Tusangalei Mudi Leza wa Lupandilo Lwetu

“Nkasepelelanga mudi Yehova, nkasangala mudi Leza wa lupandilo lwami.”—HABAKUKA 3:18.

 1. I bika byāmwene Danyele mu kimonwa ne Babiloni mwine kaponene mu 539 K.K.K.?

MYAKA dikumi ne musubu kumeso kwa Babiloni kupona mu 539 K.K.K., Danyele mupolofeto mununu wāmwene kimonwa kisangaja. Kyādi kilombola binkumenkume bya ntanda bya kwendelela kufika ne ku divita dya kanketenkete dikatambwa balwana na Yehova, bakalwa na Yesu Kidishitu, Mulopwe wabikikile. Lelo Danyele wālongele’po kika? Wānene amba: “Nazoza . . . [mwanda] ntuyukile pangala pa kyokya kimonwa.”—Danyele 8:27, BB.

 2. I bulwi’ka bwāmwene Danyele mu kimonwa, nobe wiivwana namani pangala pa kufwena kobwafwena?

² Le batwe netu? Kitatyi kyotudi’mo kino ke kyende mulela mulampe bininge! Potumonanga’mba bulwi bwāmwene Danyele mu kimonwa butelwa bu—divita dya Leza dya Amakedona—kebudi pabwipi, le twiivwananga namani? Potujingululanga’mba bubi bulombwelwe mu bupolofeto bwa Habakuka ke buzambalale pi na pi, balwana na Leza kebakidipo mwa kulekelwa konakanibwa mpika, le tuloñanga’po kika? Kepabulwe padi twiivwananga mweivwanine Habakuka, na mokilombwedilwe mu shapita wa busatu wa mukanda wandi wa bupolofeto.

Habakuka Ulomba Kanye ka Leza

 3. Habakuka wādi ulombela pa mwanda wa bāni, ne binenwa byandi bitutala namani?

³ Shapita 3 wa Habakuka i milombelo yonkayonka. Kukwatañana na vese 1, i milombelo ilombelwe bu shikionote, ke lwimbo lwa madilo kadi, lwimbo lwa mitompwe. Bantu bavule banenanga’mba ino milombelo ya mupolofeto wālombele’yo pa mwanda wandi aye mwine. Ino na bubine, Habakuka unenenanga’ko muzo mutongwe wa Leza. Dyalelo, ino milombelo idi na buluji bukatampe ku bengidi ba Leza bengila mwingilo wa busapudi bwa Bulopwe. Shi tutanga Habakuka shapita 3 na uno mulangwe mu ñeni, binenwa bidi’mo biketuyuja mēlu ne nsangaji ku mutyima bā. Bine, milombelo ya Habakuka, itelwa ne bu lwimbo lwa madilo, itupa buluji bukatampe bwa kusangela mudi Yehova, Leza wa lupandilo lwetu.

