Shapita wa Dikumi ne Busamba

Balopwe Belwa Bulwi Abalumba ku Mfulo Yabo

1, 2. I muswelo’ka wāshintyile dijina dya mulopwe wa kungala kupwa kwa divita dya bubidi dya ntanda?

FILOZOFE Alexis de Tocqueville kadi mulembi wa mānga mwine Franse wālangulukile pa ngikadilo ya politike ya États-Unis ne Rusi, wāsoneka mu 1835 amba: “Umo uloñanga bintu byonso na bwanapabo; mukwabo nandi na bupika. . . . Mashinda abo [i] meshileshile; inoko, umo ne umo umweka bu udi na mpango mifyame imupele Leza ya kukwata difuku dimo mu makasa andi bitungo bya kipindi kituntulu kya ntanda.” I muswelo’ka wāfikidile ino milangwe ku mfulo kwa Divita II dya Ntanda? Roberts mulembi wa mānga ulemba’mba: “Ku mfulo ya Divita dya bubidi dya Ntanda bitungo bya ntanda byāmwekele na bubine amba bibabikalwa na ngikadilo ibidi mikatampe, mishile mpata, imo yādi mu yoya yāikele ke Rusi, mikwabo nayo mu États-Unis wa Amerika.”

² Mu mavita onso abidi a ntanda, Alemanye ye wādi mulopwe wa kungala, wa lwana mwine mukatampe na mulopwe wa kunshi—Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika. Ino Divita II dya Ntanda pa kupwa, uno muzo wēlala pabidi. Alemanye wa Kushika wēlunga na mulopwe wa kunshi, Alemanye wa Kutunduka wēkupa ku mutamba wa kitango kikwabo kikomokomo—kisumpi kya mizo ya Kikoministe itangidilwe na Inio Sovietike. Kino kisumpi, nansha kitango kya politike, ye wādi ke mulopwe wa kungala, ulwa bikomokomo na kipwano kya ba Angeletele ne Amerika. Lwana lwa bano balopwe babidi lwābutula Divita dya Munshimunshi, dyāshilwile tamba mu 1948 kutūla mu 1989. Dibajinji, mulopwe wa kungala mwine Alemanye wālwile na “kipwano kikola.” (Danyele 11:28, 30) Le kisumpi kya Kikoministe nakyo kyādi kya kwikala namani na kino kipwano kikola?

BENE KIDISHITU BABINE ABAPONE INO ABAKOMA

3, 4. I bāni boba “balonga bupupakane bwa pa kipwano,” ne i bulunda’ka bobasambile na mulopwe wa kungala?

³ “Boba badi namino’u balonga bupupakane bwa pa kipwano’kya,” ye mwikeulu wa Leza wānene, “[mulopwe wa kungala] ukebaboleja ne lushiñanya.” Kupwa mwikeulu wābwejeje’ko amba: “Ino nanshi bantu bayukile Leza wabo’ba bakakomanga ne kulonga byakulonga na bukomo. Ebiyampe boba [badi na bujinguludi] umbukata mwa bantu bak[evwanija bantu] bangibangi; inoko bakapona pa kipete, ne pa lubimbi, ne pa bu-misungi, ne pa butūtwe, mafuku mangimangi.”—Danyele 11:32, 33.

⁴ Bantu “balonga bupupakane bwa pa kipwano” ke bantupo bangi, i enka bendeji ba Bipwilo bya Kine Kidishitu betela bu bene Kidishitu ino bilongwa byabo bifutulwija dijina dinedine dya bwine Kidishitu. Walter Kolarz unena mu dibuku dyandi (Religion in the Soviet Union), amba: “[Mu bula bwa divita dya bubidi dya ntanda] Umbikalo wa Sovietike walongele bukomo bwa kukwashibwa ku ngitu ne mu ñeni na Bipwilo bilwila ntanda yabo.” Divita pa kupwa, bendeji ba bipwilo bakimba kulama buno bulunda, nansha umbikalo wa mulopwe wa kungala byowadi keudi na politike ya kutuna kwikala’ko kwa Leza. Pano po apo pamwekelele’tu Bipwilo bya Kine Kidishitu bu bya ino ntanda—bupondo bwa munyanji ku meso a Yehova.—Yoano 17:16; Yakoba 4:4.

5, 6. “Bantu bayukile Leza wabo” i bāni, ne i muswelo’ka obakomene bwendeji bwa mulopwe wa kungala?

