Shapita 9

I kika kifikilanga bakena betu bafwa?

“KITATYI kifwa muntu osenswe, mutyima wikalanga upepa bininge, mwanda lufu i kujimina kukatampe.” Ye mwānenene mwana umo pāfwile ba shandi ne inandi kinondanonda. Mutyima kupepa ne kyāso kikatampe kyāivwene pamwanda wa bulanda bwa bushiyena, byāmufikije ku “kuvutakanibwa ñeni bininge.” Padi nobe kodi mufikilwe na masusu a uno muswelo. Padi kodi mwīipangule i kwepi kudi bakena bobe ne shi mukokeja kukemona nabo monka.

² Bambutwile bavule bādi mu kyāso kya lufu lwa babo bana, bāsapwidilwe’mba “Leza utekunanga maluba malumbuluke mwanda wa kwiaselela mūlu.” Lelo kidi uno muswelo? Bakena benu bafwile, lelo i bende mu kikalo kya mishipiditu? Lelo badi mu kifuko kitelwa na bakwabo bu Nirvana, ngikadilo ya nsangaji, ya kubulwa’mo masusu ne kilokoloko? Lelo bakena betu bapitailanga mu paladisa ku būmi bwakubulwa kukafwa nansha dimo? Nansha na munenena bakwabo, lelo lufu i kuponena mu masusu akubulwa mfulo ku boba balubila Leza? Lelo bafu badi na lupusa pa būmi bwetu? Pa kutana malondololo abinebine ku bino bipangujo, tufwaninwe kubandaula Kinenwa kya Leza, Bible.

“MUSHIPIDITU” UDI MU MUNTU I KIKA?

³ Bafilozofe bene Grèce ba pakala Socrates ne Platon, bādi bakulupile’mba munda mwa mwana-mulume ne mwana-mukaji mudi kintu kyakubulwa kufwa​—⁠i muya​—⁠upandanga pa lufu ne keufungapo nansha dimo. Kujokoloka ntanda yonso, bantu bavule bekitabije dyalelo. Luno lukulupilo luletanga moyo wa kutyina bafu ne kutompola mwanda wa kusaka kuyuka mobekadile. Bible witufundijanga kintu kishīle bininge pamwanda utala bafu.

⁴ Pamwanda utala ngikadilo idimo bafu, tufwaninwe kuvuluka’mba tata wetu umbajinji, Adama, kādipo na muya. Ino wādi muya. Leza wābumbile muntu​—⁠muya​—⁠mu muswelo utulumukwa, ku biloba bya panshi kupwa wāmupuja munda mwandi “umpuya wa būmi.” Ngalwilo 2:7 (NW) witusapwila’mba: “Yehova Leza wāshilula kubumba muntu ku biloba bya panshi ne kupuja mu mapunge andi umpuya wa būmi, ne muntu wāikala ke muya mūmi.” Būmi bwa Adama bwādi bukwatakanibwe na kwesa. Pātudile Leza umpuya wa būmi munda mwa Adama, kyādi kilomba bivule, kekyādipo kimanine enka pa kupuja luvula mu mayumba a muntu bitupu mhm. Bible wisambilanga pa “bukomo bwa būmi” bupa bipangwa byūmi byonso bukomo bwa kujina.​—⁠Ngalwilo 7:⁠22, NW.

⁵ Lelo “bukomo bwa būmi” i kika? I bukomo bupāna būmi, bupa ngitu muswelo wa kujina bwātudile Leza mu umbidi wa Adama powākidi wakubulwa būmi. Buno bukomo bwādi bukwatakanibwe na kwesakana kitatyi ne kitatyi. Shi kepano, “mushipiditu” wisambilwepo mu Mitōto 146:4 (NW) uno lelo i kika? Uno vese wisambilanga pa muntu ufwa, amba: “Mushipiditu wandi ulupukanga, wajokela ku biloba; enka mu dine difuku’dya milangwe yandi yatukidila.” Kitatyi kingidija basoneki ba Bible kishima “mushipiditu” mu buno buluji, kebesambilangapo pa kipindi kyapabula kishīle na muya kyendelela na būmi pa kupwa kwa lufu lwa ngitu.

