Lukulupilo Lwabine
“Tamba’tu ku kubutulwa kwa muntu, kintu kimo kimutengele i kino, dyakadilwe kantu dino’di ukafwa; kadi kino kintu kekitunyangapo, kifikidilanga binebine.” —ARNOLD TOYNBEE, MUYUKI WA MĀNGA MWINE BELETANYE.
LELO i ani ubwanya kupatanya bubine bwa tamba kala budi kūlu’ku? Bantu bonso i bayuke’tu amba lufu ludi’ko. Bine, pafwanga muswedibwe wetu po potuyukanga amba tubakomenwa kumupandija! Kubapu kekukidipo muswelo wa kumwaluja. Lelo tubwanya kukelunga monka na baswe betu bafwile? Le Bible i mulete lukulupilo’ka pa bantu bafwile? Ivwana mānga ilonda’ko.
‘Mulunda Netu Wafu’
2 I mu mwaka wa 32 K.K. Mu kakibundi ketwa bu Betani, kadi ku makilometele asatu kutamba ku Yelusalema, mwādi mwikala Lazalasa ne ba Mata ne Madia, banababo bana-bakaji. Bādi balunda ba Yesu ba pa mutyima. Difuku dimo Lazalasa wābela byamwiko. Kepejijepo, banababo bādi bakalakala nandi bātuma uno mwanda kudi Yesu wādi bobwa bukila bwa Munonga wa Yodano. Yesu wādi usenswe Lazalasa ne banababo bene, o mwanda, mafuku pa kupita’po, wāenda ku Betani. Abo bakidi mu dishinda, Yesu wāsapwila bandi bana-babwanga’mba: “Mukwetu Lazalasa walāla mu tulo, ino ami ke ñenda konka nkamulangule.” Ino bana-babwanga kebākiyuka ponka na ponka buluji bwa bino binenwa, Yesu wēbalombola patōkelela’mba: “Lazalasa wafu.”—Yoano 11:1-15.
3 Mata pa kwivwana’mba Yesu au wiya kuno ku Betani, wānyema lubilo kakamutundaila. Yesu wātenekwa na bushiyena bwa Mata, kāmukulupija’mba: “Mwanenu ukasanguka.” (BB) Mata nandi amba: “Kuyūkako ngyūkile’mba, ukasangukanga ponka pa kusanguka pa difuku dya mfulo.” Yesu wāmusapwila’mba: “Ami uno ne [lu]sangukilo kadi ne bumi. Yewa ungitabija nandi ukekala mumi nansha ufwile.” (MB)—Yoano 11:20-25.
4 Penepo Yesu wāenda ku kibundu, wānena bantu amba talulai kidibwe kijikile ku kibelo. Ebiya wālombela na diwi dikatampe, kupwa wāsoñanya’mba: “Abe Lazalasa, lupukamo!” Papo meso a bantu bonso abambile pa kibundu, amba batale, i bine, Lazalasa byatamba’mo’bi. Kupwe, Yesu wāsangula Lazalasa—wājokeleja būmi ku muntu wādi mufwe mafuku aná matuntulu!—Yoano 11:38-44.
5 Mata wādi kala ukulupile amba kukekalanga lusangukilo. (Yoano 5:28, 29; 11:23, 24) Kino kingelengele kya kujokejibwa kwa Lazalasa ku būmi kyāningishe lwitabijo lwandi ne kushimika lwitabijo mu bantu bakwabo. (Yoano 11:45) Lelo kishima kine “lusangukilo” kishintulula namani?
“Ukasanguka”
6 Kishima “lusangukilo” i kyalamunwe ku kishima kya mu Kingidiki a·naʹsta·sis, kishintulula pa bute pa bute “kwimana dikwabo.” Balamuni balamuna Kingidiki mu Kihebelu i balamune kishima a·naʹsta·sis na bishima bya mu Kihebelu techi·yathʹ ham·me·thimʹ, bishintulula “kujokela ku būmi kwa mufwe.”a Nanshi, lusangukilo ludi na mulangwe wa kulangula muntu mu ngikadilo yakubulwa būmi ya mu lufu—kupa dipya ngitu ya muntu bukomo ikale monka myūmi.