⁵ Lelo bene Kidishitu babine nabo—“bantu bayukile Leza wabo,” ‘boba badi na bujinguludi’? Eyo, nansha byobadi bashikete mu bubikadi bwa mulopwe wa kungala, badi ‘bakōkele balupusa bakatampe’ monka mokifwaninwe, inoko kebadipo ba ino ntanda. (Loma 13:1; Yoano 18:36) Badi batele mutyima ku kulubula “bya Kesala kudi Kesala, bya Leza nabyo kudi Leza.” (Mateo 22:21) O mwanda bululame bwabo bwatambilwe bulwi.—2 Temote 3:12.

⁶ Pa kino, bene Kidishitu ‘baponene’ kadi ‘bebakomenwe.’ Baponene mwanda basusukile na kupangwapangwa kukomo, bamo baipaibwa. Ino bakomene mwanda bavule umbukata mwabo bashele bakōkele. Banekenye ntanda monka mwānekenenye Yesu. (Yoano 16:33) Kadi kebalekelepo kusapula, nansha pobadi bakutwa mu makomponi a malwa. Pa kūminina namino, ‘baivwanija bantu bangibangi.’ Batumoni ba Yehova belundile’ko mu matanda mavule a mulopwe wa kungala nansha byomwadi kupangwapangwa. Pangala pa kikōkeji kyalamine ‘boba badi na bujinguludi’, tubamone “kibumbo kikatampe” kyenda kibweja’ko mu ano matanda.—Kusokwelwa 7:9-14.

BANTU BA YEHOVA ABATŌKEJIBWA

 7. I ‘bukwashi’ka butyutyu’ bwakwashibwe bene Kidishitu bashingwe māni badi bashikete mu bulopwe bwa mulopwe wa kungala?

⁷ Mwikeulu wānene amba: “Pano namino [bantu ba Leza] pa kukapona bakakwashibwa na bukwashi butyutyu.” (Danyele 11:34a) Bushindañani bwa mulopwe wa kunshi mu divita dya bubidi dya ntanda bwapele bene Kidishitu bashikete mu bulopwe bwa mulopwe mukwabo busengi butyetye. (Dingakanya na Kusokwelwa 12:15, 16.) Ne boba badi bapangwapangwa na mulopwe ulonda’po nabo batene’ko bidi busengi kyaba ne kyaba. Divita dya Munshimunshi pa kutalala’dyo, bendeji bavule bayukile amba bene Kidishitu ba kikōkeji ke kyakapo kobadi, bebapa ne mikanda ya kwitabijibwa mungya bijila. Bukwashi bwāile kadi ne ku kibumbo kikatampe kya bavulevule baitabije busapudi bwa kikōkeji bwa bashingwe māni ne kwibela’ko kuboko.—Mateo 25:34-40.

 8. I muswelo’ka welungile bamobamo ku bantu ba Leza “na lushiñanya”?

⁸ Ke bonsopo baitabije kwingidila Leza mu myaka ya Divita dya Munshimunshi badi na kukanina kuyampe. Mwikeulu wādyumwine amba: “Bangibangi bakelunda ku abo na lushiñanya.” (Danyele 11:34b) Bantu bavule baikele kusepelela bubinebine ino kebadipo basaka kwipāna kudi Leza. Bakwabo nabo bamwekele bu abaitabija myanda miyampe nanshi abo koku i batubedibedi ba Leta. Lapolo wa mu ntanda imo utangwa’mba: “Bamobamo bakubulwa lusa badi bengidi ba Kikoministe bepāne ino bekuja mu bulongolodi bwa Mfumwetu, belombola bu bapyasakane, bapebwa ne madyese makatampe a mwingilo.”

 9. I bika byalekele Yehova bene Kidishitu ba kikōkeji bamo ‘batompibwa’ na bekujije mu bulongolodi?

⁹ Mwikeulu wābwejeje’ko amba: “Bamobamo ba boba ba[di na bujinguludi] bakapona, mwanda wa kwibatompa, ne kwibaneñenya ne kwibatōkeja, ne ku kyaba kya kumfulo’kya; ke-kuntu kukidi kyaba kitūngwe.” (Danyele 11:35) Bano bekujije mu bulongolodi bafikile ne pa kuponeja ba kikōkeji bamobamo mu makasa a balupusa. Yehova wālekele kino kilongeke mwanda wa kutompa ne kuneñenya bantu bandi. Monka mwāfundile Yesu “kikōkeji monka mu byobya byamalwa byāmwene,” ne bano ba kikōkeji nabo bafundile kūminina mu matompo a lwitabijo lwabo. (Bahebelu 5:8; Yakoba 1:2, 3; dingakanya na Malaki 3:3.) O mwanda ‘batompelwe, banengejibwa, ne kutōkejibwa.’

