“Kesambilepo Nabo Kwampikwa Kwela Lukindi”

“Yesu wadi wisamba byonso’bya na bibumbo’nka mu nkindi. Kesambilepo nabo kwampikwa kwela lukindi.”—MATEO 13:34, MB.

1, 2. (a) Mwanda waka bantu kebelwangapo bukidi byelekejo bifike’po? (b) I byelekejo bya muswelo’ka byāingidije Yesu, ne i bipangujo’ka bipangulwa pa mwanda utala byelekejo byandi? (Tala kunshi kwa dyani.)

LELO uvulukile lukindi nansha kyelekejo kyowāivwene ku dishikulu dya bantu bonso myaka mivule kunyuma? Bine bantu kebelwangapo bukidi byelekejo bifike’po. Mulembi umo wānene amba byelekejo “byalamunanga matwi ke meso, kadi bitwalanga bemvwaniki bitupu ku kulanga na bifwatulo mu mitwe yabo.” Nanshi byelekejo bipēlejanga kukwata milangwe, mwanda divule tulañanga biyampe shi tumona bifwatulo mu ñeni. Kadi byelekejo bikadijanga bishima ke bintu byūmi, penepo bifundwa byashala bilamate mu ñeni yetu.

² Kekudipo mufundiji nansha umo sendwe wabinebine mu kuleta byelekejo utabukile Yesu Kidishitu. Nkindi mivule ya Yesu ivulukwanga lubilo lonka nansha byoyāelelwe pano kepadi kubwipi kwa tununu tubidi twa myaka.a Mwanda waka Yesu wādi unyemena mpata ku ano manwa a pa bula a kufundija? Ne i bika byālengeje byelekejo byandi bikale bifike’po?

Kyāfundijije Yesu na Byelekejo

3. (a) Kukwatañana na Mateo 13:34, 35, i buluji’ka bumo bwāfundijije Yesu na byelekejo? (b) I bika bilombola amba Yehova uyukile mvubu ya ano manwa a kufundija?

³ Bible uleta buluji bubidi bukatampe bwāfundijije Yesu na byelekejo nansha na nkindi. Dibajinji, kuleta byelekejo kwāfikidije bupolofeto. Mutumibwa Mateo wāsonekele amba: “Yesu wadi wisamba byonso’bya na bibumbo’nka mu nkindi. Kesambilepo nabo kwampikwa kwela lukindi. Wadi ulonga nabya’mba kino kinenwa kya mu[polofeto] kifikidile kya’mba: ‘Nkesamba nabo mu nkindi.’” (Mateo 13:34, 35, MB) ‘Mupolofeto’ utelelwe na Mateo pano i yewa wābundile Mitōto 78:2. Uno mulembi wa mitōto wāsonekele ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza tutwa na tutwa twa myaka kumeso kwa ne Yesu kubutulwa. Mwene i kya kutendelwa pa kuyuka amba Yehova wālaije tutwa twa myaka kumeso amba wandi Mwana ukafundija na byelekejo? Nanshi bine Yehova uyukile mvubu ya ano manwa a kufundija!

4. I muswelo’ka wāshintulwile Yesu kine kyaādi welela nkindi nansha kuleta byelekejo?

⁴ Dya bubidi, Yesu aye mwine wāshintulwile amba wādi uleta byelekejo mwanda wa kupalula boba ba mityima ipela kwivwana. Pa kupwa kusekunwina “bibumbo ne bibumbo bya bantu” lukindi lwa mukushi, bandi bana-babwanga bāmwipangwile amba: “Lelo i bika byo wibēlela nkindi?” Yesu wēbalondolola’mba: “Ke-kintu kibemupebwa muyūke byobya byakukutwa kitumba bya mu bulopwe bwa mūlu, ino kudi abo kekibapelwepo. Po pa mwanda ne mwanda o nebēlela’byo mu nkindi, ke-bantu kumona kebamone, ne kuteleka kebateleka, ne kwivwana kwine mpika. Kadi ponka padi abo po ponka pafikile ne kyokya kyābangile aye Isaya amba: Kwa kwivwanako bakēvwana, ino kebakēvwanijapo nansha patyetye, ehe. Kumona kadi bakamona ne kumweneneja mpika. Ke-muntu mutyima wa bano bantu utekamine mu mani.”—Mateo 13:2, 10, 11, 13-15; Isaya 6:9, 10.

