Bukunga—mukenga Wa Mwingilo Wakubulwa Kilabi
“Amba, muté mutyima kudi Mfumwetu kwampikwa ne kyakwimupuakanya.”—1 KODINDA 7:35.
MUTUMIBWA Polo wādi na mutyima kūlu pa mwanda utala banababo bakristu bādi mu Kodinda, mu ntanda ya Grese. Kubwipi kwa myaka itano kunyuma, wādi kala kemushimike kipwilo mu kino kibundi kya bupeta kyādi kitumbe pamwanda wa busekese bwakyo. Penepo, ke kubwipi na mwaka wa 55 K.K., aye papo mu Efisesa, mu Azi Minele, wāshilula kutambula misapu yabulanda yādi itamba ku Kodinda itala pa kwilalulula kwa bantu ba mu kipwilo ne kutala kilomo-nyeka ngikadila ya busekese bwamunyanji. Ebiya kadi, Polo wātambula mukanda wātuminwe na bakristu bene Kodinda bādi balomba kuludikwa mu myanda itala buladi, bukunga, busongi, kukalañana kwa ba mulume ne mukaji ne kwisonga dipya.
2 Busekese bwamunyanji bwādi busambakene mu Kodinda bwāmwekele bu bwātengele ne kipwilo kya mu kino kibundi mu miswelo ibidi. Bakristu bamo-bamo bāponene mu mushipiditu wa kupēlula bilongwa bibi ne kutala busekese kilomo-nyeka. (1 Kodinda 5:1; 6:15-17) Mobimwekela, bakwabo nabo pamwanda wa kusaka kulwa na bilokoloko bya bupanu byādi bitumbile mu kino kibundi, bāpityije’byo pa kipimo, bāfula ne ku kupeleja buladi bo-bonso’mba i bubi, nansha ke bwa bantu besongele bene.—1 Kodinda 7:5.
3 Mu mukanda mulampe wāatumine bene Kodinda, Polo wēsambile dibajinji pa mwanda utala nkalañani. (1 Kodinda, shapita 1-4) Wēbadyumwine baleke kulonda bantu bādi bakokeja kwibafikija ku kwilalulula kubi kwa palapala. Bādi bafwaninwe kwikala umbumo bu “bakwingila mīngilo pamo” na Leza. Kupwa wēbapele misoñanya mifwaninwe itala pa kulama butōki bwa kipwilo. (Shapita 5, 6) Ebiya mutumibwa wāalamukila ku wabo mukanda.
Kusoñanya Bukunga
4 Wāshilwile’mba: “Ebiyampe pano kadi mo byendele byobya byo mwansonekele; i biyampe’mba, muntu kakayūkapo mwana-mukaji.” (1 Kodinda 7:1) Kishima ‘kuleka kuyuka mwana-mukaji,’ pano kidi na buluji bwa kuleka kusambakana pamo na mwana-mukaji kupityila ku buladi mwanda wa kwisangaja. Polo wādi kala kemupwe kupeleja busekese, pano wādi kanenena pa mwanda utala buladi bwa bantu kebetundaile. Pano Polo wādi kaebasoñanya bekale bankunga. (1 Kodinda 6:9, 16, 18; enzankanya na Ngalwilo 20:6; Nkindi 6:29.) Kwenda kumeso bityetye wāsonekele’mba: “Nena ne bakubulwa kusonga, ne ku bakaji-ba-bafu na’mba: I biyampe abo longa bēkele pamo’nka bwa amiwa.” (1 Kodinda 7:8) Polo kādipo na mukaji, padi wādi mulumya-mufu.—1 Kodinda 9:5.
5 Mobimwekela, bakristu ba mu Kodinda bādi bayukile myanda imo-imo ya mu filozofi ya Kingidiki, yādi ikankamika lufundijo lutala pa kukomena kupitepite bilokoloko bya ngitu nansha kwipeleja nsangaji. Lelo kino kyo kyāipangwidile bene Kodinda Polo amba lelo i ‘kiyampe’ ku bakristu kwepuka buladi bo-bonso? Malondololo a Polo keādipo emanine pa filozofi ya Kingidiki. (Kolose 2:8) Kwishila na befundi ba teoloji bene Katodika, Polo aye kālombwelepo pantu nansha pamo’mba kifwaninwe kūminina na kushikata bu bankunga mu mamonastere nansha mu makuva, pamo bwa bankunga ye abo bajila kutabuka ne bu ye abo bakokeja kupandija bakwabo na milombelo yabo ne na mwikadilo wabo.