10. Kishima “kyaba kya kumfulo’kya” kishintulula bika?

¹⁰ Bantu ba Yehova bakukele ne kutompibwa kutūla “ne ku kyaba kya kumfulo’kya.” Bine, badi bayukile amba basa kupangwapangwa kufika ne ku mfulo ya ino ngikadilo imbi ya bintu. Inoko, kuneñenibwa ne kutōkejibwa kwa bantu ba Leza pa kupwa kutambwa na mulopwe wa kungala kwādi kwa “kyaba kitungwe.” O mwanda, mu Danyele 11:35, “kyaba kya kumfulo’kya” kifunkila ne pa mfulo ya kitatyi kitongelwe bantu ba Leza kutōkejibwa pobominina kutambwa kobatambwa na mulopwe wa kungala. Mobimwekela kutompibwa kwafudile pa kyaba kitūngwe na Yehova.

MULOPWE WETUMBIJA AYE MWINE

11. Mwikeulu unene bika pangala pa mwikadilo wa mulopwe wa kungala pa mwanda utala bubikadi bwa Yehova?

¹¹ Pa mwanda utala mulopwe wa kungala, mwikeulu wābwejeje’ko amba: “Ebiya mulopwe ukalonga mwendele kiswa-mutyima kyandi; kabidi ukezunzula aye mwine, ne kwitumbija aye mwine peulu pa baleza bonso, ne [pa kupela kwitabija bubikadi bwa Yehova u]kesamba bintu byakwana’tu padi Leza wa baleza; ino ukamona biyampe byonka, poso’nka bukalabale ne byo bufikijibwa; mwanda kyokya kitungibwe kikalongwa. Kakākamwapo baleza ba bashandi, nansha kintu kisaka bana-bakaji, nansha kwakamwa leza, shi leza ka, shi leza ka; mwanda uketumbijanga aye mwine pangala pa bonsololo.”—Danyele 11:36, 37.

12, 13. (a) I muswelo’ka wapelele mulopwe wa kungala “baleza ba bashandi”? (b) I ‘bana-bakaji’ka’ badi na ‘kintu kyobasaka’ ino mulopwe wa kungala kwibakamwa mpika? (c) I ‘leza’ka’ wapelwe ntumbo na mulopwe wa kungala?

¹² Mulopwe wa kungala pa kufikidija bino binenwa bya bupolofeto, wasumbwile “baleza ba bashandi,” kifwa, leza pasatu wa mu Bipwilo bya Kine Kidishitu. Kitango kya Kikoministe kyalupwile lufundijo lwa kutuna kwikala’ko kwa Leza. O mwanda mulopwe wa kungala welongele aye mwine ke leza, ‘wetumbija aye mwine pangala pa bonsololo.’ Mulopwe wapela kwakamwa “kintu kisaka bana-bakaji”—matanda elungile kwadi, amwingidila pamo bwa bengidi bakaji, kifwa ntanda ya Viêt Nam wa kungala—kadi walonga “mwendele kiswa-mutyima kyandi.”

¹³ Mwikeulu wendelela na bupolofeto amba: “Ino mu kifuko kyandi ukalēmeka leza wa masakwa, ne leza o kebayukilepo bashandi ukalēmeka’ye na nsahabu, ne ndalama, ne mabwe a bulēme, ne bintu biyampe.” (Danyele 11:38) I bine, mulopwe wa kungala watūdile kikulupiji kyandi mu bushidika bwa sianse, “leza wa masakwa.” Wakimbile lupandilo kupityila kudi uno “leza” na kwela bitapwa bivule bya bupeta pa madabahu andi.

14. Mulopwe wa kungala ‘walongele namani mokyendele’?

¹⁴ “Ukalonga [mokyendele] ne masakwa atabukile bukomo pa bukwashi bwa leza ungi nandi; ukavudija ntumbo ku enselele wamwitabija; kadi ukebalengeja ke balela pa bangibangi, ne kukalañanya ntanda pa lupoto.” (Danyele 11:39) Kikulupiji kya mulopwe wa kungala mu bashidika bandi, “leza ungi,” i kimufikije ku ‘kulonga mokyendele,’ na kwikala na basola bakwanwa mu ano ‘mafuku a mfulo.’ (2 Temote 3:1) Boba bakwatakenye uno mulangilo bapadilwe mpalo ya kukwashibwa mu myanda ya politike, ya busunga, pakwabo ne mu mavita.

