Kwipāna Ne Bwanapabo Bwa Kwitongela
“Kidishitu wetukudile’mba twikale binebine banapabo.”—NGALATEA 5:1, MB.
BALEMBI ba Bible bāingidije bishima bishileshile bya Kihebelu ne Kingidiki bidi na mulangwe wa kwikala bapandulwe’mo, batūlwe pafula, bu ba kwimanina mingilo ikola. Mu Mabible a Kiluba bino bishima byalamwinwe mu bishima bivule, kifwa “kwipāna,” “kufikidija,” nansha “kwilambula.” Pavule bino bishima i bingidijibwe mu myanda itala lūbako—nakampata lwa tempelo ya Leza yāūbakilwe mu Yelusalema wa kala ne mu mutōtelo wādi utōtwa’mo. Ino mu myanda ya kungitu i bingidijibwe na dimodimo’tu.
Kwipāna Kudi “Leza wa Isalela”
2 Mu 1513 K.K.K., Leza wānyongolwele bene Isalela mu bupika bobāmuninwe mu Edipito. Mafuku matyetye, wēbapandula’mo ke bantu bandi ba pa bula, wāsamba nabo kipwano. Wēbasapwila’mba: “Nanshi shi mukōkele dyami diwi binebine ne kulama kipwano kyami, nankyo mukangikadila kileme kyami amiwa mwine mubukata mwa bantu bonsololo; mwanda panopantanda ponso i pami.” (Divilu 19:5; Mitōto 135:4) Yehova wādi na bubinga bwa kwitwa bu “Leza wa Isalela,” mwanda wālongele bene Isalela ke kilēme kyandi kipandulwe’mo.—Yoshua 24:23.
3 Yehova kādipo na mboloji pa kutonga bene Isalela bu bantu bandi bepāne, mwanda wādi ulangila monka boba bakubulwa kwikala bene Isalela. Wāsoñenye bantu bandi amba: “Ebiya kadi mweni nandi shi wikala nobe mafuku mu ntanda yenu, nankyo kemukamulongapo kyabubi. Kabidi mweni wikalanga nenu mafuku ukemwikadilanga pamo bwa mubutulwe mwenu, ino ukamusanswanga mo wisanshilwe abe mwine; mwanda banwe nenu mwadi beni mu ntanda ya Edipito; amiwa uno ne Yehova Leza wenu.” (Levi 19:33, 34) Tununu twa myaka pa kupita’po, uno mumweno wa Leza wākunka mutumibwa Petelo, kānena’mba: “I binebine nanshi, namone Leza kalemekangapo bantu’mba: Yeu ye yeu, mhm. Nanshi mu mizo yonso enka umutyina, ulonga bilumbuluke nabya ye waitabijibwa kudi aye.”—Bilongwa 10:34, 35.
4 Kadi yuka’mba, kwikala bantu ba Leza bepāne kwādi ne na pokwādi kwimanine. Bādi ba kwitwa bu “kileme” kya Leza poso’nka bakōkele diwi dya Leza binebine ne kulama kipwano kyandi. Bya bulanda, bene Isalela bākankelwe kulonda ino misoñanya. Mu myaka katwa imbajinji K.K., bāpela Meshiasa wātuminwe na Leza, ko kujimija bājimija kyepelo kyabo kikatampe. Yehova kākidipo kadi “Leza wa Isalela.” Kupwididile, bene Isalela ba ku ngitu kebākidipo kadi bantu ba Leza bepāne.—Enzankanya na Mateo 23:23.
Kwipāna kwa “Isalela wa Leza”
5 Lelo kino kishintulula’mba pano Yehova wādi wa kwikala bitupu wampikwa bantu bepāne? Mhm. Yesu Kidishitu wāpitulukile mu binenwa bya mulembi wa mitōto amba: “Lelo kemwatangile mu bilembwa’mba: Dibwe dy[āpelelwe na bashimiki] dyo dīne dya[a]lamuka ke mutwe wa difinko. I Yehova walonga kino namino, kadi i kyakutendelwa mu meso etu. Po pa mwanda o nemunena’mba: Bulopwe bwa Leza bukemunyongololwa bukapebwa ku muzo [wa kupa] bipa byabo.”—Mateo 21:42, 43.
