Lumbululai būmi bwenu!
“Ē! keye [wa nsangaji] shandi! yewa muntu wakubulwa kunanga mwendele ñeni ya babi . . . Ne byonso byālonga bikalumbuluka.”—MITŌTO 1:1, 3.
BŪMI bulumbuluke—lelo bushintulula bika kodi? “Kitungo kyami kikatampe i kusunga busunga bungitaba,” ye mwānenene nsongwalume umo. Nsongwakaji umo nandi amba: “Kikatampe kyongabilanga i kwikala na kisaka kidi na būmi bwa nsangaji.” Nsongwakaji mukwabo amba: “Ami kyongabilanga’tu i kwikala na wami mwenda muyampe, na motoka muyampe . . . neshikatyile kwami talala nyā.” Ino kwikala na būmi bulumbuluke binebine ke’nkapo kwikala na mfalanga, na kisaka, nansha na kaji kasokola lupeto. Tutanga mu Mitōto 1:1-3, amba: “Ē! keye [wa nsangaji] shandi! yewa muntu wakubulwa kunanga mwendele ñeni ya babi . . . Mutyima wandi i umutōkele mu mukanda-wabijila wa Yehova . . . Ne byonso byālonga bikalumbuluka.”
2 Pano Bible ulaya kintu kekikokejapo kupāna muntu—būmi bulumbuluke byabinebine! Ino kesambilangapo pa kulumbuluka kwa bupeta. Bible udyumuna’mba: “Kusanswa kwa lupeto kyo kitako kya bubi bonso miswelo ne miswelo.” (1 Temote 6:10) Būmi bulumbuluke butambanga ku kusangaja Yehova Leza—na kulonda bijila byandi. Kino kyo kintu kimo kete kiletanga kuloelelwa kwabine ne nsangaji yabinebine! Kepabulwe padi mulangwe wa kulonda bijila bya Yehova ne kulombolwa bintu byomufwaninwe kulonga kewimusangajapo. Ino Yesu wānene’mba: ‘Kebo ba nsangaji shabo boba beyukile bisakibwa byabo bya kumushipiditu.’ (Mateo 5:3) Nansha witabije, nansha upele, ino yuka amba wāpangilwe na bisakibwa bya kumushipiditu—kubadila’mo ne kisakibwa kikatampe kya kusaka kuyuka Leza ne kwivwanija mpango yandi. O mwanda ukamona nsangaji yabinebine enka shi ubabwanya bino bisakibwa ne kulonda “mukanda-wabijila wa Yehova.”
Mwanda waka tusakilwa bijila bya Leza
3 Mupolofeto Yelemia wāsonekele amba: “A Yehova ngyukile’mba dishinda dya muntu kedidipo kwadi aye mwine, ehe; kekidipo mu muntu unañanga kolola matabula andi.” (Yelemia 10:23) Uno mwanda i wabine ku bantu bonso, banunu ne bankasampe bene. Mwanda ketubudilwepo enka tunangu, bupotolodi ne buyuki, mhm, ne lupusa lwine lwa kuludika matabula etu ketudipo nalo. Bible unena mu Kusokwelwa 4:11, amba: “Abe ufwaninwe, Yehova wetu, Leza wetu, kupebwa ntumbo, ne buleme ne bukomo; mwanda wapangile bintu byonsololo, kadi i pa mwanda wa kiswa-mutyima kyobe o [bidi’ko], ne kupangibwa’byo.” Yehova ye “nsulo ya būmi,” mwanda ye Umpangi wetu. (Mitōto 36:9) Nanshi ye uyukile senene kupita muntu ye-yense muswelo otukokeja kwingidija būmi bwetu. O mwanda wātūdile’ko bijila, ke bya kwitusuminwapo nsangaji, ehe, i bya kamweno kotudi. (Isaya 48:17) Kupela kulonda bijila bya Leza i kusaka kukankalwa.
