Twingilei Pampikwa Kwialakanya

‘Tuvulaminwei bintu bidi kunyuma, ne kobolola ku bintu bya kumeso.’—FID. 3:13.

TANA INO MYANDA MIKATAMPE:

Le i bika byākweshe mutumibwa Polo anekenye kwialakanya pa bintu byaālongele pa kala?

Le i muswelo’ka utūdile’ko Leza pa kwikala na ndoe ya mutyima?

Le i musoñanya’ka ubwanya kwitukwasha twingidile Leza pampikwa kwialakanya?

1-3. (a) Le kwialakanya i bika, ne kubwanya kwikala na lupusa namani potudi? (b) Le i ñeni’ka yotuboila kudi Polo mu mwanda utala kwingidila Leza pampikwa kwialakanya?

MUSASUDI umo wāsonekele amba: “Mu binenwa byonso bya bulanda binenwa nansha kulembwa, bya bulanda mpata i bino: ‘Byadi bya kwikala nenki!’” Uno musasudi i John Greenleaf Whittier, kadi wādi wisambila pa bintu byotwialakanya byotwadi tusaka kulonga ino twalonga mu muswelo mwishile. “Kwialakanya” i bulanda bwa mu ñeni, misanshi ya mu ñeni pa kintu kampanda kyalongwa nansha padi kuleka kulongwa, kadi kibwanya kushintulula “kudila monka.” Batwe bonso twālongele bintu byotumona’mba shi kwadi amba kujokelwanga longa tubalonga muswelo mukwabo. Le wialakanyanga pa bika?

² Bantu bamo bālongele bilubo bikatampe mu būmi bwabo, enka ne kulonga bubi bukatampe. Bakwabo nabo kēbalongelepo kintu nansha kimo kibi, ino beipangula shi butongi bwabo bumo mu būmi bwādi bine bulumbuluke. Bantu bamo bābwenye kunekenya bilongwa bya pa kala ne kwendelela na būmi bwabo. Bakwabo nabo balēmenenwanga pa mwanda utala bilongwa bya pa kala, na milangwe ya amba “shi byadi’mba.” (Mit. 51:3) Le nobe ubadilwa mu bepi? Le ulañanga’mba ubwanya kwingidila Leza pampikwa kwialakanya—tamba dyalelo ne kwenda kumeso? Le kudi kimfwa kimweke kyotubwanya kuboila’ko ñeni kya muntu wālongele namino? Bine kidi’ko—ke kya mutumibwa Polo kadi.

³ Polo wālongele bilubo bikatampe ne butongi bwa tunangu mu būmi bwandi. Wēalakenye bininge pa būmi bwandi bwa kala, ino kadi wēfundile kulumbulula būmi bwandi mu kwingidila Leza na kikōkeji. Tutalei bidi bintu bibwanya kwitufundija kimfwa kyandi mu mwanda utala kwingila pampikwa kwialakanya.

BINTU BIBI BYĀLONGELE POLO PA KALA

 4. Le i bintu’ka bibi byālongele mutumibwa Polo pa kala?

⁴ Polo paādi nkasampe Mufadiseo, wālongele bintu byaēalakenye mwenda mafuku. Kimfwa, wāuminine mu mwingilo wa kupangapanga byamalwa bana ba bwanga ba Kidishitu. Nsekununi ya mu Bible inena’mba, Shitevani pa kupwa’tu kwipaibwa, “Solo [wāyukene mwenda mafuku bu Polo] wādi wenda usalakanya kipwilo, wenda utwela mu mobo ukokamo bāna-balume ne bāna-bakaji bēne, wibēla mu kifungo.” (Bil. 8:3) Albert Barnes mufundi umo wānene’mba, kishima kya Kingidiki kyalamwinwe bu “usalakanya” i “kishima kya lupusa, kilombola bupyasakane ne bukalabale bwadi bupangapanga nabo [Solo].” O mwanda, Barnes wānene’mba, “Solo wādi mukalabele kipwilo bininge pamo bwa nyema wa ntanda.” Byaādi Muyuda mwipāne, Solo wādi ukulupile amba upelwe na Leza mwingilo wa kutukija bwine Kidishitu. O mwanda wālondelelondele bene Kidishitu na butapani bwa malwa, “upudika’nka kupudika byakutapa . . . bāna-balume ne bāna-bakaji bēne,” ne kwibonakanya.—Bil. 9:1, 2; 22:4.a