⁶ “Mushipiditu” ulupuka mudi bantu pa lufu i bukomo bwa būmi bwālupukile kudi Umpangi wetu. (Mitōto 36:9; Bilongwa 17:28) Buno bukomo bwa būmi kebudipo na kayukeno nansha kamo ka kipangwa kyobupa bukomo bwa kujina, pamo’nka na mudilo wa lekitrike keuvwalangapo kimfwa kya kintu kyoupa bukomo. Kitatyi kifwanga muntu, mushipiditu (bukomo bwa būmi) bwikalanga bukala kujinya bipindi bya mungitu, pamo’nka na mubudilanga kitōkeji mu njibo shi ababule mudilo. Shi bukomo bwa būmi bubaimana, ngitu yaleka kujina, muntu​—⁠muya​—⁠wafwa.​—⁠Mitōto 104:⁠29; Musapudi 12:​1, 7.

‘UKAJOKELA KU BILOBA’

⁷ Yehova wāshintulwile patōka buluji bwa lufu lwa kipyamambo Adama. Leza wānene’mba: “Ukamwena bidibwa byobe ku byanga bya ku mpala yobe, poso’nka ne byojoka ku biloba; mwanda e mo walupwilwe, ke-wi-muntu wi biloba, kabidi i kubiloba konka kokajokela.” (Ngalwilo 3:19) Adama wādi wa kukajokela kwepi? Ku nshi, ku biloba byāpangilwe nabyo. Pa kufwa Adama wādi wa kwikala kutupu’ye!

⁸ Pa kino, lufu lwa bantu kelwishidilepo na lwa banyema. Nayo i myuya, kadi bajinyibwanga na mushipiditu umo onka, nansha bukomo bwa būmi. (Ngalwilo 1:24) Solomoni muntu watunangu witusapwila mu Musapudi 3:​19, 20 amba: “Monka mufwila umo, e monka mufwila mukwabo nandi; eyo, bonsololo badi ne [mushipiditu, NW] umo ino kadi muntu nandi kadipo ne mwamutabukile nyema [ku lufu] . . . Bonsololo i baluvumbi, kabidi bonso bālamuka ke luvumbi monka.” Muntu wādi mutabuke banyema, mwanda wāpangilwe mu kimfwa kya Leza, na bukomo bwa kulombola ngikadilo ya Yehova. (Ngalwilo 1:​26, 27) Inoko, pa kufwa bantu ne banyema bajokelanga ku biloba.

⁹ Kadi Solomoni wāshintulwile lufu i kika, amba: “Bōmi bayukile’mba bakafwa; nanshi bafwe kebayukilepo nansha kimo kine.” Eyo, bafu kebayukilepo kintu nansha kimo. Pa kino Solomoni unena’mba: “Byonsololo bitana dikasa dyobe kulonga longa’byo ne bukomo bobe, shi bika shi bika; ino kekudipo mingilo nansha kusambakanya bintu pamo miswelo ne miswelo, nansha kuyukidija, nansha ñeni mu kibundu koenda’kwa.” (Musapudi 9:​5, 10) Bafu bendanga kwepi? Bendanga mu kibundu (Sheʼohlʹ mu Kihebelu) kijikwanga’mo bantu bonso. Bakena betu bafwile kebayukilepo kintu nansha kimo. Kebasusukangapo, kadi kebakokejapo kwikala na lupusa nansha lumo pa būmi bwetu.

¹⁰ Batwe ne bakena betu, lelo tufwaninwe kwikala na būmi umbula bwa myaka mityetye kete kupwa tufwe lonso? Mhm, Bible unena’mba ke amopo. Pātombokele Adama, Yehova Leza wākwete mpango kiponka na ponka ya kupwija byamalwa byālupwilwe na bubi bwa muntu. Lufu kelwādipo mu mpango ya Leza itala pa muzo wa muntu. (Ezekyele 33:11; 2 Petelo 3:⁠9) Shi kepano, lufu ke mfulopo yetu nansha ya bakena betu mhm.

‘ULELE MU TULO’

¹¹ Yehova udi na mpango ya kwitunyongolola mu lufu lwa Adama batwe ne bakena betu bafwile. Omwanda Kinenwa kya Leza kisambilanga pa bafu pamo bwa balele mu tulo. Kimfwa, pobamusapwidile’mba mulunda nandi Lazalasa wafu, Yesu Kristu wāsapwidile Bandi bana-babwanga’mba: “Mukwetu Lazalasa walala mu tulo, ino ami ke ñenda konka nkamulangule.” Bandi bana-babwanga byokebekivwanijepo senene, Yesu wēbasapwila patōka’mba: “Lazalasa wafu.” (Yoano 11:​11, 14) Penepo Yesu wāenda ku kibundi kya Betani, kwādi kudidila ba Mata ne Madia lufu lwa mwanabo Lazalasa. Yesu pākusapwila Mata amba ‘Mwanenu usa kusanguka,’ Mata wālombwele lwitabijo lwandi mu mpango ya Leza ya kukafundula masusu a lufu pa muzo wa muntu. Wānena’mba: “Ngyūkile’mba, ukasangukanga ponka pa kusanguka pa difuku dya mfulo.”​—⁠Yoano 11:​23, 24.