4 Kifwa, le kasha kweipangwile kyonakenya bankasampe bavule būmi bwabo na mfwanka, na dyamba, na busekese, ne na bintu bikwabo bya bulongelonge? Mitōto 36:1, 2 ushintulula’mba: “Kujilula kwa mubi kunena mu mutyima [wandi]’mba; kekudipo kwakamwa Leza ku meso andi. Ke-muntu wishiñanya aye mwine ku meso andi, amba: Bubi bwami kebukasokolwangapo nansha kushikibwa kwine.” Bankasampe bavule kebayukilepo “kwakamwa Leza” byabinebine, o mwanda beongolanga na buvila amba kekudipo byamalwa bisa kulupuka ku byabulongelonge byabo. Ino na bubine, kebadipo mwa kwepukila uno musoñanya kewalamuka unena’mba: “Kyonka kikunine muntu, shi kika, shi kika, kyo kyonka kyākāngula. Mwanda yewa ukunine ku ngitu ya aye mwine, ukāngulanga bubole konka ku ngitu; ino yewa ukunine ku [mushipiditu], ukāngulanga būmi bwa nyeke na nyeke konka ku [mushipiditu].”—Ngalatea 6:7, 8.
“Kubala mafuku”
5 I muswelo’ka okokeja kulumbulula būmi bobe ne ‘kwangula būmi bwanyeke’? Mosesa wāsonekele amba: “Mafuku a myaka yetu adi myaka makumi asamba-abidi, shi pa mwanda wa bukomo makumi mwanda . . . Ke-bintu bibapite bukidi, kadi tutundulukile kungi.” (Mitōto 90:10) Eyo, ukokeja kulanga lufu na dimodimo’tu, pakwabo ne kwilulanga kwine mpika. I kyabine, bankasampe bavule balonga bintu ulanga’mba kebakafupo. Ino Mosesa wetushintulwila patōkelela amba būmi i bwīpi. Kekudipo muntu uyukile shi ukalāla myaka 70 nansha 80. “Kitatyi ne myanda yampikwa kulaya” bikokeja kwitufikila nansha shi tukidi bansongwanzele, bakomo mu ngitu. (Musapudi 9:11, NW) Penepa i muswelo’ka okokeja kwingidija senene būmi bodi nabo pano? Mosesa wālombelele amba: “Witulombole ñeni ya kubala mafuku etu, amba twimwene bātwe bene mutyima wa ñeni.”—Mitōto 90:12.
6 Le kubala mafuku i kunena namani? Ke kunenapo amba ufwaninwe kukambakena bipitepite myaka yokalāla umbūmi. Mosesa wālombele amba Yehova afundije bantu Bandi mwa kwingidijija mafuku abo ebashadila’ko mu muswelo umupeja bulēme. Lelo nobe ubalanga mafuku a būmi bobe—na kumona difuku ne difuku bu kya bulēme kyofwaninwe kwingidija mwanda wa kutendela Leza? Bible ukankamika bankasampe amba: “Sonsolola njia ku mutyima obe, ne kufundula bibi ku ngitu yobe; mwanda bunsongwalume ne būmi butuntulu i kyabitupu. Vuluka Umpangi obe mu mafuku obe pokidi nkasampe.” (Musapudi 11:10–12:1) Kuvuluka Umpangi wetu kishintulula bivule kupita’ko’tu kuleka kwilwa amba udi’ko. Kabwalāla paālombele Yesu, amba “Umvuluka Mfumwami, popa pōkāya mu bulopwe bobe,” wādi usaka Yesu akamulongele kintu kampanda kipityile pa kuvuluka dijina dyandi bitupu. Wādi usaka Yesu akamusangule! (Luka 23:42; enzankanya na Ngalwilo 40:14, 23; Yoba 14:13.) Mo monka ne kuvuluka Yehova nako kulomba kulonga’po kintu, kulonga byobya bimusangaja. Le ne abe nobe uvulukanga Yehova?