6 Uno “muzo [wa kupa] bipa byabo” i kipwilo kya bwine Kidishitu. Mu mafuku ādi Yesu pano pantanda, wātongele bantu babajinji ba kubunda kino kipwilo. Ino mu difuku dya Pentekosa 33 K.K., i Yehova Leza aye mwine wāshimikile kipwilo kya bwine Kidishitu pa kupungulwila mushipiditu sandu wandi pa bantu kubwipi kwa 120 bābadikile kwikibunda. (Bilongwa 1:15; 2:1-4) Monka mwēkisonekele Petelo mwenda mafuku, kino kipwilo kipya kyābundilwe kyāikele ke “lukongo lutongibwe, [kisaka kya babitobo b]a bulopwe, muzo wa bu-ujila, bantu bakumunwa na Leza.” Lelo bātongēlwe bika? Bātongelwe amba “[ba]sapule byobya byabuya byandi bitabukilemo kunengela aye we[be]tyile mu fukutu ku mwinya wandi wakutendelwa.” (1 Petelo 2:9) Balondi ba Kidishitu, bashingwe māni a mushipiditu wa Leza, bāikele papo ke muzo mwipāne, “Isalela wa Leza.”—Ngalatea 6:16, MB.
7 Nansha bano ba mu muzo ujila byobadi “bantu bakumunwa na Leza,” inoko kebadipo mu bupika. Badi na bwanapabo bukatampe kutabuka bobwa bwādi na muzo mwipāne wa Isalela wa kungitu. Yesu wālaile boba bādi ba kukekala mu uno muzo mupya’mba: ‘Banwe mukayukanga bubinebine, ebiya bubinebine bukemukūlanga kemudi banapabo.’ (Yoano 8:32) Mutumibwa Polo wālombwele amba bene Kidishitu i banyongololwe mu misoñanya ya kipwano kya Bijila. Pa kino, wādyumwine balunda nandi betabije bādi mu Ngalatea, amba: “Kidishitu wetukudile’mba twikale binebine banapabo. Ikadidilai mu bwanapabo buno. Mwilamei kutyina’mba mwakalukila kadi umbupika.”—Ngalatea 5:1, MB.
8 Isalela wa Leza wa mu ano mafuku i mukōkele binebine ku misoñanya ya kwipāna kwandi, kadipo mwādi mwikadile Isalela wa kala wa kungitu. Ke kya kutulumukapo, mwanda boba bonso babundile’ye i batonge kukōkela na mutyima tō. Boba ba mu Isalela wa kungitu bādi bepāne tamba kubutulwa kwabo, ino bano ba mu Isalela wa Leza i bepāne na kutonga kwabo. Nanshi mpangiko ya bwine Kidishitu i mishile na kipwano kya Bijila kya Bayuda, kyādi kiningila bantu kwipāna pakubulwa kwibashila bwanapabo bwa kwitongela.
9 Mupolofeto Yelemia wābadikile kunena’kyo, amba kukekalanga kwalamuka mu myanda itala kwipāna, paāsonekele amba: “Talapo bidi, mafuku āyako’a nkasamba kipwano kipya ne njibo ya Isalela ne na njibo ya Yuda; i Yehova unena; kemwendele kipwano’kya kyo nasambile ne bashabo mu dyodya difuku’dya dyo nebayatyile pa kuboko kwibalupuja mu ntanda ya Edipito, kipwano kyami kyo batyumwine, nansha nadi bu-mulume ko badi, i Yehova unena. Ino nanshi kine kino’ki kyo kipwano kyo nkasamba ne njibo ya Isalela, ao mafuku pa kupwa; i Yehova unena, amba: nkatūla mukanda-wabijila wami munda mwabo, kabidi nkalemba’o umutyima wabo; penepo nkekalanga Leza wabo, nabo bakekalanga bami bantu.”—Yelemia 31:31-33.
