi. Pamwanda wa kufityijibwa mutyima na bantu ba kipolitike ba mityima imbi nansha babubela, ne pamwanda wa bakulumpe ba bipwilo bya mitōtelo bakubulwa mwiendelejo mulumbuluke ne ba lwiso, bantu kebafutululanga’tu ne myanda myendelemo mine. Bakristu bakomenanga ino ngikadila. Nansha byotukokeja kusepeja bakwetu mu muswelo mwendelemo, twepukanga kuleta mushipiditu wa kusanshija bakwetu mutyima ne wakubulwa kalemo mu kipwilo. Binenwa bya mukristu bilombola kwakamwa Yehova ne ngikadila ya bu-ujila ya mu mutyima. (Yakoba 3:​10, 11; enzakanya na Nkindi 6:​14.) Nansha shi twi bankasampe nansha batame, binenwa byetu bifwaninwe kwikala ‘nyeke ne buntu bwa mwepo wa kwelamo, amba tuyūke mo kitufwaninwe kulondolola ku bonso, ku muntu, ku muntu.’​—Kolose 4:6.

¹¹ Ngikadila mikwabo ilombola mushipiditu wa bwine-ntanda utandabukile konso konso i mushikwa. Ntanda i mikalañane pamwanda wa mushikwa ne ñuma itala pa nkoba, ludimi, mizo, ne pa kwishīla kwa bantu abo bene. I kintu kilumbuluke kashaa kumona mwingidila mushipiditu wa Leza! Mutumibwa Polo wāsonekele’mba: “Kekulubwila muntu bubi na bubi, shi ani, shi ani. Tai mityima ku bintu bifwaninwe ku meso a bantu bonso. Shi kyendelemo, nankyo mwikale ne ndoe ne bantu bonso ku wenu mutamba. Bānwe baswedibwe! kekwikwatyilwa kinongo, ehe, kōkelai bukalabale; ke-kintu i kisonekwe’mba: Kinongo i kyāmi mwine, nkamulubwila; mo munenena Yehova namino. Ino kadi shi ukushikilwe ēkale ne nzala, mupei byakudya; shi udi ne kyumwa, mupei byakutoma; pa kumulonga namino umubanjilanga mudilo wa makala mu mutwe wandi. Kemukishindwai na bubi, nanshi bānweko shindai bubi ku bilumbuluke.”​—Loma 12:​17-21.

¹² Kadi mushipiditu wa bwine-ntanda ukankamikanga kusakasaka bintu bya kungitu. Byobakankamikwa na ntanda ya busunga, bantu bavule batele mutyima nakampata ku bintu bipya bilupuka panopano, myodele ya bivwalwa ya panopano, ne myotoka ya panopano. Badi mu bupika “bwa kilokoloko kya meso.” (1 Yoano 2:16) Bavule benzakanyanga bubinga bwa būmi bwabo na bukata bwa yabo njibo nansha na lupeto lobalama pafula. Bakristu abo, besa luvula lutoka tō lwa kumushipiditu pa lūlu lutunduke lwa mutōtelo ujila wa Yehova, bakomenanga ino ngikadila. Bayukile’mba kwikala musumininwe mu kulondalonda bintu bya kungitu kukokeja kutwala ku musala. (1 Temote 6:​9, 10) Yesu wāvulwije bandi bana babwanga’mba: “Muya wa muntu keudipo mu bungi bwa lupeto lwapetele, mhm.”​—Luka 12:15.

¹³ Kudi ngikadila mikwabo ilombola “luvula” loneke lwa bwine-ntanda. Kimfwa mushipiditu wa butomboki. (2 Temote 3:​1-3) Lelo kodi mujingulule’mba bantu bavule kebalemekangapo balupusa? Lelo mu kifuko kyoingilamo, kodi mumone kala ngikadila itandabukile konso konso ya kwimika mingilo shi kekudipo muntu wimulama? I bantu banga boyukile bajilulanga bijila​—pakwabo na kwingidija budimbidimbi mu kusonka nansha kusonkeja musonko nansha kadi kwiba mu kifuko kyobengilamo? Shi ukyendanga ku masomo, lelo kwāikele kuzozeja mutyima pamwanda wa mingilo miyampe yolonga mwanda balunda nobe ba masomo kebasakengepo muntu wingila pakubulwa budimbidimbi? Bino byonso, bilombola mushipiditu wa bwine-ntanda ufwaninwe kukomena bakristu.