 4. Mwanda waka Habakuka wākwetwe moyo, ne i kwingidijibwa’ka kwa bukomo bwa Leza kotukulupile?

⁴ Monka motwamwena’kyo mu bishinte bibidi bishele kunyuma, ngikadilo yādi mu ntanda ya Yuda mu kitatyi kya Habakuka yādi mibi mpata. Yehova Leza kākidipo kadi mwa kwiilekela yendelela’nka nabya. Wādi wa kulonga’po kintu, monka mwaādi ulongela mu myaka ya kala. Kino kyo kyātonwene mupolofeto adile amba: “A Yehova nateleka mwanda obe ne kukwatwa moyo nakwatwa’o; a Yehova, [pa mwanda wa mwingilo obe]”! Le wādi usaka kunena bika pano? ‘Mwanda wa Yehova’ waāivwene i nsekununi misonekwe ya bilongwa bya bukomo byālongele Leza, kifwa pa Kalunga Katyila, mu ntanda mutuputupu ne pa Yediko. Bino bilongwa byonso Habakuka wādi uyukile’byo biyampe, o mwanda byāmuzakeje, ke-pantu wādi muyuke biyampe amba Yehova ukengidija monka bukomo bwandi bukatampe pa konakanya balwana nandi. Ne batwe netu mo monka, potumona bubi bwa bantu dyalelo, tuyukile amba Yehova ukalonga pamo’nka na mwaālongele pa kala. Lelo kino kitutuyulanga mityima? Eyo, kitutuyulanga’yo! Inoko tulombelanga pamo na mwālombelele Habakuka amba: “Sangula mwingilo obe umbukata mwa myaka, umbukata mwa myaka yukanya’o; mu bukalabale vuluka bidi kanye.” (Habakuka 3:2) I bine, tulomba Leza engidije bukomo bwandi bwa kulonga bingelengele pa kitatyi kyandi kyatungile, “umbukata mwa myaka.” Kadi mu kine kitatyi’kyo, tumulomba akavuluke kwikala na kanye na boba bamuswele!

Yehova Wataluka Kaenda!

 5. “Leza waiya ufunduka ku Temani” muswelo’ka, ne kino kifunkila pa bika pa mwanda utala Amakedona?

⁵ I bika bisa kumweka pasa kukalondolola Yehova ino milombelo ya kulomba kanye? Tutana malondololo mu Habakuka 3:3, 4. Dibajinji mupolofeto unena’mba: “Leza waiya ufunduka ku Temani, kadi Mwine Ukola ku kalūlu ka Palana.” Mu mafuku a mupolofeto Mosesa, Temani ne Palana byādi bibundi bya mu ntanda mutuputupu byādi ku dishinda dyāpityile’mo bene Isalela pa kwenda ku Kenani. Muzo mukatampe wa Isalela powādi wenda, Yehova nandi wādi bwa aye wādi wenda nabo, pampikwa kintu nansha kimo kimukala. Mosesa, paādi kadi kubwipi na kufwa, wānene amba: “Yehova waile ku Shinai, watalukile ku Seila kwiya ko badi; walelemeje ku kalūlu ka Palana, kabidi waile [pamo ne] tununu dikumi twa [bamwikeulu].” (Kupituluka 33:2) Ne pakāya Yehova kutamba balwana nandi ku Amakedona napo mo monka, kilomboji kya uno muswelo kya bukomokomo bwandi kebutalajibwa kekikabulwepo kumweka’ko.

 6. Kutentekela pa ntumbo ya Leza, i kintu’ka kikwabo kimonanga bene Kidishitu bayukile kunañuna?

⁶ Habakuka unena monka’mba: “Ntumbo ya [Yehova] ipūta madiulu, kadi panopanshi payula mitendelo yandi. Kabidi kukelema kwandi kwādi’nka bwa mwinya.” Bine, kino i kilomboji kya ntumbo mikatampe mpata! I amo, bantu kebakokejapo kumona Yehova Leza buntuntala bashala bōmi. (Divilu 33:20) Ino kitatyi kibandilanga bengidi bandi bakikōkeji ntumbo yandi mikatakata, meso abo a mutyima ekalanga eñenya. (Efisesa 1:18) Bene Kidishitu bayukile kunañuna nabo bamonanga kintu kikwabo kībweja ku ntumbo ya Yehova. Habakuka 3:4 uvuya’mba: “Wādi ne mikejima ilupuka mu dikasa dyandi; kabidi kwādi kwifya kwa bukomokomo bwandi.” Eyo, pano Yehova kadi kubwipi na kusobola na kuboko kwandi kwa lundyo kwa lupaka ne bukomo.