10 Bantu ba mu Isalela wa Leza badi na bijila bya Leza “munda mwabo,” pamo na munenenwanga’mba i bilembwe “umutyima wabo,” bibasambulanga mutyima wa kwiendeja mu būmi bwabo mwendele kwipāna kwabo. Kukanina kwabo i kutabuke bukomo kokwa kwādi na bene Isalela wa kungitu, bādi bepāne tamba kubutulwa kwabo, pampikwa kutonga. Dyalelo, kuno kukanina kukatampe kwa kusaka kulonga kiswamutyima kya Leza kudi na Isalela wa Leza, ko konka kudi ne na batōtyi bakwabo midiyo itano ne kupita basambakene ntanda yonso. Nabo i bapāne būmi bwabo kudi Yehova Leza mwanda wa kulonga kiswamutyima kyandi. Nansha byokebadi na lukulupilo lwa būmi bwa mūlu na mwikadile nalo boba babundile Isalela wa Leza, ino i basangale, mwanda batengele kukekala na būmi bwanyeke pano pantanda munshi mwa bubikadi bwa Bulopwe bwa mūlu bwa Leza. I bakwate Isalela wa kumushipiditu na mutyika, bengila nandi kakasa kakasa mwingilo wa “[kusapula] byobya byabuya byandi bitabukilemo kunengela aye we[be]tyile mu fukutu ku mwinya wandi wakutendelwa” upelwe batyetye bashele’ko.
Kwingidija na Tunangu Bwanapabo Bupāna Leza
11 Leza wāpangile bantu amba basangale mu bwanapabo. Wēbapa manwa a kwitongela byobasaka. Ba mulume ne mukaji babajinji bāingidije bwanapabo bwabo bwa kwitongela. Ino bātonga butongi bwakubulwa tunangu nansha buswe, bwēbatwele mu musala ne lutundu lwabo lwine kumo. Ne pano, kino kilombola patōka’mba Yehova kaningilangapo bipangwa bya ñeni kulonga bintu bishile na kwabila nansha na kukanina kwabyo kwa mutyima. “Leza uswele wakupana ne mutyima, tō,” o mwanda kwipāna kumo kete kwaitabijanga i kokwa kwimanine pa buswe, kwa kwipāna na mutyima tō, kwa na bwanapabo bwa kwitongela. (2 Kodinda 9:7) Kwipāna kukwabo, shi kwa muswelo’ka, shi kwa muswelo’ka, kekwitabijibwepo.
12 Batumoni ba Yehova i balēmeke uno musoñanya, o mwanda babingijanga kwipāna kwabo kobepēne wa kwandi wa kwandi kudi Leza, ino kebaningilangapo muntu nansha umo kuno kwipāna, nansha ke babo bana bene. Batumoni i beshile na bipwilo bikwabo, kebabatyijangapo babo bana pobakidi ba lukeke, pamo bwa abo bakimba kwibaningila kwipāna pakubulwa mwana mwine etongele. Tudi na kifwa mu Bisonekwa kifwaninwe kulondwa, kyālondele nkasampe Temote. Paātamine, mutumibwa Polo wāmunene amba: “Uminina’tu mu bino bintu byo wafundijibwa, ne mo wasumininwa namo, pa kuyūka boba bakukufundija’byo, kadi, ne byo wayūkile kala pa bwanuke bisonekwa bikola, biyūkile ne mwakukupela ñeni ya ku lupandilo pa kwitabija kwa monka mudi Kidishitu Yesu.”—2 Temote 3:14, 15.
