Dyumuka Mutyima Udimbañana

1, 2. Mwanda waka bikalanga bikomo kuyuka mwine mwikadile mutyima wetu wa kyelekejo?

LANGA’PO bidi, le bikala namani shi lubanga bwē ukilēle pa butanda, ubaivwana kyaso mu kyadi kokolelwa pa kufoma. Padi ukeipangula amba, ‘Le nakwatwa na misongo ya dityima?’ Kupela amba i patupu kintu kekukakwashapo. Bilomba kulonga’po kintu bukidibukidi. Nabya ukokeja kulomba motoka wa kukakutūla bukidibukidi ku lupitalo kundapwa senene. Muñanga ukakupima na katentekeji, padi na kwingidija mashini a kupima nao dityima (électrocardiographe). Kwipimija ne kundapwa kwampikwa kwija kubwanya kupandija būmi bwa muntu wadi wa kufwa.

² Le mutyima wetu wa kyelekejo nao? Padi i bikomo kuyuka mwine mowikadile. Mwanda waka? Tutanga mu Bible amba: “Mutyima utabukile bintu byonsololo budimbañani, ubela byamwikomwiko’tu; lelo uyukile’o i ani, a?” (Yel. 17:9) Nanshi mutyima wetu ukokeja kwitongola, na kwitulangija amba ketudipo mu kyaka ku mushipiditu nansha dimo, inoko bantu bakwabo bakokeja kumona kyaka ne kwakamwa. Mwanda waka tubwanya padi kongolwa? Bine, mifwatakanyo yetu ya bubi ikokeja kwitulubija, Satana nandi ne ino ngikadilo ya bintu itujikakanyanga tuleke kumona mwine motwikadile. Pa bitala kubandaula mutyima wetu, tubwanya kuboila ñeni kudi Yelemia ne bantu ba Yuda ba mu andi mafuku.

 3. Lelo bantu bavule balamunanga bika bu baleza?

³ Bayuda bavule bālombwele amba mityima yabo keyādipo biyampe ku mushipiditu. Bālekele Leza umo kete wa bine mwanda wa baleza Bene Kenani, ino mutyima wabo wa mundamunda kwibatopeka mpika. Yehova wāipangwile bano batōtyi amba: “Nanshi baleza bobe bo welongela badi kwepi le? Nabo bataluke shi bakōkeja kukupandija mu kyaba kya kyamalwa kyobe; mwanda mwendele mbadilo ya bibundi byobe; e monka mobekadile baleza bobe.” (Yel. 2:28) Na bubine batwe ketwilangilangapo batwe bene pamo bwa batōtyi ba baleza basongwe. Inoko, mu kamutwe ka mwanda “leza,” dibuku dimo dishintulula bishima dishintulula leza bu: “Muntu nansha kintu kya bulēme bwa pangala kutabuka.” Bantu bavule mu ino ntanda batūdile pa kifuko kibajinji kabo kaji, bukomo bwa ngitu, kisaka, nansha ke bimunanwa byabo. Bakwabo bamwene bu bintu bidi na bulēme bwa pangala kutabuka i byamazua, ntumbo, bya busendwe, ñendo, nansha bibidiji byabo. Bavule bakimbakimba bino bintu bajimijanga ne kipwano kyabo na Umpangi. Lelo Bene Kidishitu ba bine bakokeja kufikilwa na ino ngikadilo, pamo na mwādi mwikadile bantu ba Yuda mu mafuku a Yelemia?