5. Byelekejo bya Yesu byādi bisansanya namani bemvwaniki betyepeje mu boba ba mitatulo?

⁵ I kika kinenenwa amba byelekejo bya Yesu byādi bisansanya bantu? Mwanda dimodimo bemvwaniki bādi banenwe kukonkotola binenwa byandi pa kusaka kwivwanija buluji bwabyo bwinebwine. Ino bantu betyepeje bādi na mutyima wa kwipangula mwa kuyukila’ko myanda mikwabo. (Mateo 13:36; Mako 4:34) Nanshi byelekejo bya Yesu byādi bisokwela bubinebine ku boba bādi na mityima ikwetwe nzala ya bubinebine, ino bifya’bo ku boba ba mityima ya kwitatula. Bine, Yesu wādi mufundiji mukatampe kashā! Tubandaulei pano bintu bimo byālengeje byelekejo byandi bikale bifike’po.

Kusañuna Myanda Pala Pala ya Kwingidija

6-8. (a) I dyese’ka kedyādipo na bemvwaniki ba Yesu ba mu myaka katwa kabajinji? (b) I bifwa’ka bilombola amba Yesu wādi uyukile kusañuna myanda pala pala ya kwingidija?

⁶ Lelo kashā kodi mwiipangule mwādi mwitelekela boba bana-babwanga ba mu myaka katwa kabajinji bādi bateja Yesu paādi ufundija? Eyo, bādi shabo na madyese makatampe a kwivwana diwi dya Yesu, ino kebādipo na dyese dya kunyemena ku nsekununi milembe ya kwibavuluja bintu byaādi unena. O mwanda kyādi kibalomba’nka kulama binenwa bya Yesu mu ñeni ne mu mityima yabo. Ino Yesu wādi wibapēleleja’ko kiselwa kya kuvuluka byaādi ufundija, mwanda wādi wingidija byelekejo byandi na bwino. Namani?

⁷ Yesu wādi uyukile kusañuna myanda pala pala ya kwingidija. Ponso paādi umona amba kutweja kamwanda kampanda mu nsekununi kudi na mvubu nansha amba kukakoma milangwe biyampe, wādi uta mutyima mpata ku kwikatweja’mo. O mwanda wātelele buvule bwine bwa mikōko yāshile mukumbi kakakimbe owa wājimine, buvule bwa nsaa yāingile bengidi mu budimi bwa mañanza, ne buvule bwa talenta yāshidilwe muntu ne muntu.—Mateo 18:12-14; 20:1-16; 25:14-30.

⁸ Ku mutamba mukwabo, Yesu kādipo utela myanda yampikwa mvubu, ibwanya kwitujimija tutunye kwivwana buluji bwine bwa byelekejo. Kifwa mu lukindi lwa umpika wampikwa lusa, kāshintulwile’mopo kine kyāfikije umpika’wa ku kwikala na mapu a ndenadi 60 000 000. Kyaādi usaka i kukoma mvubu ya kufwila bakwetu lusa. Kyādi kikimbwa ke kuyukapo mwāfikile umpika’wa ku kwikala na mapu, ino i muswelo waālekelwe’o, ne mwaāsuswidile umpika nandi wādi umwapwile lupeto lutyetye lonka. (Mateo 18:23-35) Ne mu kyelekejo kya mwana wa kisupa namo monka na monka, Yesu kāshintulwilepo kine kyālengeje mwana nkasampe alombe ponka na ponka bupyani bwandi ne kine kyaāsupakeninye’bo. Inoko Yesu wāsasabwile kamo ne kamo mwāivwanine shandi lusa ne mwaātundaidile mwana kitatyi kyāikele kwalamuka pa mutyima ne kujoka wājokela ku njibo. Ino myanda pala pala ya mwāmutundaidile shandi yādi na mvubu ku mwanda mwine wādi usaka kunena Yesu, wa amba Yehova ulekelanga “byamwiko’tu.”—Isaya 55:7; Luka 15:11-32.