‘KUTAMBWA’ MU KYABA KYA KU MFULO

15. I muswelo’ka mulopwe wa kunshi ‘waatambile’ mulopwe wa kungala?

¹⁵ Mwikeulu wālombwele Danyele amba: “Pa kyaba kya kumfulo’kya mulopwe wa kunshi ukamutamba.” (Danyele 11:40a) Lelo mulopwe wa kunshi ‘watambile’ mulopwe wa kungala mu kino “kyaba kya kumfulo”? (Danyele 12:4, 9) Eyo, wamutambile. Kunyuma’tu kwa divita dibajinji dya ntanda, kipwano kya kuningilwa kyobafutyije mulopwe wa kungala—Alemanye—kyadi na bubine ‘kutambwa,’ kumutonona aluje kinongo. Mulopwe wa kunshi pa kupwa kutambula bushindañani mu divita dya bubidi dya ntanda wadi katyina mabombe a nyukilia adi na walwana nandi, o mwanda walongolwele kipwano kya bashidika kikomo, kitelwa bu OTAN (Organisation du traité de l’Atlantique Nord). Mulembi wa mānga mwine Beletanye unena pangala pa OTAN amba: “Kyadi kingidilwa kibajinji ‘kijikakanya’ URSS, wamwekele bu kyaka kikatampe ku ndoe ya Bulaya. Mwingilo wakyo walele myaka 40 ne kunekenya kyanekenya pampikwa lupata.” Umbula mwa myaka ya Divita dya Munshimunshi kutambañana kwa mulopwe wa kunshi kwaimanine ne pa kutuma tubedibedi twa busendwe bwa peulu ne bwa mikendi ne bashidika ba ndoe.

16. Mulopwe wa kungala walongele’po bika pamutambile mulopwe wa kunshi?

¹⁶ Lelo mulopwe wa kungala walongele’po bika? “Mulopwe wa kungala ukamutamba’nka bwa kimpumpu’tu, na makalo, ne bapatubalwe, ne na mato mangimangi’tu; kadi ukatwela mu matanda, ne kupalala ne kupita monka.” (Danyele 11:40b) Mānga ya mafuku a ku mfulo ilombola kutandabuka kutandabukile mulopwe wa kungala. Mu kitatyi kya divita dya bubidi dya ntanda, “mulopwe” Nazi walobeje mikalo yandi mu matanda alondakene nao. Ku mfulo kwa bulwi, “mulopwe” wamulondele’po waubaka umbikalo mukomokomo. Mu Divita dya Munshimunshi, mulopwe wa kungala walwile na walwana nandi pa kwitabila mavita ne tupotopoto twaadi ulupula mu Afrika, mu Azia, ne mu Amerika wa kunshi. Wapangapanga bene Kidishitu babine, wajikakanya—ino, ke kwimikapo—mwingilo wabo. Kwilwija kwandi mu myanda ya politike ne ya divita kwātūla matanda mavule munshi mwa bwendeji bwandi. Kino kyo kyalaile mwikeulu amba: “Ukatwela muntanda miyampe’ya [ntanda ya ku mushipiditu ya bantu ba Yehova], ne matanda mangimangi akafulamikwa.”—Danyele 11:41a.

17. Mulopwe wa kungala ukatandabula mikalo kufika ne kwepi?

¹⁷ Inoko, mulopwe wa kungala kafikidijepo ne pa mfulo bushindañani bwandi. Mwikeulu wālaile amba: “Ino enka ano’a o akanyongololwa mu dikasa dyandi, ke Edoma, ne Moabu, ne bakulumpe ba ku bāna ba Amona kadi.” (Danyele 11:41b) Mu myaka ya kala, Edoma, Moabu, ne Amona ādi matanda a pa bukata bwa ntanda ya mulopwe wa kunshi mwine Edipito ne mulopwe wa kungala mwine Shidea. Mu ano mafuku, ano matanda elekeja mizo ne malongolodi keatengelwe na mulopwe wa kungala, ino wadi ubwanya kwiatūla munshi mwa bwendeji bwandi.

