Lelo Ano Otudi’mo I Mafuku A Kumfulo Binebine?

USHIKETE ku mutofi wa bwato, ubinda mema a mulungu. Abo bwato kebwenda bwitwa mu mabwe makatampe mafyame mu bifulu ne mu mantanki. Abe papo wikonda na musupi, ufwila kwepa’o. Muntu udi ku mutofi wa kunyuma, okulupile amba ye wa kukōba nandi kapotolwele’byopo. Kyabulanda, kemudipo nansha na kalata pa kulondela, pano kemuyukilepo shi uno mulungu ukemutwala ku mema alengalele nansha pa lupongo papuluka mema pangala apona munshi.

Uno ke mwandapo usangaja, ke amopo? Pano twalamune’o. Udi na kalombwe mupotolole kuvuwa, ye wenda ukōba, uyukile ponso padi mabwe, ponso padi bitonto. Uyukile kala amba mantanki afwena nenki afulanga namani, uyukile ne muswelo wa kwiabinda. Mwene ukeivwana na mutyima-tenke bininge?

Na bubine, batwe bonso tudi mu ngikadilo idingakene na ino. Twi baponene mu ngikadilo mikabakane isusula muzo wa muntu, pampikwa kwiisaka. Bantu bavule kebayukilepo shi bintu bikendelela uno muswelo umbula bwa myaka inga, ne shi byenda bibipidila’ni nansha bikalumbuluka bantu bakekale senene. Ino ketufwaninwe kusela mityima kūlu pamo bu batwe bajimine, bakubulwa wa kwabija. Umpangi wetu i mwitupe kalombwe ka kwituludika​—ye ako kātobele butobo butala pa kino kitatyi kya bimbidikita, kalombola muswelo okikapwa, kadi ketupa ne buludiki botufwaninwe kulonda nabya tukapande. Kano kalombwe i dibuku, ke Bible kadi. Yehova Leza, Mwinē’dyo, witela aye mwine bu Mufundiji Mukatakata, kadi wānene bishima bikulupija kupityila kudi Isaya’mba: “Matwi obe akevwana kinenwa kunyuma amba: Dine dino’di dyo dishinda, nangaimo; po mwalamuka ku lundyo, ne po mwalamuka ku lunkuso.” (Isaya 30:​20, 21) Lelo abe witabijanga buno buludiki? Pano tubandaulei bidi shi binebine Bible wātobele mukekadila ano etu mafuku.

Balondi ba Yesu Bamwipangula Kipangujo Kyamvubu

Balondi ba Yesu bātulumukile. Mwanda Yesu wēbalombwele patōkelela amba byubakwa bya tempelo ya mu Yelusalema byādi bitendelwa bikonakanibwa! Buno butobo bwādi bwa kutulumukwa. Kupwa kwa kitatyi kityetye, pobādi bashikete pa Lūlu lwa Impafu, bana-babwanga baná bāipangwile Yesu amba: “Witulombole bidi, I kitatyi’ka kikalongeka bino bintu, ne i kika kikekala bu kiyukeno kya kwikala’po kobe ne kya kuvuika kwa ngikadilo ya bintu?” (Mateo 24:​3, NW; Mako 13:​1-4) Nansha shi bēkijingulwile, nansha shi kebēkijingulwilepo, ino malondololo a Yesu ādi a kwingidijibwa mu miswelo mivule.

Konakanibwa kwa tempelo ya mu Yelusalema ne mfulo ya ngikadilo ya bintu ya Bayuda kebyādipo bya kufikidila kya pamo na kwikala’po kwa Kristu ne kuvuika kwa ngikadilo yonso ya bintu pano pantanda. Inoko, Yesu wātengele na manwa pa bino bipindi byonso bya kipangujo mu malondololo andi malampe. Wēbalombola mukekadila bintu kumeso kwa konakanibwa kwa Yelusalema; ne byobya bikamweka pano pantanda umbula bwa kwikala’po kwandi, mwakekala uludika bu Mulopwe momwa mūlu ne pakekala kubwipi na kufudija ino ngikadilo ya bintu pano pantanda ponso.