¹² Mata kālombwelepo mulangwe nansha umo utala pa muya keufu wendelela na būmi mu kifuko kikwabo kunyuma kwa lufu. Kādipo ukulupile’mba Lazalasa wādi kala kemwende kukashikata mu kikalo kya mishipiditu. Mata wādi na lwitabijo mu lukulupilo lutulumukwa lwa lusangukilo lwa bafu. Kādipo ukulupile’mba muya keufu wālupukile mu umbidi wa Lazalasa, ino wādi ukulupile’mba mwanabo pano kekutupu’ye. Lawa ya būmi bwa mwanabo, lwādi lusangukilo kete.

¹³ Yesu Kristu ye aye wāpelwe bukomo na Yehova Leza mwanda wa kunyongolola muzo wa muntu. (Hosea 13:14) Omwanda pa kulondolola Mata, Yesu wānene’mba: “Ami ndi lusangukilo ne būmi. Yewa ulombola lwitabijo mudi ami, nansha shi wafu, ukāya ku būmi.” (Yoano 11:​25, NW) Yesu wālombwele lupusa lwa bukomo bwāmupele Leza pāendele ku kibundu kya Lazalasa ne kumwalwija ku būmi, muntu wādi mufwe kepapite ne mafuku aná. (Yoano 11:​38-44) Fwatakanya nsangaji yāivwene bantu bāmwene luno lusangukilo nansha mikwabo yālongelwe na Yesu Kristu!​—⁠Mako 5:​35-42; Luka 7:​12-16.

¹⁴ Tukija bidi mutyima, kupwa languluka pa kino: Shi muya wādi wendelela nyeke na būmi pakubulwa kufwa, longa i kutupu muntu nansha umo ukasakilwa kusangulwa. Nabubine, kyādi kya kwikala kya nshikanyi bininge kusangula muntu pamo bwa Lazalasa, na kumwalwija pano panshi ku būmi bwakubulwa kubwaninina, shi wādi kala kemupwe kutambula mpalo milumbuluke uno muswelo ya kwenda mūlu. Bine, Bible kengidijangapo nansha dimo kishima “muya keufu.” Ino, Bisonekwa binenanga’mba muya wa bu muntu ulonga bubi, bine ufwanga. (Ezekyele 18:​4, 20) Shi kepano, Bible utelanga lusangukilo bu lawa ikapwija lufu.

“BONSO BADI MU BIBUNDU BIKAVULUKWA”

¹⁵ Kishima kyādi kingidija bana-babwanga ba Yesu bu “lusangukilo” kishintulula pabute-pabute “kulanguka” nansha “kwimana bwimwa.” I kulanguka mu ngikadilo ya kubulwa būmi, mu lufu​—⁠pamo’nka na bwa kwimana bwimwa mu kibundu mwendanga bonso. Kusangula muntu i mwanda upēla bininge kudi Yehova Leza. Mwanda waka? Mwanda Yehova ye aye Mushiludi wa būmi. Dyalelo bantu bakokeja kukwata mawi ne mapala a bana-balume ne bana-bakaji pa ma bande a ma kasete-video ne kwialombola monka nansha shi bano bantu kebafwe kala. Nanshi Umpangi wetu mwine bukomo bonso ukokeja kukwata tubintu tonso kamo ne kamo tutala pa muntu yense ne kumusangula enka mwādi wikadile, na kumupa umbidi wandi mupya.

¹⁶ Yesu Kristu wānene’mba: “Kemukatulumukai kine kinoki, ke-dintu dyuba dikayako’dya bonso badi mu bibundu bikavulukwa bakevwananga diwi dyandi [dya Yesu] ne kukatambamo, boba bālongele bintu biyampe ku lusangukilo lwa būmi, boba bādi balonga bintu bibi-bibi ku lusangukilo lwa kidye.” (Yoano 5:​28, 29, NW) Bonso balaminwe na Yehova mu ñeni yandi bakasangulwanga ne kukafundijibwa mu mashinda andi. Boba beendeja kukwatañana na buyuki bwa Leza, kobadi lukekalanga lusangukilo lwa būmi. Inoko, lukekalanga lusangukilo lwa kidye kya kuponejibwa ku boba bapela bufundiji bwa Leza ne buludiki bwandi.