EDIPITO KAKAPANDEPO

18, 19. I mu mashinda’ka mwaivwene mulopwe wa kunshi lupusa lwa walwana nandi?

¹⁸ Mwikeulu wa Yehova wendelela na kunena’mba: “[Mulopwe wa kungala] ukōlola kuboko kwandi ne pa matanda; ne ntanda ya Edipito kukapandapo mpikila. Ino ukekala ne bukomo pa byabulēme bya nsahabu ne ndalama, ne pa bintu byonso bya bulēme bya Edipito; kabidi bene Dibia [Libi] ne bene Efiopya bakalonda pa matabula andi.” (Danyele 11:42, 43) Ne “Edipito” mwine, mulopwe wa kunshi, kakapandepo pakatandabula mulopwe wa kungala politike yandi. Kifwa mulopwe wa kunshi wātyumwinwe potepote pa divita dya Viêt Nam. Lelo “bene Dibia ne bene Efiopya” nabo? Bano balondakani ba Edipito wa kala nabo bakokeja kwelekeja mizo ilondakene, mungya mikalañano ya matanda, na “Edipito” wa dyalelo (mulopwe wa kunshi). Kyaba kimo, baikele ke balondi—“bakalonda pa matabula”—ba mulopwe wa kungala.

¹⁹ Lelo mulopwe wa kungala waikele na bukomo “pa bintu byonso bya bulēme bya Edipito”? I byabine, waikele na lupusa pa muswelo wadi wingidija mulopwe wa kunshi lupeto lwa bya bulēme byandi. Mulopwe wa kunshi pa kutyina walwana nandi i musumbule lupeto luvule mwanda wa kulama kibumbo kya basola ba pa ntanda, pa mema ne ba mūlu. Mu uno muswelo tukokeja kunena’mba mulopwe wa kungala ‘waikele na bukomo,’ nansha wakontolwele mwikadilo wa bupeta bwa mulopwe wa kunshi.

KAMPANYE KA MFULO

20. Mwikeulu ushintulula namani kampanye ka mfulo ka mulopwe wa kungala?

²⁰ Lwana lwa mulopwe wa kungala ne mulopwe wa kunshi—lwikale lwa kulwa na basola, lwa kufwila lupeto, nansha lwa mu bintu bikwabo—pano lubafwena ku mfulo. Mwikeulu wa Yehova pa kusokola mfulo ya lwana isa kwibafikila unena’mba: “Ino’nka myanda itamba kutunduka ne kungala kwine ikamuvutakanya [mulopwe wa kungala]; penepo ukatamba na bulobo budyendyemuka byamalwa, kōnakanya ne kufundula fututu bangibangi. Ebiyampe ukatūla mapema a ndaku yandi umbukata bwa kalunga-kamema ne lūlu luyampe lukola; inoko ukafika ne ku mfulo yandi, kadi nansha umo mwine ukamukwashapo mhm.”—Danyele 11:44, 45.

21. I bika byoketwayukile bitala pa mulopwe wa kungala?

²¹ Myanda yafulamukīle bininge mulopwe wa kungala, nakampata pa kupomoka kwa Inio Sovietike mu Kweji 12, 1991. Lelo i ani ukekala mulopwe pakafikidila Danyele 11:44, 45? Lelo ikekala ntanda imo mu matanda adi a Inio Sovietike’ni, nansha ukashinta dijina na mwaālongele’kyo misunsa mivule kunyuma? Lelo kutubuluka kwa mata a nyukilia mu mizo mikwabo kukalupula luma lukwabo lwa kufwila kupunga mata lukashinta dijina dya uno mulopwe? Myaka īya’ko isa kwitusokwela malondololo ku bino bipangujo. Twikalei ba tunangu na kuleka kufwikila. Ino mulopwe wa kungala pa kalupuka mu kano kampanye ka mfulo, popakafikidila bupolofeto ne kuyukibwa’bo patōka kudi boba badi na bujinguludi bwa Bible.—Tala “Balopwe ba mu Danyele Shapita 11,” pa paje 284.

22. I bipangujo’ka biipangulwa pangala pa kutambañana kwa mfulo kwa mulopwe wa kungala?

²² Inoko, tuyukile kyokya kisa kulonga mulopwe wa kungala. Pa kwivwana myanda “itamba kutunduka ne kungala,” ukalupuka ne kulonga kampanye mwanda wa “kōnakanya ne kufundula fututu bangibangi.’ Lelo i bāni bakatamba pa kano kampanye? Ne ‘myanda’ka’ ikamufikija ku kuno kutambañana?