Mfulo ya Yelusalema

Dibajinji tubandaulei byānene Yesu pamwanda utala Yelusalema ne tempelo yandi. Myaka makumi asatu ne kupita, kunyuma, wātobele butobo butala pa kitatyi kya makambakano ādi a kukaponena pa kimo kya mu bibundi byādi bitumbile pano pantanda. Ivwana binenwa byandi bidi mu Luka 21:​20, 21, wānene’mba: “Po mukamonapo ku Yelusalema vita, ibajokoloka konso konso, po pakuyūka’mba, musala wakyo ubafwena. Penepo ba mu Yudea bakanyemene ku ngulu, ne badi mubukata bafundukemo, ne ba mu masokeja a tubibundi kebakatwelamopo, mhm.” Shi Yelusalema wādi wa kujokolokwa, kwelwa mu lukalo na bibumbo bya bashidika bādi batengēle divita, lelo ‘boba bādi mubukata’ bādi ba kubwanya ‘kufunduka’mo’ namani, pamo na mwāsoñaninye Yesu? Kyabine, Yesu wādi uyukile’mba kukamweka mukenga pa kukalupukila’bo. Lelo wāmwekele?

Mu mwaka wa 66 K.K., bashidika bene Loma bādi baludikwa na Cestius Gallus bājokeje bibumbo bya bulwi bya Bayuda bantomboki ba mu Yelusalema, bēbijikila monka mu kibundi. Bene Loma bāningile kutwela munda mwa kibundi, kufikidila’nka ne ku mpembwe ya tempelo. Ino pa kitatyi’kya, Gallus wāsoñenye bashidika bandi balonge kintu kingi kikoma ne pa kwikishintulula. Wēbasoñanya kwitola! Bashidika Bayuda bāsangala bininge, bāshilula kwibapanga, benda bonakanya bintu bya balwana nabo bene Loma bādi banyema lubilo. Penepo, mukenga wātobele Yesu wāmweka. Bakristu babine, bādi batele mutyima ku kidyumu kyaēbapele, bātamba mu Yelusalema. Kino kyādi kyatunangu, mwanda myaka iná yonka pa kupita’po, bibumbo bya bene Loma byādi biludikwa na Mudyavita Titus byāile monka. Papo kekwākidipo kadi muswelo wa kusomboloka.

Bibumbo bya bene Loma byājokoloka Yelusalema monka; byāela’ye mu lukalo lushimikwe na mikenke misongwe. Yesu wātobele pamwanda wa Yelusalema’mba: “Myaka īkakufikilako, kadi [bakukushikwa bakakwela mu lukalo lwa mikenke misongwe] bakakujokoloke, ne ku mitamba yonso bakakujikile monka.”a (Luka 19:43) Kepāijijepo, Yelusalema wākwatwa; ntumbo yandi yāpwila mu mwishi wa musala. Binenwa bya Yesu byāfikidila byonso kamo ne kamo!

Ino, Yesu wādi ulangila bintu bivule kupita konakanibwa kwa Yelusalema bitupu. Bandi bana-babwanga nabo bāmwipangwile kiyukeno kikalombola kwikala’po kwandi. Kebādipo bekiyukile, ino akyo kyādi kifunkila pa kitatyi kya kubikikwa’ye bu Mulopwe momwa mūlu. Lelo wātobele kika?

Mavita mu Mafuku a Kumfulo

Shi utange Mateo shapita 24 ne 25, Mako shapita 13, ne Luka shapita 21, ukajingulula buluji bupotoloke bunenenwa amba Yesu wādi wisambila pa ino yetu myaka. Wātobele amba kukekala kitatyi kya mavita​—buno butobo kebutalepo pa “byamalwi, ne myanda yonka ya byamalwi” bya tamba kalāa, ehe, ino i pa mavita elwa ‘mizo na mizo mikwabo, malopwe nao na malopwe makwabo’​—mavita makatampe elwa bantu kujokoloka ntanda yonso.​—Mateo 24:​6-8.