 4. Lelo bantu bādi banena bya bine pobānene amba: “Lelo kinenwa kya Yehova kidi kwepi, a? kīye pano namino nanshi”?

⁴ Padi ukamona bu byānene Yelemia amba mutyima ubelanga bidi na buluji. Wājingulwile bantu bādi banena’mba: “Lelo kinenwa kya Yehova kidi kwepi, a? kīye pano namino nanshi.” (Yel. 17:15) Ino le bādi banena bya bine? Uno shapita wa Yelemia ushilula namino: “Bubi bwa Yuda i bulembwe ne kilembwa kya kilonda, ne na nsongo ya dibwe dikomokomo; i bulembwe pa kipapo kya mutyima wabo.” Mwanda mukatampe i uno, bano Bayuda bādi ‘bakulupila mu muntu, ne kulonga kuboko kwabo ke mwita’tu, wa mutyima wandi ufundula kudi Yehova.’ Ino batyetye bādi bakulupile mudi Leza, bakimba bwendeji ne madyese kwadi.​—Yel. 17:1, 5, 7.

 5. Lelo bantu ba mu ntanda yādi ikele’mo Yelemia bālondolwele namani ku bwendeji bwa Yehova?

⁵ Mityima ya bavule yāsokokele mu byobādi balonga pa byēbanene Leza. (Tanga Yelemia 17:21, 22.) Kimfwa, difuku dya Sabado dyādi dya kukōkolokwa ku mingilo ya bukile bukya ke kuputumina mu mingilo ya ku mushipiditu. Bantu ba mu ntanda yādi ikele’mo Yelemia kebādipo bafwaninwe kwingila bya busunga nansha kwenda ñendo mu dya Sabado. Ino bilongwa byabo byāsokwele patōka mwine mwikadile mutyima wabo. “Kebatejejepo nansha kufwenya kutwi kwabo kwine, nanshi baumija nshingo yabo mu kwivwana, ne kutambula bulombodi mpikila.” Nansha byobādi bayukile bijila bya Leza, bādi na mumweno wabo​—bādi na bintu bya kulonga mu dya Sabado.​—Yel. 17:23; Is. 58:13.

6, 7. (a) Le Mwine Kidishitu ukokeja kwikala na milangwe’ka mifwe, na kwilwa madingi aleta kabumbo ka umpika wa binebine dyalelo? (b) Le kino kikokeja kukoleja muntu namani pa bitala kupwila?

⁶ Dyalelo, ketukidipo munshi mwa kijila kya Sabado. Inoko, tukokeja kudyumukila mu muswelo wālongele bano bantu, wālombwele mwine mwikadile mutyima wabo. (Kol. 2:16) Twibaleke masakila a batwe bene ne kuleka kulondalonda bya ntanda mwanda wa kulonga kiswa-mutyima wa Leza. Tuyukile amba twadi ba kwikala bampikwa ñeni shi twitongele batwe bene muswelo wa kusangaja Leza. Kadi twibafikile kuyuka amba bavule beelelele mu kulonga kiswa-mutyima kya Leza i batane kutūkijibwa mutyima ne kukōkolokwa kwa binebine. Ebiya, i muswelo’ka otubwanya kongolwa?

⁷ Mwine Kidishitu ukokeja padi kwikala na milangwe mifwe amba mutyima wandi keubwanyapo kumongola nansha dimo, pamo na bantu bavule ba mu mafuku a Yelemia. Kimfwa, muntu ukokeja kulanga amba, ‘Mfwaninwe kulama kami kaji mwa kukwatakenya kisaka kyami,’ shabyo ke bibipo. Ino bikekala namani shi bimufikije ku kulanga amba, ‘Mfwaninwe kufundila’ko masomo makwabo mwa kumwena kaji kayampe’? Uno nao umweka bu mulangwe mwendele’mo, pakwabo wamufudija ku kunena amba, ‘Myaka ke mishinte, pa kwikala biyampe dyalelo bifwaninwe kufunda masomo a inivelesite pa kwikala na kaji.’ Bine, bityebitye muntu ukashilula padi kupēlula madingi mayampe, a bujalale atamba ku kabumbo ka umpika wa binebine, udi na manwa pa myanda itala masomo malamala ne kushilula kubulwa kupwila! Pa uno mwanda, bamo i balamunwe bityebitye na milangwe ne mumweno wa ino ntanda. (Ef. 2:2, 3) Bible udi na bubinga pa kwitudyumuna amba: “Kemukilekai ntanda imufwatule mu kikombola kyayo.”​—Loma 12:2, Phillips.a

 8. (a) Lelo padi Mwine Kidishitu ukokeja kwitendela pangala pa bika? (b) Le mwanda waka ketufwaninwepo enka kuyuka Leza ne bilongwa byandi kete?

