Tulēmekei Bambutwile Betu ke Banunu

 1. I mapu’ka otufwaninwe kulubwila bambutwile betu, ne i kika kyotufwaninwe kuyuka ne kwibalongela?

MUNTU umo watunangu wa pakala wānene’mba: “Teja shobe wakubutwile, kadi kokafutulula inobe padi mununu.” (Nkindi 23:22) Ukokeja kunena’mba: ‘Nkibwanyapo kumufutulula nansha dimo!’ Pa kyaba kya kufutulula tata​—nansha mama​—bavule umbukata mwetu bebasenswe bininge. Tuyukile’mba tudi na mapu makatampe a kwibajokejeja. Dibajinji, betupele būmi. Eyo, Nsulo ya būmi i Yehova, ino shi bambutwile betu kebādikopo, longa netu ketudikopo. Kekudipo kyotukokeja kwibalubwila kidingakene na būmi. Vuluka bidi masusu obādi betususukila, kwitutabakēna, kujimija lupeto, ne kwitulela na kisanso, koku betukwasha ne kwitōlola mu matabula etu mabajinji a pa bwanuke. Bine, Kinenwa kya Leza kidi na bubinga pokitudingila’mba: “Lemeka shobe ne inobe . . . umone biyampe, shē, ne myaka yobe īvule ya kwikala panopantanda”!​—Efisesa 6:2, 3.

 2. Bana bakokeja ‘kulōka’ bambutwile babo muswelo’ka?

² Mutumibwa Polo wātumine bakristu mukanda’mba: “Bāna, nansha bankana, babadikilwe kulaījibwa ñeni ya kwifwilako lusa abo bene, ne kulōka bakwibabutula; ke-kintu kino namino i kilumbuluke, ne ku mpala ya Leza.” (1 Temote 5:4) Bana batame ‘balōkanga’ bambutwile ne bankambo babo na kwibafwijako pamwanda wa buswe, mingilo ne kilelo kyabo. Muswelo umo ukokeja kwibalōka bana i kuyuka’mba, bambutwile babilanga kulombolwa buswe ne kikulupiji pamo’nka na mwabidilanga’byo bantu bonso​—mwanda pavule bajimijanga kikulupiji. Enka motusakilanga’kyo batwe bonso, nabo basakanga kukwatwa na mutyika. Basakanga kutendelwa, kwibasapwila’mba bintu byobētulongele umbūmi bwabo i bikatampe.

 3. I muswelo’ka otufwaninwe kulēmeka bankambo ne bambutwile betu?

³ Nanshi tufwaninwe kulēmeka bambutwile ne bankambo betu na kwibayukija’mba twimusenswe. (1 Kodinda 16:14) Nansha shi tushikete nabo kulampe, tufwaninwe kuvuluka’mba basangelanga bininge kwivwana mawi atamba kotudi. Kwibatumina mukanda wa nsangaji, kwisamba nabo ku foni nansha kwibapempula, bikokeja kwibapa nsangaji mikatampe. Mwikadi umo wa mu Japon, Miyo, ufumika’mba ponādi na myaka 82: “Wami mwana [mukaja mwingidi wendakana] wansapwidile’mba: ‘Mama, “iya” twende nobe.’ Yenga ne yenga wādi untumina dijina dya kipwilo kyobādi bapempula ne nimelo ya telefone ya ku njibo kobādi bafikila. Nādi mpūtula kalata ka ntanda, kenena’mba: ‘Ah, dyalelo badi pano!’ Mfwijangako Yehova nyeke ungesele pa kumpa mwana wa uno muswelo.”