9, 10. (a) Yesu wādi wimanina pa bika kitatyi kyaādi usekununa myanda ya bantu ba mu byelekejo byandi? (b) Yesu wākweshe namani bemvwaniki bandi ne bakwabo bapēlelwe kuvuluka byelekejo byandi?

⁹ Kadi Yesu wādi na bwino bwa mwa kusekunwina myanda ya bantu baādi utela mu nkindi yandi. Kādipo wikwata’ko na kulombola kantu kamo ne kamo katala pa mumwekelo wabo, ino aye wādi divule wimanina pa byobālongele ne pa mulondolwelo wabo ku myanda yaādi usekununa. O mwanda Yesu kēkwete’kopo na kushintulula mumwekelo wa mwine Samadia, ino wēsambīle pa kintu kya kamweno mpata—muswelo waākweshe na lusa yewa Muyuda mutapwe wādi ulēle kwishinda. Namino, Yesu wātelele myanda pala pala yādi isakibwa pa kufundija amba kuswa mukwetu i ne kuswa bantu ba musaka nansha muzo ungi.—Luka 10:29, 33-37.

¹⁰ Kuyuka kwingidija myanda pala pala ko kwālengeje byelekejo bya Yesu bikale bīpi, abyo’ko byampikwa kukutakana. Wākwasha bemvwaniki bandi ba mu myaka katwa kabajinji—ne bakwabo kebabadika bādi ba kutanga mwenda myaka Maevanjile a ku bukomo bwa mushipiditu—bapēlelwe kuvuluka’byo ne kulama ñeni yādi iboilwa’ko.

Biselwe mu Būmi bwa Bukile Bukya

11. Leta bifwa bilombola amba nkindi ya Yesu yādi imanine pa bintu byaādi bine wimwena paādi utama mu Ngadilea.

¹¹ Yesu wādi sendwe mukata mu kwingidija byelekejo bisekununa myanda ya mu būmi bwa bantu. Nkindi yandi mivule ilombola bintu byaādi bine wimwena na meso paādi utama mu Ngadilea. Langa’po bidi kitatyi kityetye būmi bwandi bwa pa bwanuke. I misunsa inga yaāmwene inandi uteka mikate ya kiyujo na kuyata kamukama katatuke ka mukate walēle kimbala ne kwikengidija bu kiyujo kya kutatula nakyo mukama mukwabo? (Mateo 13:33) Le i misunsa inga yaādi utala babiluwe bata makonde pa lui lwa mema atōka, ao’ko amweka bwa afituluka, a Dijiba dya Ngadilea? (Mateo 13:47) I misunsa inga yaādi umona bana bakaya mu manza? (Mateo 11:16) Yesu kādipo ubudilwe kujingulula bintu bikwabo biyukilwe na bonso byaādi utweja mu byelekejo byandi—kifwa nkunwa ikunwa, masobo a butundaile asangaja, miseke ya mu madimi yela na dyuba.—Mateo 13:3-8; 25:1-12; Mako 4:26-29.

12, 13. Le lukindi lwa Yesu lwa ñano ne biyombo bibi lulombola namani amba wādi uyukile biyampe ngikadilo ya kwabo?

¹² Nanshi ke kya kutulumukapo pa kumona myanda ne ngikadilo ya mu būmi bwa bukile bukya itanwa mu byelekejo bivule byāletele Yesu. O mwanda pa kusaka kwivwanija bwino bwandi bwa kwingidija ano manwa a kufundija, i biyampe kubandaula buluji bwādi buleta binenwa byandi ku bemvwaniki bandi Bayuda. Tuyate’tu bidi bifwa bibidi kete.