⁸ Ebiya, Bene Kidishitu bamo mu myaka katwa kabajinji bādi bampeta, ne kepabulwe padi bādi batumbe mu ino ntanda. Mo mwikadile ne Bene Kidishitu bamo mu ano mafuku. Le bafwaninwe kumona namani byobya byobalonga, ne netu tufwaninwe kwibamona namani? Yehova wālondolwele kupityila kudi Yelemia. (Tanga Yelemia 9:23, 24.) Pa kyaba kya muntu kwitendela pangala pa byalonga, kuyuka Mfumu wa diulu ne ntanda i kintu kya mvubu kutabuka. (1 Kod. 1:31) Ino, le kwikala na kwivwanija ne kuyuka Yehova kushintulula bika? Bantu ba mu mafuku a Yelemia, kuyuka’ko bādi bayukile dijina dya Leza. Kadi bādi bayuke mwaāpandijije bakulutuba babo pa Kalunga Katyila pa kutwela mu Ntanda ya Mulao, mu mafuku a Batyibi, ne mu umbikalo wa balopwe ba kikōkeji. Nansha nabya, kebādipo bayuke Yehova binebine nansha kumwitabija kwine mpika. Ino, ke banena amba: “Eyo, nabinga; binebine bukalabale bwandi bubālamuka ko ndi.”​—Yel. 2:35.

 9. Mwanda waka tufwaninwe kukulupila amba muntu ukokeja kushinta mutyima wandi, ne bikokejika namani?

⁹ Bayuda bātambwile musapu wa Leza kupityila kudi Yelemia bādi basakilwa kushinta mutyima. Bādi bakokeja kushinta mwanda Leza wānene boba bādi ba kujoka kutamba mu bumisungi amba: “Byobiya nkebapa mutyima wa kundyuka ami, amba ne Yehova; kabidi bakekalanga bami bantu ami nami nkekalanga wabo Leza, mwanda bakajokela ko ndi ne mutyima wabo onsololo.” (Yel. 24:7) Kushinta kwa uno muswelo kukokejika ne dyalelo dine. Ne kadi, umo ne umo wetu ukokeja kulumbulula ngikadila ya mutyima wandi wa ku mushipiditu. Kudi bintu bisatu bya kamweno: kwifunda Kinenwa kya Leza pa kasuku na kusumininwa, kwivwanija kwa binebine bitulongela Leza mu būmi bwetu, ne kwingidija myanda yandi yotufunda. Ketukikalai pamo bwa bantu ba mu mafuku a Yelemia, ino tufwaninwe kusangela mityima yetu kupempulwa na Mubandaudi Mukatampe wa mityima. Kadi tubwanya kubandaula mutyima wetu na kitōkeji kya Bible ne kuta mutyima ku byobya bitulongela Yehova. (Mit. 17:3) Bine, i kya tunangu kulonga namino!

10, 11. (a) Mwanda waka Yelemia wāendele kukatala umbumbi? (b) Le i bika bilombola muswelo ubumbwa bantu na Yehova?

¹⁰ Satana usakanga kubumba bantu na kwibafinyinya mu kikombola kampanda, ino Leza ubumbanga na kuta mutyima muntu ne muntu. Kino i kimweke mu kimfwa kya byātene Yelemia. Difuku dimo, Leza wāmunena kwenda ku njibo ya umbumbi ubumbanga. Umbumbi wādi wingidila pa kibumbilo kyandi, ino shi kipungwa kyaādi ubumba kibabipa, wafinya dilongo’dya podikinekena’pa ne kubumba’ko kipungwa kingi. (Tanga Yelemia 18:1-4.) Mwanda waka Yelemia wātuminwe kukatala’byo, ne i ñeni’ka yotuboila’ko?

