Busapudi Butumbe bwa ku Lūlu

Yesu ye uno mukōke pa kupityija bufuku bonso mu milombelo ne kutonga bana ba bwanga 12 ke batumibwa. Pano ke dyuba, ino ukidi na bukomo kadi usaka kukwasha bantu. Ye byalonga pa bukila bumo bwa lūlu ludi mu Ngadilea, kadi bimweka bu ke kulampepo na Kapanama, kitako kya mwingilo wandi.

Bibumbo bya bantu bitamba kulampe bibaiya kwadi. Bamo i batambe dya kunshi, ku Yelusalema ne ku bibundi bikwabo bya Yudea. Bakwabo i batambe ku bibundi bya ku mbadi bya Tyila ne Shidona bidi pa bukata bwa kungala ne kushika. Mwanda waka abaiya kukimba Yesu? I bāye “kumwivwana ne kubelulwa misongo yabo.” Kadi ye byalongeka​—Yesu wabwanya “kwibabelula bonso.” Languluka’po bidi! Bonso badi babela abakoma. Kadi Yesu wakwasha ne boba “badi bakambakanibwa na mishipiditu ya disubi bene,” i bantu basusulwa na bamwikeulu babi ba Satana.​—Luka 6:17-19.

Yesu waenda pa kifuko kikwabo kitunduke kya lūlu, bibumbo nabyo bibebungila pādi. Bandi bana ba bwanga badi pabwipi nandi, nakampata batumibwa 12 bo badi nandi kubwipi bininge. Bonso badi na mutyima wa kwivwana uno mufundiji ulonga bino bilongwa bya bukomo. Yesu wanena busapudi bwamwena’mo bevwaniki bandi. Tamba papo, bantu bavule kebabadika bamwenanga’mo. Tubwanya netu kumwena’mo mwanda mudi myanda ya mushike ya ku mushipiditu minenwe mu muswelo upēla kadi mwivwanike. Yesu waleta’mo bimfwa bipēla kadi biyukilwe na bantu. Ne kino kibalengeja milangwe yandi ivwanike senene ku bonso bakimba kwikala na būmi bulumbuluke bulonda byobya bisaka Leza. I myanda’ka mikatampe ya mu busapudi bwa Yesu ibulengeje bwikale bwa mvubu?

Muntu ense usakanga kwikala na katōkwe. Yesu byayukile kino, washilula na kushintulula boba badi bine na katōkwe. Fwatakanya’po mokyakokela milangwe ya bevwaniki bandi. Ino bintu bimo bibebatulumuja.

Wanena’mba: “Ba katōkwe i boba bayukile amba kudi byobasakilwa ku mushipiditu, mwanda Bulopwe bwa mūlu i bwabo. Ba katōkwe i boba badila madilo, mwanda bakaseñwanga. . . . Ba katōkwe i boba badi na nzala ne kyumwa kya boloke, mwanda bakekutyijibwanga. . . . Ba katōkwe i boba bapangwapangwa pa mwanda wa boloke, mwanda Bulopwe bwa mūlu i bwabo. Mwi ba katōkwe shi bantu bemufutulula ne kwimupangapanga . . . pa mwanda wa amiwa. Sepelelai ne kusangala bininge.”​—Mateo 5:3-12.

Yesu usaka kunena bika panena’mba “ba katōkwe”? Kesambilangapo pa kusangala nansha kukaya, pamo bwa muntu wisangaja. Nsangaji ya bine i ya mushike. Ino ayo i kuloelelwa kwa binebine, mu buluji bwa kusangela kintu kyowafikidija mu būmi.

Yesu wanena’mba bantu bayukile amba basakilwa kwifunda myanda ya Leza, bakwetwe bulanda pa ngikadilo yabo ya bubi, kadi bayuka Leza ne kumwingidila bo ba katōkwe bya binebine. Nansha byobebashikilwe ne kupangwapangwa pa mwanda wa kulonga kiswa-mutyima kya Leza, abo i ba katōkwe mwanda bayukile amba bamusangajanga kadi nandi ukebapala mpalo ya būmi bwa nyeke.

