Bitōkeji Bya Mwinya Mu Kitatyi Kya Batumibwa

“Mwinya i mukuninwe boloke, kadi ne nsangaji ya ba mityima myoloke, swā!”​—MITŌTO 97:11.

BYOTUDI bakristu babine, tutendelanga bininge bishima bidi mu Mitōto 97:11! “Mwinya i mukuninwe” kotudi misunsa mivule. Kyabine, bamo-bamo umbukata mwetu baikele kumona kweñenya kwa mwinya wa Yehova umbula bwa makumi a myaka. Bino byonso bituvulujanga mukanda wa Nkindi 4:​18, utangwa’mba: “Kashinda ka boloke kadi pamo’nka bwa mwinya weñenya to-o, wenda ukamba kweñenya, ne kweñenya, kufika enka ne mubukata mwa dyuba.” Mwanda tulēmekanga Bisonekwa kutabuka bisela, batwe ba Tumoni twa Yehova twiifwene na bakristu babajinji. Ngikadila yabo imweka patōka mu mabuku esambilanga pa mānga ya Bisonekwa bya Kigreke bya bwine-Kristu ne mu mikanda yao, byālembelwe ku bukomo bwa mushipiditu wa Leza.

² Mu bitōkeji bibajinji bya mwinya byātambwile balondi babajinji ba Yesu Kristu mwādi bitōkeji bitala padi Meshiasa. Andele wāsapwidile mwanabo Shimona Petelo’mba: “Bātwe tubamone Meshiasa.” (Yoano 1:41) Kitatyi kityetye pakupitapo, Tata wa mūlu wātonwene mutumibwa Petelo alombole bukamoni butala pa uno mwanda mu kitatyi kyāsapwidile Yesu Kristu’mba: “Abewa wi aye Kidishitu, Mwana Leza wa būmi.”​—Mateo 16:​16, 17; Yoano 6:​68, 69.

Kitōkeji Kitala pa Mwingilo Wabo wa Busapudi

³ Kupwa kwa lusangukilo lwandi, Yesu Kristu wāletele bitōkeji bya mwinya bitala pa kiselwa kyādi kifwaninwe kuvuija balondi bandi bonso. Nakampata kimweka bu wāsapwidile bana-babwanga 500 bādi babungakenine mu Ngadilea’mba: “Endai nanshi mukafundijei mizo yonso ya bantu nabo ke bāna-babwanga, kwibabatyija mu dijina dya Tata, ne dya Mwana, ne dya Mushipiditu Sandu. Kadi ne kwibalombola balaminine byonso byo nemulaīle ami mwine. Ebiya, ami nami kadi, ngidi nenu mafuku onso nyeke, ne kumfulo kwine kwa panopantanda. Amena.” (Mateo 28:​19, 20; 1 Kodinda 15:6) Mwenda mafuku, balondi ba Kristu bonso bādi bafwaninwe kwikala basapudi, ne mwingilo wabo wa busapudi kewādipo wa kwimanina enka pa “mikōko mijimine ya bwine Isalela.” (Mateo 10:6) Kebākidipo kadi bakuvuija lubatyijo lwa Yoano bu kyelekejo kya kwisasa mwanda wa kulekelwa bubi. Ino, bādi bafwaninwe kubatyija bantu “mu dijina dya Tata, ne dya Mwana, ne dya Mushipiditu Sandu.”

⁴ Kitatyi kityetye kumeso kwa Yesu kukanda mūlu, batumibwa bandi 11 bakikokeji bāmwipangwile’mba: “Abe Mfumwetu! lelo kōsake kujokeja bulopwe panopano ponka ku bene Isalela’ni?” Kyaba kya kulondolola ku kino kipangujo, Yesu wāleteleko misoñanya mikwabo itala pa mwingilo wabo wa busapudi, kanena’mba: “Bānwe mukapebwa bukomo bwa Mushipiditu Sandu ukemwīla ko mudi, mukēkale [ba tumoni, NW] bami bakusapula mu Yelusalema, ne monso mu Yudea, ne mu Samadia, ne kulampe kwine kumfulo kwa ntanda.” Tamba kala, bākidi enka ba tumoni twa Yehova kete, ino pano bāikele monka ke ba tumoni twa Kristu.​—Bilongwa 1:​6-8.

