“Lelo Kine Kino’ki Ke Kwadipo Kundyuka Ami’ni?”

1, 2. Mwanda waka mpangiko ya lūbako yākwete Yehoyakimi kwadi kubulwa tunangu?

MULOPWE YEHOYAKIMI wādi usaka kūbaka njibo mikatampe. Wākwete mpangiko ya kūbaka tundimbwa mu maetaje abidi. Madidisha makatampe adi akutwelela’po kitōkeji kya dyuba ne luvula luyampe lwa kutalaja ku mutyima wa mulopwe ne wa kyandi kisaka senene. Mumbu yādi ya kubambwa ne mityi ya mutondo itamba ku Lebanona. Mishinwine na mwino utyila, mpentyi yādi itamba ku ntanda ingi, yadi ya kutyidija mpata munda mwa njibo kadi yādi ikimbwa bininge na bantu ba lupusa ba mu matanda makwabo.​—Yelemia 22:13, 14.

² Uno mwingilo wādi ulomba lupeto luvule. Mobimwekela mu kine kitatyi’kya, kukwatanibwa kwaādi utengele ku mizo ne milambu byādi bilombwa ku Edipito byāpwile mu bibīko. (2 Bal. 23:33-35) Ino Yehoyakimi wāmwene muswelo wa kupota mwino mwanda wa yandi ndaku mipya. Kāfutyilepo boba bādi bobaka! Yehoyakimi wādi wibamona’nka bwa bapika, bantu bādi bakusa byanga ne kwingila bininge mwanda wa kulunga kuboko ku bulopwe bwandi.

 3. Le i kwishila’ka kwādi pa ba Yehoyakimi ne shandi, ne mwanda waka?

³ Leza wātopekele Yehoyakimi pangala pa mutyima wandi wa kwisakila kupityila kudi Yelemia.a Wāvulwije mulopwe amba shandi, mulopwe Yoshia, wālombwele kanye kabinebine ne buntu ku bādi bamwingidila ne balanda. Yoshia wēbalonga ke bandi ba kutyiba mambo mu kipango. Yehova pa kukokela milangwe ya Yehoyakimi ku muswelo wādi umona Yoshia bantu ba munshi, wāipangwile amba: “Lelo kine kino’ki ke kwadipo kundyuka ami’ni”​—Tanga Yelemia 22:15, 16.

 4. I kika kinenenwa amba kuyuka Yehova i kintu kya mvubu kodi?

⁴ Pano penda pabipila’ko ntanda ya Satana, tusakilwa bukwashi ne bulami bupa Yehova boba bamuyukile bya binebine. Nanshi tufwaninwe kufwena pabwipi na Yehova. Kadi tusakilwa kumwekeja ngikadilo yandi milumbuluke mwanda wa tubwanye kusapula myanda miyampe. Ubwanya padi kwiipangula amba, ‘Lelo Mwine Kidishitu ubwanya kuyuka Yehova namani na mwāmuyukile Mulopwe Yoshia?’

5, 6. (a) Lelo shabana ubwanya kushila namani bandi bana kimfwa kiyampe? (b) Pa kwishila na Yehoyakimi, lelo i bika byotufwaninwe kulonga pa kuyuka mashinda a Yehova?

⁵ Langa’po bidi muswelo ubwanya bana kulonda kimfwa kiyampe kya shabo mu būmi bwabo. Kimfwa, pobamona mwaikadile na bantu bampikwa musokwe, bibatononanga bekale na buntu. Padi pobamona mwaikadile na inabo na buswe ne bulēme, bikebakwasha balēmeke bantu ba ngitu ingi. Kwivwana kobevwana muyukanine shabo bu muntu muyampe ne wampikwa budimbidimbi mu myanda ya lupeto, kwibatononanga nabo bekale bayampe ne bampikwa budimbidimbi. Kuyuka kobayukile mashinda a shabo ne ngikadilo yandi, kukalengeja bano bana pobenda batama, bayuke mwa kwikadila na bantu na mwadi mwikadile shabo.