13 I kiyukanike amba Temote wāyukile bilembwa bikola mwanda wāfundijibwe tamba ku bwanuke. Wāikele kusumininwa—kāningilwepo—kwitabija bufundiji bwa bwine Kidishitu bwāmufundije inandi ne nkambo wandi. (2 Temote 1:5) Ku mfulo Temote wāboya tunangu twa kwikala mulondi wa Kidishitu, ebiya wātonga aye mwine kwipāna bu mwine Kidishitu. Mu ano mafuku, bansongwalume ne bansongwakaji makumi ne makumi a tununu badi na bambutwile Batumoni ba Yehova balondanga kino kifwa. (Mitōto 110:3) Ino bakwabo ne kulonda’kyo mpika. Uno i mwanda utala butongi bwa muntu aye mwine.
Kutonga Kwikala Umpika wa Ani?
14 I kutupu mwanapabo umbyonso. Muntu yense i mukadilwe mikalo na bijila bya kipangila mu bwanapabo bwandi, kifwa kijila kya bukomo bukokela bintu panshi, yewa ukimba kupumpunya kino kijila kakakumbanyapo bidyoma. Ne kumushipiditu nako monka na monka, i kutupu mwanapabo mu byonso. Polo wāletele uno mulangwe amba: “Le kemuyūkilepo’mba, yewa o mwakēpanako bānwe bene bubapika bakukōkela, nankyo mwi bapika ba yewa enka o mwakōkela; shi bubi bwa lufu, shi kikōkeji kya boloke?”—Loma 6:16.
15 Kwitwa bu umpika wa muntu i kintu kishikilwe bantu bavule. Ino bubine budi mu ino ntanda ya dyalelo i buno, bantu bavule balekanga bakwabo bebalabika, bebongola mu miswelo mivule ya munshimunshi, ku mfulo balonga pakubulwa kusaka bintu bibasakila bakwabo balonge. Kifwa, matyapu asumbija byabusunga ne byamazua byatumba mu ino ntanda bibafundija bantu kupupa bisela ne kwibatūdila’ko milongelo ya kulonda. Malongolodi a kipolitike ne a mitōtelo asakila bantu babingije milangwe yabo ne bitungo byabo, pakubulwa nansha amba bebanekenye na milangwe miluji, ino pavule bebalobanga na bunwanwa amba kumvwañana i kuyampe ne kwikala na dikōkeji. Byetuyukija Polo amba ‘twi bapika ba yewa otukōkela,’ tufwaninwe nanshi kwiipangula umo ne umo amba, ‘Le ami uno ne umpika wa ani? I ani udi na lupusa lukatampe mu butyibi bwami ne mu mwikadilo wami? Lelo i bendeji ba bipwilo’ni, i bakatampe ba kipolitike’ni, i bampeta bantumbo’ni nansha i babingwa ba makayo? Le nkōkele ani—i Leza’ni nansha bantu?’
16 Bene Kidishitu kebamwenepo kukōkela kudi Leza bu kuningilwa kintu kyokebasakile mu bwanapabo bwabo. Bengidijanga na mutyima tō bwanapabo bwabo monka mwālongele Yesu Kidishitu, Kifwa kyabo; bakwatañanya kwabila kwabo ne bintu bya mvubu mikatampe byobatonga mu būmi bwabo na kiswamutyima kya Leza. (Yoano 5:30; 6:38) Beulanga “mutyima wa Kidishitu” ne kumukōkela aye Mutwe wa kipwilo. (1 Kodinda 2:14-16; Kolose 1:15-18) Badi pamo bwa mwana-mukaji usongelwe, wingidila umbumo pakubulwa nsengwa na wandi mulume wakenene. Bine, kabumbo ka bene Kidishitu bashingwe-māni i katelwe bu nkungakaji mujike ulailwe kutundailwa na Kidishitu.—2 Kodinda 11:2; Efisesa 5:23, 24; Kusokwelwa 19:7, 8.
