‘Samba bulunda na lupeto lwa bukondame’

“Kasambei bulunda bwa konka ku lupeto lwa bukondame, . . . Aye utūkenye umbityetyetyetye nansha umbingi utūkenye.”​—LUKA 16:9, 10.

KUNYONGOLOLWA na kingelengele​—i mwanda ukankamika lwitabijo pakatampe! Divilu dya bene Isalela kutamba mu Edipito kedyātwikilwepo muntu mukwabo enka Yehova kete, Mwinebukomobonso. Ke kyakutulumukwapo pa kuyuka’mba Mosesa ne bene Isalela bāimbile’mba: “Yehova i bwami bukomo ne lwami lwimbo, kabidi wangalamukila [bwa umpandiji]; mwine uno’u i Leza wami, nami nkamutendelanga; Leza wa tata, nami nkamuzunzulanga.”​—Divilu 15:1, 2; Kupituluka 29:2.

² Bwanapabo bupya bwādi na bene Isalela bwādi bwishīle bininge na ngikadilo yobādimo mu Edipito! Pano bādi bakokeja kutōta Yehova pakubulwa kukambakanibwa. Ne kebātambilepo mu Edipito pakubulwa kintu. Mosesa unena’mba: “Bāna ba Isalela . . . [bādi] balomba kudi bene Edipito bileme bya ndalama ne bileme bya nsahabu ne mitwelo mine. Penepo Yehova nandi webatanya bantu biyampe mu meso a bene Edipito, ino nabo bebapa byo balombele; ino batūta bene Edipito.” (Divilu 12:35, 36) Ino i muswelo’ka obāingidije bwine bupeta bwa bene Edipito’bwa? Lelo bwākweshe mwanda wa ‘kuzunzula Yehova’? I kika kyotukefunda mu kimfwa kyabo?​—Enzakanya na 1 Kodinda 10:11.

“Kyabuntu kya Yehova”

³ Umbula bwa mafuku 40 āpityije Mosesa ku Lūlu lwa Shinai pākatambwile misoñanya ya Leza yādi ifwaninwe kwingidija bene Isalela, bantu bādi bamukungila munshi bādi kebakalale. Bapokotola nzenze yabo yakumatwi ya nsahabu, balomba Alone ebapungile kyelekejo kyakutōta. Alone wēbashimikile monka ne mandabahu, ne mu lubanga bwē difuku dyālondeleko, bāelele bitapwa pa mene mandabahu’a. Lelo Munyongolodi wabo wāikele kwibasanswa pamwanda wa muswelo obāingidije nsahabu yabo? Nansha patyetye! Yehova wāsapwidile Mosesa’mba: “Ino pano nanshi undeke bidi, amba bukalabale bwami bwende bwake mudilo ko badi, amba [nebakubije bonso, NW].” Enka pāmusengele Mosesa, Yehova wāleka kuleta byamalwa pa muzo, inoko boba bāshilwile butomboki bāipailwe na kyamalwa kyātambile kwa Leza.​—Divilu 32:​1-6, 10-14, 30-35.

⁴ Mwenda mafuku, Isalela wāpēlwe muswelo wa kwingidija bupeta bobādi nabo mu muswelo wāsangeje Yehova. Bāshilwile kubungila pamo “mulambu wa kudi Yehova.”a Mu byabuntu byāpēnwe mwanda wa lūbako ne mwanda wa kulongolola tabernakulo, mwādi nsahabu, ndalama, mikuba, bisandi bya mwino utyila, bingidilwa bya misombelo mishileshile, biseba bya mikōko milume, biseba bya bankonge ne bibale bya mutyi wa akashiia. Nsekununi ikokela milangwe yetu pa ngikadila ya kupāna byabuntu. “Ense udi ne mutyima uswele, alete’o mulambu wa Yehova.” (Divilu 35:​5-9) Isalela wālondolwele na kinsañanya kyonso. Omwanda mulembi umo wa Bible wānene’mba tabernakulo yādi njibo “mikatampe byamwiko ne ya buya bwa dyangi.”