⁶ Muswelo umo onka, Mwine Kidishitu uyukile Yehova na mwādi mumuyukile Yoshia kakamuyukapo bu Mubikadi wa diulu ne ntanda bitupu. Kutanga Bible kukakwasha Mwine Kidishitu ayuke muswelo wikele Leza na bantu, kadi ne kwiula Shandi wa mūlu. Buswe bwaswele Yehova bukelundila’ko difuku ne difuku kitatyi kyalangulukila pa byobya bisenswe Leza ne pa byashikilwe. Inoko, yewa kalondapo bijila bya Leza ne bivulujo byandi, ne kupela lupusa lwandi mu būmi, kakayukapo Leza wa bine. Mo mwādi mwikadile Yehoyakimi, wāelele mu mudilo kinenwa kyamupele Yehova kupityila kudi Yelemia.​—Tanga Yelemia 36:21-24.

 7. Mwanda waka usakilwa kuyuka Yehova na mwāmuyukile Mulopwe Yoshia?

⁷ Kuyuka Yehova bya binebine ko kwitukwasha tubwanye mwingilo wetu ukola ne kukamona būmi mu ntanda mipya. (Yel. 9:24) Tubandaulei’tu bidi ngikadilo imoimo ya Leza ilombwelwe mu bilembwa bya Yelemia. Kitatyi kyotubandaula bumuntu bwa Leza, umo ne umo akimbe muswelo wabwanya kumuyuka ne kumwiula na mwālongele Mulopwe Yoshia.

 8. Lelo kanye ka buswe i bika?

⁸ Ngikadila ya Leza iyukene bu kanye ka buswe, nansha amba buswe bwa dikōkeji, i mibulwe nshintulwilo mifike’po mu ndimi mivule. Mungya dibuku dimo dishintulula bishima bya mu Bible, kishima kya Kihebelu kyalamwinwe kifunkila pa kwingidija pamo bukomo, bukankamane, ne buswe. Dino dibuku dinena kadi amba: “Bushintuludi bo-bonso bwa kino kishima bukomenwa kuleta mulangwe wa bino bishima byonso bisatu nabya kebufikilepo pa buluji bwakyo bonso.” Nanshi, muntu udi na kanye ka buswe i muyampe kutabukididila. Utanga mutyima bininge ku kukwasha bakwabo bakumbanye bisakibwa byabo, nakampata bisakibwa bya ku mushipiditu ponso pabwanya. Bubinga bukatampe bwalongela namino kwampikwa kwisakila i mutyima wandi wa kusangaja Leza Mwine Bukomo Bonso.

 9. Lelo muswelo wādi Yehova ne Bene Isalela ulombola bika?

⁹ Muswelo muyampe wa kuyuka senene buluji bwa kino kishima kya mu Bible “kanye ka lusa” i kuyuka mwikadilanga Leza na batōtyi bandi ba bine mu bula bwa myaka. Yehova wālamine Bene Isalela ne kwibadisha pobālongele myaka 40 mu ntanda mutuputupu. Mu Ntanda ya Mulao, Leza wēbatūdile batyibi ba kwibapandija ku balwana nabo ne kwibajokeja mu butōtyi bwa bine. Yehova wādi nabo mu bitatyi byonso, biyampe ne bibi bine mu bula bwa tutwa twa myaka, o mwanda wālombwele uno muzo amba; “Nakusanswa ne buswe bwa nyeke ne nyeke-ke; po pa mwanda o nakukoka ne kanye ka lusa.”​—Yel. 31:3.b

10. Monka mokilombwedilwe mu kimfwa kya Bayuda mu Babiloni, le Yehova ulombolanga namani kanye ka buswe mu muswelo waivwana milombelo?