Langa bidi muswelo walamuka malwi mu ino myaka yotwenda nayo. Pakala, kwilwa divita kyādi kishintulula kwitamba kwa bibumbo bya bashidika bya mizo ibidi, kwitapa mpete, nansha kwisobwela mata a mputu pa kilwilo kete, omwanda dyādi dikomo shadyo. Ino mu mwaka wa 1914, kwātambile Divita Dikatampe. Mizo yātamba mizo mikwabo divita dikomokomo​—divita dibajinji dya ntanda yonso. Bālupula’ko mata esobola ao mene, epaya bantu kikubya, ao kulampe kwa kulampe. Myolotye yela bisongo; mata alasa mudilo usokañana, apulumpumpija bantu, āshile bavule na bulema, ne kwipaya basola tununu ne tununu; ne makwabo a minenge iladikila umbutaka mwa balwana nabo, ye mata a mikungulo izanzula mityima munda obādi bekulupije. Tumbela ne masumalé, bino byonso byāingidijibwe​—wākidi’tu mwadijo bitupu.

Divita dya Ntanda II ye dyālongele bya nkuo, dyākubija midiyo mivule ya bantu​—omwanda Divita dya Ntanda I dyāmwekele bu kana ka bulwi. Koku masua makatakata asela tumbela twa mavita, minkompa ya byombo, bityibulula tulunga-twamema biselele tumbela tutumbuka’po, twenda tulakesha balwana bisongo. Aku masumalé, ādi ekonga mu byombo bya balwana ne kwibilobeja. Mabombe atomike nao koku elwa, epaya tununu twa bantu ku kisobwelo ne kisobwelo! Bine kwādi “byakulenga moyo” bilombola amba tudi mu myaka ya malwi, pamo’nka na mwēbitobele Yesu.​—Luka 21:⁠11.

Lelo mavita abatalala’ko tamba pa Divita dya Ntanda II? Kutupu. I mavita mavule elwibwa umbula bwa mwaka umo​—nansha ke mu ino myaka dikumi ya tamba 1990⁠—abakubija midiyo mivule ya bantu. Pano kudi kwalamuka mu bantu bafwa pa mavita. Basola bafwa’ko kebakivudilepo. Dyalelo, bavule bafwa pa mavita​—⁠bantu 90 ne kupita pa katwa umbukata mwabo​—i basivile.

Bilomboji Bikwabo bya Kiyukeno

Mavita i kimo’tu kya mu bintu bivule bya kiyukeno byātelelwe na Yesu. Wānene kadi amba kukekalanga “bipengele bya nzala.” (Mateo 24:7) Ye monka mobikadile’ko pano, mwanda, nansha nshi idimwa byoimeneja bidibwa bivule bibwanya kudisha bantu bonso, nansha sianse ilombola mwa kudimina byoyaendelela kumeso kupita mobyadi bikadile pa kala, nansha byalupulwa’ko bipungwa binyema lubilo, bitunda bidibwa konso konso, pi na pi, ino binenwa bya Yesu i bifikidile. Mwanda dyalelo, pa bantu batano, kepabulwepo umo ufwa nzala difuku ne difuku.

Yesu wātobele kadi amba “kungi kungi konso” kukekala “bipupo bya mbá.” (Luka 21:11) Kadi, ino myaka ipwa bantu bunwa​—kubalupulwapo myundapilo ya miswelo ne miswelo, malawa kapwila, makwabo a kusala nao bantu byalembwa bya kwibakinga ku bipupo bya mba; ino ye pene mba ibapite ne poyādi. Kimfwa Manzamba a mu Espanye, ālupukile kinondanonda na Divita dya Ntanda I, ākubije bantu bavule kupita ne pa bāipailwe ku divita bene. Mu bibundi bimo, kimfwa mu New York, ino misongo yādi isambukilañana bininge, bāshilula kutūla babemvu mu bifungo nansha kwibafutyija pamwanda wa kutyamuka’tu. Dyalelo, dyaya ne luba lwa dityima bipitulanga midiyo ya myuya mwaka ne mwaka​—i bipupo byabinebine. Koku kimpengele kya SIDA nakyo kyendelela na kwipaya bantu, mwanda pano kekudipo lawa ikibwanya.