 5. Shintulula muswelo waālamukile Polo ku kupangapanga balondi ba Yesu kasapula myanda ya Kidishitu.

⁵ Solo wādi na mulangwe wa kwenda ku Damakasa, kulupula bana ba bwanga ba Yesu mu mobo abo, ne kwibatwala ku Yelusalema kwine kwādi kwibatengele bukalabale bwa Sanhedrini. Ino wākomenwe mwanda wēkokele na Mutwe wa kipwilo kya bwine Kidishitu (Ef. 5:23) Kitatyi kyādi Solo mu dishinda dyenda ku Damakasa, Yesu wēsambakene nandi, meso a Solo asabika na mikejima ya mu kingelengele. Ebiya Yesu watuma Solo ku Damakasa kukakungila. Tuyukile bintu bikwabo byālongekele.—Bil. 9:3-22.

6, 7. Le i bika bilombola’mba Polo wādi uyukilwe biyampe pa bibi byandi bya pa kala?

⁶ Bulēme bwa Polo bwāshintyile kitatyi’tu kyaāikele ke mwine Kidishitu. Pa kyaba kya kwikala walwana wampikwa kafuku wa bwine Kidishitu, waikala ke mubingiji wa bwine Kidishitu. Nansha nabya, wālembele pa mwanda wandi amba: “Ke-mwi-bantu mwaivwene mwikadilo wami ku myaka yadiko’ya mu miswelo ya bwine Yudea; ne byo natabukilemo pakatampe pene kupangapanga kipwilo kya Leza, kwikisalankanya.” (Ngat. 1:13) Mwenda mafuku, wesambila monka pa bintu bibi byaālongele pa kala kitatyi kyaāsonekēle bene Kodinda, bene Fidipai, ne Temote. (Tanga 1 Kodinda 15:9; Fid. 3:6; 1 Tem. 1:13) Polo pa kulemba bino bintu bimutala, kādipo wianya kadi kātompelepo nansha dimo kulonga bintu pamo na kekudi ne kyālongekele kine. Wādi uyukene biyampe amba wālongele bilubo bikatampe.—Bil. 26:9-11.

⁷ Frederic W. Farrar mufundi wa Bible wēsambile pa byādi bilonga Solo “mu mwingilo wa nzuba wa kupangapanga bantu.” Farrar ubweja’ko amba, i enka kyaba kyotwādi tulangulukila bininge pa bitatyi bibi bya būmi bwa Polo kyotwādi “tumona kitundu kya kwitopeka kyadi kimutwikilwe, ne kapuni kaādi upunikwa na balwana babi.” Padi, kitatyi kimo Polo wātopekelwe na banababo mu bipwilo palapala byaādi upempula, banababo betene nandi musunsa mubajinji, na kunena’mba, ‘Nanshi wi Polo—i abewa wādi witupangapanga!’—Bil. 9:21.

 8. Le Polo wēivwene namani pa lusa ne buswe bwāmulombwele Yehova ne Yesu, ne kino kitufundija bika?

⁸ Inoko, Polo wājingulwile amba wābwenye kuvuija mwingilo wandi enka pa buntu bwa Leza. I mutele ino ngikadilo ya lusa ya Leza kintu kya misunsa 90 mu mikanda yandi 14—kupita mulembi wa Bible ye-yense. (Tanga 1 Kodinda 15:10.) Polo wāsangedile bininge muswelo obamukwete na kanye, kadi wādi ukulupile’mba buntu bwa Leza kēbwamupelwepo bituputupu. O mwanda ‘wāputumine mu mingilo kutabuka’ batumibwa bonso bakwabo. Na bubine kimfwa kya Polo kilombola’mba, shi twisāse bubi ne kushinta mwiendelejo wetu, Yehova ukajimankanya ne mutyima tō enka ne bubi bukatampe kupityila ku kitapwa kya kikūlwa kya Yesu. Bine ino i ñeni miyampe ya kuboila’ko bantu bamona bu i bikomo kukulupila’mba babwanya kumwena mu kitapwa kya Kidishitu! (Tanga 1 Temote 1:15, 16.) Nansha Polo byaādi utumbile kupangapanga Kidishitu bya malwa, wāsonekele amba: “Mwanā Leza wānsenswe, ne kwipana aye mwine padi ami.” (Ngat. 2:20; Bil. 9:5) Bine, Polo wāyukile musoñanya wa mwa kwingidila pampikwa kwialakanya bininge. Lelo nobe uyukile uno musoñanya?