¹⁰ Mu ano etu mafuku namo, Leza wendelelanga kulombola kanye ka buswe mu miswelo imwena’mo batōtyi bandi. Tulangulukile bidi pa mwanda utala milombelo. Yehova wivwananga milombelo yonso imulombwa na mutyima umo, ino nakampata utanga mutyima ku bengidi bandi bepāne pobamulomba. Nansha shi tumulomba myaka na myaka pangala pa bikoleja bya zenzeka, kabulwangapo kwitutūkijija mutyima; nansha kukōka mpika kwivwana milombelo yetu. Difuku dimo, Yehova wātumine Yelemia kukasapwila kibumbo kya Bayuda bāselelwe bu misungi mu Babiloni. Bādi ku makilometele 800 ne musubu na tempelo, kulampe na bisaka ne balunda nabo badi mu Yuda. Inoko, kwikala kulampe na tempelo kēkwajikakenyepo Yehova kwivwana milombelo yabo ya kumulomba bukwashi ne ya mitendelo. Langa mu ñeni pangala pa milombelo yobe ya na mutyima umo, langulukila pa muswelo wāsengelwe Bayuda pobāivwene binenwa bya Leza, monka mobilombwedilwe mu Yelemia 29:10-12.​—Tanga.

11, 12. (a) Lelo i bika byālaile Yehova ku bantu ba mu Yelusalema? (b) Le i bukwashi’ka bukokeja kupebwa boba badingilwe madingi?

¹¹ Tumona bukamoni bukwabo bwa kanye ka buswe ka Yehova mu muswelo wamona bintu. Byāfwenene kupona kwa Yelusalema, bekadi ba mu kino kibundi nabo bāendelela kutomboka, kebatombokela Leza, le i bika byādi bibatengele kumeso? Le badi ba kufwa lwa nzala’ni nansha lwa kwipaibwa ku kipete na Bene Babiloni? Shi ke nankyopo, bādi ba kukekala bu misungi kitatyi kilampe ne kufwila ku ntanda-bene. Inoko, Yehova wānene ‘kinenwa kiyampe’ ku boba bēsāshile ne kushinta būmi bwabo. Wēbalaile ‘kwibapempula.’ Wānena’mba nsaka “kwimujokeja muno muntu muno’mu,” ko kunena’mba mu ntanda yabo, kulampe na Babiloni. (Yel. 27:22) Mfulo mfulo, bāelele tubobo amba: “Fwijai Yehova wa bibumbo; mwanda Yehova i Muyampe, kanye kandi kaladila’mo nyeke ne nyeke.”​—Yel. 33:10, 11.

¹² Yehova, pa mwanda wa kanye ka buswe kandi, i Nsulo ya kukankamikwa ku bonso badi mu makambakano makomo kupwija na bantu. Dyalelo, bamobamo badi bekele mu kipwilo kya Bwine Kidishitu badi basakilwa madingi badingilwe monka molokele. Mutyima wa kwitopeka ukokeja padi kwibalēmenena kebekaka kujokela mu bantu ba Leza. Babwanya kwiipangula shi Yehova ukokeja kwibalekela bubi bwabo ne kwibetabija monka. Leza Mwine Bukomo Bonso udi na ‘kinenwa kiyampe’ kya kusapwila bonso badi namino. Bakokeja kutambula bukwashi bwa kanye pa kusaka bashinte milangwe ne bilongwa byabo. Ne byobya byotubatañanga mu musango ubadikile’u bibatala nabo​—Yehova usa ‘kwibajokeja muno muntu muno’mu,’ ke umbukata mwa bantu bandi ba nsangaji kadi.​—Yel. 31:18-20.

13. Mwanda waka muswelo Yehova waākwatakenye Yelemia ufwaninwe kukukankamika?

¹³ Kadi Yehova byadi Leza wa kanye ka buswe, ukwatakanyanga bengidi bandi ba kikōkeji bya binebine. Mu ano mafuku a mfulo ya ntanda ya Satana, tudi na bubinga bwa kukulupidila amba Yehova ukakwatakanya ne kulama bonso bakimba bidi Bulopwe bwandi. Vuluka amba mu mafuku a mfulo a Yelusalema, Yelemia wādi utala’nka kudi Yehova pa kumona bidibwa ne bulami. Leza kālekelepo kukwasha mupolofeto wandi nansha dimo. (Yel. 15:15; tanga Madilo 3:55-57.) Shi nansha ubatanwa na makambakano a muswelo’ka, kulupila amba Yehova ukavuluka bilongwa byobe bya dikōkeji. Pa mwanda wa kanye kandi ka buswe, usenswe kukukwasha kutyina amba ‘wakakubijibwa.’​—Mad. 3:22.