Eyo, Yesu wēsambīle nakampata pa mafuku a kumfulo, ulombola mukafundwilwa ngikadilo ya kala, ya kipolitike, ino mutumibwa Polo aye wāimanine bininge pa makambakano a mu būmi ne pa mikadilo itumba. Wāsoneka mu kīpi amba: “Yūka kino nakyo’mba, myaka ya malwa īkāyangako mu oa mafuku a kumfulo’a. Mwanda bantu bakēsanswa abo bene, . . . bampikwa bu-ujila, ne bampikwa lusa lwa bu-butule, ne bakubulwa kanye [ka] kulekela bakwabo myanda, . . . bakubulwa kwifula, ne ba bukalabale bwa malwa, ne bampikwa kusanswa būmuntu. Ne banzazangi, ne ba lupata lubilubi, ne bakwitatula; bakusanswa byamazua pakatampe kudi Leza mpika.”​—2 Temote 3:​1-5.

Le bino binenwa kwibivwanangapo pavule? Bandaula’tu kintu kimo kya umbūmi kyaoneka mu ntanda ya dyalelo​—koneka kwa bisaka. Kudi kibalwa kikatampe kya bisaka bikalañane, balume ne bakaji bekupila, bana bonwa, ne bambutwile ke banunu basusulwa​—bino byonso bilombola amba pano bantu ke “bampikwa lusa lwa bu-butule,” “ba bukalabale,” kadi “banzazangi,” “bampikwa kusanswa būmuntu”! I amo, bilomboji byotumona dyalelo bibavula pamo’nka bwa bipupo.

Lelo Luno Lwetu Lukongo Ye Alo Lwēsambilwe’po?

Ukokeja kwalakana amba, ‘Mwene ngikadilo ya uno muswelo isusulanga bantu nyeke? Mubayuka namani amba lukongo lwa dyalelo ye alo lwēsambilwe’po mu bupolofeto bwa kala?’ Tubandaulei bintu bisatu bilombola patōka amba Yesu wādi wisambila pa kino kyetu kitatyi.

Kibajinji, nansha byokwāikele kufikidila kwa kipindi kityetye, kokwa kubajinji kwa pa konakanibwa kwa Yelusalema ne tempelo yandi, ino binenwa bya Yesu byādi bifunkila pa kitatyi kya kumeso bininge na oa mafuku. Kubwipi kwa myaka 30 kupwa kwa kinkumenkume kyāonakenye Yelusalema, Yesu wāpele mutumibwa Yoano wādi ke mununu kimonwa kilombola amba ngikadilo yātobelwe​—ya mavita, bipupo bya nzala, bya mba, ne lufu lulupuka’ko​—yādi ya kukamweka kujokoloka ntanda yonso mu mafuku a kumeso. Eyo, bino bimbidikita kebyādipo bya kufikila enka kibundi kimo kete, mhm, ino i “panopantanda” ponsololo.​—Kusokwelwa 6:​2-8.

Kyabubidi, tukokeja kunena’mba mu kino kitatyi bilomboji bimo-bimo bya kiyukeno kyāletele Yesu byendelela na kufikidila mu muswelo mutabukidile. Kimfwa, lelo kudi muswelo wa kulonga, mavita ekale kubipa bininge kutabuka moekadile tamba mu mwaka wa 1914? Shi kwadi amba kusa kutamba Divita dya Ntanda III, ebiya matanda onso apetele mata a nyukilia ekale kusobola’o, bine kupwa kwa divita, ntanda yonso ikashala’nka buto​—muzo wa muntu mujikidile lonso. Muswelo umo onka, Kusokwelwa 11:18 wātobele’mba mu ano etu mafuku ‘akalabele’ mizo, bantu “b[ak]onakanya panopanshi.” Pano, busala ne koneka kwa bifuko bishiketwe’mo byenda byona uno umbuo wa ntanda muswelo umo kewamwekele kasha! Kino kilomboji nakyo kifikidilanga, padi kisa kutabukidila pano-pano ponka. Lelo ano mavita ne koneka kwa bifuko bishiketwe’mo kukendelela na kubipidila kufika’nka ne pakepaibwa bantu bonso ne konakanya ntanda? Mhm; Bible ulombola’mba ntanda ikekala’ko nyeke, ikekala na bantu ba mityima myoloke bekele’po.​—Mitōto 37:29; Mateo 5:⁠5.