⁵ Enka mafuku dikumi pakupitapo, balondi ba Yesu bātambwile bitōkeji bya mwinya weñenya bininge! Mu difuku dya Pentekosa mu mwaka wa 33 K.K., wādi musunsa umbajinji obāivwanije shintulwilo ya Yoela 2:​28, 29 unena’mba: “[Ami Yehova] nkapungulula Mushipiditu wami pa ngitu yonsololo; penepo benu bāna bāna-balume ne bana-bakaji bene bakafumika, banunu bana-balume benu bakalota bilotwa, ne bansongwalume benu bakamona bimonwa: Kabidi ne pa bapika nabo bana-balume ne bana-bakaji mu oa mafuku nkapungulula Mushipiditu wami.” Bana-babwanga ba Yesu bāmwene mushipiditu sandu, pamo bwa ndimi ya mudilo, itentamine pa mitwe ya abo bonso​—bana-balume ne bana-bakaji kubwipi kwa 120​—bābungakenine pamo mu Yelusalema.​—Bilongwa 1:​12-15; 2:​1-4.

⁶ Monka mu difuku dya Pentekosa, bana-babwanga bāivwanije musunsa wabo umbajinji’mba binenwa bidi mu Mitōto 16:10 byādi bifunkila padi Yesu Kristu musanguke. Mulembi wa Mitōto wānene’mba: “Abe [Yehova Leza] kukashiepo muya wami mu Kalunganyembo mhm, nansha kulekelela ōbe ujila amone bubole.” Bana-babwanga bājingulwile’mba bino binenwa kebyādipo bifunkila padi Mulopwe Davida, mwanda kibundu kyandi bādi nakyo kufika ne mu dine difuku’dya. Ke kyakutulumukwapo shi bantu kubwipi kwa 3 000 umbukata mwa boba bāivwene kino kitōkeji kipya kyāshintulwilwe bāitabije, ebiya bābatyijibwa mu dine difuku’dya!​—Bilongwa 2:​14-41.

⁷ Bene Isalela bātendele umbula bwa tutwa twa myaka mivule myanda yānene Leza pa mwanda wabo’mba: “Nemuyuka, bonka banwe kasuku kete, ku mafu onso a panopanshi.” (Amose 3:2) Mu uno muswelo bine kyādi kitōkeji kikatampe kya mwinya kyātambwile mutumibwa Petelo ne boba bāendele nandi ku njibo ya Konilusa mudyavita wa mu kibumbo kya bashidika ba mu Loma, kitatyi kyātukile mushipiditu sandu pa Bajentaila betabije bakubulwa kutwejibwa mu disao. Wādi mwanda wa mvubu mikatampe, mwanda owādi musunsa umo kete wāpelwe mushipiditu sandu ku bantu kumeso kwa lubatyijo. Ino kyādi kifwaninwe kwikala uno muswelo. Shi kekyāikelepo nabya longa Petelo kāyukilepo’mba bano Bajentaila bakubulwa kutwejibwa mu disao bādi babwanye bisakibwa mwanda wa kubatyijibwa. Pa kupwa kwivwanija buluji bwa kino kingelengele, Petelo wāipangwile’mba: “Lelo i muntu ka usaka kupela na mema’mba, kebakibatyijibwa bano [Bajentaila] batambula Mushipiditu Sandu pamo’nka na bātwe?” Kyabine, pa bantu bonso bātenwepo kekwādipo nansha umo wādi na buluji bwa kupela, ne bano Bajentaila bābatyijibwe’nka ponka’pa.​—Bilongwa 10:​44-48; enzankanya na Bilongwa 8:​14-17.