[Kunshi kwa dyani]

Byabuntu bya Kūbaka Nabyo Tempelo

⁵ Nansha byāludikile Solomone Mulopwe wa Isalela lūbako lwa njibo yādi keifwaninwepo kadi kuvilulwavilulwa ya mutōtelo wa Yehova, shandi Davida wāteakenye bintu bivule mwanda wa lūbako. Davida wābungile pamo kibalwa kikatampe kya nsahabu, ndalama, mikuba, lubwe, mityi, ne mabwe a bulēme. Davida wāsapwidile bantu bandi amba: “Mwanda naté mutyima wami wa lusa ku njibo ya Leza wami, byo ndi nabyo ne byabulēme bya ami mwine, bya nsahabu ne ndalama, na pana’byo ku njibo ya Leza wami, i bisubuke’tu byonsololo byo nalongolola bya njibo ikola; ke talenta tununu tusatu twa nsahabu . . . ne talenta tununu tusamba-tubidi twa ndalama mitōkejibwe, ya kubamba nayo mumbu ya mobo.” Davida wākankamikile bakwabo nabo baleteleko byabuntu. Malondololo ādi a kutulumukwa: Nsahabu mivule, ndalama, mukuba, lubwe ne mabwe a bulēme. Bantu bāpēne ‘na mutyima umo ne na kiswamutyima kyabo byabuntu byabo kudi Yehova.’​—1 Bilongwa 22:5; 29:1-9.

⁶ Na bino byabuntu bya ku kiswamutyima kyabo, bene Isalela bālombwele’mba bādi batēle mutyima nakampata ku mutōtelo wa Yehova. Na kwityepeja konso, Davida wālombēle’amba: “Ino kadi le ami nami ne ani, ne bantu bami i ba ani, tumone kupana mutyima to-o mungya uno muswelo uno’u,a?” Mwanda’ka? “Mwanda bintu byonso [bitamba, NW] kodi i bya abe mwine byo tukupa. . . . Ino ami nami mu boloke bwa mutyima wami napana bino bintu bino’bi byonsololo’tu ne mutyima tō-o.”​—1 Bilongwa 29:​14, 17.

⁷ Ino, bisaka bya Isalela kebyāendelelepo kutūla mutōtelo wa Yehova pa kifuko kibajinji muñeni ne mu mityima yabo. Mu myaka tutwa 9 K.K.K., Isalela wādi mukalañane, wāponene mu kalongoyi ka kumushipiditu. Pamwanda utala bulopwe bwa bisaka dikumi bya Isalela byādi kutunduka, Yehova wēbasapwidile kupityila padi Amose amba: “Malwa abo boba bataleje talala mu Ziona, ne boba badi ne mutyima-ntenke mu lūlu lwa Samadia!” Wēbadingakenye na bantu “balāla pa matanda a meno a nzovu, ne kwiolola abo bene pa tutanda twakololokwa twabo, ne kudya twana-twamikōko twa mu luombe, ne bañombe bāna ba umbukata mwa kipombo . . . batoma vinyu mu ntuo.” Ino bupeta bwabo buvule kebwādipo bwibakinga. Leza wāletele kino kidyumu’mba: “Bakenda mu bu-misungi pamo na babajinji baenda mu bu-misungi, kabidi miolomono ya boba beolola abo bene ikapwa.” Mu 740 K.K.K., Isalela wāsuswilwe na bene Ashidia. (Amose 6:​1, 4, 6, 7) Ne mwenda mafuku, bulopwe bwa Yuda bwādi kunshi nabo bwēpēne mu kukimbakimba byabupeta.​—Isaya 5:​26-29.

Muswelo Mulumbuluke Wakwingidija Bupeta mu Bitatyi bya Bwine-kristu

⁸ Ino, myaka pakupitapo, ngikadila ya kufudilwa ya bengidi ba Leza kēyebakankejepo kulombola bupyasakane bwabo pamwanda wa mutōtelo wabine. Tutalei kimfwa kya Maria ne Yosefa. Mwanda wa kukōkela ku mbila yāletele Kesala Akutusa, bākutyile lwendo lwa kujokela mu kibundi kyabo, ku Betelema. (Luka 2:​4, 5) Kwinekwa, kokwābutwilwe Yesu. Mafuku makumi aná pakupitapo, Yosefa ne Maria bāendele ku tempelo kubwipi na Yelusalema mwanda wa kukalambula mulambu wa kusubulwa wādi ulombwa. Pamwanda wa ngikadila yabo ya bulanda, Maria wālambwile tōnyi tubidi tutyetye. Maria ne Yosefa mwine kebānenepo’mba bulanda bwabo bwādi buluji bulumbuluke bwakuleka kupa Yehova mulambu. Ino, bākōkele ku mbila ne bāingidije bupeta butyetye bobādi nabo.​—Levi 12:8; Luka 2:​22-24.