Muswelo wa Kukomena Mushipiditu wa Bwine-ntanda

¹⁴ I muswelo’ka otukokeja kukomena mushipiditu wa bwine-ntanda nansha byotudi mu ino ntanda? Tufwaninwe kwivuluja’mba nansha shi tushikete kwepi, kumushipiditu, ketwikujangapo mu myanda ya ino ntanda. (Yoano 17:​15, 16) Bitungo bya ino ntanda ke byetupo. Mumweno wetu wa myanda i mwishīle. Twi bantu badi na ngikadila ya kumushipiditu, twisambanga ne kulanga “ke monka mu mīsambo ya kufundijibwa ku ñeni ya bu-muntu, mhm, poso ya kufundijibwa kudi Mushipiditu, kushintulula bya mushipiditu na bya mushipiditu.”​—1 Kodinda 2:13.

¹⁵ I kika kikokeja kulonga muntu shi watanwa aye mwine mu kifuko mudi mwishi wa bulembe? Ukokeja kuvwala kipompa kya luvula kikoka luvula luyampe kimukinga ku luvula lubi nansha kadi kutaluka aye mwine pa kine kifuko’kya. Tukokeja kwingidija ino miswelo yonso ibidi mwanda wa kwiepuja na luvula lwa Satana. Shi kikokejika, tukatompa batwe bene kusonsolokela kulampe na kintu kyo-kyonso kikokeja kusambukija mushipiditu wa bwine-ntanda mu milangwe yetu. Namino, twiepejei na balunda babi, ne kuleka kwikuja batwe bene mu makayo atumbija bikandangobo, myanda ya munyanji, kwingidila mishipiditu imbi, butomboki, nansha mingilo yo yonso ya ngitu. (Ngalatea 5:​19-21) Inoko, byotudi mu ino ntanda, ketukokejapo kwiepeja ku bino bintu byonso. Nanshi kikekala kya tunangu kwilamija kipompa kya luvula lwa ntentekelo lutoka tō lwa kumushipiditu. Tukayuja mayumba etu a kumushipiditu na kutanwa ku kupwila kitatyi ne kitatyi, bwifundi bwa batwe bene, mwingilo wa bukristu, kwinangila na bana betu ne milombelo. Mu uno muswelo, shi nansha luvula lutyetye lwa Satana lukatwele mu mayumba etu a kumushipiditu, mushipiditu wa Leza uketupa bukomo bwa kwiwesela panja.​—Mitoto 17:​1-3; Nkindi 9:9; 13:20; 19:20; 22:17.

¹⁶ Mushipiditu wa Leza walamunanga mukristu ekale ke muntu mwishīle na bantu bekuja mu myanda ya ino ntanda. (Loma 12:​1, 2) Polo unena’mba: “Ino kipá kya mushipiditu i buswe, nsangaji, ndoe, kitūkije-tyima, kanye, buyampe, lwitabijo, kutalala, kwifula. Ku bino bintu ke kudipo kijila.” (Ngalatea 5:22, 23, NW) Kadi mushipiditu wa Leza upanga bakristu kumvwanija kulumbuluke kwa bintu. Polo unena’mba: “Bintu bya Leza nabyo kekudipo, nansha umo, uyūkile’byo, poso’nka Mushipiditu wa Leza.” (1 Kodinda 2:11) Mungya buluji, “bintu bya Leza” i bubinebine butala pa kitapwa kya kinkulwa, Bulopwe bwa Leza bukaludikwa na Yesu Kristu, kikulupiji kya būmi bwa nyeke, ne konakanibwa kukatampe kwa ino ntanda imbi kwafwena. Na bukwashi bwa mushipiditu wa Leza, bakristu bayukile ne betabije bino bintu amba bo bubinebine, ne kyo kilenga kushiyañana kwa mumweno wabo wa būmi na mwibumwena bantu ba pano pantanda. Badi na dyese dya kwingidila Yehova na nsangaji mu kino kitatyi na kikulupiji kya kwendelela na kumwingidila nyeke ne nyeke.

¹⁷ Yesu wādi kimfwa kilumbuluke kutabuka mu boba bākomene mushipiditu wa bwine-ntanda. Kupwa kwa lubatijo lwa Yesu, Satana wātompele kumongola mwanda wa aleke kwingidila Yehova na kumutula mu matompo misunsa isatu. (Mateo 4:​1-11) Ditompo dyamfulo dyādi dya kupa Yesu muswelo wa kubīkala pa ntanda yonso ku lupoto lwa kilongwa kimo kete kya kutōta Satana. Yesu wādi ukokeja kulanga’mba: ‘Eyo, nanshi nonge’tu kino kilongwa kya butōtyi, mbikale pa ntanda yonso, kupwa nkesase kadi nkajokele ku mutōtelo wa Yehova. Shi nkekale muludiki wa ntanda, nkekalanga pa kifuko kilumbuluke mwanda wa kukwasha bantu kupitako kwikala bu nsendwe wa bibalu wa mu Nazala.’ Yesu kalangilepo uno muswelo. Wādi usaka enka kukungila kufika ne pakamupa Yehova lupusa lwa kubīkala pa ino ntanda. (Mitoto 2:8) Mu uno mwanda, ne mu myanda yonso mikwabo mu būmi bwandi, wākomene lupusa lwa luvula lwa bulembe lwa Satana. Wāponeje ino ntanda ya mushipiditu noneke na bulembe.​—Yoano 16:33.