Kutupu Kadi Disao

⁸ Kitōkeji kikwabo kyeñenya kya bubinebine kyālupukile pa mwanda utala disao. Kibidiji kya disao kyāshilwile pa kipwano kya Yehova na Abalahama mu mwaka wa 1919 K.K.K. Penepo Leza wāsoñanya Abalahama’mba aye ne bana-balume bakwabo bonso ba mu njibo yandi bādi bafwaninwe kutwejibwa mu disao. (Ngalwilo 17:​9-14, 23-27) Omwanda disao dyāikele ke kayukeno ka kuyukilapo ba ku lukunwa lwa Abalahama. Ino kino kibidiji kyēbapele mītatulo byamwiko! Bipa byālupukileko i bino, kishima “wampikwa kutwejibwa mu disao” kyāikele ke kyakapuni. (Isaya 52:1; 1 Samwele 17:​26, 27) Nanshi kipēla kujingulula mwanda waka bakristu Bayuda babajinji bamo-bamo bādi baningila pa kulama kino kiyukeno. Bamo-bamo umbukata mwabo bātulwile lupata lukomo na Polo ne Banabasa pa uno mwanda. Pa kufudija uno mwanda, Polo ne bakwabo bāendele ku Yelusalema kukepangula ku kitango kyendeji.​—Bilongwa 15:​1, 2.

⁹ Mu kine kitatyi’kya, bano bakristu babajinji kebātambwilepo kitōkeji kupityila ku kingelengele kampanda kyālongekele ebiya kyālombola patōka’mba tamba pano disao kedikidipo musoñanya utala bengidi ba Yehova. Ino, bātambwile uno mwinya wenda ukamba kupityila ku kubandaula Bisonekwa, na kukulupila buludiki bwa mushipiditu sandu, ne na kuteleka myanda yāmwene ba Petelo ne Polo itala pa kwalamuka pa mityima kwa Bajentaila bampikwa kutwejibwa mu disao. (Bilongwa 15:​6-21) Mbila yālombwelwe mu mukanda wāsonekelwe motutanga kino kipindi’mba: “Kibamunengelela Mushipiditu Sandu, ne ku bātwe bene kumo’mba, ketukemutwika kiselwa kitabukile bino’bi mwanda bino abyo i byendele monka. Mwilamei ku byakutūlwa pa bakishi, ne mashi, ne ku byampikwa kutyiba midibu, ne ku busekese.” (Bilongwa 15:​28, 29) Ebiya bakristu babajinji bātentwilwe kiselwa kya kijila kya kutwejibwa mu disao ne kya mbila mikwabo ya mu Mukanda-wabijila wa Mosesa. Omwanda nanshi, Polo wāsapwidile bakristu bene Ngalatea’mba: “Mu bwana-pabo buno, bo twapebwa kudi Kidishitu.”​—Ngalatea 5:1.

Kitōkeji mu Evanjile

¹⁰ Kepadipo kya kwiipangula, pa mwanda utala Evanjile ya Mateo, yāsonekelwe kubwipi kwa mwaka wa 41 K.K., mudi bitōkeji bya mwinya bivule mwanda wa batangi bayo bamwenemo kamweno. I bakristu batyetye bonka ba mu bakristu ba mu myaka katwa imbajinji bēivwanine abo bene kitatyi kyādi kitandabula Yesu bufundiji bwandi. Nakampata, Evanjile ya Mateo iningila na kunena’mba mutwe wa mwanda mukatampe wa busapudi bwa Yesu wādi Bulopwe. Ne Yesu wāningile bininge pa mvubu ya kwikala na masakila malumbuluke! Kwādi bitōkeji bya mwinya bikatampe mu Busapudi bwandi bwa pa Lūlu, mu nkindi yandi (kimfwa mu yoya isekunwinwe mu shapita 13), ne mu bupolofeto bwandi bukatampe budi mu shapita 24 ne 25! Mu nsekununi ya Evanjile ya Mateo, ye amo mudi bino byonso byālombwelwe bakristu babajinji, byāsonekelwe kubwipi kwa myaka mwānda yonka kupwa kwa Pentekosa mu mwaka wa 33 K.K.