Ino bantu bavule balañanga amba kwikala na bupeta ne kulondalonda bya kwisangaja byo bileta katōkwe. Inoko binena Yesu i bikwabo. Pa kumwekeja kwishila na byobya bilanga bevwaniki bandi bavule, wanena’mba: “Malwa enu banwe bampeta, mwanda mubamone kala kusengibwa kwenu konso. Malwa enu banwe bekwite pano, mwanda mukekalanga na nzala. Malwa enu, banwe basepa pano, mwanda mukadilanga madilo ne kuyoyokota. Malwa enu, kyaba kimunenena bantu bonso biyampe, mwanda bino byo byālongele bakulutuba babo ku bapolofeto ba bubela.”​—Luka 6:24-26.

Mwanda waka kupeta, kusepa, ne kunenenwa biyampe na bantu i malwa? Mwanda shi muntu waikala nabyo ubwanya kusūla kwingidila Leza, penepa wajimija ne katōkwe ka bine kene. Yesu kanenenepo amba kwikala bitupu mulanda nansha na nzala ko kulengeja muntu ekale wa katōkwe, aa. Ino i yewa mulanda witabija bufundiji bwa Yesu ne kwimwena katōkwe ka bine.

Yesu wanena koku uvuluka bandi bana ba bwanga amba: “Banwe mwi mwepo wa pano pa ntanda.” (Mateo 5:13) Shako, ke mwepopo otudyanga’u. Mwepo ulamanga byakudya. Ku kisōkelo kya ku tempelo ya Leza kwādi kutūlwa mwepo muvule wa kwela ku byamulambu. Kadi welekeja kubulwa kubola nansha koneka. (Levi 2:13; Ezekyele 43:23, 24) Bana ba bwanga ba Yesu i “mwepo wa pano pa ntanda” mwanda lupusa lwabo pa bantu lwibakiñanga, lwibakiñanga baleke koneka ku mushipiditu ne mu mwikadilo. I bine, musapu ubwanya kulama būmi bwa boba bewitabija.

Kadi Yesu wasapwila bana bandi ba bwanga amba: “Banwe mwi kitōkeji kya ino ntanda.” Kinanu kekitūlwangapo munshi mwa kilala ino kitūlwanga pa kitūlwa-binanu amba kimunike konso. O mwanda Yesu webasoñanya’mba: “Lekai kitōkeji kyenu kimunike ku meso a bantu, amba bamone mingilo yenu milumbuluke ne kutumbija Shenu udi mūlu.”​—Mateo 5:14-16.

Bendeji ba bipwilo bya Bayuda bamwene Yesu bu muntu ujilula bijila bya Leza, panopano bamukutyile nkuku ya kumwipaya. O mwanda Yesu wanena patōkelela’mba: “Kemwakilangai amba naidile konakanya Bijila nansha Bapolofeto, mhm. Ami nkiidilepo konakanya, ino naidile kufikidija.”​—Mateo 5:17.

Bine Yesu ulēmekele bininge Bijila bya Leza, wasoñanya ne bakwabo nabo bebilēmeke. Wanena’mba: “Yewa yense utyumuna mbila imo mu ino mityetyetyetye kafundija ne bantu kulongela monka, uketwa bu mutyetyetyetye mu myanda itala Bulopwe bwa mūlu.” Ukimba kunena’mba yao muntu kakatwelapo mu Bulopwe nansha dimo. “Ino,” ye Yesu unena, “yewa yense ulonda’yo ne kufundija’yo uketwa bu mukatampe mu myanda itala Bulopwe bwa mūlu.”​—Mateo 5:19.