6 Polo wāsoñenye bukunga “mwanda wa makambakano a pano pano.” (1 Kodinda 7:26, BB) Padi wādi wisambila pa bitatyi bya makambakano byādi bya kukapita’mo bakristu, byādi bikokeja kukafikila bakristu basonge nansha basongwe. (1 Kodinda 7:28) Madingi āpele bakristu bankunga i ano: “I biyampe abo longa bēkele pamo’nka bwa amiwa.” Wālombwele balume-ba-bafu’mba: “Lelo wi mulamununwe ku mukaji’ni? Nabya kokisaka mukaji.” Wānene ku mukristu mukaja-mufu’mba: “Shi kadi ēkale bitupu monka mwāikadile, nabya watabuka kusangala, e mo ntyibila ami; kadi mfwatakanya’mba, ngidi ne mushipiditu wa Leza.”—1 Kodinda 7:8, 27, 40.
Bukunga Kebuningilwangapo Muntu
7 Bine, mushipiditu sandu wa Yehova wādi uludika Polo kitatyi kyādi uleta ano madingi. Madingi andi onso atala pa bukunga ne pa busongi, i mwiadiñamanye senene kadi i mendelemo. Kēkishintulwilepo pamo bwa mwanda ulombola kikōkeji nansha kubulwa kikōkeji. Ino, i mwanda wa kwitongela muntu aye mwine na bwanapabo, Polo wākankamikile na ndiñamano bukunga ku boba bādi bakokeja kubwanya kushala na kikōkeji nyeke mu bukunga bwabo.
8 Kupwa’tu kunena’mba ‘i kiyampe mwana-mulume kuleka kuyuka mwana-mukaji,’ Polo wābwejeje’ko amba: “Ino pa mwanda wa kutyina busekese muntu ēkale ne mukajandi, wandi aye mwine, kadi ne mwana-mukaji nandi ēkale ne mulumyandi, wandi aye mwine, wa wandi, wa wandi.” (1 Kodinda 7:1, 2) Kupwa kudyumuna bantu bakubulwa kusonga ne bakaji-ba-bafu amba “longa bēkele pamo’nka bwa amiwa,” wābwejeje’ko bukidibukidi bonka’mba: “Ino shi kemukokejapo kwilama nankyo songai, mwanda i kinengele kusonga nansha kusongwa kutabuka kutemwa mutyima na kusakasaka!” (1 Kodinda 7:8, 9, MB) Kadi wāsoñenye balume-ba-bafu’mba: “Kokisaka mukaji. Kadi shi usonge kupīlepo mambo, ehe.” (1 Kodinda 7:27, 28) Ano madingi a ndiñamano alombolanga bwanapabo bwa kwitongela.
9 Polo wālombwele’mba kusonga ne kubulwa kusonga byonso i byabuntu bitamba kudi Yehova. “Nsakile na’mba, bantu bonso bēkale’nka bwa amiwa mwine. Ino bantu bonso badi ne byabuntu, wa kyandi wa kyandi, byo bapelwe kudi Leza, yeu ne wandi muswelo, au ne wandi muswelo.” (1 Kodinda 7:7) Bine, Polo wādi ulamine mu ñeni binenwa bya Yesu. Pāapwile kunena’mba busongi bwātambile kudi Leza, Yesu wālombwele’mba kwikala nkunga na mutyima tō pamwanda wa kwingidila kamweno ka Bulopwe, i kyabuntu kya pabula: “Ke bonso beuyūke kwiutambula uno mwanda, poso bonka bapebwa’o. E ko badi bantungu bamo bakubutulwa nabo munda mwa bainabo. Kadi bangi nabo ko badi bakutungulwa ku bantu bakwabo, ino bakwabo nabo e ko badi bakwitungula abo bene, ke bantungu ponka pa mwanda wa bulopwe bwa mūlu. Nanshi yewa uyūkile mwakutambwila uno mwanda ēutambule.”—Mateo 19:4-6, 11, 12.