⁹ Mafuku pakupitapo, Bafadiseo ne balondi ba Heloda bātompele kukwata Yesu ku binenwa byandi amba: “Nanshi witulombole bidi nobe molangila kino’ki: le Mukanda wetu wa bijila witabije nyi, [nansha] upelele kusonka musonko wa mulopwe mukatampe Kesala?” Malondololo a Yesu ālombwele kusansanya kwandi. Watala lufalanga lobāmupele, wēbepangula’mba: “Le ino mpala mifwatule’po ne dijina dilembwe’po’di i bya ani?” Balondolola’mba: “I bya Kesala.” Wāfudija na tunangu tonso’mba: “Nanshi byobya bya Kesala, lambulai’byo kesala, bya Leza nabyo, lambulai’byo Leza.” (Mateo 22:​17-21, MB) Yesu wādi uyukile’amba balupusa bāpungile lupeto mwanda wa kusonka musonko. Ino mu uno mwanda wākweshe balondi bandi ne balwana nandi bayuke’mba mukristu wabine ufwaninwe kadi kulambula bintu “bya Leza kudi Leza.” Kino i ne kwingidija bupeta bwetu mu muswelo mulumbuluke.

¹⁰ Mwanda wāmwene Yesu mu tempelo wikishintulula biyampe. Wātopekele basonekeji balwiso bādi ‘batuta lupeto lwa bakaji-babafu.’ Luka usekununa’mba: “Penepo Yesu watundula meso, wamona bampeta batula milambu yabo mu kitulwa-milambu kyadi mu Njibo ya Leza. Wamona ne mulanda mukaja-mufu nandi utula’mo tulupeto tubidi twa mukuba. Wanena’mba: ‘Nemulombola bine tu, uno mulanda mukaja-mufu watula kutabuka bonso. Mwanda bonso abatula lupeto lwibasubukile’ko, ino aye mu bulanda bwandi watudidila tu lonso lwadi nalo lwa kumukwasha.’” (Luka 20:​46, 47; 21:​1-4, MB) Bantu bamo-bamo bādi benenena’mba tempelo yādi mineñenibwe senene na mabwe a bulēme. Yesu wālondolwele’mba: “Byabyo byo mubandilapo, talaipo nanshi, mafuku akafikapapo kepakashala dibwe ditentame pa dikwabo, dyampikwa kubundwilwa panshi.” (Luka 21:​5, 6) Lelo kyabuntu kityetye kya mukaja-mufu kekyādipo na mvubu? Keamopo. Wākwatakenye mpangiko yātudileko Yehova mu kine kitatyi’kya.

¹¹ Yesu wāsapwidile balondi bandi babine amba: “Kekudipo mwingidi nansha umo ukōkeja kwingidila bamfumwandi babidi pamo, poso washikwa’ko umo wasanswa umo, wakokela umo wafutulula umo. Nenu kemukokejapo kwingidila Leza ne kwingidila lupeto pamo.” (Luka 16:​13, MB) Ino, i muswelo’ka otukokeja kulombola kwibeja kulumbuluke mu kwingidija bupeta bwetu?

Bakalama Bakikokeji

¹² Potupānanga būmi bwetu kudi Yehova, tunenanga nabubinebine’mba bintu byonso byotudi nabyo, bupeta bwetu bonso, i byandi. Ino lelo i muswelo’ka otukokeja kwingidija byotudi nabyo? Mu kwisambila pa mwingilo wa bwine-kristu mu kipwilo, Tutu C. T. Russell, mwimaniji umbajinji wa Sosiete Watch Tower, wāsonekele’mba: “Umo ne umo umbukata mwetu ufwaninwe kwimona bu mutongibwe na Mfumwetu mwanda wa kwikala kalama wa kitatyi, bukomo, ne lupeto lwandi, ne . . . kadi umo ne umo ufwaninwe kukimba muswelo wa kwingidija senene manwa andi, mwanda wa ntumbo ya Mfumwetu.”