Yesu watopeka ne kisela kya kutonona muntu atyumune Bijila bya Leza. Yesu pa kupwa kulombola binena Bijila amba “Kokepayañana,” wabweja’ko: “Yewa ense ukalabelakalabela mwanabo ukasambanga mu kidye kya butyibi.” (Mateo 5:21, 22) Kukalabelakalabela mukwenu i kubi, kadi kubwanya kutwala ne ku kwipayañana. Penepa Yesu washintulula mvubu ya kukimbila ndoe amba: “Ebiya, shi uleta kyabuntu kyobe ku kisōkelo ino kwine’kwa ubavuluka’mba mwanenu udi nobe mwanda, shiya kyabuntu kyobe’nka kwine’kwa ku meso a kisōkelo, taluka wende. Dibajinji kapwane bidi na mwanenu, kupwa joka ulambule kyabuntu kyobe.”​—Mateo 5:23, 24.

Mbila mikwabo ya mu Bijila itala makoji. Yesu unena’mba: “Mwaivwene amba kyānenenwe amba: ‘Kokalonga makoji.’ Ino ami nemunena’mba ense utala mwana-mukaji sō enka ne byamwivwanina kilokoloko wapu kala kulonga nandi makoji mu mutyima wandi.” (Mateo 5:27, 28) Yesu kesambilangapo pa mulangwe wa busekese wapita’tu mu ñeni; ino watela bukata bwa mwanda panena’mba i ‘utala sō.’ Divule kutala sō kulangulanga kilokoloko. Shi kubamweka mukenga, muntu walonga makoji. Le muntu ubwanya kwepuka uno mwanda namani? Bilomba kukwata’ko mpangiko misumininwe. Yesu unena’mba: “Nanshi shi diso dyobe dya ku lundyo dikukukajanga, nankyo bongotola’dyo ne kwela’dyo kulampe nobe. . . . Kadi, shi kuboko kobe kwa lundyo kukukukajanga, keta’ko ne kwela’ko kulampe nobe.”​—Mateo 5:29, 30.

Pa mwanda wa kupandija būmi, bantu bamo betabijanga kuketwa kipindi kya ku ngitu kibela. O mwanda Yesu wanena’mba i kya mvubu’ko ‘kwela kulampe’ kintu kyo-kyonso, nansha ke kintu kilēme mpata pamo bwa diso nansha kuboko, kutyina kwikala na milangwe ya busekese ne kufula ku kulonga’bo. Yesu ushintulula’mba: “I biyampe’ko ujimije kya ku ngitu kimo kupita’ko umbidi obe onso kwenda mu Ngehena” (kyala kitēma mudilo kidi panja pa mumbu ya Yelusalema), kine kishintulula bonakani bwa lonso.

Kadi Yesu waleta madingi a mwa kulongela pesanshija bantu ne kwisusa. Wanena’mba, “Kemwakīkokai na muntu mubi, ino yewa yense ukukupila lupi ku kutama kwa lundyo, mwalamwine ne kukwabo kwine.” (Mateo 5:39) Kakimbengapo kunena’mba muntu kabwanyapo kwikinga nansha kukinga kyandi kisaka shi kibatambwe. Yesu watela lupi, mwanda alo kelusansangapo bininge nansha kwipaya muntu; ino ludi bwa kusombañana. Wanena’mba shi muntu wakukolomona lūma nansha lupotopoto, na kukukupila lupi nansha na kukutuka, kokijokeja kinongo.

Ano madingi akwatañene na bijila bya Leza bya kusanswa mukwenu. O mwanda Yesu wadingila bevwaniki bandi amba: “Sanswai nyeke balwana nenu ne kulombelela boba bemupangapanga.” Walombola bubinga bwine bukatampe: “Amba mwikale bana ba Shenu udi mūlu, mwanda aye utambijanga dyuba dyandi ku babi ne ku bayampe kadi unokejanga mvula ku boloke ne ku bakondame bene.”​—Mateo 5:44, 45.

Yesu wavuya mu kīpi kino kipindi kya mu mwisambo wandi na kunena’mba: “Mufwaninwe nanshi kwikala babwaninine, monka mwikadile Shenu wa mūlu mubwaninine.” (Mateo 5:48) Pano kasakengapo kunena’mba bantu babwanya kwikala babwaninine ne pa mfulo. Ino shi twiule Leza, tukatandabula buswe bwetu’nka ne ku balwana netu bene. Mu muneneno mukwabo: ‘Tukekala nyeke ba lusa, monka mwikadile Tata wa lusa.’​—Luka 6:36.