Kwitabija Kyabuntu kya Bukunga
10 Nansha ba Yesu ne Polo byobānene’mba bukunga i “kyabuntu,” ino kebānenepo nansha dimo’mba i kyabuntu kikokeja kutambula enka bantu bamo kete mu kingelengele. Yesu wānene’mba ‘ke bantu bonsopo bayukile kwitabija’ kino kyabuntu, kadi wālombwele bantu bādi bakokeja kulonga uno muswelo bekale ‘kwitabija’ kino kyabuntu, ye mwālongele ba Yesu ne Polo. Eyo, Polo wāsonekele’mba: “I kinengele kusonga nansha kusongwa kutabuka kutemwa mutyima na kusakasaka,” ino wādi unenena pa boba ‘kebakokejapo kwilama.’ (1 Kodinda 7:9, MB) Mu bilembwa byandi bibajinji, Polo wālombwele’mba bakristu bafwaninwe kwepuka kutemwa mutyima na kusakasaka. (Ngalatea 5:16, 22-24) Kunanga mu mushipiditu kishintulula kuleka mushipiditu wa Yehova uludike ditabula dyetu dyonso. Lelo bakristu bansongwanzele bakokeja kwikilonga? Eyo, shi balonde monso munenena Kinenwa kya Yehova. Mulembi wa mitōto wāsonekele’mba: “Lelo kukatōkeja mulumyana [nansha mukajana] dishinda dyandi i kwepi? Ponka pa kutámo mutyima mwendele mwanda obe.”—Mitōto 119:9.
11 Kino kilomba ne kwilama ku milangwe ya bubi isambakanibwanga kupityila ku ma TV, masinema, bishinte bya mu mapepala, bitabo, ne mu ñimbo ilangula bilokoloko bya ngitu. Milangwe ya uno muswelo iludikwanga na bungitu. Mukristu nsongwanzele usaka kutamija kyabuntu kya bukunga, kafwaninwepo “kulondalonda ku bya ku ngitu, poso byonka bya mushipiditu. Ke-bantu ba kungitu batele mutyima ku bya ku ngitu, ino boba ba ku mushipiditu ku bya ku mushipiditu.” (Loma 8:4, 5) Bintu bya kumushipiditu abyo i byoloke, bitōka tō, biswibwa, ne bilumbuluke. Bakristu bansongwanzele ne batame, bafwaninwe ‘kwendelela kuta mutyima ku bino bintu.’—Fidipai 4:8, 9.
12 Kusaka kutamija kyabuntu kya bukunga, i mwanda ulomba kuta mutyima ku kino kitungo ne kulomba kudi Yehova bukwashi bwa kwikifikidija. (Fidipai 4:6, 7) Polo wāsonekele’mba: “Ino yewa wakukankamana ne kukankamana monka umutyima wandi, ne kusaka kya kusaka mpika, nanshi udi ne bukomo bwa kunekenya bisaka mutyima wandi, ne kusumininwa mu mutyima wandi’mba: [Walama bu-mujike bwandi, NW]; aye, nankyo, ulonga biyampe. Penepo kadi, [wakupāna bu-mujike bwandi mu busongi, NW], nankyo walonga biyampe; ino aye wakubulwa [kwibupāna mu busongi, NW], nabya aye watabukamo kunengeja.”—1 Kodinda 7:37, 38.