Epukai kwabila banonga-bibi
7 Bankasampe bavule batoñanga kwilwa Yehova, amba mwanda kwikala Kamoni kulomba kwijiba ku bintu bivule. Tutu umo mwine Espanye uvuluka mwaādi wiivwanina paādi ukidi nkasampe amba: “Nādi nkokwa na bya ntanda mwanda nādi mona amba bubinebine i bukomo, budi na bijila bikomo. Ko kunena’mba kushikata, kwifunda, kwenda ku kupwila, kuvwala mulofwanda, nabyo byo bintu byonādi nshikilwe.” Le nobe kudi bintu bimobimo byomona bu byobulwanga pa mwanda wa kwingila koingidilanga Leza? Pakwabo ukatulumuka pa kuyuka amba kudi umo mu balembi ba Bible wēivwene uno muswelo. Putūla Bible obe tutange Mitōto 73.
8 Tubandaulei ino mitōto kamo ne kamo. Mitoto Vese wa 2 ne wa 3 unena’mba: “Ino ami nami, maulu ami aswile kupona, māyo ami asakile kushetemuka. Ke-ne-muntu nadi ne kilokoloko ku bya bakibengo, po namwene katōtwe ka babi.” Mungya mulombwela binenwa bidi kūlu kwa shapita, i Asafa wālembele ino mitōto. Wādi kaimba mwine Levi wa mu myaka ya Mulopwe Davida. (1 Bilongwa 25:1, 2; 2 Bilongwa 29:30) Asafa, nansha byaādi na madyese a kwingila mu tempelo ya Leza, wāikele “ne kilokoloko” kya kwabila bantu bādi betatwila kujilula bijila kwabo. Bintu byādi bibendekela senene; bamweka bu badi na ndoe ne mutyima-ntenke. Būmi bwabo bwādi bumweka bu bulumbuluke pamo bwa abo “badi ne bitabukile mutyima kusaka.” (Mitoto Vese 5, 7) Beanya bituntwa byobādi basokola na ‘kwitatula’ kwa kapuni. (Mitoto Vese 8) “Batele byakanwa byabo mūlu, kadi ludimi lwabo nalo lunangakana panopanshi,” pambulwa kubanga muntu nansha umo—mūlu nansha pano panshi.—Mitoto Vese 9.
9 Kekubulwe padi uno mwanda udingakene na kuningila kukuningilanga bakwenu ku masomo. Padi wibemvwananga beanya pampikwa bumvu bya maondo byobeondanga, mafetyi abo a bwine ntanda, ne dyamba ne malwa obatomanga. Poivwananga būmi bwabo bobetemba bu bwa nsangaji, webushiyañanya na kashinda katyetye kofwaninwe kunangila’mo ka bu mwine Kidishitu, dimodimo nobe wikalanga “ne kilokoloko ku bya bakibengo.” (Mateo 7:13, 14) Asafa wāfikile ne ku kunena’mba: “I binebine ke kya bitubitupu kyo natōkejeje mutyima wami, ne koija makasa āmi umbumpikwa mambo; ke-dintu dyuba dyonso ne bukata namonwemo na mpupo.” (Mitoto Vese 13, 14) Bine, wāshilwile kwalakana mvubu ya kwingidila Leza ne ya kwikadila na būmi boloke.
10 Bya dyese, Asafa kāijijepo mafuku mavule mu ino ngikadilo ya buzoze. Wāyukile bukidi amba yoi imweka bu ndoe ya babi ke ndoepo, i kwiongola bitupu—i ndoe ya lupito! Kānena’mba: “I binebine webabīka pasenena; webēla panshi pa konakana. E byo bālamuka ke masala kakitatyi katyetye bitupu! Abapu kulotejibwa fututu! ku moyomoyo byamalwa.” (Mitoto Vese 18, 19) Ne bakwenu bavule nabo mo monka, badi “pasenena.” Dyakadilwe kantu dino’di, mwiendelejo wabo wa bwine ntanda ukebafikija kubi, shi ku kupebwa dimi, shi ku misongo isambuka ku kusambakena pamo, shi ku kukutwa buloko nansha ku lufu! Kibi kutabuka i kino, betolwelanga kulampe na Leza.—Yakoba 4:4.