WADYUMUNWA NA MYANDA IVUTAKANYA ÑENI

23. (a) I binkumenkume’ka bisa kulongeka kumeso kwa Amakedona? (b) “Balopwe bāya kutunduka” i bāni?

²³ Ivwana byobya binena mukanda wa Kusokwelwa bitala mfulo ya Babiloni Mukatakata, umbikalo wa ntanda yonso wa mitōtelo ya bubela. Kumeso kwa Amakedona, “divita dya difuku dikatakata dya Leza, Mwinebukomobonso,” uno walwana mukatampe na mutōtelo wabine “ukasokelelwa fututu ku mudilo.” (Kusokwelwa 16:14, 16; 18:2-8) Konakanibwa kwandi i kwelekejibwe na kupungulwa kwa lweso lwa busamba lwa bukalabale bwa Leza pa munonga wa Ufalete wa kyelekejo. Munonga waūma mwanda wa “dishinda dya balopwe bāya kutunduka dilongololwe biyampe.” (Kusokwelwa 16:12) Lelo bano balopwe i bāni? Ke bantu bangipo, i ba Yehova Leza ne Yesu Kidishitu!—Dingakanya na Isaya 41:2; 46:10, 11.

24. I kilongwa’ka kya Yehova kibwanya kuvutakanya ñeni ya mulopwe wa kungala?

²⁴ Konakanibwa kwa Babiloni Mukatakata i kushintululwe biyampe mu mukanda wa Kusokwelwa, mutangwa’mba: “Oa masengo dikumi o wamwene’a, ne kinyema’kya, bano bo bakamushikwa wabwitwa ne kumusala ne kumuvula, kadi bakamudya mwita wandi, ne kumusokelela fututu mu mudilo.” (Kusokwelwa 17:16) Mwanda waka balopwe bakonakanya Babiloni Mukatakata? Mwanda ‘Leza ukebatununa ku mityima yabo balonge monka muswidile mutyima wandi.’ (Kusokwelwa 17:17) Umbukata mwa bano balopwe mudi ne mulopwe wa kungala. “Myanda itamba kutunduka” yaivwana ibwanya kufunkila pa kino kilongwa kya Yehova, kya kutūla mu mityima ya baludiki mulangwe wa konakanya fututu mutōtelo mukatampe wabwitwa.

25. (a) I bāni bakekala bu kyambo kya mulopwe wa kungala? (b) I kwepi kukashimika mulopwe wa kungala “mapema a ndaku yandi”?

²⁵ Ino kudi ne kikakalabaja mpata mulopwe wa kungala. Mwikeulu unena’mba: “Ukatūla mapema a ndaku yandi umbukata bwa kalunga-kamema ne lūlu luyampe lukola.” Mu mafuku a Danyele kalunga-kamema kakatampe kādi kalunga ka Meditelanea ne lūlu lukola lwādi lwa Ziona, kifuko kya tempelo ya Leza. O mwanda, mu kufikidila kwa bupolofeto, mulopwe wa kungala ukela kampanye na bulobo budyendyemuka ka kutamba bantu ba Leza. Ku mushipiditu, kino kifuko kidi pa bukata “bwa kalunga-kamema ne lūlu luyampe lukola” kyelekeja ngikadilo ya ku mushipiditu ya bengidi ba Yehova bashingwe māni. I balupuke umbukata mwa “kalunga-kamema” ka muzo wa muntu ubombokele kudi Leza, bakulupile kadi kukabikala na Yesu Kidishitu pa lūlu lwa Ziona wa mūlu.—Isaya 57:20; Bahebelu 12:22; Kusokwelwa 14:1.