LE KASHĀ KWEALAKENYE?

9, 10. (a) Mwanda waka bengidi bamo ba Yehova bealakanyanga? (b) Le i kibi’ka kidi mu kulangalanga pangala pa bintu bya pa kala?

⁹ Le wālongele kintu kyowialakanya pano? Le kodi mujimije bukomo ne kitatyi kya mvubu mu kulondalonda bintu bibi? Lelo kodi mulonge bintu mu muswelo usanshija bakwenu? Padi udi na milangwe mibi ya kwialakanya pa bubinga bukwabo kampanda. Kipangujo i kino, Le i bika byokokeja kulonga pa uno mwanda?

¹⁰ Bantu bavule badi na malangalanga! Kwikala na malangalanga nyeke kushintulula kulēmenenwa abe mwine, kwilobela abe mwine, ne kwipangapanga abe mwine. Kulengejanga kuzumbazumba kukatampe kwa mutyima. Le malangalanga apwanga mambo? Nansha dimo! Langa’po bidi shi ulonga bukomo bwa kwitonwena kumeso mu kityi kya lunswi mu mansá mavule, ubajimija bukomo bonso ino kufika kufika! Pa kyaba kya kulangalanga, kulonga kintu kiyampe kukokeja kulupula bipa biyampe. Ubwanya kulomba muntu olubile lusa, padi mwanda wa kwaluja kipwano kiyampe. Ubwanya kwepuka kintu kyo-kyonso kitwala ku kilongwa kibi, mwanda wa kutyina makambakano a kumeso. Ebiya kadi, ubwanya’tu kwinyongolola mu ngikadilo imo ya mu būmi. Shako, malangalanga keadipo na mwanda, ino abwanya kushila muntu bulema bwa kukomenwa kwingidila Leza ne pa mfulo. Kadi malangalanga keadipo na mpalo!

11. (a) Le i muswelo’ka otubwanya kumwena mu lusa ne kanye ka buswe ka Yehova? (b) Le i muswelo’ka utūdile’ko Leza pa kwikala na ndoe ya mutyima mu mwanda utala bibi byetu bya pa kala?

¹¹ Bamo batompanga kuleka bintu bibi bya pa kala bibalēmenena kufika’nka ne byobemona’mba kebadipo na mvubu ku meso a Leza. Padi balañanga’mba Leza kabwanyapo kwibafwila lusa, mwanda’tu wa kusasuka kobasasukile divule dine kulampe. Ino bubine i buno amba, nansha shi bālongele bika pa kala, babwanya kwisāsa, kushinta ne kulomba lulekelo. (Bil. 3:19) Yehova ubwanya kwibalombola lusa ne kanye ka buswe kandi, monka mwaālombwedile’byo bantu bakwabo bavule. Yehova ukamona na kanye muntu mwityepeje, wampikwa budimbidimbi, ne muntu wisāsa bya binebine. Leza wāmwene Yoba uno muswelo, mwine wānene amba: “Nālamuka pa mutyima [“kwialakanya”] kwitūta luvumbi ne buto.” (Yoba 42:6) Batwe bonso tufwaninwe kulonda muswelo utūdile’ko Leza pa kwikala na ndoe ya mutyima. Wānene amba: “Yewa upūtanga kujilula kwandi kakamonepo dyese, ehe; ino yewa usaba ne kwijiba’ko ukafwilwa lusa.” (Nk. 28:13; Yak. 5:14-16) Nanshi tubwanya kwisāsa kudi Leza, kumulomba etulekele, ne kutabula matabula a kolola kilubo. (2 Kod. 7:10, 11) Shi tulonge bino bintu, nabya Yewa ‘ulekelanga bya mwiko’tu’ okokeja kwitufwila lusa.—Is. 55:7.