Yesu paendelela na mwisambo wandi, wasoñanya bevwaniki bandi amba: “Dyumukai kutyina mwakalombola boloke bwenu ku meso a bantu mwanda wa bemumone.” Yesu wapeleja bwine Leza bwa buzazangi na kunena’mba: “Shi kopāna byabuntu bya ku lusa, kokavumija kimpungidi ku meso obe, na mulongelanga banzazangi.” (Mateo 6:1, 2) Byabuntu bya ku lusa, i biyampe kwibipānina kufula.

Kupwa Yesu wanena’mba: “Kadi, kyaba kyomulombela, kemwakikalai bwa banzazangi, mwanda abo baswile kulombela bwimwa mu mashinankonka ne pa mansanka a mashinda makatampe amba bantu bebamone.” Ino wasoñanya’mba: “Shi kolombela, katwele mu kyumba kyobe kya kufula, pa kupwa kushita ku kibelo, lombela kudi Shobe udi kufula.” (Mateo 6:5, 6) Yesu kapelejepo milombelo ya pa bantu, mwanda aye mwine wadi ulombela’yo. Yapeleja i milombelo ya kutulumuja bevwaniki mwanda wa bakutendele.

Wadingila kibumbo amba: “Polombela, kokanena bintu bimo byonka wadi’mo kodi’mo, na mulongelanga bantu ba mizo.” (Mateo 6:7) Yesu kanenepo amba kupituluka mwanda umo i kubi. Ino wapeleja kupituluka misemwa milamwe pa mutwe “wadi’mo kodi’mo,” nansha kutanga’yo. O mwanda wafudija na kuleta milombelo ya kulondela’po yalombele’mo bintu bisamba-bibidi. Bisatu bibajinji i bitala kyepelo kya Leza kya kuludika ne mpango yandi​—kupandulwa kwa dijina dyandi, kwiya kwa Bulopwe bwandi, ne kulongeka kwa kiswa-mutyima kyandi. Pa kupwa kwa bino bintu ebiya ke kulomba byakudya byetu bya difuku ne difuku, kulekelwa kwa bubi, ne kuleka kutompibwa byotukomenwa kūminina ebiya ne kunyongololwa kudi yewa mubi.

Le bituntwa byetu tufwaninwe kwibimona na mvubu’ka? Yesu wasoñanya kibumbo amba: “Lekai kwibīkila byabulēme pano pa ntanda, padi bīshi ne nkutu bya kwibidya ne bangivi ba kutwela baiba.” Bine ino i ñeni! Bintu bya ku ngitu bibwanya koneka, kadi kwikala nabyo bivulevule kekwitufwenyangapo kudi Leza. Kupwa Yesu wanena’mba: “Mwibīkilei byabulēme byenu momwa mūlu.” Tubwanya kwibīkila’byo mūlu na kutūla mwingilo wa Leza pa kifuko kibajinji. I kutupu ubwanya kwitwiba kipwano kyetu na Leza nansha mpalo ya būmi bwa nyeke. O mwanda Yesu wanena bya bine amba: “Kokwa kudi kyabulēme kyobe, ne mutyima obe mwine ukekala konka.”​—Mateo 6:19-21.

Pa kukomeneja uno mwanda, Yesu waleta kyelekejo amba: “Kinanu kya umbidi i diso. Nanshi shi diso dyobe ditala sō, umbidi obe onso ukekala tō. Ino shi diso dyobe dyabilaabila, umbidi obe nao onso ukekala fututu.” (Mateo 6:22, 23) Shi diso dyetu dingila biyampe, dibaikala pamo bwa kitōkeji kya kinanu ku umbidi wetu onso. Pa kusaka diso dikale uno muswelo, difwaninwe kubambila pa kintu kimo; shi bitupu, tukatamija mumweno mubi pa būmi bwetu. Kuta mutyima ku bintu bya ku ngitu pa kyaba kya kwingidila Leza kushintulula amba ‘umbidi wetu onso udi mu fukutu bwī,’ mutwejibwe mu kivwidima nansha mu mfindi.