17 Kamoni wa Yehova ye-yense, ekale wa lukulupilo lwa kwenda mūlu nansha lwa kukekala pano panshi, i mwipāne aye mwine kudi Leza mwanda wa kulonga kiswamutyima kyandi ne kumukōkela bu Mfumwandi. Kwipāna i butongi bwitongele Kamoni ne Kamoni aye mwine kwikala umpika wa Leza pa kyaba kya kwikala umpika wa bantu. Kino i kikwatañane na ano madingi a mutumibwa Polo: “Mubapotyibwa ku lupoto; kemukālamukapo kadi bu-bapika ba bantu, ehe.”—1 Kodinda 7:23.
Kwifunda Kumwena’mo Batwe Bene
18 Kumeso kwa muntu etabijibwe kwikala Kamoni wa Yehova, ubwanyanga bidi bisakibwa mungya mulombwela’byo Bisonekwa. Bakulumpe babandaulanga na katentekeji shi muntu ukimba kwikala Kamoni i mwivwanije binebine bintu bidi mu kwipāna kwa bwine Kidishitu. Lelo ukimbanga bine kwikala Kamoni wa Yehova? Lelo witabije ne mutyima tō kukwatañanya būmi bwandi na ino mikalo? Shi kabwenyepo bino, nankyo kafikīle pa ditabula dya kubatyijibwa.
19 Shi muntu wabwanya bisakibwa byonso, lelo kikamufutulwilwa i kika pa butyibi bwandi bwatyibile na mutyima tō bwa kusaka kuludikwa na Leza ne na Kinenwa Kyandi kya ku bukomo bwa mushipiditu? Lelo kuludikwa kwa muntu na Leza kutabuka’ko kuludikwa na bantu i bibi’ni? Nansha i kwela kyaba bitupu? Batumoni ba Yehova kebalañangapo uno muswelo. I betabije ne mutyima onso binenwa bya Leza byāsonekelwe na Isaya amba: “Ami ne Yehova Leza obe ukulombola kakumwenamo wakukukunkuja pa dishinda dyokōkeja kwenda.”—Isaya 48:17.
20 Bubinebine bwa Bible bunyongololanga bantu ku kukulupila mfundijo yabubela ifundija bipwilo, kifwa ya masusu anyeke mu kalunganyembo ka mudilo. (Musapudi 9:5, 10) Buyujanga mityima yabo kufwija’ko kukatampe pa mwanda wa lukulupilo lutala pa bafwe—lwa lusangukilo lukamwenwa pa kinkūlwa kya kitapwa kya Yesu Kidishitu. (Mateo 20:28; Bilongwa 24:15; Loma 6:23) Bubinebine bwa Bible bunyongololanga bantu ku kubepelwabepelwa na bamfumu ba kipolitike balaya bintu kebifikidila nansha kufikidila kwine. Abo busangajanga mityima yabo pa kuyuka amba Bulopwe bwa Yehova ke bubikale kala mu madiulu, panopano ponka busa kubikala ntanda yonso. Bubinebine bwa Bible bunyongololanga bantu mu byabulongelonge, nansha byobisangajanga ngitu yakubulwa kubwaninina, ino bipunikijanga Leza, bibutula byamalwa, bivutakanya kipwano, bileta misongo ne lufu lwa kufwa babishibabishi. Mu kīpi, kwikala umpika wa Leza i kwa kamweno mpata kupita’ko kwikala umpika wa bantu. Bine, kwipāna kudi Leza kudi na byabuyabuya “ponka pano . . . ebiya myaka ya kukāya būmi bwa kulādila nyeke na nyeke.”—Mako 10:29, 30.