7 Yehova Leza i wa tunangu ketudi mfulo, wa luku lubwaninine, o mwanda ukokeja kusangula muntu bipēla byonka. Kuvuluka mwādi mwikadile būmi bwa bafwe—bumuntu bwabo, mānga yabo, ne kakintu kamo ne kamo ka kwibayukila’po—ke mwandapo mukomo kudi aye. (Yoba 12:13; enzankanya na Isaya 40:26.) Kadi Yehova ye Mushiludi wa būmi. Ubwanya kujokeja muntu ku būmi pampikwa kukolelwa, wamupa ne bumuntu bumo bonka inoko na ngitu ingi mipya. Ne Yesu Kidishitu nandi mo monka, usakanga kusangula bafwe, kadi udi na bukomo bwa kusangulañana, pamo na mwaālongele pa Lazalasa.—Enzankanya na Luka 7:11-17; 8:40-56.
8 Buno bufundiji bwa lusangukilo bwimanine pa Bisonekwa, kebukwatañenepo na lufundijo lwa kubulwa kufwa kwa muya. Shi byadi amba muya keufwangapo, ushalanga mūmi pafwanga muntu, longa i kutupu muntu usakilwa kusangulwa, nansha kwalujibwa ku būmi. I bine, Mata kādipo ukulupile amba kudi muya keufu ushikatanga pantu kampanda shi muntu wafu, nansha amba Lazalasa wādi ke mwende mu kīkalo kampanda kya mishipiditu mwaendelela na būmi nyeke. Ino aye wādi utūdile lwitabijo mu mpango ya Leza ya kupwa musala uleñwanga na lufu. Wānene amba: “Ngyūkile’mba, ukasangukanga ponka pa kusanguka pa difuku dya mfulo.” (Yoano 11:23, 24) Kadi ne Lazalasa mwine kāsekunwinepo kamwanda nansha kamo ka pa kupwa kufwa kwandi. Kekwādipo kantu kaādi ukokeja kusekununa.
9 Mungya munenena Bible, muya ufwanga, ino kintu kikapwa lufu i lusangukilo. Ino bantu bavulevule ke bafwe tamba’tu kasha Adama, muntu umbajinji, utyimpa lwayo pano panshi. Shi ke pano, i bāni bakasangulwa ne i kwepi kobakasangwilwa?
“Bonso Badi mu Bibundu Bivulukwa”
10 Yesu Kidishitu wānene’mba: “Dyuba dikāya’ko’dya bonso badi mu bibundu bivulukwa bakevwananga diwi dyandi [Yesu] ne kukatamba’mo.” (Yoano 5:28, 29, NW) Eyo, Yesu Kidishitu wālaile amba boba bonso bavulukwa na Yehova bakasangulwa. I bantu bavule bene bādi bōmi pano ke bafwe. Lelo umbukata mwabo, i bāni bavulukwanga na Leza, batengele lusangukilo?
11 Boba bengidi ba Yehova bādi na mwiendelejo moloke bakasangulwa. Ino bantu bakwabo midiyo ne midiyo, bāfwile pampikwa kulombola shi bādi ba kubwanya kulonda misoñanya myoloke ya Leza. Bamo bādi kebayukilepo bisaka Yehova, bakwabo bābulwa kitatyi kifikile kya kwalamuka musakilwa. Ne bano nabo bavulukwanga na Leza, nanshi nabo bakasangulwa, ke-pantu Bible ulaya’mba: “Kusanguka kwa bafu kudiko, kwa boloke, ne bampikwa koloka kumo.”—Bilongwa 24:15.