Ebiya Yesu waleta kimfwa kilanguluja: “I kutupu ubwanya kwingidila bamfumwandi babidi bu umpika; ukashikwa’ko umo wasanswa’ko mukwabo, nansha kadi ukalamata umo ne kupēleka mukwabo. Kemukokejapo kwingila bu bapika ba Leza koku kadi bapika ba Bupeta.”​—Mateo 6:24.

Bantu bamo bateja Yesu ye bano bakambakana pa muswelo obafwaninwe kumona bisakibwa bya ku ngitu. Ino aye webakulupija’mba kebafwaninwepo kusela mutyima kūlu shi batūdile mwingilo wa Leza pa kifuko kibajinji. “Talai senene toni twa mūlu; ketukusangapo nkunwa nansha kwangula ne kubīka mu bibīko kwine mpika. Inoko, Shenu wa mūlu witudishanga.”​—Mateo 6:26.

Le i bika byaanena pa maluba a mu ntanda adi pa lūlu? Yesu wanena’mba, “Nansha ke Solomone mwine mu ntumbo yandi yonso kāvwelepo bya kufwaninwa pamo na diluba dimo dya mu ao.” Le kino kilombola namani? “Shi Leza uvwika namino munamuna ya mu ntanda idi’ko dyalelo kesha yaelwa mu mudilo, abulwepo kwimuvwika kutabuka?” (Mateo 6:29, 30) Yesu wadingila na tunangu amba: “Kemwakizumbijai mityima nansha dimo amba, ‘Le tusa kudya bika?’ nansha’mba, ‘Le tusa kutoma bika?’ nansha’mba, ‘Le tusa kuvwala bika le?’ . . . Shenu wa mūlu uyukile amba musakilwa bino bintu byonso. ‘Nanshi kimbai bidi nyeke Bulopwe ne boloke bwandi, ebiya bino bintu bikwabo byonso bikemutentekelwa’ko.’”​—Mateo 6:31-33.

Batumibwa ne bantu bakwabo bampikwa budimbidimbi basakanga kwiendeja mu muswelo usangaja Leza, ino kino ke kipēlapo kobadi. Kimfwa Bafadiseo bavule bebatopekanga, batyibila bakwabo butyibi na mutyima mūmu. O mwanda Yesu wadyumuna bevwaniki bandi amba: “Lekai kutyibila ba mambo kutyina’mba nenu mwakatyibilwa mambo; mwanda butyibi bomutyibila bakwenu, nenu mukatyibilwa’bo.”​—Mateo 7:1, 2.

Kulonda būmi bwa Bafadiseo batopekañana bininge i kyaka kikatampe na mwikilombwela Yesu mu kyelekejo amba: “Mpofu kakokejapo kuludika mpofu, mwene i amo? Bonso babidi bakaponena mu kīna, le ke amopo?” Le penepa bevwaniki ba Yesu bafwaninwe kumona bakwabo namani? Ke na disopo dya kutopekañana, mwanda kino kibwanya kutwala ku kilubo kikatampe. Waipangula’mba: “Le ukokeja namani kunena mwanenu amba, ‘A mwanetu, leka nkutalule kayombo mu diso dyobe,’ papo abe mwine kumona mulamba wa mu diso dyobe’dyo mpika? Abe nzazangi! Talula bidi mulamba udi mu diso dyobe, penepa komone biyampe mwa kutalwila kayombo kadi mu diso dya mwanenu.”​—Luka 6:39-42.

Le kino kilombola’mba bana ba bwanga kebafwaninwepo kutyiba butyibi nansha dimo. Yesu webasoñanya’mba, “Kemukipai bambwa kintu kijila, mhm, nansha kwela malungo ku bangulube.” (Mateo 7:6) Bubine bwa mu Kinenwa kya Leza i bulēme pamo bwa malungo a mu kyelekejo. Shi bantu bamo balonga bintu bwa banyama, bapela kulēmeka buno bubine bulēme, nabya bana ba bwanga bafwaninwe kwibashiya ne kwenda kukakimba boba betabija musapu.