14. Lelo i bukondame’ka bomonanga dyalelo?

¹⁴ Bantu bamo bakutwanga myaka mivule mu kifungo pangala pa bibi byokebalongelepo. Kudi ne bisambo bikwabo byobatyibilanga muntu nsambu ya kwipaibwa, ino enka pa kupwa kumwipaya, bajingulula amba wadi wampikwa mambo. Mu matanda amo, bambutwile shi abakakilwa, bapotejanga babo bana bu bapika mwa kumwena byakudya mu kisaka. Le wiivwananga namani shi ubaivwana bukondame bwa uno muswelo dyalelo? Molangila Yehova nandi wiivwananga namani? Bible ulombola patōkelela amba Leza usa kutalula byonso bileta masusu. I aye bunka bwandi udi na bukomo bwa kulonga namino. Nanshi, mulanda ne muntu wampikwa mambo yense ususuka dyalelo ukokeja kwikala na lukulupilo. Yehova, Leza wa bululame, i mukwate mpangiko ya kwibapandija ku byamalwa byobamona dyalelo.​—Yel. 23:5, 6.

15, 16. (a) Le Yelemia wālombwele bubinebine’ka butala padi Yehova? (b) Mwanda waka ufwaninwe kukulupila mu bijila bya Leza ne milao yandi?

¹⁵ Mu mafuku a Yelemia, bamobamo bādi bayuke bukatampe bwa bululame bwa Leza. Kimfwa, mupolofeto wālombwele amba Bene Isalela bafwaninwe kwisāsa bubi bwabo ne kutyipa, monka mobādi balongele, mwanda wa kulombola kushinta kwabo kwa mutyima, na kunena’mba: ‘Ne Yehova mūmi, mu bu-binebine, ne mu bululame ne mu boloke!’ (Yel. 4:1, 2) Kino i kya bine, mwanda bukondame kebudipo na kyaba mu mpango ya Yehova. Inoko kudi bubinga bukwabo bulombola amba Yehova usenswe bululame.

¹⁶ Ne kutatana kwine mpika, Leza ulamanga kyokya kyanena ne kadipo na buzazangi. Nansha bantu bavule byokebafikidijapo byobalaya bakwabo, ino Yehova kaloñangapo namino. Nansha ke bijila bya kipangila, byatūdile amba tumwene’ko, nabyo kebishintangapo. (Yel. 31:35, 36) Ne kadi būmi bwetu bwimanine pa milao ne mbila yandi, mwanda i miyampe nyeke.​—Tanga Madilo 3:37, 38.

17. (a) Lelo Yehova uloñanga namani pa kutyiba mambo? (b) Mwanda waka ufwaninwe kukupila muswelo utyiba bakulumpe mambo mu kipwilo? (Tala kapango pa paje 148, kanena amba, “Batyibanga Butyibi bwa Yehova.”)

¹⁷ Kitatyi kityiba Yehova mambo, kemaninangapo nansha dimo pa mumwekelo wa muntu. Aye katalangapo enka bimweka na meso mwanda wa kuyuka mwikadile byonso. Ubandaulanga ne kukanina kwa mutyima kwa boba batalwa na mwanda. Pano bamuñanga ke bengidijanga mashini mafwaninwe ne bingidilwa byobapimanga nabyo mutyima wa ubela kitatyi kyoutwa, ne kuyuka mowikadile. Ne kadi, bapimanga mfyo, mine idi na mwingilo wa kusasa mashi. Yehova uloñanga bipite ne bino bine. Ubandaulanga mutyima wa kyelekejo ne kubata kukanina kwa mutyima wa muntu ne mfyo ya kyelekejo, mwine mufyeme malangatyima a muntu. O mwanda Leza ukokeja kuyuka kine kyalongeja muntu kilongwa kampanda ne bine byalanga pa bilongwa byandi. Kadi Mwine bukomo bonso kabwanyapo kupitwa na kanda nansha kamo pa mwanda buvule bwa byobya byabandaula. Kadi i mwishile na mutyibi ye-yense wa tunangu, mwanda aye wingidijanga myanda yonso molokele kadi na bujalale bonso pa mwanda wa kuyuka mukekadila būmi bwetu bwa kumeso.—Tanga Yelemia 12:1a; 20:12.