Bukunga bwa na Kitungo
13 Kwikala mu bukunga pakubulwa mwanda kekidipo na mvubu. Penepo kadi i muswelo’ka obukokeja kwikala na mvubu nansha “kunengeja”? Nabubine, kilondanga muswelo wingidija muntu bwanapabo bobuleta. Polo wāsonekele’mba: “Ino nsakile na’mba, mwikale bakubulwa kūmininwa na bya kwimūminina. Yewa wakubulwa kusonga nabya ūminine konka ku bintu bya Mfumwandi, ne bya kusangaja mutyima wa Mfumwandi; ino yewa wasonga nabya ūminine bintu bya panopantanda, ne bya kusangaja mutyima wa mukajandi. Ino badi ne po basansanine ne wa mulume ne nkungakaji. Wakubulwa kusongwa aye ūminine ku bintu bya Mfumwandi’mba: Ngikale’tu utōka, ne mu ngitu, ne mu mushipiditu mwine kumo; ino wakusongibwa, nabya, aye, ūminine ku bintu bya panopantanda byakusangaja mutyima wa mulume. Kadi kino kyo nēsamba nēsambilanga mumonemo byakumona; ke pa mwanda wa kunena’mba: Nemuté dikinga; ehe; nanshi i mwanda wa byobya byonka byakufwaninwa’mba, muté mutyima kudi Mfumwetu kwampikwa ne kyakwimupuakanya.”—1 Kodinda 7:32-35.
14 Mukristu nkunga wingidija mwikadilo wandi wakubulwa kusonga mwanda wa kulondalonda bitungo bya aye mwine, kaloñangapo ‘biyampe’ kutabuka bakristu basonge nansha basongwe. I nkunga, ino ke ‘pamwanda wa bulopwepo,’ ino i pamwanda wa milangwe yandi. (Mateo 19:12) Mwana-mulume nansha mwana-mukaji wakubulwa kusonga nansha kusongwa ufwaninwe kusaka ‘kuputumina mu bintu bya Mfumwandi,’ kusaka “kusangaja mutyima wa Mfumwandi,” ne ‘kuta mutyima kudi Mfumwandi pampikwa kilabi.’ Kino kishintulula kutalula mutyima wa mifutu ibidi mwanda wa kwingidila Yehova ne Yesu Kristu senene. Mukristu mwana-mulume nansha mwana-mukaji ulonga uno muswelo ye aye ‘ukanengeja’ kutabuka bakristu basonge nansha basongwe.
Mwingilo Wampikwa Kilabi
15 Milangwe ya Polo yonso idi mu uno shapita imanine pa kino: Busongi byobudi bwendelemo, nansha bukokeja kukankamikwa ku bakwabo mu byaba bikwabo, inoko, bine bukunga budi na kamweno kakatampe ku mukristu mwana-mulume nansha mwana-mukaji usaka kwingidila Yehova pampikwa kulabikwa. Muntu musonge byadi ‘mwiabanye,’ mukristu wakubulwa kusonga aye udi na bwanapabo bwa kuta mutyima na kusumininwa kukatampe ku “bintu bya Mfumwetu.”
16 Lelo i bintu’ka bya Mfumwetu bikata’ko mutyima mukristu nkunga na bwanapabo bonso kutabuka basonge nansha basongwe? Mu mwanda mukwabo Yesu wēbitelele bu ‘bintu bya Leza’—bintu kebikokeja mukristu kupāna kudi Kesala. (Mateo 22:21) Nakampata bino bintu bitalanga pa būmi bwa bwine-kristu, butōtyi, ne mwingilo.—Mateo 4:10; Loma 14:8; 2 Kodinda 2:17; 3:5, 6; 4:1.
17 Pavule bankunga bekalanga na bwanapabo bwa kupityija kitatyi kyabo mu mwingilo wa Yehova ukokeja kwibaletela byabuyabuya bya kumushipiditu ne kutandabula mwingilo wabo. Bakokeja kupityija kitatyi kivule mu bwifundi bwa pa kasuku ne mu kulanguluka. Bakristu bankunga bakokeja kutweja butangi bwabo bwa Bible mu mpangiko yabo pampikwa kukolelwa bininge pamo bwa bantu basonge nansha basongwe. Bakokeja kuteakanya senene kupwila ne mwingilo wa busapudi. Bino byonso i bya ‘kamweno kabo abo bene.’—1 Kodinda 7:35.