 4. I muswelo’ka wādi ukankamika bisela bya Bwineyuda kubulwa kubanga bambutwile ke banunu?

⁴ Lelo kulēmeka bambutwile kishintulula ne kwibapa bisakibwa byabo bya kungitu? Eyo. Bikwashanga pavule. Mu mafuku a Yesu, baludiki ba mutōtelo wa Bayuda bātudile’ko kisela kya amba, shi muntu wanena’mba lupeto nansha bintu byami i “kyabuntu kya Leza,” kuwapu, kafwaninwepo kukwasha nabyo bambutwile bandi. (Mateo 15:​3-6) Bādi na mutyima mūmu kashāa! Nabubine, bano baludiki ba mutōtelo kebādipo bakankamika bantu bakwate bambutwile babo na bulēme, ino bādi basaka bashilule kwibapēlula na kuleka kuta mutyima ku bisakibwa byabo. Bine ketukitompai kulonga kino!​—Kupituluka 27:16.

 5. Nansha matanda amo-amo byoatūdile’ko mpangiko ya kukwasha banunu, mwanda waka tukokeja kunena’mba kulēmeka bambutwile betu kishintulula ne kwibakwasha na lupeto?

⁵ Mu matanda mavule dyalelo, Leta utūdile’ko mpangiko ya kupa banunu bisakibwa byabo bya kungitu, kimfwa bidibwa, bivwalwa, ne bīkalo. Pakwabo kadi, banunu badi na mukōlo obādi baleya abo bene, amba i wa kukebakwasha ku bununu. Ino shi uno mukōlo uwapu, nansha shi keubwenepo, bana bafwaninwe kulōka bambutwile babo na kwielaela mwanda wa kukumbanya bisakibwa byabo. Nabubine, kukwatakanya bambutwile banunu i bukamoni bulombola lulamato lwa kudi Leza, ko kunena’mba kwipāna kudi Yehova Leza, Mushiludi wa mpangiko ya kisaka.

 6. I kika kiloñanga bamo-bamo mwanda wa kukwasha bambutwile babo?

⁶ Bana batame bavule bakwashanga babo bambutwile bilemafu na buswe ne na kwipāna. Bamo-bamo bebaselelanga ku yabo njibo nansha kuvilukila kubwipi nabo. Bakwabo nabo bavilukilanga kudi bambutwile babo. Pavule, kwikadila pamo kwa uno muswelo kwikalanga kwa kamweno kudi bambutwile ne kudi bana.

 7. Mwanda waka kekifwaninwepo kutyiba mbila bukidi-bukidi pa mwanda utala buledi bwa bambutwile banunu?

⁷ Inoko dimo-dimo, divilu dya uno muswelo dipitanga bibi. Mwanda waka? Padi mwanda bāikele kutyiba mbila na kiyukuyuku nansha na kutūtulwa pa mutyima bitupu. Bible witudingila bya tunangu’mba: “Muntu mukosoke aye utadija biyampe matabula andi.” (Nkindi 14:15) Kimfwa, inobe mununu ususukanga pa kasuku, ino abe uwamone bu shi umuselele kobe, mukokeja kukashikata nandi biyampe. Pobandaula uno mwanda senene, wiipangule bidi’mba: I bika bine bimusakila? Lelo kudi bantu nansha bulongolodi bwa Leta bukokeja kumukwasha? Le nandi usenswe kuviluka? Wivwane usenswe, lelo būmi bwandi bukekala namani? Le uketabija kushiya balunda nandi? Kino kikamuletela milangwe’ka? Lelo mwesambile kala nandi ino myanda? I muswelo’ka ukatengwa mwine-pobe, bobe bana ne abe mwine na dino divilu? Shi inobe usakilwa kulelwa, i ani mwine ukamulela? Le mukeabila kino kiselwa? Lelo mwabandawile kala uno mwanda na bene’ye bonso?