 7. Kwenda kwendanga Leza na bushindañani kushintulula bika ku boba bamutombokela?

⁷ Kwenda kwendanga Leza na bushindañani kukashiyanga boba bamutombokela mu kinzengele. Habakuka 3:5 (BB) unena’mba: “Kimpengele kya luba kimutangidile ku meso [ne] luba lwa kyanga lumulonda mu andi mayo.” Kunyuma, mu 1473 K.K.K., pādi kepalumba bene Isalela ku Ntanda ya Mulao, bavule bātombokele, bekuja mu busekese ne kutōta bilezaleza. Ku mfulo, bantu 20 000 ne musubu bāfwa ku kipupo kyēbatumīne Leza. (Umbadilo 25:1-9) Ne kumeso kotuya’ku nako monka na monka, pano pasa kwenda Yehova ku “divita dya difuku dikatakata dya Leza, Mwinebukomobonso,” boba bonso bamutombokela nabo bakafwa pa mwanda wa bubi bwabo. Kepabulwe padi bamo bakafwa ku bipupo bya mba yabinebine.—Kusokwelwa 16:14, 16.

 8. Mungya Habakuka 3:6, i bika bitengele balwana na Leza?

⁸ Pano ivwana mupolofeto mwasāswila Yehova wa bibumbo ne bilongwa byandi. Tutanga mu Habakuka 3:6, amba: “[Yehova Leza] waimana, katompekeja panopanshi; wabandila, penepo wasalañanya mizo’ya; kabidi ngulu ya nyeke ne nyeke yakalañanibwa, tungulu twanyeke ne nyeke twabandama; mwendelo wandi wādi’nka na wakalā.” Dibajinji, Yehova ‘i mwimane bwimwa,’ pamo bwa mudyavita utala kifuko pa kulwila. Balwana nandi koku batetema moyo. Belēba batala i ani kinkwa nabo, i batuyuke, bakalakala na mityima yobaselele kūlu. Yesu wālaile amba kitatyi kimo “mizo yonso ya bantu ba panopantanda īkēpapa, īyoyokota miyoa.” (Mateo 24:30) Ino bakanañuna ke mungya kala amba i kutupu muntu ukokeja kukala Yehova. Bitango bya bantu—nansha ke byobya bimweka bwa bimanije pamo bwa “ngulu ya nyeke ne nyeke” ne “tungulu twanyeke”—bikalakata panshi. Papo kikekala pamo bwa ‘mwendelo wa Leza wa kala kalā,’ bwa mwaālongele mu myaka ya kalā.

 9, 10. Habakuka 3:7-11 wituvulujanga bika?

⁹ ‘Bulobo bukabe’ bwa Yehova bukākila bakinkwa nandi. Lelo Yehova ukengidija byabulwi’ka ku divita dyandi dikatakata? Ivwana mwibisāswila mupolofeto: “Buta bobe bwa miketo bwapombololwa padi to-o; mityipo ya ku bisaka yādi mwanda wa binebine. Ubalala ntanda na minonga. Ngulu yakumona, ne kutyina yatyina; kilenda kya mema kyapita; lupongo [lwa mema] lunena diwi dyalo, kadi utulula makasa andi kūlu. Dyuba ne kweji mwine byaimana talala mu kīkalo kyabyo; pa kukelema kwa miketo yobe pa kwenda, pa kweñenya kwa mukobe obe ukelema.”—Habakuka 3:7-11.

¹⁰ Mu mafuku a Yoshua, Yehova wāimikile dyuba ne kweji pa kulombola bukomokomo bwandi butabuke’mo. (Yoshua 10:12-14) Bupolofeto bwa Habakuka bwituvulujanga’mba Yehova ukalombola monka buno bukomokomo bumo bonka ku Amakedona. Mu 1513 K.K.K., Yehova wālombwele bukomokomo bwandi pa lupongo lwa mema kitatyi kyaāingidije Kalunga Katyila wātukija bibumbo bya Felo. Myaka makumi aná pa kupita’po, wāimika mema a munonga wa Yodano wādi mulobele mema ne pangala, āleka kwikala kijika ku lwendo lwa bushindañani lwādi lwenda Isalela kukatwela mu Ntanda ya Mulao. (Yoshua 3:15-17) Mu mafuku a Debola mupolofeto mukaji, mvula ukuka milungu wālobeje makalo a Shisela, walwana na Isalela. (Batyibi 5:21) Ne ku Amakedona nako’nka nabya, buno bukomo bwa kuleta dilobe, bwa kunokeja mvula ukuka milungu ne bwa kudinga mpongo ya mema, Yehova ukekala nabo. Mikungulo ne mapeni nabyo bidi mu dikasa dyandi, pamo bwa mukobe ne luvungu luyule miketo bā.

