MWANDA WA MULOPWE KAIKELE’KO KASHĀ

7. (a) Mwanda waka kutela kutelele Danyele Beleshazale kwādi nyeke kusangaja basantaudi ba Bible? (b) Mulangwe wa amba Beleshazale wādi muntu wa kufwatakanya bitupu i mufule kwepi?

⁷ Danyele wāsonekele amba Beleshazale, “mwana” wa Nebukaneza, wādi ubikele bulopwe pa Babiloni kitatyi kyāponene kibundi. (Danyele 5:1, 11, 18, 22, 30) Basantaudi i bomine pa bino bishima myaka mivule, amba mwanda dijina Beleshazale kedyamwenwe kashā mu bilembwa bikwabo poso’nka mu Bible kete. Abo balembi ba mānga ba kala bātelele Nabonide, mpingakani wa Nebukaneza, bu mulopwe wa mfulo mu balopwe ba Babiloni. O mwanda mu 1850, Ferdinand Hitzig wānene amba Beleshazale i muntu’tu nandi’nka nabya obāfwatakenye kudi mulembi. Ino mwene ubamone ne abe mwine amba kuno kunena kwa Hitzig i kwiyumba? Lelo kubulwabulwā kubudilwe kutelwa uno mulopwe pantu kampanda—nakampata mu kyokya kitatyi kiyukene ku bonso amba kyādi na bilembwa bya mānga bya lukimbo—binebine bo bubinga bulombola amba kāikele’kopo? Ke bubingapo, mwanda mu 1854 bājikwile panshi bibumbwa bya umbumbulu bityebitye bya dīma mu maputu a kibundi kya Ulu kya mu Babiloni wa kala adi dyalelo mu Irake dya kunshi. Mu bino bilembwa bya tumiketomiketo mwādi ne milombelo yālombele Mulopwe Nabonide, wātela’mo amba “Bele-sala-usulu, mwanami umbedi.” Nansha ke basantaudi bene kebakidipo mwa kulekela kwitabija’mba: Uno ye Beleshazale utelelwe mu mukanda wa Danyele.

8. Bushintuludi bwa Danyele bwa amba Beleshazale i mulopwe wābikele i bubingijibwe namani?

⁸ Ino basantaudi kebātondelwepo. Umo utelwa bu Fox Talbot wālembele amba: “Kino kekibingijepo kintu nansha kimo.” Wāpatanya amba uno mwana utelelwe mu bilembwa padi wādi’tu mwanuke, ino Danyele umutela bu mulopwe wādi ubikele. Pāpityile mwaka umo’tu, aye Talbot upwa kulupula bino byandi binenwa, kwājulwa bipapo bikwabo bya tumiketomiketo bilombola amba Beleshazale wādi na balembi ne bengidi ba kipango. Bine, ke mwanukepo! Ku mfulo bipapo bikwabo byāiya kupwididila mwanda, amba myaka imo Nabonide kādipo mu Babiloni. Bino bipapo bilombola kadi amba mu mine myaka’ya, “wāpēne bulopwe” bwa Babiloni kudi mwana wandi umbedi (Beleshazale). Nanshi, mu yoya myaka, Beleshazale wādi ubikele bulopwe—pamo na shandi.b