¹⁷ Boba bādi balonda boloke bu bengidi ba Yehova bakasangulwanga. Bine lukulupilo lwa lusangukilo lwakankamikile bavule bōminine kufikija’nka ne ku lufu, nansha ke mu matompo makomokomo. Bādi bayukile’mba Leza ukebalwijanga ku būmi. (Mateo 10:28) Ino kudi bantu bavule bāfwile pakubulwa kumona muswelo wa kulombola shi bādi bakokeja kulamata ku misoñanya ya Leza ya boloke. Nabo bakasangulwanga. Mutumibwa Polo wādi ukulupile mu mpango ya Yehova na mutyima onso, wānene’mba: “Nkulupile kudi Leza na’mba; kusanguka kwa bafu kudiko, kwa boloke, ne bampikwa koloka kumo.”​—⁠Bilongwa 24:15.

¹⁸ Mutumibwa Yoano wātambwile kimonwa kitulumukwa kya bantu bāsangwilwe bemene kumeso a lupona lwa Leza. Wāsonekele’mba: “Kalunga ka mema kalubula bafu badi monka; ne lufu ne Kalunganyembo [Hades] nabo balubula bafu badi monka, ino batyibilwa mambo bantu bonso monka mwendele mingilo yabo, wa yandi, wa yandi. Ebiya lufu ne Kalunganyembo baelelwe mu dijiba dya mudilo. Luno namino lo lufu lwa bidye, ke dijiba dya mudilo kadi.” (Kusokwelwa 20:​12-14) Languluka pa kino! Bafu bonso balaminwe na Leza mu ñeni, bakalupukanga mu Kalunganyembo (mu Kingidiki haiʹdes), nansha Sheole, kibundu kyendanga’mo bantu bonso. (Mitōto 16:10; Bilongwa 2:31) Bakapebwanga kyaba kya kulombola na bilongwa byabo shi bādi bakokeja kwingidila Leza. Kupwa “lufu ne Kalunganyembo” bikakunkulumwinwa mu “dijiba dya mudilo,” kyelekejo kya lufu lwa lonso, pamo’nka na kishima “Ngehena.” (Luka 12:⁠5) Kibundu kya bantu bonso kikakombwa ne kutukila lonso kitatyi kikafula lusangukilo. Kikankamikanga bininge pa kuyuka kupityila mu Bible’mba Leza kasusulangapo muntu nansha umo!​—⁠Yelemia 7:​30, 31.

LUSANGUKILO LWA KWEPI?

¹⁹ Kudi kibalwa kityetye kete kya bantu bakasangwilwa ku būmi bwa mūlu. Bakekalanga balopwe ne babitobo pamo na Yesu, bakengidilanga nandi pamo mwanda wa kukatalula tusuwa tonso tutamba ku lufu lwāpyene bantu ku muntu umbajinji, Adama. (Loma 5:12; Kusokwelwa 5:​9, 10) I bantu banga bakaselelwa na Leza mūlu mwanda wa kukabikala na Kristu? Kukwatañana na Bible i bantu 144 000 kete. (Kusokwelwa 7:4; 14:⁠1) Leza ukebapanga abo bonso umbidi wa kumushipiditu bakamone muswelo wa kukekala momwa mūlu.​—⁠1 Kodinda 15:​35, 38, 42-45; 1 Petelo 3:⁠18.

²⁰ Kibalwa kikatampe kya bantu bāfwile, bakasangwilwanga mu paladisa pano pantanda. (Mitōto 37:​11, 29; Mateo 6:10) Shi kudi bakasangwilwa mūlu, i pamwanda wa kukafikidija senene mpango ya Leza itala ino ntanda. Yesu Kristu ne ba 144 000 bakenda mūlu, bakajokejejanga bantu bityebitye ku bubwaninine bwājimije bambutwile betu babajinji. I kwelamo ne boba bakasangulwa, ye mwēkilombwedile Yesu pāsapwidile muntu obādi batundikilwe nandi pamo’mba: “Ukekalanga nami mu Paladisa.”​—⁠Luka 23:​42, 43.