Yesu wajokela ku mwanda wa milombelo ne kulombola mvubu ya kutakamana nayo amba: “Lombai’nka kulomba, nabya mukapebwa.” Yesu wakomeneja mulangwe wa amba Leza wivwananga milombelo, o mwanda waipangula’mba: “Le i ani pomudi’po, shi wandi mwana wamulombe mukate, ukamupa dibwe? . . . Penepo, shi banwe’ko, nansha byomudi babi, muyukile kupa benu bana byabuntu biyampe, le Shenu udi mūlu papo ke pepi, mwene ukapāna bintu biyampe ku boba bamulomba!”​—Mateo 7:7-11.

Ebiya Yesu waleta kijila kitumbe kya kulonda mu būmi amba: “Nanshi bintu byonso byomusaka bantu bemulongele, banwe nenu mufwaninwe kwibalongela’byo.” Le tubulwe’po kulama mu mutyima ne kulonda uno musoñanya muyampe potwikele na bakwetu? Shako, kulonda’o ke mwandapo upēla monka mwikilombwela Yesu mu buno bulombodi bwa amba: “Twelelai pa kakibelo katyetye, mwanda kibelo i kikatampe ne dishinda ditwala ku konakanibwa nadyo i dikata, ne benda’mo bene i bavule; inoko kakibelo i katyetye ne dishinda ditwala ku būmi nadyo i dityinye, ne ba kwidisokola bene i batyetye.”​—Mateo 7:12-14.

Yesu waleta kidyumu pangala pa boba bakimba kutalula bana ba bwanga mu dishinda dya būmi amba: “Dyumukai bapolofeto ba bubela bāya komudi bavwele bivwalwa bya mikōko, ino munda mwabo i bampumpi ba ludyo.” (Mateo 7:15) Yesu walombola’mba mutyi muyampe ne mutyi mubi, yonso iyukilwanga ku bipa byayo. Mo mwikadile ne bantu. Nanshi tubwanya kuyuka bapolofeto ba bubela kupityila ku bufundiji ne bilongwa byabo. Bine, Yesu walombola’mba mwanā bwanga kayukenangapo’nka ku binenwa ino i ne ku bilongwa. Kudi bantu batela Yesu bu Mfumwabo, ino bikekala namani shi kebalongapo kiswa-mutyima kya Leza? Yesu amba: “Ino ami nami nkebalombola’mba: ‘Nkimuyukilepo nansha dimo! Ntalukei papo, banwe ba kujilula bijila!’”​—Mateo 7:23.

Yesu pa kuvuya busapudi bwandi, wanena’mba: “Nanshi, muntu ense wivwana bino binenwa byami ne kwibilonga ukekala pamo bwa muntu mudyumuke, waubakile njibo yandi pa dibwe. Penepo mvula wanoka ne dilobe dyaiya, bivula nabyo byatetuka kebiteme ku njibo, inoko ayo kupona mpika, mwanda kyalwilo kyayo kyadi pa dibwe.” (Mateo 7:24, 25) Mwanda waka njibo keiponenepo? Mwanda muntu’wa “wakolele ne kutwela panshi palampe, waala kyalwilo pa dibwe.” (Luka 6:48) Nanshi kuteja binenwa bya Yesu kekubwenepo. Tufwaninwe kwielela’ko “kwibilonga.”

Le bikekala namani ku muntu “wivwana bino binenwa” ino “kwibilonga mpika”? Udi bwa “mwendalale, waubakile njibo yandi pa musenga.” (Mateo 7:26) Mvula, dilobe, ne kivula bibwanya kuponeja ino njibo.

Bibumbo bibatendela muswelo wafundija Yesu buno busapudi. Webusapula bwa muntu udi na lupusa ke pamopo bwa bendeji ba bipwilo. Bimweka bu bavule mu bano baivwana’bo abaikala ke bandi bana ba bwanga.