¹⁸ Mutumibwa Petelo wānene’mba tufwaninwe kulonda senene mu māyo a Yesu. (1 Petelo 2:21) Tukekala bimfwa bilumbuluke muswelo’ka? Mu ano mafuku a mfulo, bantu bendanga batononwa na mushipiditu wa ino ntanda ne bendanga befinfinika bininge mu buñonaona. I kintu kilumbuluke kashaa pa kuyuka’mba umbukata mwa ntanda ya uno muswelo ku kifuko kizunzuke kya mutōtelo wa Yehova i kutoka tō, kekudipo dikeme nansha dimo! (Mika 4:​1, 2) Binebine, lupusa lwa mushipiditu wa Leza lumwekanga mu ngikadila ya ma miliyo a bano bantu bakanda ku kifuko kya mutōtelo wa Leza, bakomenanga mushipiditu wa bwine-ntanda ne balombolanga bulēme ne batendelanga Yehova! (1 Petelo 2:​11, 12) Shi ke pano, umo ne umo umbukata mwetu ekale musumininwe mwanda wa kushala ku kine kifuko kizunzulwe’kya kufika ne ku kitatyi kikonakanibwa ino ntanda imbi na Balopwe ba Yehova bashingwe-māni ne kitatyi kikelwa Satana Dyabola ne bandemona bandi mu lupongo lulalula. (Kusokwelwa 19:19–20:3) Penepo, mushipiditu wa bwine-ntanda keukekalakopo dikwabo. Kikekala kitatyi kya dyese dikatampe!

[Bipangujo]

1, 2. I kizumba’ka kyāipaile bantu pamwanda wa mwishi wa bulembe mu kibundi kya Bophal mu Inde, ne i “mwishi” ka wipaijana kutabuka utoma bantu kujokoloka ntanda yonso?

3. ‘Mushipiditu wa bwine-ntanda’ i kika?

4. Nsulo ya mushipiditu wa bwine-ntanda i ani, ne i kika kilonga uno mushipiditu ku bantu?

5. Kamoni ka Yehova umo wāingidije tunangu muswelo’ka mu kizumba kyālongekele mu kibundi kya Bhopal?

6. I kwepi kotukokeja kunyemena mwanda wa kwiepeja na mushipiditu wa bwine-ntanda?

7. Bantu bavule bāepukile mushipiditu wa bwine-ntanda muswelo’ka?

8, 9. (a) I kika kilombola’mba tufwaninwe kwikinga nyeke ku mushipiditu wa bwine-ntanda? (b) Mushipiditu wa Satana ukokeja kwitongola muswelo’ka?

10. Ngikadila imo ya mushipiditu wa Satana i yepi ne mwanda’ka bakristu bafwaninwe kwiyepuka?

11. (a) Ngikadila ya bubidi ya mushipiditu wa bwine-ntanda i ngikadila’ka? (b) Mwanda’ka bakristu i beshīle na boba balombola uno mushipiditu?

12. Mwanda’ka bakristu kebepānangapo ku ngikadila ya kusakasaka bintu bya kungitu?

13. I ngikadila’ka imo-imo yotukokeja kutentekela pa mushipiditu wa bwine-ntanda?

14. Bakristu i beshīle na bajentaila muswelo’ka?

15. I muswelo’ka otukokeja kukomena mushipiditu wa bwine-ntanda?

16. I muswelo’ka otulombolanga bukamoni amba tudi na mushipiditu wa Leza?

17. I ani wāshile kimfwa kilumbuluke bininge pamwanda utala kukomena mushipiditu wa bwine-ntanda?

18. Kukomena mushipiditu wa bwine-ntanda kotulombola kusangajanga Leza muswelo’ka?

[Bilembwa bya pa Bifwatulo]

Mushipiditu wa bwine-ntanda utambanga kudi Satana

Pakwepuka mushipiditu wa bwine-ntanda, nyemena ku kifuko kizunzuke kya mutōtelo wa Yehova

Ukalondolola Namani?

◻ Mushipiditu wa bwine-ntanda i kika?

◻ Mushipiditu wa bwine-ntanda wingidijanga lupusa’ka pa bantu?

◻ Tela ngikadila imo-imo ya mushipiditu wa bwine-ntanda, ne i muswelo’ka otukokeja kwiwepuka?

◻ I muswelo’ka otukokeja kulombola’mba tudi na mushipiditu wa Leza?

◻ I madyese’ka akafikila boba bakomena mushipiditu wa bwine-ntanda?