26. Monka mwikilombwela bupolofeto bwa Ezekyele, i kwepi kukashiluka misapu ‘itamba kungala’?

²⁶ Ezekyele wādi mu myaka imo na Danyele wālaile nandi kuno kutambwa kwa bantu ba Leza “mu mafuku a kumfulo.” Wānene amba lwana lukalupulwa na Koka wa ku Makoka, ko kunena’mba Satana Dyabola. (Ezekyele 38:14, 16) Mu muneneno wa kyelekejo, i dyepi dikatamba Koka? “Ku mitamba ya kumfulo kwine kwa kungala,” mo munenene Yehova kupityila kudi Ezekyele. (Ezekyele 38:15) Kuno kutambwa kukomo shako kekukonakanyapo bantu ba Yehova. Kuno kwishabila kusumanane ko kukalengeja Yehova onakanye fututu bibumbo byonso bya Koka. O mwanda Yehova unena Satana amba: “Nkakwalamuna, ne kutula malobo mu manga yobe, ne kukakulupula.” “Ne kukakukandija kumitamba ya kumfulo kwine kwa kungala’kwa, kabidi nkakuleta pangulu ya Isalela.” (Ezekyele 38:4; 39:2) Misapu ‘itamba kungala’ ikakalabaja mulopwe wa kungala i yoya itamba kudi Yehova. Enka Yehova ye uyukile myanda “itamba kutunduka ne kungala kwine,” kadi kitatyi kiketuyukija’yo.

27. (a) Mwanda waka Koka ukatonona mizo, kubadila’mo ne mulopwe wa kungala, kutamba bantu ba Yehova? (b) Kutamba kwa Koka kukafula muswelo’ka?

²⁷ Pano Koka wilongololanga kutamba “Isalela wa Leza” pamo ne “mikōko mikwabo,” mwanda kebakidipo ba ntanda ne kadi badi na ntundubuko. (Ngalatea 6:16, MB; Kusokwelwa 7:9; Yoano 10:16; 17:15, 16; 1 Yoano 5:19) Koka ukengulanga diso “pa bantu’ba baungwijibwa mu mizo’ya, bamona bimunanwa ne bintu binengele [bya ku mushipiditu].” (Ezekyele 38:12) Koka byamwene ngikadilo ya ku mushipiditu ya bene Kidishitu bu “ntanda ya bibundi byampikwa masakwa” ipēla kukwata, uloñanga bukomo bwandi bonso bwa kufundula kino kijika mwanda wa atādile bantu bonsololo. Ino usa kukomenwa. (Ezekyele 38:11, 18; 39:4) Balopwe ba ntanda, kubadila’mo ne mulopwe wa kungala, bakatamba bantu ba Yehova, pene’po ‘popakafika mfulo yabo.’

‘MULOPWE UKAFIKA KU MFULO YANDI’

28. I bika byotuyukile bikafikila mulopwe wa kungala ne mulopwe wa kunshi?

²⁸ Kampanye ka mfulo ka mulopwe wa kungala kekakutambapo mulopwe wa kunshi, mhm. Mulopwe wa kungala kakafikijibwapo ku mfulo na makasa a walwana nandi mukatampe. Mulopwe wa kunshi nandi kakonakanibwapo na mulopwe wa kungala. Mulopwe wa kunshi ukonakanibwa na Bulopwe bwa Leza, “k[u]tengwa na dikasa mpikila.”a (Danyele 8:25) I bine, pa bulwi bwa Amakedona, balopwe bonsololo ba pano panshi bakafundulwa’po na Bulopwe bwa Leza, kino kyo kikafikila ne mulopwe wa kungala mwine. (Danyele 2:44) Danyele 11:44, 45 ulombola binkumenkume bikafikija ku buno bulwi. Ke kya kutulumukapo shi pakafika mfulo ya mulopwe wa kungala kekudipo “nansha umo mwine ukamukwashapo mhm”!

[Kunshi kwa dyani]

LELO UBAJINGULULA BIKA?

• I muswelo’ka washintyile majina a mulopwe wa kungala kunyuma kwa divita dya bubidi dya ntanda?

• I bika bikafikila ku mfulo mulopwe wa kungala ne mulopwe wa kunshi?

• I kamweno’ka kowamwena mu kuta mutyima ku bupolofeto bwa Danyele butala pa lwana lwa balopwe babidi?

[Tabulo/Kifwatulo pa paje 284]

BALOPWE BA MU DANYELE SHAPITA 11

Danyele 11:5 Seleususa I Nikatolo Putoleme I

Danyele 11:7-9 Seleususa II Putoleme III

Danyele 11:10-12 Antiokusa III Putoleme IV

Daniel 11:20 Akutusa

Daniel 11:21-24 Tyibilusa

[Kunshi kwa dyani]

[Kifwatulo pa dyani dituntulu pa paje 271]

[Bifwatulo pa paje 279]

“Kutambwa” kwa mulopwe wa kunshi i ne kubelwa na tubedibedi twa busendwe bwa peulu ne myanda ya bashidika