¹¹ Yehova wādi usaka kulombola Yelemia ne Isalela amba udi na lupusa lwa kubumba bantu ne mizo mwasakila. Lelo Leza wingidijanga dilongo muswelo’ka? Yehova kabumbangapo mubumbilanga bantu, mwanda aye kelubangapo; kadi kashintangapo milangwe mu kitulumukila waona mingilo ya makasa. Muswelo witabija bantu nansha kupela kubumbwa na Yehova o ulombola bine byakebalonga.​—Tanga Yelemia 18:6-10.

12. (a) Lelo Yehoyakimi wālongele namani ku bukomo bwālongele Yehova bwa kumubumba? (b) Le i ñeni’ka yowaboila ku nsekununi ya Yehoyakimi?

¹² Penepa Yehova ubumbanga bantu namani? Nakampata dyalelo, wingidijanga Bible. Muntu patanga ne kulonda nansha kupela Kinenwa kya Leza, usokolanga patōka shi i muntu wa muswelo’ka, Leza nandi ukokeja kumubumba. Tubandaulei pano kimfwa kya Mulopwe Yehoyakimi ne kumona bantu ba mu mafuku a Yelemia mobādi ba kubumbilwa mu myanda ya būmi bwabo difuku ne difuku. Bijila byādi binena’mba “kokadimbapo mwingidi umpadibwa,” ino e byādi bilonga mulopwe, utyimpila panshi banababo Bene Isalela na kwibengidija mingilo ya mfutwa mityetye pa kūbaka “njibo mikatampe.” (Kup. 24:14; Yel. 22:13, 14, 17) Leza wātompele kubumba Yehoyakimi kupityila ku kinenwa Kyandi kyaāpele bapolofeto. Nansha nabya, mulopwe wālondele mifwatakanyo ya mutyima wandi wa budimbañani. Wānena amba, “Nkiswele kwivwanapo” wāendelela kulonga bilongwa byandi bya pa bunkasampe. O mwanda Leza wāmunena’mba: “[Yehoyakimi] ukajīkwa na mujīkilo wa kimbulu, kukokwa ne kwelwa panja.” (Yel. 22:19, 21) Bine, tukabulwa ñeni shi tulondolola amba: ‘Ami e mongikadile’! Dyalelo, Leza katumangapo bapolofeto pamo bwa Yelemia, ino uletanga buludiki. Kabumbo ka umpika wa binebine, udi na manwa ketukwashanga tuyuke misoñanya ya Bible ne kwiilonda. Ikokeja kutenga ngikadila ya būmi bwetu bwa mobukila mobukila, pamo bwa muvwadilo ne mwidyangwilo nansha minjiki ne luja lujibwa ku butundaile nansha ku masobo makwabo. Lelo tuketabija kubumbwa na Kinenwa kya Leza?

13, 14. (a) Mwanda waka bantu bādi na bapika mu Yelusalema bāitabije kulekelela bapika babo Bahebelu? (b) Le i bika byālombwele ngikadilo ya mutyima wa bantu bādi na bapika?

¹³ Tubandaule kimfwa kikwabo. Bene Babiloni bābikikile Zedekia pa lupona lwa Yuda bu kilolo. Kupwa, pa kyaba kya kulonda madingi a Leza kupityila kudi Yelemia, Zedekia wātomboka. (Yel. 27:8, 12) Ebiya Bene Babiloni bātekela Yelusalema kasāla. Mulopwe ne bamfumu bandi bāmwene’mba bafwaninwe kulonga’po kintu kampanda kukwatañana na Mukanda wa Bijila pa kwitabijibwa na Leza. Pa kuyuka’mba bapika Bahebelu bādi bafwaninwe kupebwa bwanapabo mu mwaka wa busamba-bubidi wa bupika bwabo, Zedekia wāsamba kipwano na bano bapika mwanda wa kwibalekelela. (Div. 21:2; Yel. 34:14) I amo, Yelusalema byaādi ujokolokelwe na balwana, i kintu kitulumukwa kumona bantu balekelela bapika babo!​—Tanga Yelemia 34:8-10.