11 Kamoni nkasampe umo wa mu Espanye wemwenine bubinebine bwa uno mwanda. Paadi ukidi nkasampe, wadi kulu mu bya Leza kulu mu bya ntanda, wikujije mu kisumpi kya bankasampe bene ntanda. Kepalēlepo mafuku, wasanswa’mo nsongwalume umo—ntomi wa dyamba. Nansha byaelamine aye mwine ku kutoma dyamba, ino wadi ukamupotela’dyo. Unena’mba: “Nadi mukwasha ne paadi witunga’dyo na lushinge mu mijilo.” Bya dyese, uno kaka wealakenye, wealuja monka kumushipiditu. Mwenda mafuku, watenekwa pa kwivwana amba nsongwalume mulunda nandi ntomi wa dyamba’wa wafu lwa SIDA. Bine, bantu bakubulwa bwine Leza badi pantu “pasenena” monka mwānenene mulembi wa mitōto. Bamobamo bafwanga babishibabishi mwanda wa mwiendelejo wabo wa kiboja. Ino bakwabo, shi kebashintyilepo lwendo lwabo, basa konakanibwa panopano ponka “pa kusokoka kwa Mfumwetu Yesu momwa mūlu, ne bamwikeulu ba bulobo bwandi, mu mudilo wa lubimbi pyā, kwibalubwila kinongo boba bampikwa kuyūka Leza, ne ku boba bampikwa kukōkela myanda-miyampe ya Mfumwetu Yesu.”—2 Tesalonika 1:7, 8.
12 Bine, nanshi kwabila “boba bampikwa kuyūka Leza” i buvila! Bantu botufwaninwe kwabila i boba bayukile Yehova, bakulupile kukekala na būmi bwanyeke. Kino kyo kyajingulwile tutu umo nsongwalume mu Jampani. Wadi ukimba “bwanapabo bukatampe” bwa busongwalume. Ushintulula’mba: “Nadi neivwana amba mbudilwe kintu kampanda. Penepa nalanga būmi bonadi wa kwikala nabo shi nkyadipo mu bubinebine. Nadi wa kulāla enka myaka 70 nansha 80 kupwa nafwa. Ino Yehova ulaile kupa bantu būmi bwanyeke! Kuyuka namino kwankweshe mpata, nakwata na mutyika kyokya kyonadi kala nakyo.” Tufwaninwe kadi kuyuka kino, kushikata umbukata mwa bantu bapela kulonda bijila bya Leza ke kintupo kinekene. I bintu’ka bimobimo byokokeja kulonga ubwanye kukomena kuno kuningilwa?
Tadijai kisense kyenu!
13 Tujokelei dikwabo ku binenwa bya Mitōto 1:1-3 bilombola mwikadile muntu wa būmi bulumbuluke: “Ē! keye [wa nsangaji] shandi! yewa muntu wakubulwa kunanga mwendele ñeni ya babi, nansha kwimana mu dishinda dya babipya-mambo, nansha kushikata mu kitango kya bakibengo kwine mpika. Nanshi mutyima wandi i umutōkele mu mukanda-wabijila wa Yehova; e monka [mwatanga na diwi ditūke] dyuba ne bufuku. Aye ukēkalanga bwa mutyi mukunwe pa tunonga twa mema, wakupa bipa byao pa mwaka wao, ne dyani dyao kufumba mpika; ne byonso byālonga bikalumbuluka.”