¹³ Dibajinji Yesu, mu lukindi lwa ñano ne biyombo bibi, wēsambīle pa muntu wākunine ñano miyampe mu budimi bwandi, ino “walwana” nandi wātwela mu budimi wākuna’mo biyombo bityani. Mwanda waka Yesu wātongele kino kilongwa kya nshikani uno muswelo? Eyo, yuka bidi amba wāsekunwine kino kyelekejo kubwipi na Dijiba dya Ngadilea, kadi mobimwekela mwingilo mukatampe wādi wingila bene Ngadilea i kudima. Lelo kudipo kilongwa kikwabo kibi kikwatyija kidimye nsungu mpata kipityile kino kya walwana wiya mu bufyafya kukuna mu budimi bwandi biyombo bibi? Bijila bya ntanda bya mu mine myaka’ya bilombola amba bilongwa bya lonji lwa uno muswelo byādi bilongeka. Mwene kibamweka patōka amba Yesu wāingidije mwanda wādi ukokeja kwivwanwa biyampe na bemvwaniki bandi?—Mateo 13:1, 2, 24-30.

14. Mu lukindi lwa mwine Samadia muyampe, i kika kinenenwa amba kutela kwātelele Yesu dishinda ditamba “ku Yediko, [shi] ufunduka ku Yelusalema” kwādi na katelelo?

¹⁴ Dya bubidi, vuluka lukindi lwa mwine Samadia muyampe. Yesu wāshilwile na kunena’mba: “Muntu umo wadi utūkila ku Yediko, ufunduka ku Yelusalema, ebiya waponene mu bakabwalāla, bamuvula bivwalwa, ne kumukupila ponka, ebiya bafunduka bamushia mupungile.” (Luka 10:30) Kutela kwātelele Yesu dishinda dyenda “ku Yediko, [shi] ufunduka ku Yelusalema” pa kushilula wandi mwanda kudi na katelelo. Mwanda kitatyi kyaādi wela luno lukindi, aye mwine wādi mu Yudea, kubwipi na Yelusalema; ko kunena amba bemvwaniki bandi kebādipo babudilwe kuyuka dishinda dyaādi utela. Dino dishinda dyādi dya byaka byonkabyonka, nakampata shi muntu wenda kasuku. Kyādi kyāla kya binkulunkulu ne bitonto mulwi byādi bishila batubwalāla mikula mivule ya kufyama’mo.

15. Mwanda waka kekudipo wādi ubwanya kubingija buñumauma bwa ba kitobo ne mwine Levi ba mu lukindi lwa mwine Samadia muyampe?

¹⁵ Kudi kadi kintu kikwabo kifwaninwe kuyuka kitala pa kutela kwātelele Yesu dishinda ‘ditūkila ku Yediko shi ufunduka ku Yelusalema.’ Mungya lukindi, kitobo, kupwa ke mwine Levi nabo bādi benda mu dine dishinda’dya—nansha byokebāimenepo kukwasha mutapwa’wa. (Luka 10:31, 32) Babitobo bādi bengila mu tempelo mu Yelusalema, bene Levi nabo bebākwasha’ko. Babitobo ne bene Levi bavule bādi bashikata mu Yediko mu mafuku okebādipo bengila mu tempelo, mwanda Yediko wādi ku kilometele 23 kete na Yelusalema. O mwanda kebādipo babulwa kupita mu dino dishinda. Kadi yuka amba kitobo ne mwine Levi, umo ne umo wādi “ufunduka ku Yelusalema,” ko kunena amba bonso bādi batamba ku tempelo.b Nanshi kekudipo wādi ubwanya kubingija bano bantu pangala pa mutyima wabo mūmu na kunena’mba: ‘Bāshile mutapwa’wa mwanda wādi umweka bu mufwe, ke-pantu kutenga umbidi mufwe kwādi kwa kwibasubija kitatyi kampanda ne kwibalekeja kukengila ku tempelo.’ (Levi 21:1; Umbadilo 19:11, 16) Mwene ubamone’tu amba kyelekejo kya Yesu kilombola myanda yādi iyukilwe biyampe na bemvwaniki bandi?