11. I bika bikekala’ko pakalekelela Yehova bukomokomo bwandi bonso?

¹¹ I bine, kukekala luzakalo lukatampe pakalekelela Yehova bukomokomo bwandi bonso. Binenwa bya Habakuka bilombola’mba bufuku bukālamuka ke mwinya, mwinya nao ukatōka bininge kupita mutōkejejanga dyuba. Ketuyukilepo shi kuno kusāsulwa kusāswilwe Amakedona kukamweka pa bute pa bute, nansha mu bu kyelekejo, inoko kintu kimo kekidi mwa kubudilwa kufikidila i kino—Yehova ukanekenya, i kutupu walwana ukamusomboloka.

Lupandilo lwa Bantu ba Leza Ludi’ko!

12. I bika bikalonga Leza ku balwana nandi, ino i bāni bakapanda?

¹² Mupolofeto ukilombola mukonakenya Yehova balwana nandi. Tutanga mu Habakuka 3:12, amba: “Wanangakana mu ntanda’ya mu bukalabale, watyimpa mizo mu bulobo.” Ino Yehova kakonakanyapo bantu bonakanyeonakanye. Kudi bantu bamo bakapanda. Habakuka 3:13 unena’mba: “Walupuka [pa mwanda wa] lupandilo lwa bantu bobe, pa lupandilo lwa mushingwe-māni obe.” I bine, Yehova ukapandija bengidi bandi bakikōkeji bashingwe-māni. Penepo ne konakanibwa kwa Babiloni Mukatakata, umbikalo wa mitōtelo yonso ya bubela, nako kukafika pa mfulo yako. Inoko dyalelo bidi mizo itompanga kutukija mutōtelo utōka. Panopano ponka bengidi ba Yehova bakatambwa na bibumbo bya Koka wa Makoka. (Ezekyele 38:1–39:13; Kusokwelwa 17:1-5, 16-18) Lelo bikebanekenya? Mhm, kebikebanekenyapo! Papo Yehova ye pakapondakanya balwana nandi na bulobo, ukebavinga pamo bwa muvingilwanga luku pa dibwe dya mpelo. Ino ukapandija boba bonso bamutōta na mushipiditu ne bubinebine.—Yoano 4:24.

13. Habakuka 3:13 ukafikidila muswelo’ka?

¹³ Kutukila kwa babi bonso i kulaibwe kala, amba: “[Yehova] watyiba mutwe mu njibo ya mupupakane, kusokola kyalwilo ne kunshingo kwine.” (Habakuka 3:13) Ino “njibo” i ngikadilo imbi yendejibwa na lupusa lwa Satana Dyabola. Ikatūtwa lukuluku. “Mutwe,” ko kunena’mba baludiki bakinkwa na Leza bakapondakanibwa. Bulongolodi bwabo bonso bukabundulwa kufika’nka ne pa kitako. Bukajimankana lonso jimejime. Bine, buno bukekala bunyongolodi bwa kutendelwa!

14-16. Kukwatañana na Habakuka 3:14, 15, i bika bikafikila bantu ba Yehova ne boba balwana nabo?