¹⁴ Kupwa, kibumbo kya bulwi kya Bene Edipito kyāiya kukwasha Yelusalema, ne kupanga Bene Babiloni bādi bamutekele kasāla. (Yel. 37:5) Le boba bālekelele babo bapika bālonga’po namani? Baāluja mu bupika bantu bobāpele bwanapabo. (Yel. 34:11) Mwanda mwine i uno, Bayuda pobādi mu kyaka bādi beenga kulonda bijila bya Leza, pamo na abo basaka kupūta mwiendelejo wabo wa kala. Ino kyaka pa kupwa, bājokela mu mashinda abo mabajinji. Nansha byobādi beenga kwitabija milangwe ya Mukanda wa Bijila, bilongwa byabo byālombwele amba mu mityima yabo kebādipo basaka kulonda bwendeji butanwa mu Kinenwa kya Leza ne kubumbwa nakyo.

15. Le ukasaka kubumbwa na Yehova muswelo’ka? Leta kimfwa.

¹⁵ Na bukwashi bwa kipwilo kya Yehova kya pa ntanda ponso, tukokeja kuyuka misoñanya ya mu Bible itala mwiendelejo kampanda. Kimfwa, padi tuyukile mwa kulongela shi mwanetu wetusanshija bibi. (Ef. 4:32) I biyampe twitabije amba madingi a Bible i moloke kadi a tunangu. Nansha nabya, le twi dilongo dya muswelo’ka? Le tuketabija bine kubumbwa na Yehova? Shi mutyima wetu unekenanga, tukashinta ne kwikala balumbuluke; Umbumbi Mukatampe uketubumba bu kingidilwa kyandi kiyampe. (Tanga Loma 9:20, 21; 2 Temote 2:20, 21.) Pa kyaba kya kwikala na mutyima na wa Yehoyakimi ne boba bantu bādi na bapika mu mafuku a Zedekia, tufwaninwe kwitabija kubumbwa na Yehova mwanda wa kulēmeka mpango yandi.

16. Lelo i bubinebine’ka bwa kamweno bwāyukile Yelemia?

¹⁶ Nansha ke Yelemia wādi mubumbwe na Leza. Le uno mupolofeto wādi na mumweno’ka? Ivwana mwaālondolwedile, amba: “Kekidipo mu muntu unañanga kolola matabula andi.” Kupwa wālomba amba: “A Yehova bandingilepo.” (Yel. 10:23, 24) A bankasampe, lelo mukeula Yelemia? Mudi na butyibi bwa kukwata mu myanda mivule. Bankasampe bamo basakanga ‘kolola matabula abo’ abo bene. Lelo ukakimba buludiki bwa Leza pa kukwata butyibi? Le nobe uketabija na kwityepeja pamo bwa Yelemia amba bantu i bakomenwe kolola matabula abo abo bene? Vuluka’mba: Shi ukimba buludiki bwa Leza, nandi ukakubumba.

17-19. (a) Mwanda waka Yelemia wāendele lwendo lulampe ku Ufalete? (b) Le kikōkeji kya Yelemia kyātudilwe pa ditompo namani? (c) Byobya byālongele Yelemia pa bitala kabāla byākweshe pa bika?