12 Mutumibwa Yoano wāmwene kimonwa kisangaja kya bantu basangulwe bemene kumeso kwa lupona lwa Leza. Ulombola mokikadile amba: “Kalunga ka mema kalubula bafu badi monka; ne lufu ne Kalunganyembo nabo balubula bafu badi monka, ino batyibilwa mambo bantu bonso monka mwendele mīngilo yabo, wa yandi, wa yandi. Ebiya lufu ne Kalunganyembo baelelwe mu dijiba dya mudilo. Luno namino lo lufu lwa bidye, ke dijiba dya mudilo kadi.” (Kusokwelwa 20:12-14) Bine ukekala mwanda mukatampe! Bantu bonso bavulukwanga na Leza bakanyongololwa mu Hades, Sheol, kibundu kya bantu bonso. (Mitōto 16:10; Bilongwa 2:31) Kupwa, “lufu ne Kalunganyembo” bikelwa momwa mwitwa bu mu “dijiba dya mudilo,” dyelekeja konakanibwa kwa lonso. Kibundu kijīkwanga’mo bantu bonso kekikekala’kopo dikwabo.
Kusangwilwa Kwepi?
13 Kudi kibalwa kityetye kya bana-balume ne bana-bakaji bakasangwilwa kukekala na būmi momwa mūlu. Bano bo abo bakabikala na Kidishitu bu balopwe kadi babitobo, bakakwasha ku mwingilo wa kupwa byamalwa bitambanga ku lufu byāpyene bantu kudi Adama, muntu umbajinji. (Loma 5:12; Kusokwelwa 5:9, 10) Mwendele kunena kwa Bible, kibalwa kyabo i bantu 144 000 kete batongelwe umbukata mwa balondi ba Kidishitu, kushilwila ku batumibwa bakikōkeji. (Luka 22:28-30; Yoano 14:2, 3; Kusokwelwa 7:4; 14:1, 3) Umo ne umo mu bano basangulwe, Yehova ukamupa ngitu ya kumushipiditu mwa kukashikatyila momwa mūlu.—1 Kodinda 15:35, 38, 42-45; 1 Petelo 3:18.
14 Ino bantu bavule bene mu boba bafwile, bakasangwilwa kwikala na būmi pano pantanda. (Mitōto 37:29; Mateo 6:10) Le i pa ntanda ya muswelo’ka? Dyalelo ino ntanda i miyule ñuma, kumwanga mashi, busala, ne bukalabale. Shi byadi amba bafwe bāfwile bakasangwilwa pa ntanda ya uno muswelo, longa ne nsangaji mine i ya lupito. Ino Umpangi i mulaye amba usa kukubija bantu ba ino ntanda idi munshi mwa buludiki bwa Satana. (Nkindi 2:21, 22; Danyele 2:44) Penepo kisaka kipya kya bantu boloke betwa bu—“ntanda īngi mipya”—kikekala kintu kimweke. (2 Petelo 3:13) Mu kine kitatyi’kyo, “mwikadi kakanenapo’mba: Nabela.” (Isaya 33:24) Papo ne njia ya lufu mine ikapwa, ke-pantu “Leza ukapampula impolo yonso mu meso abo; ne lufu nalo kelukēkalakopo dikwabo kadi, mhm, nansha kuyoyokota miyoa, nansha kudila kwine, nansha misongo mīne mpika. Bintu bibajinji bibatukidila.”—Kusokwelwa 21:4.
15 Mu ntanda impya ilailwe na Leza, babutūkanye “bakēsangaja mu bungi bwa ndoe.” (Mitōto 37:11) Umbikalo wa mūlu wa Kidishitu Yesu ne bapwani nandi 144 000 ukaludikila bityebitye bantu bakikōkeji ku bubwaninine bwājimije ba Adama ne Eva, bambutwile betu babajinjibajinji. Mu bantu bakashikata pano pantanda mukekala ne boba bakasangulwa.—Luka 23:42, 43.