¹¹ Kubwipi kwa myaka 15 pakupitapo, Luka wāsoneka Evanjile yandi. Nansha shi myanda mivule idimo īfwene na nsekununi ya Mateo, myanda 59 pa katwa yo yantentekelo. Mu bingelengele byālongele Yesu, Luka wāsekunwinemo bisamba ne nkindi mikwabo mivule, misunsa ibidi kutabuka pa kino kibalwa, keyāsonekelwe na balembi bakwabo ba Evanjile. Kimweka bu pāpityile enka myaka mityetye, Mako wāsoneka Evanjile yandi, na kuningila padi Yesu Kristu bu mwana-mulume wa kilongwa, mwingidi wa bingelengele. Nansha shi Mako wāsonekele myanda mikatampe mivule yābadikile kusonekwa na Mateo ne Luka, wāsonekele lukindi lumo lokebāsonekelepo. Mu lwine lukindi’lwa, Yesu wāenzankenye Bulopwe bwa Leza na nkunwa yakuninwe, yatama, ne yenda ipa bipa.a​—Mako 4:​26-29.

¹² Kupwa palonda Evanjile ya Yoano, yāsonekelwe kubwipi kwa myaka 30 kupwa kwa Mako kusoneka nsekununi yandi. I mulungu wa kitōkeji kikatampe bininge wāletele Yoano utala pa mwingilo wa Yesu, nakampata na kulombola myanda mivule itala pa būmi bwādi nabo kumeso kwa kwikalako Kwandi bu muntu! Enka Yoano kete ye aye usekunwine lusangukilo lwa Lazalasa, kadi i aye kasuku kandi witulombwele misoñanya milumbuluke ya Yesu yāsapwidile batumibwa bandi bakikokeji pamo ne lulombelo lwandi lwa kyanga lwālombele mu bufuku bobāmwabile, lusonekelwe mu shapita 13 kutūla ne ku 17. Kyabine, kinenwe’mba pa myanda katwa idi mu Evanjile ya Yoano mudi myanda 92 isekunwinwe’nka na aye kete.

Bitōkeji bya Mwinya mu Mikanda ya Polo

¹³ Mutumibwa Polo wāingidijibwe nakampata mwanda wa kulombola bitōkeji bya bubinebine ku bakristu bādiko mu kitatyi kya batumibwa. Kimfwa, mukanda wa Polo kudi bene Loma, wāsonekelwe kubwipi na mwaka wa 56 K.K.​—kubwipi na kitatyi kimo kyonka na kyālembele Luka Evanjile yandi. Mu uno mukanda Polo wāletele kitōkeji’mba kubalwa bu moloke i kyabuntu kya buyampe bwa Leza ne kupityila ku lwitabijo mudi Yesu Kristu. Muswelo wāningile Polo pa uno mwanda wa myanda miyampe wālengeje bamo-bamo kumona mukanda wandi kudi bene Loma bu Evanjile yabutano.

¹⁴ Polo wāsonekele myanda mikwabo yādi iletela bakristu ba mu Kodinda kavutakanya. Mukanda wandi wāsonekele bene Kodinda udi na madingi mavule a ku bukomo bwa mushipiditu mumwenanga bakristu kamweno kufika’nka ne mu ano etu mafuku. Dibajinji, wāletele bene Kodinda kitōkeji pa kilubo kyobādi balonga na kutūlako butōtyi bwa bantu bamo-bamo bādi batotwa. Mutumibwa wēbanemunwine, na kwibasapwila na kininga kyonso’mba: “Nemwisashilapo, bānwe bāna betu, ku dijina dya Mfumwetu Yesu Kidishitu, amba bānwe bonso mwisambe kyakanwa kimo kyonka, kemukīketa bānwe bene pala, pala, ehe; nanshi mwikale babambakanibwe pamo, monka umutyima umo, ne pa kutyiba-mambo napo mo monka.”​—1 Kodinda 1:​10-15.