 8. I bāni bokokeja kwisamba nabo shi usaka kuyuka muswelo wa kukwasha bambutwile benu ke banunu?

⁸ Kiselwa kya buledi byokidi pa mutwe wa bana bonso mu kisaka, kikekala kya tunangu kukonga kidye kya kisaka, mwanda wa banwe bonso mwikale kutyiba mbila kyapamo. Kwisamba na bakulumpe pa kipwilo kya bwine-kristu, nansha na balunda badi mu ngikadilo ya uno muswelo, nako kudi na bukwashi. Bible witupa kidyumu amba: “Kokwa kekudipo kukala-ñeni, biswa-mutyima bilāla. Ino pa bakala ñeni ba ntanda ne ntanda byakomejibwa.”​—Nkindi 15:22.

9, 10. (a) Nansha shi bambutwile ke banunu, i bulēme bwa muswelo’ka bobafwaninwe kupebwa? (b) Nansha bidi mwana mutame na mukenga wa kukwasha bambutwile bandi, ino i kika kyāfwaninwe nyeke kwibapa?

⁹ Kulēmeka bambutwile betu banunu kulomba kwitūla pa kyabo kyaba ne kwibevwanija. Bununu bwiyanga na bikoleja, kukomenwa kwenda, kudya, nansha kuvuluka myanda. Kifwaninwe kwibakwasha. Pavule, bana bekalanga bashilula kwibakengelela bininge ne kusaka kwibaludika. Ino yukai’mba banunu i bantu batame, batunangu, bapotolwele bintu bivule byobamwenemwene umbūmi butuntulu, kadi bādi beludika ne kwityibila mbila abo bene. Kutēlwa’bo mu kibundi ne bulēmantu bwabo padi bimanine pa lutundu lwabo ne pa bukulumpe bwabo. Bambutwile bemonanga bu batādilwe na babo bana, banyoñamanga pa mutyima nansha kukalabala. Bamo-bamo balamanga kīnji, ne kupela kuyatwa bwanapabo bwabo.

¹⁰ Kekudipo madingi a kupwija ano makambakano, ino kiyampe i kuleka bambutwile betu banunu beludika ne kutyiba mbila mobasakila. Ke kya tunangupo kutyiba mbila pa myanda ibatala, pampikwa kubadikila kwisamba nabo. Eyo, bakokeja kwilwa bintu bivule. Ino wibaleke balonge byobya byobakivuluka. Shi uleke kulondalonda kakintu konso kobalonga, ukamona, kipwano kyenu kikekala kilumbuluke. Bakasangala bininge, ne abe mwine ukasangala. Nansha byomukokeja kwibaningila mu bintu bimo-bimo bya kwibakwasha, ino vulukai’mba kulēmeka bambutwile bobe kulomba kwibakwata na mutyika ne bulēme bwibafwaninwe. Kinenwa kya Leza kitudingila’mba: “Ukamutalukila wa mvwi ku mutwe ne kukafwa kipala mpala ya mununu.”​—Levi 19:32.

11-13. Shi mwana kādipo upwene biyampe na bambutwile bandi ku bwanuke, i muswelo’ka wakokeja kwibalela senene ku bununu bwabo?

¹¹ Dimo-dimo, kubulwa kulēmeka bambutwile kwa bana kutambanga ku bintu byādi bibalonga babo bambutwile umbwanuke bwabo. Kimfwa padi, shobe wādi utalala, wampikwa kisanso, inobe nandi mwimutādile, wakasusu. Pakwabo udi na mutyima ufīta, na nsungu nansha na kilonda ku mutyima, mwanda ke bambutwilepo bowādi usaka. I muswelo’ka okanekenya ino milangwe?a

¹² Basse wātamine mu ntanda ya Finlande usekununa’mba: “Tata mulumya mama wādi mudyavita wa SS, mu mafuku ādi akitādile ba Nazi mu Alemanye. Kādipo wija kukalabala, omwanda wādi uleta kyaka. Wādi ukupila mama misunsa mivule umeso ami. Difuku dimo wānkalabedile, wāvūla kikaya, wānkupila kyuma kyakyo mu mpala. Kyānkupila na lupaka, nāponena pa butanda ku meso fututu.”