Kyabusatu, kiyukeno kya mafuku a kumfulo, shi twikale kwikikwata akyo kyonso bu kimo, kibingija buno bubinebine. Mwanda, shi tubandaule bilomboji byātelele Yesu bidi mu Maevanjile onso asatu, mu bilembwa bya Polo, ne mu Kusokwelwa, tukajingulula amba kino kiyukeno kidi na bilomboji bivule. Muntu ukokeja kufutulula bino bilomboji amba, myaka yonso ya kunyuma yādi ya makambakano a muswelo umo onka; eyo, ino shi twibibandaule byonso pamo, bine tukamona amba bifunkila’nka pa kitatyi kimo​—pa kino kyetu.

Lelo bino byonso bishintulula kika? Le Bible utela kino kyetu kitatyi bu kya bantu bakubulwa wa kwabija, bakubulwa kikulupiji kete? Mhm, ke amopo!

Myanda Miyampe

Kimo kya mu bilomboji bikulupilwa bya kiyukeno kya mafuku a kumfulo kisonekelwe mu Mateo 24:​14 kinena’mba: “Ino myanda-miyampe ya buno bulopwe īkasap[ulw]a panopantanda ponso, ke kiyūkeno kya kuyūkila pa kusapwila’yo ku mizo yonso. Penepo nankyo po pakafikidila ne pamfulo pene.” Mu ino myaka yotwenda nayo, ba Tumoni twa Yehova bengilanga uno mwingilo wa pabula mu mānga ya muntu. I bakwate na mushike musapu wa mu Bible utala pa Bulopwe bwa Yehova​—kuyuka mobwikadile, mobuludikila, byobukalonga​—ne kusambakanya’o pano pantanda ponso. Balupulanga mabuku esambila pa uno mwanda mu ndimi 300 ne kupita ne kwiapāna ku bantu ku mobo abo, mu bipito nansha mu bīkwe bya lupoto, mu matanda onso a pano panshi.

Bafikidijanga buno bupolofeto na uno wabo mwingilo. Ino kadi basambakanyanga kikulupiji. Vuluka amba Yesu wātelele ino myanda bu “myanda-miyampe,” ke mibipo. Lelo myanda ikokejika kwikala miyampe namani mu ino myaka ya malwa? Bikokejika, mwanda musapu wimanine’po Bible ke wa kulombolapo muswelo ukafundulwa bintu bibi bya kino kintanda ke kikulu. Ino i mwimanine pa musapu wa Bulopwe bwa Leza, ne pa mulao wa amba buno Bulopwe bukaleta kintu kikasangaja mityima ya bantu bonso basenswe ndoe​—ke bunyongolodi kadi.

Lelo buno bunyongolodi i kika, ne i kika kyofwaninwe kulonga ukamone kunyongololwa? Pa kino, bandaula kishinte kilonda’po.

[Kunshi kwa dyani]

[Bushintuludi pa paje 5]

Bantu bakimba malondololo ku bipangujo bibakambija, pamo bu bino, Mwanda waka myanda ibabipa uno muswelo? Lelo muzo wa muntu ukafula kwepi?

[Bushintuludi pa paje 6]

Dyalelo, bantu 90 ne kupita pa katwa bafwa pa mavita i basivile

[Binenwa bya Kifwatulo pa paje 7]

Bupolofeto bwa Yesu butala pa konakanibwa kwa Yelusalema bwāfikidile kamo ne kamo