¹⁴ Penepo boba bonso bakatompa konakanya “mushingwe-māni” wa Yehova ku Amakedona, bakavutakanibwa ñeni. Mungya munenena Habakuka 3:14, 15, mupolofeto wisamba kudi Leza amba: “Ubasabakanya mutwe wa batulāla bandi ne [impebwe] ya aye mwine; baiya’nka bwa kimpumpu kunkusankanya; kusepelela kwabo kwādi’nka na kumininina mulanda kufulakufula. Wakilañanya kalunga-kamema na tubalwe tobe, mulwi wa mema makomokomo.”

¹⁵ Panena Habakuka amba “batulāla . . . baiya’nka bwa kimpumpu kunkusankanya,” wisambila pa bengidi bashingwe-māni ba Yehova. Mizo ikāya pamo bwa bantapañani bafyamina bantu pa umpito, mwa kubotokela batōtyi ba Yehova ne kwibonakanya. Bano balwana na Leza ne na bantu bandi ‘bakasepelela’ mpata, ne kukulupila’mba abanekenya. Bene Kidishitu bakikōkeji abo bakamweka bwa bazoze, pamo bwa muntu “mulanda.” Ino pakebatamba babulwi bakinkwa na Leza, Yehova ukebavutakanya ñeni, bakanza kwiasa mata abo bene na bene. Byabulwi byabo ne ‘impebwe’ yabo bakepaya nabyo batulāla babo.

¹⁶ Ino bintu bivule bikekala bibatengele. Yehova ukengidija babulwi ba kumushipiditu bapityile bukomo bwa bantu, bakakonkeja konakanibwa kwa bakinkwa nandi. Udi kala na “tubalwe” twa bibumbo bya mūlu byendejibwa na Yesu Kidishitu twakatyibulula nato na lubilo lwa bushindañani “kalunga-kamema” ne “mema makomokomo,” ko kunena’mba bibumbo bisakanya bantu balwana nandi. (Kusokwelwa 19:11-21) Penepo babi bonso bakatukijibwa pano panshi. Bine, kino i kilomboji kikatampe kya bukomo ne boloke bwa Leza!

Difuku dya Yehova adi Dīya

17. (a) Mwanda waka tukokeja kukulupila mu kufikidila kwa binenwa bya Habakuka? (b) Potutengele difuku dikatampe dya Yehova, i muswelo’ka otukokeja kwikala pamo bwa Habakuka?

¹⁷ Tukulupilei amba binenwa bya Habakuka bikafikidila panopano ponka. Kebikejepo. Byowabadikila kuyuka bino bintu, usa kulonga’po namani? Vuluka amba Habakuka wādi usoneka na bukomo bwa mushipiditu wa Leza. Bine Yehova kasa kusobola, pano panshi ponso pakekala musala onkaonka. O mwanda mupolofeto i musoneke amba: “Naivwana, ne byamunda byami ke bitetema, milomo yami ke ibwema pa diwi dyobe; bubole bwatwela mu bikupa byami, kabidi nazakala muntu mwami; amba nkatūje mu difuku dya tusuwa, po dikafika padi bantu’ba bamutamba bisumpi bisumpi.” (Habakuka 3:16) Habakuka wādi uzakala mpata—eyo wādi na buluji bwa kuzakela. Ino lelo lwitabijo lwandi lwāikele kutelententa? Nansha dimo! Aye wādi wilaija difuku dikatampe dya Yehova talala nyā. (2 Petelo 3:11, 12) Lelo netu twilaijanga’dyo uno muswelo? Eyo, twilaijanga’dyo enka namino! Tukulupile ne mutyima onso amba bupolofeto bwa Habakuka bukafikidila. Ino tukilaija na mutyima mutūke enka ne byobukafikidila.