14 Yuka bidi amba bantu boenda nabo kisense babwanya kukwalamuna mu bintu bivule. Nkindi 13:20 unena’mba: “Nanga ne bantu bañeni, nobe ukekala wañeni: Ino umpwani wa bivila ukamona malwa.” Kino kekishintululapo kwikala mwiumbileumbile, wakubulwa bulunda, nansha mukomo kobololwa na bankasampe ke Batumonipo ba Yehova. Bible witusoñanya kuswa bakwetu ne kwikala “ne ndoe ne bantu bonso.” (Loma 12:18; Mateo 22:39) Inoko, shi wende kisense na boba kebalondapo misoñanya ya mu Bible, ukafula nobe ku ‘kunanga mwendele ñeni’ yabo.
Tumweno tudi mu butangi bwa Bible
15 Mulembi wa mitōto wānene kadi amba muntu udi na būmi bulumbuluke i yewa uloelelwanga mu kutanga bijila bya Leza ‘na diwi ditūke dyuba ne bufuku.’ (Mitōto 1:1, 2) Eyo, kutanga Bible ke kukayapo mitembwe, mwanda mudi ne bintu “bimobimo bikola pa kwivwana’byo.” (2 Petelo 3:16) Ino butangi bwa Bible ke mwingilopo upungija. Ubwanya kutamija ‘kyaka kya kwabila mabele atōka tō’ a Kinenwa kya Leza. (1 Petelo 2:2) Tompa kutanga kakipindi difuku ne difuku. Shi kudi myanda yokwivwanijepo biyampe, kimba nshintulwilo yayo mu mabuku. Kupwa languluka pa byobya byotangile. (Mitōto 77:11, 12) Wivwane ukolelwanga kujadika ñeni pamo, tompa kutanga ulupula diwi adyo’ko ‘ditūke.’ Nabya ne buswe bobe bwa kutanga Bible nabo bukatamina’ko. Kaka nsongwakaji wa mu Brezile uvuluka’mba: “Nadi mona nyeke amba Yehova udi kulampe nami. Ino pano kepadi myeji, ñendelela’nka kwendelela na kwilemununa mu kifundwa kyami kya pa kasuku ne mu butangi bwa Bible. Pano namone amba kipwano kyami na Yehova kyenda kiloa. Kemumone amba i muntu udi’ko binebine.”
16 Kutanwa ku kupwila kwa pa kipwilo nako kudi na kamweno shi usaka kutama kumushipiditu. Shi ‘uta mutyima ku muswelo oivwana’ binenwa’ko, ukakankamikwa mpata. (Luka 8:18) Le wivwananga kyaba kimo amba kupwila kekukusangejepo? Nankyo wiipangule amba, ‘Lelo ami nonge bika kupwila kwikale kusangaja? Le ntanga’ko mutyima? Neteakanyanga’ko? Le ndetanga’ko malondololo?’ Mwanda Bible witunena’mba ‘mwitei mityima banwe bene na bene ya pa kwisombela ku buswe ne mingilo miyampe . . . kwikwasha banwe bene.’ (Bahebelu 10:24, 25) Bine, kino kilomba nobe kwela’ko kuboko! Pa kusaka amba ulondolole ku kupwila, ufwaninwe bidi kubadikila kwifunda. Kaka umo nsongwakaji unena’mba: “Kipēlanga bininge kulondolola ku kupwila shi wi mwiteakanye’ko.”
Kulonda dishinda dya Leza kutwalanga ku būmi bulumbuluke
17 Mulembi wa mitōto unene kadi amba muntu udi na būmi bulumbuluke udi pamo “bwa mutyi mukunwe pa tunonga twa mema.” Tunonga twa mema tukokeja kufunkila pa milungu ya mema yādi ibombeja mu bikunanwa bya mu byombe. (Isaya 44:4) Kutanga Bible difuku ne difuku kudi pamo bwa kwilunga ku nsulo ya mema atalala nyā kadi keyume. (Yelemia 17:8) Kukakupa difuku ne difuku bukomo bwa kunekenya matompo ne bikoleja bya umbūmi. Ne kadi ukekala na tunangu twa kuyuka kutyiba mbila myoloke, mwanda ukayuka milangwe ya Yehova.