18, 19. Lelo kuyuka ngikadilo ya Leza ya boloke kubwanya kwitutenga namani ku mutyima?

¹⁸ Pa kino, udi na bubinga bukatampe bwa kukulupidila mudi Yehova, nansha shi bitatyi bimo mutyima wa mundamunda ukutopekanga pangala pa bilubo byobe bya pa kala. Kokilwa amba Yehova kadipo pamo bwa zuji wa bunwa ukimba bubinga bwa kuponejeja muntu, ino aye i mutyibi wa lusa usaka kumukwasha. Shi mutyima ukuzumbazumba pangala pa mwiendelejo obe wa kala nansha pa mwanda utala muntu mukwabo, lomba Yehova akutalule “myanda,” nansha milangwe ikukambakanya, pa kusaka amba wilwe’yo.c Na bukwashi bwandi, ubwanya kumona amba bine Leza umonanga mwingilo ukola oingila bu wa kamweno kakatampe.​—Tanga Madilo 3:58, 59.

¹⁹ Na bubine, Leza wa boloke usakanga boba bakimba kwitabijibwa nandi balonge byoloke. (Yel. 7:5-7; 22:3) Kusapula myanda miyampe kwampikwa mfwatakani i muswelo muyampe wa kulombola boloke bwa Leza. Polonga kujokela’mo kupya na mutyima onso ne kwendeja bifundwa bya Bible, umwekejanga misoñanya ya peulu ya Leza ya boloke mu muswelo muyampe. Le bikokejika namani? Leza usaka bantu bonso bamuyuke ne kumona lupandilo. (Mad. 3:25, 26) Bine, udi na dyese dya kwingidila pamo na Leza, na kulombola boloke bwandi mu uno mwingilo upandija būmi!

20. (a) Le Yelemia wālombwele ngikadila’ka imo ya Leza ya mwaikadile na bantu? (b) Le ‘kwisua’ kwa Yehova i kukwatañane namani na lulekelo lwandi? (Tala kapango kanena’mba “Lelo Yehova ‘Wesuile’ Namani?”)

²⁰ Bamo bamonanga mukanda wa Yelemia ne wa Madilo bu mikanda isapula bubi bitupu. Kumona namino i kwilwa amba Yehova ulekelanga bantu bandi mu muswelo utenga mutyima, enka na mokilombwedilwe mu ino mikanda. Wāzenzele Bayuda amba: “Jokai banwe enselele ku dishinda dyandi dibi, ne kulongolola mashinda enu, ne bilongwa byenu bine kumo.” Kitatyi kikwabo, Yelemia wēbanene amba: “Longololai mashinda enu ne bilongwa byenu ne kukōkela diwi dya Yehova Leza wenu, ebiya Yehova ukaleka ku kyamalwa kyēmunenene.” (Yel. 18:11; 26:13) Mu ano etu mafuku, Yehova ulekelanga bonso bealakanya mu mityima yabo ne kuleka bilongwa byabo bibi.

21. Le i kitungo’ka kidi na Yehova palekela muntu mambo?

²¹ Inoko, Yehova kalekelangapo bantu kukanwa bitupu. Wibalekelanga bya binebine. Yehova wāsapwidile Yelemia anene bantu amba: “Joka abe Isalela mushetemuke; . . . nkikatalepo mu bulobo po mudi, kabidi nkikalamapo bulobo bwami nyeke, ehe.” (Yel. 3:12) Leza kalobangapo bya lonso bulobo bwa mu meso fututu nansha kushala na bululu ku bantu bandi balekele. Inoko, shi muntu walonga bubi, Yehova usakanga kujokeja kipwano kyaonenwe. Nansha shi muntu i mulonge bubi bwa muswelo’ka, shi uno nonga-bibi esāse ne kukimba lulekelo lwa Leza, Yehova ‘ukamuleta’ kwadi amba amwene mu buntu ne madyese andi. (Yel. 15:19) Kuno kukulupijibwa kufwaninwe kukankamika umo ne umo musonsoloke kudi Leza wa bine ajokele kwadi. Le kwitabijepo amba lulekelo lwa Yehova lwitukokelanga kwadi?​—Tanga Madilo 5:21.