¹⁷ Mwingilo wa Yelemia wādi ulomba kukōkela buludiki bwa Leza. Shi abe ye wādi Yelemia, le wāswile kwitabija buno bulombodi? Kyaba kimo, Yehova wānene Yelemia amba pota kabāla ka bukonge, uvwale’ko mu kifuka. Kupwa Leza wamunena’mba, taluka wende ku Ufalete. Shi utale pa kalata usa kumona amba i lwendo lwa makilometele kintu kya 500. Yelemia shi wafika, wādi unenwe kufya kabāla mu nkumvunga ya dībwe, kupwa ajokele monka ku Yelusalema. Mafuku mangimangi pa kupita’po, Leza wāmunene ajokele’ko monka kukasela kabāla’ka. (Tanga Yelemia 13:1-9.) Mu ñendo yonso, Yelemia wālongele kubwipi kwa makilometele 2 000. Basantaudi ba Bible kebetabijepo amba wādi ukokeja kwenda lwendo lulampe nenki, lulomba makweji.b (Eza. 7:9) Inoko, e byo byāmunene Leza kulonga, Yelemia nandi wālongele monka.

¹⁸ Tala mupolofeto na abe umumwene, mwaendela mu ngulu ya Yudea, kupwa kalonda dishinda mu ntanda mutuputupu dyenda ku Ufalete. Kyaendela’tu i kukafya kabāla ka bukonge! Kubulwa’po kwandi mafuku mavule, kwālengeje balondakani ke balakanaalakana. Paājokele, kadipo na kabāla ka bukonge. Kupwa kadi Leza wamunena kwenda monka luno lwendo lulampe, kukasela kabāla kādi ke kabunde kadi “ke kabitupu.” Fwatakanya’po bidi, byādi bipēla kulanga amba: ‘Bibatonda. Nkimwenepo ne kyoñendela kine.’ Ino, byaādi mubumbwe na Yehova, kālangilepo uno muswelo. Pa kyaba kya kutompola, wālongele monka mobamulombwedile!

¹⁹ I enka pa kupwa kwenda lwendo lwa bubidi, Leza wāshintulula bubinga. Byobya byālongele Yelemia byāmupele kyalwilo kya mwa kusapwila musapu wa bukomo amba: “Bano bantu babi bapela kwivwana binenwa byami, bakunanga mu lupata lwa mutyima wabo, kadi i bende kulonga ba leza bangi kwibengidila ne kwibatota kwine, bakekalanga pamo’nka bwa kabāla kano’ka kabitupubitupu.” (Yel. 13:10) Bine, uno i muswelo utulumukwa ufundija Yehova bantu bandi! Kikōkeji kya Yelemia kudi Yehova kya na mutyima umo mu bintu bimweka bu byampikwa mvubu, kyākweshe pa kutenga mityima ya bantu.​—Yel. 13:11.

20. Mwanda waka bamo bakokeja kutulumuka pangala pa kikōkeji kyobe, ino i bika byokakulupila?

²⁰ Dyalelo Bene Kidishitu kebanenwepo kwenda makilometele tutwa na tutwa pa kufundijibwa na Leza. Le bikokejika balondakani nansha balunda nobe batulumuke mwanda wa lwendo lobe lwa Bwine Kidishitu uyuka kebakutopeka? Padi i muvwadilo ne mwidyangwilo obe, butongi mu myanda ya masomo, mingilo yotonga, nansha ke muswelo omona bitomibwa bikolwañana. Lelo ukekala musumininwe kulonda buludiki bwa Leza na mwālongele Yelemia? Butongi botonga pa kusaka’mba mutyima obe ubumbwe na Leza bukakuletela bukamoni bulumbuluke. Nansha bikale namani, kukōkela bwendeji bwa Yehova budi mu Kinenwa kyandi ne kwitabija buludiki buletwa kupityila ku kabumbo ka umpika kukuletelanga madyese a nyeke. Pa kyaba kya kwendejibwa na mutyima udimbañana, ukekala pamo bwa Yelemia. Nanshi, ninga witabije kubumbwa na Leza; muleke akwalamune bu kipungwa kya bulēme kyaingidija nyeke.