¹³ 1 Kodinda 4:2 unena’mba: “Ebiya kadi, bu-kalama abo mo bwendele i muno’mba, i muntu [wakikōkeji].” Byobadi mu bulongolodi kujokoloka ntanda yonso, ba Tumoni twa Yehova baloñanga bukomo bwa kulombola ino ngikadila, na kwingidija kitatyi kyabo kilampe mu mwingilo wa bwine-kristu, na kutamija biyampe manwa abo mu muswelo wa kufundija. Pakwabo kadi, munshi mwa buludiki bwa ma Komite ēmanine Myanda ya Lūbako mu Bipindi bya ntanda bishileshile, bantu bavule bene bapāna kitatyi, bukomo, ne buyuki bwabo mwanda wa kūbaka majibo mayampe a kutōtelamo. Yehova usangelanga bino byonso.

¹⁴ Lupeto lukwatakanyanga uno mwingilo mukatampe wa busapudi ne wa lūbako lutambanga kwepi? Ku bantu batununwe ku mutyima, enka na mokyālongelwe mu myaka yāubakilwe tabernakulo. Lelo netu muntu ne muntu, utanwanga mu kuno kupāna? Muswelo otwingidija bupeta bwetu ulombolanga’mba mwingilo wa Yehova udi na mvubu mikatampe kotudi? Mu myanda itala lupeto, twikalei bakalama bakikōkeji.

Kimfwa kya Bantu Bapāna Bukwashi na Mutyima Onso

¹⁵ Mutumibwa Polo wēsambile pa ngikadila ya kupāna bukwashi na mutyima onso yādi na bakristu ba ku Masedonya ne Akaya. (Loma 15:26) Nansha byobādi bafudilwe, bādi na bupyasakane bwa kupāna byabuntu mwanda wa kukwasha banababo. Polo wākankamikile monka bakristu ba mu Kodinda amba nabo bekale na ngikadila ya kupāna na mutyima umo, bekale kupāna bibasubukileko mwanda wa kukwasha banababo bādi bafudilwe kutabuka. Kekudipo muntu nansha umo wādi ukokeja kutopeka Polo amba wādi ututa bintu bya bantu. Wāsonekele’mba: “Yukai kino’ki’mba yewa ukusa nkunwa mityetye, ukaangula mityetye. Yewa ukusa mingi, ukaangula mingimingi. Nankyo i biyampe muntu atule monka musakile mutyima wandi, ke na kulangalanga po nansha kunyingilwa, enhe, mwanda Leza uswele yewa utula ne mutyima too.”​—2 Kodinda 8:​1-3, 14; 9:​5-7, 13, MB.

¹⁶ Dyalelo nadyo, byabuntu bipāna banabetu ne bantu bakusaka kuyampe na mutyima umo mwanda wa kuvuija mwingilo wa bulopwe kujokoloka ntanda yonso, bilombola bukamoni bwa muswelo obasangela ano madyese. Ino, ka na mwāvulwijije Polo bene Kodinda, kikekala kiyampe kotudi kutala buno bwifundi bu kya kwituvuluja.

¹⁷ Polo wāsoñenye banabetu amba mu mwanda utala kupāna byabuntu, balonde mpangiko iteakanibwe. Wānene’mba: “Mu difuku dibajinji dya lumingu, ku muntu, ku muntu, bēkale kubīkamo byakubīkamo, monka mwākebamweshesha’byo Leza.” (1 Kodinda 16:​1, 2) Kino kikokeja kukwasha bu kimfwa kotudi ne kudi betu bāna mu muswelo wetu wa kupāna byabuntu, nansha shi tupanānga’byo kupityila pa kipwilo nansha ku Musambo kampanda wa Sosiete Watch Tower udi pabwipi netu. Ba mulume ne mukaji ba misionele bātuminwe kukasapula mu bibundi bya mu ntanda ya Afrika wa Kutunduka, bāityile bantu bādi basangela musapu kutanwa nabo pamo ku bwifundi bwa Bible. Kumfulo kwa kuno kupwila kubajinji, ba misionele bātudile lupeto kampanda mu kibīko kya lupeto pādi pālembwe amba “Byabuntu bya mwingilo wa Bulopwe.” Bantu bātenwe kukupwila, nabo bālongele monka. Mwenda mafuku, bano bantu bapya pobāikele ke bamo ba mu kipwilo kya bwine-kristu, muledi wendakana wākebapempwile, nandi wājingulwile muswelo obādi bapāna byabuntu byabo kitatyi ne kitatyi.​—Mitoto 50:​10, 14, 23.