¹³ Ino wādi na ngikadilo mikwabo. Basse ubweja’ko amba: “Inoko wādi wingila bininge, kādipo wibeja mu myanda itala kwisusula aye mwine mwanda wa kudisha kisaka. Kānombwelepo kisanso kya bu tata nansha dimo, ino nādi ndyukile’tu amba i muntu wādi ushele na kyaso ku mutyima. Inandi wāmupangile ukidi mwanuke. Wātamine na wikupila’nka na bantu, kumfulo wātwela pa kaji ka busola ukidi nkasampe. Nādi mwivwana pakatampe, omwanda nkyādipo mutopeka. Ami pa kutama, nāshilula kumukwasha mu miswelo yonso kufika ne pāfwile. Kekyādipo kintu kipēla, ino nāmukweshe mungya pādi pafudile bukomo bwami. Nālongele bukomo bwa kwikala bu mwana muyampe kumfulo, nanga’mba nandi ye monka mwādi umwena.”

14. I kisonekwa’ka kikokeja kwitukwasha mu myanda yonso, nansha ke mu myanda itambanga mu kulela bambutwile banunu?

¹⁴ Mu myanda ya kisaka nansha mu myanda mikwabo, ano madingi a mu Bible akokeja kwimukwasha: “Vwalai pamo bwa batongibwe ba Leza, bapandulwemo baswedibwe, mutyima wa lusalusa ne kanye, ne bumvu, ne kikōkeji, ne kutūkija mutyima; kadi ne kwifudila banwe bene na bene, ne kwilekela bitupu bānwe bene, shi umo wapi mambo ku mukwabo; monka mwemulekele aye Mfumwetu ne bānwe nenu mulongele monka.”​—Kolose 3:​12, 13.

15. Mwanda waka kulela bambutwile banunu dimo-dimo kiletanga masusu?

¹⁵ Kulela mbutwile kilemafu ke mwandapo upēla, kulomba bintu bivule, biselwa bivule ne nsāa mivule. Dingi-dingi, kilengejanga bulanda bininge i milangwe. Pa kumona bobe bambutwile benda bajimija bukomo mu ngitu, ñeni, ne bwanapabo bwabo. Sandy, mwine Porto Rico unena’mba: “Mama ye aye muntu umbajinji otwādi tukambakena bininge mu kyetu kisaka. Nādi nkomenwa’nka ne mwa kumulelela. Dibajinji wāshilwile kusunkuta, kupwa kaendela ku mukombo, ebiya ke makonkota, kumfulo ke kakinga-ka-bishēta. Wādi’nka pashikete po ponka, kufika ne pāfwile. Wābelele dyaya dya umbikunki, kyādi kilomba kumutala kitatyi kyonso​—dyuba ne bufuku. Twādi tumoija, tumudisha ne kumutangila. Kyādi kikomo​—nakampata kyādi kitupa milangwe mivule. Ponāmwene’mba mama kadi kubwipi na lufu, nādidile kiyoa, mwanda nādi musenswe bininge.”

16, 17. I madingi’ka akokeja kukwasha muledi ekale na ndiñamano mu bintu byalonga?

¹⁶ Shi nobe udi mu ngikadilo ya uno muswelo, lelo ukeinekenya muswelo’ka? Kuteja binena Yehova kupityila ku butangi bwa Bible ne kwisamba nandi mu milombelo bikakukwasha bininge. (Fidipai 4:​6, 7) Ibidila kudya bidibwa bifwaninwe ne kulāla tulo senene shē. Ukekala biyampe kungitu ne mu milangwe, ne ukamona mukenga wa kulela biyampe yewa osenswe. Pakwabo napo, ukokeja kukokolokwa ku mingilo yobe ya difuku ne difuku. Nansha shi kekudipo muswelo wa kukwata konje, i kya tunangu kwitūdila’ko kitatyi kya kwiolola ngitu. Mukokeja kumvwañana na muntu mukwabo wa kushala na mbutwile umbemvu.