22, 23. Le i kitungo’ka kyofwaninwe kwitungila poiula Yehova mu myanda itala lulekelo?

²² Shi muntu wakulubila na kukushimika bishima bisansa nansha na bilongwa byampikwa kwendela’mo, le ukeula Yehova? Leza wānene Bayuda ba myaka ya kala baādi ulekela amba, “nkebatōkeja.” (Tanga Yelemia 33:8.) Udi na bukomo bwa kutōkeja nansha kukenda, na kwilwa bilubo bya boba besāsa, ne kumona muntu enka na mwaādi umumwenanga paāshilwile kumwingidila. Ino, kulekelwa na Leza kekushintululapo amba muntu’wa watōkejibwa ku kubulwa kubwaninina kotupyene pano ke mubwaninine, wampikwa bubi. Pa kino, tufwaninwe kuboila ñeni ku binene Leza pa mwanda utala kutōkeja bantu. Tufwaninwe kwielela’ko kwilwa bilubo nansha bubi bwitulongela muntu mukwabo, mwanda wa kutōkeja mumweno otudi nao mu mutyima wetu pa mwine muntu’wa. Namani?

²³ Langa shi abakupyanika mbakudi nansha nsāni bu kyabuntu. Ino pano, wafita na biloba, bushila nansha bikwabo, le ukasumbula’ye lubilolubilo? Mhm, kubwanyapo kulonga nankyo. Usa kulonga bukomo bobe bonso mwanda wa kumukenda senene, wamukūlula nansha kutalula busala bo-konso. Ukasangala kumona buya bwayo, ne moikelemena ku dyuba. Muswelo umo onka, ukalonga bukomo mwanda wa kutalula kiji nansha kufitwa kofityilwe tutu nansha kaka ukulubile. Longa bukomo bwa kuleka kuvulukavuluka binenwa nansha bilongwa bisansa byobakulongele. Shi uvulaminwe’byo, ukalumbulula muswelo owadi umona muntu owalekele’wa ne kutōkeja mutyima obe pādi. Shi utōkeje mutyima obe ku milangwe mibi yowadi nayo pa uno muntu, ukaluja kipwano kyenu kilumbuluke kyajimine.

24, 25. Le i byabuyabuya’ka byokamwena mu kuyuka Yehova na mwāmuyukile Mulopwe Yoshia?

²⁴ Tubabandaula’tu ngikadilo imoimo ya Yehova kadi ponso potumuyuka senene tuboilanga ñeni ku muswelo wamona bantu. Tubwanya kunena’mba byabuyabuya bimona muntu ne muntu mu kuyuka Yehova senene bimutononanga amutōte mu muswelo waitabije. Shi tuyuke Yehova binebine na mwāmuyukile Mulopwe Yoshia, būmi bwetu bukayula nsangaji, mine ibadilwa mu ngikadila ya Leza.

²⁵ Kuyuka Yehova bya binebine kukakomeja kipwano kyetu na bakwetu. Potulonga bukomo bwa kwikala na kanye ka buswe, boloke, ne lulekelo mu kimfwa kya Yehova, kipwano kyetu mu kipwilo kya Bwine Kidishitu kikabaya kadi kikekala kilēme mpata. Pakwabo kadi, tukemona amba twi bayuke’byo kufundija shi tulonga kujokela’mo kupya mu wetu mwaba ne potwendeja bifundwa bya Bible byendelela kumeso. Bantu basangela musapu bakasengwa bininge na kimfwa kya būmi bwa Bwine Kidishitu bobamona motudi. Shi tulonge namino, tukekala bakumbanye senene mwa kwibakwashisha batōte Yehova mu muswelo waitabije ne kulonda “dishinda diyampe.”​—Yel. 6:16.