¹⁸ Batwe netu tupēlwe madyese a kwingidija bupeta bwetu mwanda wa kukwasha banabetu bafudilwe pamwanda wa bizumba bishileshile bilongekanga pano pantanda ne boba badi mu bipindi mulwibwa divita. Bine twāsangele bininge pa kutanga muswelo wātuminwe bukwashi mu Bulaya bwa Kutunduka mwādi kavutakanya katala pa myanda ya lupeto ne ya politike! Byabuntu bya bidibwa ne lupeto byātuminwe, byālombwele ngikadila idi na banabetu ya kupāna na mutyima umo ne kukwashañana kwa bwine-kristu ku boba bafudilwe.b​—2 Kodinda 8:​13, 14.

[Kunshi kwa dyani]

¹⁹ Tutendelanga bininge mwingilo wa mvubu uvuijanga banabetu bepēne mu mwingilo wa kitatyi kyonso bu bapania, baledi bendakana, ba misionele, ne boba bengila ku kusaka kwabo ku Betele, lelo keamopo? Kukwatañana na ngikadilo yetu, padi tukokeja kwibakwasha na kwibapa kintu kampanda kyotudi nakyo. Kimfwa, shi muledi wa kipindi upempula kyenu kipwilo, padi ukokeja kumupa pakulāla, bidibwa, nansha bukwashi mwanda wa kufuta dishinda. Tata wetu wa mūlu kelwangakopo ngikadila ya uno muswelo mwanda usakanga’mba bengidi bandi bakwatakanibwe biyampe. (Mitoto 37:25) Kepapite myaka, tutu umo wādi enka na muswelo wa kupota byakudya bipēla, wāityile muledi wendakana ne wandi mukaji ku yandi njibo. Bano ba mulume ne mukaji pobādi kebasake kwenda ku mwingilo wa busapudi wa ku kyolwa, uno tutu wēbapele muvungo umo. Munda mwa muvungo mwādi dyani dya lufalanga (lwenzakane na dollar umo bitupu) pamo ne ka mukanda kēbalembele’mba: “Mukapote nkopo umo wa tyai nansha matyupa asamba ne kipindi a pitolo.” Wālombwele kufwijako kukatampe na kwityepeja konso!

²⁰ Bantu ba Yehova i beselwe dyese dya kumushipiditu! Tusangelanga bidibwa bivule byakumushipiditu ku kupwila ne ku bitango byetu kotutambulanga mabuku mapya, bufundiji bulumbuluke, ne madingi otukokeja kwingidija. Na mityima miyule kufwijako pamwanda wa madyese etu a kumushipiditu ketufwaninwepo kwilwako dyese ne biselwa byotudi nabyo bya kupāna byabuntu bikokeja kwingidijibwa mwanda wa kamweno kakatampe ka Bulopwe bwa Leza kujokoloka ntanda yonso.

‘Sambai Bulunda na Lupeto lwa Bukondame’

²¹ Kyabine, kudi miswelo mivule yotukokeja kwingidija mwanda wa kulombola’mba mutōtelo wa Yehova udi na mvubu mikatampe mu būmi bwetu; ne muswelo wa pabula wa kwikilombola i kuta mutyima ku madingi a Yesu anena’mba: “Kasambei bulunda bwa konka ku lupeto lwa bukondame, nalo po pa kwimupwa, abo [bakemutabulanga, NW] mu bishikato bya nyeke.”​—Luka 16:9.

²² Tujingululei amba Yesu wēsambīle pa mikalo ya lupeto lwa bukondame. Eyo, difuku dimo, lupeto lwa pano pantanda kelukekalangapo kadi na mvubu. Ezekyele wātobele bupolofeto amba: “Bakelanga ndalama yabo mu mikenza, ne nsahabu yabo ikekalanga’nka bwa kintu kya disubi; ndalama yabo ne nsahabu kebikakōkejapo kwibanyongolola mu difuku dya bukalabale bwa Yehova, mhm.” (Ezekyele 7:19) Kufika ne kukafikidila dino difuku, tufwaninwe kwingidija tunangu ne kusansanya mu muswelo otwingidija bupeta bwetu. Namino ketukajokejangapo meso munyuma ne kwialakanya mwanda ketwāingidijepo madingi a Yesu anena’mba: “Shi kemulaminepo biyampe lupeto [lwabukondame, NW] le i ani ukemupa lupeto lwa binebine kulama’lo? . . . Nenu kemukōkejapo kwingidila Leza ne kwingidila lupeto pamo.”​—Luka 16:​11-13.