12. (a) Le kimfwa kya Davida kitufundija bika pa muswelo muyampe wa kulwa na mutyima wa mundamunda utopeka? (b) Le Yehova wēalakenye mu buluji’ka, ne kuyuka kino kwitukwashanga namani? (Tala kapango.)

¹² Milombelo idi na lupusa; kadi idi na mvubu kumeso a Leza. Davida wālombwele milangwe yandi ya mu mutyima mu milombelo ya lwitabijo ilaminwe biyampe mu Mitōto. (Tanga Mitōto 32:1-5.) Enka na mwāitabijije’kyo Davida, wālongele bukomo bwa kutalaja mutyima wa mundamunda wādi umutopeka! Mobimwekela, wāsusukile mu ñeni ne ku ngitu kadi wajimija nsangaji mwanda wa kukomenwa kwisāsa. Le i bika byālengeje Davida alekelwe ne kusengibwa? I enka’tu kwisāsa kudi Leza. Yehova wālondolwele milombelo ya Davida, wamukomeja endelele kumeso mu būmi bwandi ne kulonga bintu bya kamweno. Mu muswelo umo onka, shi nobe ulombela pampikwa budimbidimbi milombelo itamba ku mutyima, ubwanya kukulupila’mba Yehova ukata mutyima bininge ku milombelo yobe. Shi bintu bibi bya pa kala bikukambakanya, wibilemunune mungya bukomo bobe ne kukulupila’mba Yehova ukakulekela!—Mit. 86:5.

BAMBILA MESO KU BINTU BYA KUMESO

13, 14. (a) Le i bika byotufwaninwe kuta’ko mutyima bininge dyalelo? (b) Le i bipangujo’ka bibwanya kwitutonona tubandaule ngikadilo yotudi’mo dyalelo mu būmi?

¹³ Banenanga’mba ubwanya kuboila ñeni ku bintu bya pa kala, ino kufwaninwepo kulangalanga’byo nyeke. Nanshi pa kyaba kya kulangalanga pa bintu bya pa kala, tufwaninwe kuta mutyima ku bintu bya dyalelo ne bya kumeso. Le bikekala namani shi byotulonga dyalelo, nansha byotwākomenwe kulonga myaka kunyuma, ne pano myaka mivule pa kupita’po tubamone amba ketwādipo ba kwibilonga nansha amba twādi ba kwibilonga muswelo mukwabo? Lelo tulamine mwiendelejo wa kikōkeji mwine uketulengeja tuleke kwialakanya mu mafuku a kumeso?

¹⁴ Pano pafwena kyamalwa kibuke, ketusakangapo kulēmenenwa na milangwe ya kuzumbijazumbija mutyima pamo bwa ino: ‘Le mbwanya kulonga bivule mu mwingilo wa Leza? Mwanda waka nkyāingilepo bu pania ponādi na mukenga? Le i bika byānkankeje komenwe kubwanya bisakibwa bya kwingila bu mwingidi wa mingilo? Le nālongele bine bukomo bwa kuvwala bu-muntu bupya? Le mbadilwanga mu bantu basaka Yehova kukekala mu ntanda mipya?’ Pa kyaba kya kulangalanga pa bino bipangujo bilanguluja, tusakanga kwibingidija mwanda wa kwibandaula ne kujingulula shi twipēne mu mwingilo wa Yehova. Pakwabo kadi, tubwanya kwikala nyeke na būmi bukokeja kwitutwala ku kwialakanya bininge.—2 Tem. 2:15.

KOKIALAKANYA PANGALA PA MWINGILO OBE UKŌLA

15, 16. (a) Le bavule bēpēne namani mwanda wa kutūla mwingilo wa Leza pa kifuko kibajinji mu būmi bwabo? (b) Mwanda waka ketufwaninwepo kwialakanya pa kwipāna konso kotwepēne mu kutūla tumweno twa bulopwe pa kifuko kibajinji?