16 Bible i mulombole nsolweji ya nsangaji ikekala na bisaka bivule pa lusangukilo. Langa’po bidi nsangaji yāikele na mukaji wa kishala wa mu Neni pāimikile Yesu kibumbo kya madilo, wāmusangwila wandi mwana mwana-mulume umoumō! (Luka 7:11-17) Mwenda mafuku, kubwipi na Dijiba dya Ngadilea, pāsangwile Yesu nsongwakaji wa myaka 12, bambutwile bandi “badi ke batendela pakatampe pene’tu.”—Mako 5:21-24, 35-42; tala ne 1 Balopwe 17:17-24; 2 Balopwe 4:32-37.
17 Bantu midiyo ne midiyo balēle mu lufu pano, bakasangulwa ne kwikala mu ntanda impya ya ndoe. Langa’po bidi, uno mulao i katokwe katengele ba Tommy ne nsunga, batelelwe mu kipindi kya ntwelelo kya uno mukanda! Tommy pakajokela ku būmi mu Paladisa pano pantanda, ukekala’nka Tommy ukajiulwa na inandi—inoko kakikekalapo na misongo. Inandi ukamutenga, ukamupamba bīpa, ne kumuswa mpata. Ne nsunga mwine India nandi monka na monka, kadipo mu būmi bwa kubutulwabutulwa bwambulwa mfulo, mhm, ino udi na lukulupilo lulumbuluke lwa kukapūtwila meso mu ntanda impya ya Leza ne kukabandila bandi bana.
18 Kuyuka buno bubinebine butala pa muya, pa kyokya kitufikilanga potufwanga, ne pa lukulupilo lwa lusangukilo nako kukokeja kwikala na lupusa lukatampe ne pa boba bakidi bōmi dyalelo. Tutale mokwingidijijanga lupusa.
[Footnotes]
a Nansha kishima “lusangukilo” byokekitanwa mu Bisonekwa bya Kihebelu, ino lukulupilo lwa lusangukilo i lulombolwe’mo patōka mu Yoba 14:13, mu Danyele 12:13, ne mu Hosea 13:14.
[Questions]
1. I kintu’ka kiyukile bantu bonso, ne i kilupule bipangujo’ka?
2-5. (a) Pāfwile mulunda nandi Lazalasa, le Yesu wālombwele namani bukomo ne mutyima wa kumusangula? (b) Kingelengele kya lusangukilo kyāletele bika mu bantu, kutalula’mo bidi kujokeja kokyājokeje Lazalasa ku būmi?
6. Kishima “lusangukilo” kishintulula namani?
7. Mwanda waka Yehova Leza ne Yesu Kidishitu kebakolelwapo kusangula bantu?
8, 9. (a) Mwanda waka lusangukilo kelukwatañenepo na lufundijo lwa kubulwa kufwa kwa muya? (b) I kika kikapwa lufu?
10. Yesu wāletele mulao’ka utala pa boba badi mu bibundu bivulukwa?
11. Lelo i bāni bakasangulwa?
12. (a) I kimonwa’ka kitala pa lusangukilo kyāmwene mutumibwa Yoano? (b) I bika bikelwa “mu dijiba dya mudilo,” ne kino kishima kishintulula namani?
13. Mwanda waka Leza i mutūle’ko mpangiko ya kusangwila bantu bamo kukekala momwa mūlu, ne Yehova ukebapa ngitu ya muswelo’ka?
14, 15. (a) Bantu bavulevule ba mu boba bafwile bakasangwilwa ku būmi bwa muswelo’ka? (b) Bantu bakikōkeji bakatambulanga byabuyabuya’ka?
16-18. Lelo lusangukilo lukaletelanga bisaka nsangaji ya muswelo’ka?
[Caption on page 26]
Lusangukilo lukaleta nsangaji yaendaenda