²³ Shi kepano, umo ne umo umbukata mwetu ate mutyima ku uno mwanda wituvuluja kutūla mutōtelo wa Yehova pa kifuko kibajinji mu būmi bwetu ne kwingidija na tunangu bupeta bwetu. Namino, tukakwatakanya bulunda bwetu na Yehova ne Yesu, betulaya’mba pakapwanga lupeto, baketutambulanga mu “bishikato bya nyeke,” na kikulupiji kya kukatambula būmi bwanyeke mu Bulopwe bwa momwa mūlu nansha mu paladisa pano pantanda.​—Luka 16:9.

1. Mosesa ne bāna ba Isalela bātendele Yehova muswelo’ka pobānyongolwelwe mu Edipito?

2. I bika byāselele bantu ba Yehova pobātambile mu Edipito?

3. Pāingidije bene Isalela nsahabu mu mutōtelo wabubela, i kika kyālongele Yehova?

4. “Kyabuntu kya Yehova” kyādi kika ne i ani wēkilambwile?

5, 6. Pamwanda utala lūbako lwa tempelo, Davida wāingidije bupeta bwandi muswelo’ka, ne bantu bakwabo bālondolwele namani?

7. I lufundijo’ka lotwifunda mu kidyumu kya mu mafuku a Amose?

8. I kimfwa’ka kilumbuluke kyāshīle Maria ne Yosefa mu muswelo wa kwingidija bupeta?

9-11. (a) Binenwa bya Yesu bidi mu Mateo 22:21 bitukwashanga namani mu muswelo wa kwingidija lupeto? (b) Mwanda’ka mulambu wa tulupeto tutyetye twa mukaja-mufu wādi na mvubu?

12-14. (a) Bakristu i bakalama ba bupeta’ka? (b) I miswelo’ka ya kutendelwa ingidijanga bantu ba Yehova dyalelo mwanda wa kulombola’mba i bakalama bakikōkeji? (b) Lupeto lukwatakanibwanga nalo mwingilo wa Leza dyalelo lutambanga kwepi?

15, 16. (a) Bakristu ba mu kitatyi kya Polo bālombwele ngikadila ya kupāna bukwashi na mutyima onso muswelo’ka? (b) I muswelo’ka otufwaninwe kumona buno bwifundi bwetu?

17. I muswelo’ka wa kupāna byabuntu wākankamikile Polo, lelo kikokejika kulongibwa ne mu kino kyetu kitatyi?

18. I muswelo’ka otukokeja kukwasha banabetu bafudilwe?

19. I kika kyotukokeja kulonga mwanda wa kukwasha boba bepēne mu mwingilo wa kitatyi kyonso?

20. Tudi na dyese ne kiselwa’ka byoketufwaninwepo kuvulaminwa?

21, 22. Pano panoponka, i kika kikafikila “bupeta bwa bukondame,” ne i kika kyotufwaninwe kulonga pakubulwa kwija?

23. I kika kyotufwaninwe kwingidija na tunangu, ne tukapalwa mpalo’ka?

[Bilembwa bya pa Bifwatulo]

Mulambu wa mukaja-mufu, nansha byowādi mutyetye ino wādi na mvubu

Byabuntu byetu bikwatakanyanga mwingilo wa Bulopwe kujokoloka ntanda yonso

Lelo Ukivulukile’byo?

◻ Isalela wālondolwele muswelo’ka ku lwito lwa Yehova lwa kupāna byabuntu mwanda wa kubaka tabernakulo?

◻ Mwanda’ka mulambu wa mukaja-mufu wādi na mvubu?

◻ Bakristu badi na kiselwa’ka kitala pa muswelo wa kwingidija bupeta bwabo?

◻ I muswelo’ka otukokeja kwepuka kwialakanya pamwanda wa muswelo wetu wa kwingidija bupeta?