18 Kyaba kimo kwingidila Yehova kukokeja kumweka bu kukomo. Ino kokolwa kulanga’mba i kukomo kekubwanya muntu. (Kupituluka 30:11) Bible ulaile amba ponso pokekala na kitungo kya kusaka kusangaja Yehova ne kutōkeja mutyima wandi, ‘bintu byonso byokalonga bikalumbuluka’! (Nkindi 27:11) Kadi vuluka, kudipo kasuku. Yehova ne Yesu Kidishitu badi’ko ba kukukwatakanya. (Mateo 28:20; Bahebelu 13:5) Bayukile bikambija byosusuka nabyo, kebakakwelapo nansha dimo. (Mitōto 55:22) Udi kadi na ‘kisaka kya bana na bana’ kya kukwela’ko kuboko, ne bambutwile bobe shi nabo bakaminwe Leza. (1 Petelo 2:17) Na buno bukwashi bonso, kutentekela’po ne kusumininwa kosumininwe na kininga, ukokeja kulumbulula būmi bobe, dyalelo ne nyeke ne nyeke!
Bipangujo bya kupituluka’mo
◻ Būmi bulumbuluke i būmi’ka?
◻ Mwanda waka Yehova ye ufwaninwe kuludika matabula etu?
◻ I muswelo’ka ukokeja bankasampe “kubala mafuku” abo?
◻ Mwanda waka kwabila banonga-bibi i buvila?
◻ Kutanga Bible difuku ne difuku ne kutanwa nyeke ku kupwila bikwashanga namani bankasampe bekale na būmi bulumbuluke?
[Study Questions]
1. (a) Bankasampe bavule ba mu ino ntanda bamwene namani kwikala na būmi bulumbuluke? (b) Ino Bible ulombola muntu udi na būmi bulumbuluke amba i muntu wa muswelo’ka?
2. I kwepi kutanwa būmi bulumbuluke bwabinebine, ne i muswelo’ka umo kete wa kwibusokola?
3. Mwanda waka tufwaninwe kusangela Yehova ‘aludike matabula etu’?
4. Mwanda waka bankasampe bavule bonakanyanga būmi bwabo?
5, 6. (a) Mwanda waka bankasampe bafwaninwe kuyuka “kubala mafuku” abo, ne kino kishintulula namani? (b) ‘Kuvuluka Umpangi wetu’ kishintulula namani?
7. Mwanda waka bankasampe bamobamo belwanga Umpangi wabo? Leta kifwa.
8. Mwanda waka Asafa wāikele “ne kilokoloko ku bya bakibengo”?
9. Dyalelo bene Kidishitu bamo bankasampe bafikanga namani pa kwiivwana pamo na mwēivwanine Asafa?
10, 11. (a) I bika byāfikije Asafa ku kushinta mutyima wandi? (b) Banonga-bibi badi “pasenena” muswelo’ka? Leta kifwa.
12. Nsongwalume umo wa mu Jampani wafikile namani ku kwabila bya buvila bya banonga-bibi?
13, 14. I kika kinenenwa amba kutonga senene ba kwenda nabo kisense i kintu kya mvubu?
15. I muswelo’ka ukokeja bankasampe kutamija kyaka kya kutanga Bible?
16. I muswelo’ka otukokeja kumwena kamweno mu kupwila kwa pa kipwilo?
17. Mutangi mukankamane wa Bible udi pamo “bwa mutyi mukunwe pa tunonga twa mema” namani?
18. Mwanda waka ubwanya kulumbulula būmi bobe bwa bunkasa na kwingidila Yehova?
[Picture on page 28]
Bankasampe bavule i bepāne mu byabulongelonge mwanda ‘kebakaminwepo Leza’
[Picture on page 30]
Bankasampe belwanga divule amba bilongwa byabo bikebalupwila byamalwa
[Picture on page 31]
Tamija buswe bwa kutanga Bible
[Picture on page 31]
Ukasangela mpata kupwila shi nobe ulondolola’ko