Biselwe mu Bupangi

16. Mwanda waka ketutulumukapo pa kuyuka amba Yesu wādi ujingulwile biyampe bupangi?

¹⁶ Byelekejo ne nkindi mivule ya Yesu bilombola amba wādi uyukile mityi, banyema, ne ngikadilo ya kūlu. (Mateo 6:26, 28-30; 16:2, 3) Lelo i kwepi kwaāselele buno buyuki? Na bubine wādi na kyaba kivule kya kubandila bupangi bwa Yehova kitatyi kyaādi utama mu Ngadilea. Kutabukidila, Yesu i “umbedi wa byonso byakupangibwa,” kadi Yehova wāmwingidije bu “sendwe mwine mukata” pa kupanga bintu byonsololo. (Kolose 1:15, 16; Nkindi 8:30, 31) O mwanda ketutulumukapo pa kuyuka amba Yesu wādi ujingulwile biyampe bupangi. Tutalei muswelo waāingidije na bwino bonso buno buyuki mu bufundiji bwandi.

17, 18. (a) Binenwa bya Yesu bitanwa mu Yoano shapita 10 bilombola namani amba wādi upotolwele biyampe mwikadile mikōko? (b) Lelo banangi bakanañanga mu matanda atelelwe mu Bible i banene bika pa kipwano kipwene bakumbi na mikōko yabo?

¹⁷ Mu byelekejo bya Yesu bitenga ku mutyima mubadilwa ne kyokya kisonekelwe mu Yoano shapita wa 10, mwadingakenye kipwano kyandi kya mpwaninine na balondi bandi na kipwano kya mukumbi na mikōko yandi. Binenwa bya Yesu bilombola amba wādi upotolwele biyampe mwikadile mikōko mimunwe. Wālombola amba mikōko keikolengapo kukumbwa, ne amba ilondanga na kikōkeji mukumbi wayo. (Yoano 10:2-4) Kipwano kya pa bula kipwananga ba mukumbi na mikōko kimonwanga na banangi bakanañanga mu matanda atelelwe mu Bible. Mukelenge Tristram, mufundi wa bintu bya kipangila wa mu myaka katwa ka 19, unena’mba: “Namwene dyuba dimo mukumbi ukaya na luombe lwandi. Wadi wienga kunyema; penepo mikōko nayo yamulonda lubilo ne kumwela umbukata. . . . Ku mfulo luombe lonso lwapunga kifunda, kelukile masumba aye umbukata.”

¹⁸ Mwanda waka mikōko ilondanga mukumbi wayo? ‘Mwanda iyukile kala diwi dyandi,’ mo mwānenene Yesu. (Yoano 10:4) Le bine mikōko iyukanga diwi dya mukumbi wayo? George Smith wemwenine aye mwine myanda, kupwa wasoneka mu dibuku dyandi (The Historical Geography of the Holy Land) amba: “Kyaba kimo twadi tukōkolokwa pa midi kubwipi na mushimwa umo wa mu Yudea, penepa kwaiya bakumbi shi basatu shi baná, umo ne umo na lwandi luombe. Ñombe yonso yēsoba pamo, penepa ketwiipangula bisa kulonga mukumbi ne mukumbi pa kuyuka luombe lwandi. Ino ñombe’ya ipwile’tu kutoma mema ne kukaya, bakumbi bashilula kwenda wa dyandi wa dyandi mu musanza, umo ne umo wita mwayukile; ponka’po mikōko ya umo ne umo yavulumuka pa kibumbo keilonda mukumbi wayo, yaenda biyampe shē mu ndudi monka moyaidile.” Bine Yesu kādipo na muswelo mukwabo mulumbuluke waādi ukokeja kwelekeja mwanda wandi upityile uno. Shi twitabije ne kukōkela bufundiji bwandi, ne shi tulonda bwendeji bwandi, nabya ketukabulwepo kulelwa bya buswe munshi bwa buledi bwa “mukumbi muyampe.”—Yoano 10:11.