¹⁷ Pavule, baledi batame basakanga kulonga bintu bipite kipimo. Koketopeka pamwanda wa bintu byokubwanya kulonga. Pakwabo padi kikekala kiyampe kukamutūla ku malongolodi adi na mōbo a kilelo. Shi wi muledi, imanina pa byobwanya kulonga. Kufwaninwepo kuta mutyima’nka ku bisakibwa bya bambutwile bobe, mhm, ino ta’o ne ku bya bobe bana ne bya abe mwine.

18, 19. I mulao’ka wa bukwashi witulaile Yehova, ne i myanda’ka yāfikile mwana-mukaji umo ilombola’mba ukilamine nyeke uno mulao?

¹⁸ Yehova, kupityila ku Kinenwa kyandi, Bible, i mupāne bulombodi bukokeja kukwasha pakatampe muntu ulela bambutwile banunu, ino ketukwashangapo’nka mu uno muswelo kete, mhm. Mulembi-wamitōto wāsonekele ku bukomo bwa mushipiditu’mba: “Yehova udi pa bwipi na boba bonso bamwitanga, . . . ukēvwananga lwito lwabo, ne kwibapandija.” Yehova ukapandijanga ne kulama bantu bandi bakikōkeji nansha ke mu ngikadilo mikomo kutabuka.​—Mitōto 145:​18, 19.

¹⁹ Myrna, mwine Filipine, wēkimwene pādi ulela inandi wāponenwe na misongo ya bulebe. Myrna unena’mba: “Kekudipo kintu kipēpa ku mutyima kipityile kumona muntu osenswe ususuka, ukomenwa ne kukusapwila pamusansa. Kyādi pamo bwa kumutala bitupu, aye wenda ulobela, kya kulonga kutupu. Nādi mfukama misunsa mivule, nsāpwila Yehova’mba bine nakōka. Ndila pamo’nka na mwādi mudidila Davida wāabije Yehova abīke impolo yandi mu mutyibi ne kumuvuluka. [Mitōto 56:8] Yehova wāmpele bukomo bumfwaninwe, pamo’nka na mwāekilaile. Bine, ‘Yehova wādi kiningijo kyami.’ ”​—Mitōto 18:18.

20. I milao’ka ya mu Bible ipanga baledi kikulupiji, nansha shi mulelwa wafu?

²⁰ Bakulumpe bānene’mba, kulela banunu i “kwiopwela mudilo mu kininga.” Nansha shi ulonge bukomo bwa muswelo’ka, banunu bafulanga’nka ku kufwa, pamo na mwāfwidile inandya Myrna. Ino boba bakulupile mudi Yehova bāyukile’mba lufu ke mfulo ya byonsopo. Mutumibwa Polo wānene’mba: “Nkulupile kudi Leza na’mba; kusanguka kwa bafu kudiko, kwa boloke, ne bampikwa koloka kumo.” (Bilongwa 24:15) Boba bafwidilwe bambutwile babo banunu baseñwanga na lukulupilo lwa lusangukilo ne na mulao wa kukekala mu ntanda impya ya nsangaji ikatūla’ko Leza, mwanda ‘lufu kelukekala’mopo dikwabo.’​—Kusokwelwa 21:4.

21. I bipa’ka bilumbuluke bitambanga ku kulēmeka bambutwile banunu?

²¹ Bengidi ba Leza bakwatanga bambutwile babo na mutyika mukatampe, nansha shi ke banunu. (Nkindi 23:​22-24) Bebapele bulēme. Pa kino, bafikidijanga lukindi lumo lwāsonekelwe ku bukomo bwa mushipiditu lunena’mba: “Ba shobe ne inobe mwine basangale. Kadi amba [yewa wākubutwile] asepelele.” (Nkindi 23:25) Kutabukidila, boba bonso bapele bambutwile babo banunu bulēme basangajanga Yehova Leza ne kumupa bulēme.