¹⁵ Busekese bwamunyanji bwādi butalwa na meso mu kipwilo kya bwine-Kristu kya mu Kodinda. Muntu umo mwine’mwa wāyete mukaja shandi, omwanda wālongele ‘busekese bwādi bwakubulwa kutelwa nansha umbukata mwa Bajentaila.’ Kyabulanda, Polo wālembele’mba: “Pangai yewa muntu mubi umbukata mwenu.” (1 Kodinda 5:​1, 11-13) Kino kyādi kintu kipya mu kipwilo kya bwine-Kristu​—kupanga muntu pa kipwilo. Mwanda mukwabo wādi usakilwa kitōkeji mu kipwilo kya mu Kodinda wādi mwanda utala pa bantu bamo-bamo ba mu kine kipwilo’kya bādi batwala bana babo ba kumushipiditu mu bidye bya bwine-ntanda mwanda wa kwibasanshija. Polo wēbatopekele bininge pamwanda wa uno mulongelo.​—1 Kodinda 6:​5-8.

¹⁶ Kwādi kadi mwanda mukwabo, wāletele kavutakanya mu kipwilo kya mu Kodinda, i mwanda utala busekese. Mu 1 Kodinda shapita 7, Polo wālombwele’mba mwanda wa kutyina kuponena mu bubi bwa busekese, kyādi kiyampe ku mwana-mulume yense ekale na mukaji wandi ne mwana-mukaji yense nandi na mulume wandi. Polo wālombwele kadi’mba babikungu nabo bakokeja kwingidila Yehova pakubulwa kukwatwa mukose, ino ke bonsopo bādi na kyabuntu kya kwikala babikungu. Ne amba shi mwana-mukaji wafwilwa mulume, udi na bwanapabo bwa kusongibwa dikwabo, ino “namo i monka mudi Mfumwetu.”​—1 Kodinda 7:39.

¹⁷ Bine, Mfumwetu wāingidije Polo bininge mwanda wa kuleta bitōkeji bya mwinya bitala pa lusangukilo! Lelo bakristu bashingwe-māni bakatekunwa na ngitu ya muswelo’ka? Polo wāsonekele’mba: “Kyakuninwe kya ngitu ya bu-muntu; kyasangulwa ke ngitu ya bu-mushipiditu.” Kekudipo ngitu ya bu-muntu ikatekunwa kwenda mūlu, mwanda “mwita ne mashi kebikamonepo kupyana bulopwe bwa Leza.” Polo wābwejejeko’mba ke bashingwe-māni bonsopo bakalāla mu lufu, ino’mba umbula bwa kitatyi kya kwikalapo kwa Yesu bamo-bamo bakatekunwanga mu lufu pamo’nka na mu kukopa kwa diso mwanda wa kukekala na būmi bwakubulwa lufu.​—1 Kodinda 15:​43-53.

¹⁸ Mu mukanda wandi wāsonekēle bakristu bene Tesalonika, Polo wāingidijibwe mwanda wa kuleta kitōkeji kitala pa mafuku akāya kumeso. Difuku dya Yehova dikafika pamo bwa ngivi mu bufuku. Polo wāshintulwile kadi’mba: “Ino po banena’mba: Ke talala, nyā, yonka ndoe; po ponka pa kupapamukilwa ko badi, ne konakanibwa, pamo’nka bwa misongo ya mwana-mukaji pa kubutula mwana, ino ne mwakupandila mwine mpika.”​—1 Tesalonika 5:​2, 3.