21 Batumoni ba Yehova dyalelo ke muzopo wa bantu bepāne tamba kubutulwa kwabo pamo na mwādi mwikadile bene Isalela wa kala. Batumoni abo i bantu babundile kipwilo kya bene Kidishitu bepāne. Kamoni yense mubatyijibwe usumininwanga aye mwine na bwanapabo bwandi bwa kwitongela, ebiya wepāna. Byabine, ku Batumoni ba Yehova, kwipāna kulupukanga ku kupwana kwabinebine kwa muntu mwine na Leza, kuyukenanga ku mwingilo wamwingidila na mutyima tō. Bābilanga kulama na mutyima umo kino kipwano kya nsangaji, kukwata nyeke makasa abidi buno bwanapabo bwibapele Yesu Kidishitu.
[Bipangujo]
1. Bishima bya Kihebelu ne Kingidiki byālamwinwe bu “kwipāna,” “kufikidija,” nansha “kwilambula” byādi bingidijibwa nakampata mu bika?
2. Mwanda waka Yehova wādi na bubinga bwa kwitwa bu “Leza wa Isalela”?
3. I kika kinenenwa amba Yehova kālombwelepo mboloji pa kutonga Isalela ke bantu bandi?
4. I bisakibwa’ka byādi bimanine’po kipwano kya Leza na Isalela, le bene Isalela bālondele’byo senene?
5, 6. (a) Yesu wādi usaka kunena kika na binenwa byandi bya bupolofeto bidi mu Mateo 21:42, 43? (b) I kitatyi’ka ne i muswelo’ka wāikele’ko “Isalela wa Leza”?
7. I kika kyādi kyakwikala na bene Isalela wa Leza, ne bānenwe kwepuka kika?
8. Mpangiko ya bwine Kidishitu i mipe bantu bwanapabo bukatampe kutabuka bwādi na ba mu kipwano kya Bijila mu bintu’ka?
9, 10. (a) Yelemia wālombwele muswelo’ka amba kwādi kwa kwikala kwalamuka mu myanda itala kwipāna? (b) Mwanda waka tunena’mba ke bonsopo bene Kidishitu bepāne dyalelo babadilwa mu Isalela wa Leza?
11. Muntu wāpangilwe na manwa’ka, ne ādi a kwingidijibwa namani?
12, 13. I kika kinenenwa’mba Temote i kifwa mu myanda itala kufundija bana botubutwile, ne kifwa kyandi kikwasha bansongwanzele ku bika?
14. Loma 6:16 witulombola kika pa bwanapabo mu bintu byonso?
15. (a) Bantu beivwananga namani pa kwitwa bu bapika, ino bavule bafulanga ku kulonga bika? (b) I bipangujo’ka bifike’po byotufwaninwe kwiipangula?
16. Bene Kidishitu i bapika ba Leza mu buluji’ka, ne i mumweno’ka muyampe ufwaninwe kumonwa buno bupika?
17. Batumoni ba Yehova bonso i batonge kwikala bāni?
18. Lelo i kitatyi’ka kibwanyanga muntu usaka kwikala Kamoni bisakibwa bya kubatyijibwa?
19. Mwanda waka ke kyendele’mopo kutopeka muntu utyiba mbila ya kwikala mwingidi mwipāne wa Leza?
20. Lelo bubinebine bwa Bible bunyongololanga bantu mu bupika bwa bika?
21. Batumoni ba Yehova bamwene namani kwipāna kudi Leza, ne bābilanga kintu’ka?
[Kifwatulo pa paje 13]
Mu Isalela wa kala, kwipāna kudi Leza kwādi kwimanine pa kubutulwa
[Kifwatulo pa paje 14]
Kwipāna kwa bwine Kidishitu kwimanine pa butongi
Usa Kulondolola Namani?
◻ I kika kinenenwa’mba Leza kālombwelepo mboloji pa kutonga Isalela ke “kileme” kyandi?
◻ Mwanda waka tukokeja kunena’mba kwipāna kwa bwine Kidishitu ke kujimijapo bwanapabo?
◻ I tumweno’ka tudi mu kwipāna kudi Yehova Leza?
◻ Mwanda waka i kilumbuluke kwikala mwingidi wa Yehova kupita’ko kwikala umpika wa bantu?