18. I mutyima’ka wādi na Habakuka nansha byaādi utengele makambakano?

¹⁸ Divita dipapamwinanga nyeke bantu makambakano, nansha ke bashindañani bene. Bidibwa byasakana. Bituntwa byajimina. Mushikatyilo nao wakoma. Shi bino bintu bibetufikila, lelo tukokeja kulonga’po namani? Habakuka wāletele kifwa kiyampe, amba: “Nansha mukuyu keukatōyapo buluba, ehe, nansha bipa kukekalapo mu miñanza mpika; mwingilo wa umpafu ukalāla, kabidi madimi nao kupana bidībwa mpikila; mikōko ikabulwamo mu kipopole, kekukekalapo bañombe mu bipopole, ehe; ino amiwa nanshi nkasepelelanga mudi Yehova, nkasangala mudi Leza wa lupandilo lwami.” (Habakuka 3:17, 18) Habakuka wādi utengele makambakano na mutyima mutūke, padi i kipupo kya nzala. Ino kājimijepo nsangaji yandi mudi Yehova, mwine wāmupele lupandilo.

19. I makambakano’ka adi’mo bene Kidishitu bavule, ino tukakulupila bika shi tutūle Yehova pa kifuko kibajinji mu būmi bwetu?

¹⁹ Dyalelo, bantu bavule badi mu tusua, adyo divita dya Yehova ne kufikila’dyo babi kwine mpika. Yesu wānene kala amba mavita, nzala, bintenshi, ne mba bikabadilwa mu ‘kiyukeno kilombola kwikala’po kwandi’ bu mulopwe mubikale. (Mateo 24:3-14; Luka 21:10, 11) Balunda netu betabije bavule bashikete mu matanda atengelwe bininge na kufikidila kwa bino byandi binenwa, badi mu byamalwa bilengwa na kino kiyukeno. Bene Kidishitu bakwabo bakokeja kukafikilwa nabyo kumeso kotuya’ku. Bibwanika padi bavule motudi muno bakamona ‘mukuyu utunya kutōya buluba’ kumeso kwa mfulo kufika. Ino tudi na bukomo, mwanda tuyukile kifikila bino bintu. Kadi bukwashi budi’ko. Yesu wālaile’mba: “Badikilai bidi kusaka bulopwe bwa Leza, ne boloke bwandi kumo, ebiya nankyo ne byabyo byonso bikemutentekelwapo.” (Mateo 6:33) Kino kekilombolapo amba tukekala ku makasa kufuke senene, mhm, ino kitukulupija’mba shi tutūle Yehova pa kifuko kibajinji mu būmi bwetu, nandi uketulela.—Mitōto 37:25.

20. Nansha tubatanwa na makambakano a namani, byoadi a lupito, tufwaninwe kusumininwa kulonga bika?

²⁰ Nansha tubatanwa na makambakano a namani, i a lupito, ketwakijimijai lwitabijo lwetu mudi Yehova mwinē bukomo wa kwitupandija. Banabetu bavule ba muno mu Afrika ne mu Bulaya bwa Kutunduka ne ba mu bifuko bikwabo pano badi mu byamalwa bikomokomo, ino abo wibatana ‘basepelela nyeke mudi Yehova.’ Netu twibeulei nyeke. Vuluka amba Yehova, Mfumwetu Mulopwe, ye Nsulo mine ya “bukomo.” (Habakuka 3:19) Kaketufwijapo bumvu nansha dimo. Amakedona keibulwepo kwiya, kadi ntanda impya ikalonda’po nayo ikāya binebine. (2 Petelo 3:13) Ebiya “panopanshi pakayula ne kuyukidija kwa ntumbo ya Yehova, pamo’nka na mema alobeja kalunga-kamema,” pamo na motutangila mu Habakuka shapita wa 2. (Habakuka 2:14) Shi ke pano, kutūla ne pakafika kyokya kitatyi, tulondei kifwa kiyampe kya Habakuka. Twikalei nyeke ‘kusepelela mudi Leza wa lupandilo lwetu.’

Lelo Ukivulukile?

• Milombelo ya Habakuka itutala namani?

• Mwanda waka Yehova wataluka kaenda?

• Bupolofeto bwa Habakuka bunena bika pa lupandilo lwetu?

• Tufwaninwe kukungila difuku dikatampe dya Yehova na mutyima’ka?