¹⁹ Polo wātumine bitōkeji bya mwinya ku bakristu babajinji bādi mu Yelusalema ne mu Yudea kupityila ku mukanda wandi wāsonekēle Bahebelu. Wālombwele na bukomo bonso amba ngikadilo ya mutōtelo wa bwine-Kristu idi peulu pa ngikadilo ya mutōtelo wa Mosesa! Kyaba kya kulonda Bijila byāletelwe kupityila ku bamwikeulu, bakristu bātudile lwitabijo mu bukūdi bwēsambilwepo musunsa umbajinji na Mwana Leza, utabukileko kulampe kwine bamwikeulu bamikendi. (Bahebelu 2:​2-4) Mosesa wādi enka mwingidi mu njibo ya Leza. Inoko, Yesu Kristu ye uludika njibo yonsololo. Kristu i kitobo mukatampe udi pangala pa mulongo wa Melekisedeka, udi pa kifuko kitabukileko kya bitobo bya mu kitatyi kya Alone. Polo wālombwele monka’mba bene Isalela bākomenwe kutwela mwakōlolokwa mwa Leza pamwanda wa kubulwa lwitabijo ne kikokeji, ino bakristu batwela’mo pamwanda wa lwitabijo ne kikokeji kyabo.​—Bahebelu 3:1–4:11.

²⁰ Ebiya kadi, kipwano kipya kitabukileko kipwano kya Bijila kulampe. Pamo’nka na mokyātobelwe myaka 600 kumeso mu Yelemia 31:​31-34, boba ba mu kipwano kipya badi na bijila bya Leza bisonekwe mu mityima yabo ne baloelelwanga kulekelwa bubi kwabinebine. Kyaba kya kwikala na kitobo mukatampe wa kwela bitapwa mwaka ne mwaka mwanda wa bubi bwandi ne bwa bantu bakwabo, bakristu badi na Kitobo wabo Mukatampe mwine Yesu Kristu, wakubulwa bubi ne wāelele kitapwa kya bubi dimo dyonka ne ku mwanda wa bubi bwa bantu bonso. Kyaba kya kutwela pa kifuko kikola kyubakilwe na makasa a muntu mwanda wa kwela kitapwa kyandi, aye wātwelele momwa mūlu mwine, mwanda wa kumweka ku meso a Yehova. Pakwabo kadi, bitapwa bya banyema bya mu Mukanda-wabijila wa Mosesa kebyādipo bikokeja kufundula bubi bonso, longa kebyādipo bifwaninwe kwelwa mwaka ne mwaka. Ino kitapwa kya Kristu, kyāelelwe dimo dyonka kupwididile, kifundulanga bubi. Bino byonso biletanga kitōkeji kitala pa tempelo mukatampe wa kumushipiditu, mu kipango mwingila bashingwe-māni basheleko ne “mikōko mikwabo” dyalelo.​—Yoano 10:16; Bahebelu 9:​24-28.

²¹ Kifuko kibatyepa mwanda wa kuletelako bimfwa bikwabo bivule, kimfwa bitōkeji bya mwinya bidi mu mikanda ya mutumibwa Petelo ne ya bana-babwanga Yakoba ne Yuda. Ino bino bilombwelwe kungala’bi i bibwane mwanda wa kulombola’mba myanda idi mu Mitōto 97:11 ne Nkindi 4:18 yāfikidile mu kitatyi kya batumibwa. Bubinebine bwāshilwile kwendelela tamba ku ñanjilo ne ku byelekejo kufika ne ku kufikidila ne ku bintu bimweke.​—Ngalatea 3:​23-25; 4:​21-26.

²² Kupwa kwa lufu lwa batumibwa ba Yesu ne kushilula kwa bupondo bwātobelwe, mwinya wa bubinebine wāikele kweñenya na kabumbudima kakatampe. (2 Tesalonika 2:​1-11) Inoko, kukwatañana na mulao wa Yesu, kupwa kwa tutwa tuvule twa myaka, Mfumwetu wājokele ne wātene “umpika wabinebine ne wamanwa” upāna bidibwa ku ba “kipango” pa kitatyi kifwaninwe. Bipa byālupukileko i bya’mba, Yesu Kristu wabīkile uno umpika ke kalama wa “lupeto lwandi lonso.” (Mateo 24:​45-47, NW) Lelo i bitōkeji’ka bya mwinya byālondelepo? Kino kyotukesambilapo mu kishinte kilondapo’ki.