¹⁵ Le tunena namani pa boba bepēne mu mwingilo wa Yehova wa kitatyi kyonso? Padi wālekele kaji ka lupeto nansha mwingilo muyampe mwanda wa kupēleja būmi bobe ne kwikala na kitatyi kivule kya kulondalonda tumweno twa Bulopwe. Nansha padi ushele bu nkunga nansha kwikala na mwinē pobe, ino wākwete butyibi bwa kuleka kubutula bana mwanda wa wikale na muswelo wa kwingila mu mwingilo kampanda wa kitatyi kyonso, padi owādi kubwanyapo kwingila—kimfwa mwingilo wa ku Betele, mwingilo wa lūbako wa ntanda yonso, kwingila bu mutadi wa kipindi, nansha mwingilo wa bu mishonele. Le ufwaninwe kwialakanya pa buno butyibi pano po wanunupila mu mwingilo wa Yehova? Le ufwaninwe kulanga’mba kuno kwipāna kowepēne kekwadipo na mvubu nansha bu kwela kyaba? Nansha dimo!

¹⁶ Wakwete buno butyibi mwanda wa buswe bukatampe bosenswe Yehova ne mutyima wa kusaka kukwasha bakwabo basaka kumwingidila. Kufwaninwepo kulanga’mba wādi wa kwikala biyampe shi wāikele na būmi bwa muswelo mukwabo. Ubwanya kusangala bininge pa kuyuka’mba, wālongele kintu kyowādi uyukile bu kyoloke ku obe mutamba. Ukokeja kusangala pa bukomo bowalongele mwanda wa kwingidila Yehova. Kakelwapo būmi bobe bwa kwipāna. Mu būmi bwinebwine bwiya’ko, ukakwesela bininge kupita ne mowadi ulangila!—Mit. 145:16; 1 Tem. 6:19.

MUSWELO WA KWINGILA PAMPIKWA KWIALAKANYA

17, 18. (a) Le i musoñanya’ka wākweshe Polo engile pampikwa kwialakanya? (b) Le ubasumininwa kulonga bika pa mwanda utala byowalongele pa kala, dyalelo, ne kwingidila Yehova mu mafuku āya kumeso?

¹⁷ Le i musoñanya’ka wēfundile Polo wāmukweshe engidile Leza pampikwa kwialakanya bininge? Kukwatañana na bwalamuni bwa John Bertram Phillips, Polo wāsonekele amba: “Nashiye bintu bya kala kunyuma ne kobolwela makasa ku kintu kyo-kyonso kya kumeso, ne kwenda kufika ne ku kitungo.” (Tanga Fidipai 3:13, 14.) Polo kāshelepo na mwiendelejo mubi waādi nao mu bwine Yuda. Ino, wāingidije bukomo bwandi bonso pa kubwanya bisakibwa mwanda wa kupebwa mpalo ya būmi bwa nyeke bwiya kumeso.

¹⁸ Batwe bonso tubwanya kwingidija musoñanya ufyeme mu binenwa bya Polo. Pa kyaba kya kwidilakena pa bintu byotwālongele pa kala, ne kulangalanga pa bintu byoketubwanyapo kushinta, tufwaninwe kobolola ku bintu bidi kumeso. Shako ketubwanyapo kwididilwa bilubo bya pa kala, ino ketufwaninwepo kwitopeka nyeke batwe bene pa bino bilubo. Tubwanya kulonga bukomo bwa kwela kunyuma bintu bya pa kala, kwingidila Leza mwendele bukomo bwetu dyalelo, ne kubambila meso ku ntumbo īya kumeso!

[Kunshi kwa dyani]

[Kapango pa paje 25]

LE YEHOVA WĒALAKENYE MU BULUJI’KA?

Pavule pene, Bible unena amba Yehova ‘wēalakenye.’ (Yona 3:10; Ngal. 6:6, 7; Bat. 2:18; 1 Sam. 15:11) Mingilo ya Leza byoidi mibwaninine, kwialakanya kwaealakanya ke pa mwandapo wa kwitupa. (Umb. 23:19; Kup. 32:4) Inoko, mu Kihebelu, kwialakanya kubwanya kushintulula kushinta milangwe nansha mulangilo. Kimfwa, Yehova udi na bujalale, uyukanga ngikadilo yaikala’mo muntu, ne i wa lusa, witabija kushinta byaadi usaka kulonga shi banonga-bibi abesāsa ne kwalamuka.—Yel. 18:7-10.

[Kifwatulo pa paje 22]

[Kifwatulo pa paje 24]

Polo wēfundile muswelo wa kwingila pampikwa kwialakanya