²¹ Mu Paladisa pano pantanda, lufu luleta byamalwa bikatampe dyalelo, lukafundulwanga. (Loma 8:​19-21) Mupolofeto Isaya wānene’mba Yehova Leza ‘ukamininina lufu nyeke ne nyeke.’ (Isaya 25:⁠8) Mutumibwa Yoano wāpelwe kimonwa kya mukanyongolwelwa bantu bakikokeji mu masusu ne mu lufu. Eyo, “Leza mwine ukekala nabo, ke Leza wabo kadi. Kadi Leza ukapampula impolo yonso mu meso abo; ne lufu nalo kelukekalakopo dikwabo kadi, mhm, nansha kuyoyokota miyoa, nansha kudila kwine, nansha misongo mine mpika. Bintu bibajinji bibatukidila.”​—⁠Kusokwelwa 21:​1-4.

²² Bufundiji bwa mu Bible bwa patōkelela bufundulanga milangwe yonso yakubulwa kwendelamo itala pa kifikilanga boba bafwa. Bisonekwa bilombolanga patōka’mba ‘lufu i walwana wamfulo’ ukonakanibwa. (1 Kodinda 15:26) Bine, buyuki butala pa lukulupilo lwa lusangukilo lwitupanga bukankamane bukatampe ne kusengwa pa mutyima! Ne tudi na nsangaji mikatampe mpata pa kuyuka’mba bakena betu bafwile boba balaminwe na Leza mu ñeni yandi, bakalangulwanga mu tulo twa lufu ne kukasepelela mu bintu bilumbuluke byakatudilako boba bamusenswe! (Mitōto 145:16) Ano madyese akafikidijibwanga na Bulopwe bwa Leza. Ino lelo bukashilulanga kubikala kitatyi’ka? Twikibandaulei.

[Bipangujo]

1. Bantu beīvwananga muswelo’ka kitatyi kifwa muntu obasenswe?

2. Lufu i lulupule bipangujo’ka binyengakanya ñeni?

3. Ba Socrates ne Platon bādi na milangwe’ka itala pa bafu, ne lelo kino i kiteneke bantu muswelo’ka?

4. (a) Ngalwilo witulombolanga kika kitala pa muya? (b) I kika kyātudile Leza mudi Adama mwanda wa ekale ke mūmi?

5, 6. (a) “Bukomo bwa būmi” i kika? (b) I kika kilongekanga shi “mushipiditu” utelelwe mu Mitōto 146:4 ubaleka kujinya umbidi?

7. I kika kyādi kya kufikila Adama shi aleke kukokela kudi Leza?

8. Yonso byoidi myuya, mwanda’ka bantu kebatabukilepo banyema?

9. Bafu badi mu ngikadilo’ka, ne bendanga kwepi?

10. Mwanda’ka tukokeja kunena’mba lufu ke mfulopo?

11. Yesu wāshintulwile muswelo’ka ngikadilo yādimo mulunda nandi Lazalasa wādi mufwe?

12. Mata, nansha byādi udila, wādi na lukulupilo’ka lutala pa bafu?

13. Yesu udi na bukomo’ka bwāmupele Leza, ne wēbulombwele muswelo’ka?

14. Mwanda’ka lusangukilo ne mulangwe wa muya keufu kebikwatañenepo?

15. (a) Kishima “lusangukilo” kishintulula kika? (b) Mwanda’ka kukasangulwa kwa bantu ke mwandapo mukatampe kudi Yehova Leza?

16. (a) Yesu wāletele mulao’ka utala pa bonso badi mu bibundu bikavulukwa? (b) Lusangukilo lwa muntu ne muntu lukemaninanga pa kika?

17. I bāni bakasangulwa?

18. (a) Mutumibwa Yoano wātambwile kimonwa’ka kya lusangukilo? (b) I bika bikonakanibwa mu “dijiba dya mudilo,” le dino “dijiba” i kyelekejo kya kika?

19. Mwanda’ka bantu bamo-bamo bakasangwilwanga mūlu, ne Leza ukebapanga umbidi wa muswelo’ka?

20. I kika kikafikila bantu bakikokeji, kwelamo ne boba bakasangulwa?

21. Kukwatañana na mupolofeto Isaya ne mutumibwa Yoano, i kika kikafikila lufu?

22. I muswelo’ka wakuteneka buyuki butala pa lusangukilo?

[Kapango pa paje 85]

Kukasangulwanga bantu bavule pamo’nka na mwāityilwe Lazalasa mu kibundu na Yesu

[Kapango pa paje 86]

Kukekalanga nsangaji ‘pakamina Leza lufu’

TOMPA BUYUKI BOBE

Mushipiditu udi mu muntu i kika?

Bafu badi mu ngikadilo’ka?

I bāni bakasangulwa?