18 Batutu bavule bankungulume bengila bu bengidi ba mingilo, badi na bwanapabo bwa kunena Yehova’mba: “Ami uno, ntume bidi.” (Isaya 6:8) Bakokeja kwiandikija ku Masomo a Bwifundi bwa Mingilo, atudilwe’ko bengidi ba mingilo ne bakulumpe bankungulume badi na bwanapabo bwa kukengidila kokwa kusakibwa bukwashi bukatampe. Nansha ke batutu kebadi na muswelo wa kushiya kyabo kipwilo, nabo bakokeja kulonga bukomo mwanda wa kwingidila bakwabo bu bengidi ba mingilo nansha bu bakulumpe.—Fidipai 2:20-23.
19 Bakaka bankungakaji, bakubulwa muntu wa kwibaludika nansha wa kulombola myanda mifyame, bafwaninwe kwiūbija ne ‘kwela biselwa byabo padi Yehova.’ (Mitōto 55:22; 1 Kodinda 11:3) Nakampata kino kidi na kamweno ku bakaka bankungakaji pamwanda wa buswe bobasenswe Yehova. Nansha shi abakasongwe mwenda mafuku, kikekala enka “mudi Mfumwetu,” enka na yewa mwipāne kudi Yehova kete. (1 Kodinda 7:39) Bakulumpe basangalanga kwikala na bakaka bankungakaji mu bipwilo byabo; mwanda bapempulanga ne kukwasha babela ne banunu. Kino kiletanga nsangaji ku bonso basakilwa bukwashi.—Bilongwa 20:35.
20 Bakristu bansongwanzele bavule i bateakanye būmi bwabo senene mwanda wa kwikala ‘bate mutyima kudi Mfumwetu kwampikwa kyakwibalabika.’ (1 Kodinda 7:35) Bengidilanga Yehova bu bapania ba kitatyi kyonso, bamishonele, nansha mu mabilo a Misambo ya Sosiete Watch Tower. I kisumpi kya nsangaji kashāa! Bukwashi bwabo butalajanga bavule pa mutyima! Badi ‘pamo’nka bwa manoke a lumé’ kumeso a Yehova ne Yesu.—Mitōto 110:3.
Ke Mpikopo ya Bukunga Bwanyeke
21 Kintu kikatampe kimaninepo madingi a Polo i kino, bakristu bakokeja ‘kulonga biyampe kutabuka’ na kwitabija kutamija kyabuntu kya bukunga umbūmi bwabo. (1 Kodinda 7:1, 8, 26, 37) Inoko, kebāsoñenyepo nansha dimo’mba bafwaninwe kupika mpiko ya bukunga bwanyeke. Ino aye wāsonekele’mba: “Ino shi kudi muntu ulanga’mba wiendejanga byakubulwa kwendelamo na bu-mujike bwandi, shi kemupite kitatyi kitoyanga buluba bwa bunkasampe, ne shi ye mokifwaninwe kulongelwa, nankyo alonge kyasaka, kalongelepo bubi. Nankyo basonge.” (1 Kodinda 7:36, NW) Kishima kya mu Kingidiki (hy·peʹra·kmos) kyalamwinwe bu ‘kemupite kitatyi kitoyanga buluba bwa bunkasampe’ pabute-pabute kishintululanga “kupita peūlu bininge” kadi kifunkilanga pa kupita kitatyi kitombokanga kilokoloko kya bulādi. Omwanda boba kebalale myaka mivule mu bukunga, shi abemone mwenda mafuku’mba bafwaninwe kusonga nansha kusongwa, badi na bwanapabo bonso bwa kusonga nansha kusongwa.—2 Kodinda 6:14.
22 Myaka ipityija mukristu nsongwanzele mu mwingilo wa Yehova pakubulwa kilabi idi pamo bwa kibiko kikatampe. Imukwashanga atambule tunangu twakengidija senene, kutama mu ñeni, ne kwikala na bujinguludi. (Nkindi 1:3, 4) Muntu wikele nkunga pamwanda wa Bulopwe udi na kyepelo kilumbuluke mpata, nansha shi watyibe mbila ya kusonga mwenda mafuku, ne kwikala mbutwile.