[Kunshi kwa dyani]

[Bipangujo]

1. Ba Tumoni twa Yehova dyalelo beifwene na bakristu babajinji muswelo’ka?

2. I myanda’ka yādi mu bitōkeji bibajinji bya mwinya byātambwile balondi ba Yesu?

3, 4. Kupwa kwa lusangukilo lwandi, i kitōkeji’ka kyāpele Yesu ku balondi bandi kitala pa mwingilo wabo wa mafuku akāya kumeso?

5, 6. I bitōkeji’ka bya mwinya byātambwile bana-babwanga ba Yesu mu Pentekosa?

7. I kitōkeji’ka kikelema bininge kyātambwile mutumibwa Petelo mu kitatyi kyākapempwile Konilusa mudyavita wa kibumbo kya bashidika ba mu Loma?

8. Mwanda waka bakristu babajinji bamo-bamo bāmwene’mba kuleka bufundiji bwa disao i mwanda mukomo?

9. I bitōkeji’ka bya mwinya byāsokwedilwe kitango kyendeji kibajinji, pamo na mokilombwelwe mu Bilongwa shapita 15?

10. I bitōkeji’ka bya mwinya bimo-bimo byāsokwelwe mu Evanjile ya Mateo?

11. Tukokeja kunena kika pa myanda idi mu Evanjile ya Luka ne ya Mako?

12. I mu buluji’ka munenenwe’mba Evanjile ya Yoano yāleteleko kitōkeji kyantentekelo?

13. Mwanda’ka bantu bamo-bamo bāmwene mukanda wa Polo kudi bene Loma bu Evanjile mikwabo?

14-16. (a) I kitōkeji’ka kitala pa kwikutyila umbumo kyāletele Polo mu mukanda wandi umbajinji kudi bakristu bene Kodinda? (b) I kitōkeji’ka kikwabo kitala pa mwiendelejo wa umbūmi kidi mu Kodinda Wakamo?

17. I kitōkeji’ka kyāletele Polo kitala pa bufundiji bwa lusangukilo?

18. I kitōkeji’ka kitala pa mafuku akāya kumeso kidi mu mukanda umbajinji wa Polo kudi bene Tesalonika?

19, 20. I bitōkeji’ka bya mwinya bidi mu mukanda wa Polo kudi Bahebelu byātambwile bakristu bādi mu Yelusalema ne mu Yudea?

21. I myanda’ka ilombwelwe mu ino misambo itala pa Mitōto 97:11 ne Nkindi 4:18 yāfikidile mu kitatyi kya batumibwa?

22. I kika kyāfikile kupwa kwa lufu lwa batumibwa, ne i myanda’ka ikalombolwa mu kishinte kilondako?

Lelo Ukivulukile’byo

◻ I bisonekwa’ka bya mu Bible bilombola’mba kwivwanija kwa bubinebine kwenda kusokoka bityetye?

◻ I bitōkeji’ka bya mwinya bimo-bimo bilombwelwe mu mukanda wa Bilongwa?

◻ I kitōkeji’ka kidi mu ma Evanjile?

◻ I bitōkeji’ka bya mwinya bidi mu mikanda ya Polo?

[DO NOT SET] References

1. Insight on the Scriptures, Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania, 1988, (Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., Brooklyn, NY), Vol. 1, p. 523.

2. New World Translation of the Holy Scriptures, (bi12), Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania, ©1984, Revised Edition, (Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., Brooklyn, NY), “Table of the Books of the Bible,” p. 1547.

3. “All Scripture Is Inspired of God and Beneficial,” Watch Tower Bible and Tract Society of Pennsylvania, ©1990, (Watchtower Bible and Tract Society of New York, Inc., Brooklyn, NY), p. 188.

4. New World Translation of the Holy Scriptures, (bi12), p. 1547;

“All Scripture Is Inspired of God and Beneficial,” p. 182.

5. The Watchtower, (magazine; Brooklyn, NY), November 1, 1961, p. 666.

6. New World Translation of the Holy Scriptures, (bi12), p. 1547;

The Watchtower, December 1, 1961, pp. 728-9.

7. New World Translation of the Holy Scriptures, (bi12), p. 1547.