Biselwe mu Myanda Iyukilwe na Bemvwaniki Bandi

19. Yesu wāingidije biyampe namani kinkumbulu kyālongekele mu kibundi pa kupela mulangwe wa bubela?

¹⁹ Byelekejo bifike’po bikokeja kuselwa mu myanda mimweke nansha mu bifwa kampanda biboilwa’ko ñeni. Kitatyi kimo, Yesu wātelele kinkumbulu kyātambile mu kulongeka pa kusaka kupela mulangwe wa amba byamalwa biponenanga enka boba bafwaninwe’byo. Wānene amba: “Boba badikumi ne mwanda baponenwe ne kyamba kya Sailoma ino kufwa bafwa, lelo bānwe munenanga namani’mba abo badīle māpu makatampe mene a kukila bantu bonso bakwikala mu Yelusalema a?” (Luka 13:4) Yesu wātyumwine biyampe milangwe ya boba banena amba muntu ne muntu i mutungilwe kitungo. Yoya myuya 18 keyāfwilepo pa mwanda wa bubi kampanda bwālengeje Leza ebafityilwe pa mutyima. Ino lufu lwabo lwādi lwa kubozokelwa na kitatyi ne myanda yampikwa kulaya. (Musapudi 9:11) Bine, Yesu wāpelele lufundijo lwa bubela na kutela kinkumbulu kiyukilwe na bemvwaniki bandi bonso.

20, 21. (a) Mwanda waka Bafadiseo bātopekele bana-babwanga ba Yesu? (b) Le i nsekununi’ka ya mu Bisonekwa yāletele Yesu pa kulombola amba Yehova kādipo usaka kijila Kyandi kya Sabado kilondwe na kaninga-mpo? (c) I bika byotukesambila’po mu kishinte kilonda’ko?

²⁰ Pakwabo kadi, Yesu wādi uleta bifwa bya mu Bisonekwa mu bufundiji bwandi. Vuluka kitatyi kyātopekelwe balondi bandi na Bafadiseo amba abatyumuna mivungu ya miseke ne kudya’yo mu difuku dya Sabado. Na bubine, bana-babwanga kebājilwilepo Bijila bya Leza, ino i bushintuludi bwa kaninga-mpo bwa Bafadiseo bādi bakanda mingilo imoimo amba keifwaninwepo kwingilwa mu dya Sabado. Ino Yesu wāleta’po kifwa kidi mu 1 Samwele 21:3-6 kya kulombola amba Leza kāsakilepo kwingidija kijila kyandi kya Sabado na kaninga-mpo uno muswelo. Davida ne bantu bandi bāivwene nzala, bāenda mu tabenakulo bākadya mikate ya kilomboji yātalwilwe yāpingakanibwa na mipya. Ino mikate mikulu yādi inenwe kudibwa na babitobo kete. Ino, mu ino ngikadilo yādi’mo Davida ne bantu bandi, i kutupu wēbatopekele amba mubadila’po’ka. Na bubine, ino yo nsekununi imo kete isonekelwe mu Bible ya bantu ke babitobopo bādile mikate mikulu. Yesu wāyukile biyampe nsekununi mine ifwaninwe kwingidija, kadi bemvwaniki bandi Bayuda kebādipo babudilwe kuyuka’yo.—Mateo 12:1-8.

²¹ Bine, Yesu wādi Mufundiji Mukatampe kashā! O mwanda netu tutendela ne kwana bwino bwandi bukatampe bwa kuyukanya bubinebine bwa mvubu mu muswelo utenga bemvwaniki bandi. Ino Lelo netu tubwanya kumwiula namani mu bufundiji bwetu? Kyo kyotukesambila’po mu kishinte kilonda’ko.

[Kunshi kwa dyani]

Lelo Ubavuluka?

• Mwanda waka Yesu wādi ufundija na byelekejo?

• I bifwa’ka bilombola amba Yesu wāingidije byelekejo byādi biyukilwe na bemvwaniki bandi ba mu myaka katwa kabajinji?

• Yesu wāingidije na bwino namani buyuki bwandi bwa bupangi mu byelekejo byandi?

• Yesu wāingidije namani myanda yādi iyukilwe na bemvwaniki bandi?

[Kifwatulo pa paje 23]

Yesu wēsambīle pa umpika wāpelele kulekela mukwabo mapu matyetye onka ne pa shabana wāfwidile lusa wandi mwana wāsupakenye bupyani bwandi bonso

[Kifwatulo pa paje 24]

I mwanda’ka mwine wādi unena Yesu mu lukindi lwa mwine Samadia muyampe?