23 Bakristu bamo-bamo bēkele kupityija myaka mivule mu mwingilo wa Yehova wa kitatyi kyonso mu bukunga, batoñanga na tunangu bobakesonga nabo mwanda wa kukendelela na mwingilo wa kitatyi kyonso mu muswelo mukwabo. Nabubine kino ye kisakibwa kikatampe. Bakwabo bakimbanga kusonga inoko kebasenswepo busongi bwabo buvutakanye mwingilo wabo nansha patyetye pene. Lelo mukristu musonge ufwaninwe kwīivwana bu udi na bwanapabo bwa kuputumina mu mwingilo wa Yehova enka na mwādi wikadile nkungulume nansha nkungakaji? Kino kipangujo kikabandaulwa mu bishinte bilonda’ko bino.
[Bipangujo]
1. I misapu’ka yabulanda yātambwile Polo itala pa bakristu ba mu Kodinda?
2. Busekese bwa mu Kodinda bwāshilwile kutenga bakristu ba mu kino kibundi muswelo’ka?
3. Le i myanda’ka yābadikile kwisambila’po Polo mu mukanda wandi umbajinji ku bene Kodinda?
4. I kika kyādi kisaka kunena Polo pa kunena’mba ‘i kiyampe mwana-mulume kuleka kuyuka mwana-mukaji’?
5, 6. (a) Mwanda waka i kimweke patōka’mba Polo kādipo ukankamika būmi bwa mu mamonastere? (b) Mwanda’ka Polo wādi ukankamika bukunga?
7, 8. I kika kilombola’mba Polo kādipo uningila mukristu nansha umo kwikala nkunga?
9. Kukwatañana na Yesu ne Polo, busongi ne bukunga i byabuntu bya kudi Leza muswelo’ka?
10. I muswelo’ka ukokeja muntu ‘kwitabija’ kyabuntu kya bukunga?
11. ‘Kunangila mu mushipiditu’ lelo kishintululanga kika?
12. Kusaka kutamija kyabuntu kya bukunga kulombanga kika?
13, 14. (a) I muswelo’ka wāenzankenye Polo ngikadila ya bakristu bankunga ne bakristu basonge nansha basongwe? (b) I muswelo’ka umo kete ukokeja mukristu nkunga “kunengeja” kutabuka bakristu basonge nansha basongwe?
15. I paka pemanine madingi a Polo adi mu 1 Kodinda shapita 7?
16, 17. I muswelo’ka ukokeja mukristu nkunga kuta mutyima bikatampe ku “bintu bya Mfumwetu”?
18. I muswelo’ka ukokeja kulombola batutu bavule bankungulume’mba basakanga kwingidila Yehova ‘pampikwa kilabi’?
19. I muswelo’ka weselwanga bakaka bavule bankungakaji, ne i muswelo’ka obakokeja kwikala bu dyese pa kipwilo?
20. I muswelo’ka ulombolanga bakristu bavule’mba ‘batēle mutyima kudi Mfumwetu pampikwa kilabi’?
21. (a) I kika kilombola patōka’mba Polo kādipo ukankamika bantu kupika mpiko ya bukunga? (b) Lelo i kika kyādi usaka kwisambila’po kitatyi kyānene’mba kifwaninwe ‘kupityija kitatyi kitoyanga buluba bwa bunkasampe’?
22. Mwanda waka mu miswelo yonso ke kyamvubupo ku mukristu kusonga nansha kusongwa ukidi mwanuke bininge?
23. Boba basaka kwisonga bakokeja kulama kika mu ñeni, ne i kipangujo’ka kikabandaulwa mu bishinte bilonda’ko?
Kupituluka
◻ Mwanda waka mutumibwa Polo wāmwene’mba kifwaninwe kusonekela kipwilo kya mu Kodinda?
◻ Mwanda waka tunena’mba Polo kādipo usakila bantu mwikadilo wa umbūmi bwa mu monastere?
◻ I muswelo’ka ukokeja muntu ‘kwitabija’ bukunga?
◻ I muswelo’ka ukokeja bakaka bankungakaji kumwena mu bukungakaji bwabo?
◻ I muswelo’ka ukokeja tutu nkungulume kumwena mu bwanapabo bwabo mwanda wa kwingidila Yehova ‘pampikwa kilabi’?