Tunangu twa Leza I Tumweke Padi Tō mu Bupangi

“Ye witulombola ñeni kutabuka banyema ba muntanda; kadi witupa ñeni kutabuka byoni bya mūlu.”—YOBA 35:11.

BYONI bidi na bwino butulumukwa. Bilelembanga mūlu mu muswelo wabila bampunga ba maamviyo. Misaka imo ya byoni byendanga ku tununu ne tununu twa makilometele bityibuluka tulunga-lui tukatakata ne kufika kobyenda pampikwa kuluba.

Bwino bukwabo butulumukwa budi na byoni—bwine bulombola tunangu twa Mulongi wabyo—i bwino bwa kwisamba mungya mididilo yabyo. Tala bimfwa bimobimo.

Byoni Bīsambanga

Byoni bya misaka imoimo bishilulanga kwisambulwila mawi abyo bikidi mu mai. Kimfwa, kisese-kwadi kikaji kilādilanga mai mwanda, ko kunena’mba diī dimo pa difuku. Shi byadi amba onso akulwanga ne kukoma mu kitatyi kya bula bumo, longa onso atoyokanga mu mafuku mwanda. Kisese-kwadi kyadi kya kwikala na kaji kakomo ka kulama byana bikulu, byana byepele, koku kadi kikilādila mai makwabo. Inoko, mai onso mwanda etoyanga mu bula bwa nsaa isamba kete. Le bibwanika namani? Bakimbi balanga’mba buluji bukatampe i buno, byana bidi mu mai a kisese-kwadi bīsambanga abyo bikidi mu mai ne kwiivwanika mu muswelo kampanda kitatyi kya kutoyokela pamo.

Shi byoni bibatama, divule dine kilume kyo kikalanga kidila. Kidilanga nakampata mu kitatyi kya kwitenteka mwanda wa kukwatyila kyaba nansha kukoka kikaji. Mu misaka tununu ne tununu ya byoni, musaka ne musaka udi ne mudidilo, ne o mwisambilo wabyo, kadi o ukwashanga byoni bikaji kuyuka byoni bilume bya mu musaka wabyo.

Toni tudilanga divule lubanga bwē ne pa kupona kwa dyuba, ne kino i kyendele’mo. Mwanda luvula lupukumanga bityebitye kadi lunwa nalo lwikalanga lutyetye mu bine bitatyi’bi. Bakimbi basokwele amba mudidilo wa toni wivwanikwanga biyampe lubanga ne kyolwa, misunsa 20 kupita bitatyi bikwabo bya dyuba.

Nansha toni tulume to twimbanga divule, tonso, ne tulume ne tukaji twine, tudi na mididilo nansha kwikukumija palapala, na buluji bwishileshile. Kimfwa, kantyikenke kadi na mididilo kitema mituntulu. Kudi mudidilo wa kudyumuna ku kyaka kīya mūlu—kimfwa kibemba—ino mudidilo mukwabo i wa kudyumuna kyaka kīya panshi.

Kyabuntu Kipite Byonso

Eyo, tunangu twa kitetyima twa byoni i twa kutulumukwa shato. Ino manwa a kwisamba a bantu i a kutulumukwa kutabukididila. Leza wālongele bantu na “ñeni kutabuka byoni bya mūlu,” mo munenena Yoba 35:11. Kintu kya pa bula kidi na muntu i bwino bwa kulupwila patōka mifwatakanyo ya munda mikomo ne milangwe kupityila ku diwi dilupuka pa tonji twa mawi nansha ku madingidijo.

Bana ba bantu i beshile na ba bipangwa bikwabo byonso mwanda bimweka’mba i bapangwe na bukomo bwa kwifunda ndimi mikutakane. Julunale umo (American Scientist) wa ku Entelenete unena’mba: “Bana baloñanga bukomo bwa kufunda ludimi nansha shi bambutwile babo kebebaneneja’lopo; bana bajike matwi bo bene bafikija’nka ne ku kubunda muneneno wabo wa bumama shi kekudipo ba kwibaneneja’o ku njibo.”

Lelo Wiivwananga Namani?

Lelo wiivwananga namani poteleka mudidilo mulumbuluke wa toni nansha mwanuke wifunda kunena bishima bibajinji? Lelo unañunanga tunangu twa Leza mu bintu byalongele?

Kaimba wa mitōto Davida pa kupwa kulanguluka pa muswelo waālongelwe, wāfudile ku kunena Leza amba: “Nkakufwijangako; mwanda ami ne kipangwa kya malwa, kya kutendelwa, mīngilo yobe i mitendelwe; kadi kino namino muya wami uyūkile’kyo, senene, shē.” (Mitōto 139:14) Ponso pobandaula na mutyima wa kufwija’ko tunangu twa Leza tumwekele padi tō mu bupangi, uketabija na mutyima umo amba bine aye ye wa kukuludika biyampe.

Bukomo bwa Leza I Bumweke Padi Tō mu Ñenyenye

“Tululai meso enu kūlu, mumone yewa wapangile bine bino’bi, yewa ulupula kibumbo kyabo pa mbadilo; wibeta bonso pa dijina pa dijina; pa bukatampe bwa bukomokomo bwandi, kabidi ne mwanda wa mu bukomokomo bwandi, nansha umo ubulwapo.”—ISAYA 40:26.

DYUBA i luñenyenye ludi na bukata bwenzankane. Inoko, i dikata misunsa 330 000 kutabuka ntanda. Ñenyenye mivule idi pabwipi na ntanda i mityetye kutabuka dyuba. Inoko, ñenyenye mikwabo, pamo bwa lolwa lwitwa bu V382 Cygni, i mipite dyuba bukata kubwipi kwa misunsa 27.

Lelo dyuba dilupulanga kyanga kya bukata’ka? Langa’po bidi shi udi ku kilometele 15 na kwine kudi mudilo ino ukivwene kyanga kyao, le i mudilo wa muswelo’ka. Dyuba didi kulampe ne ntanda kintu kya kilometele midiyo 150. Inoko, dyo kudi dyuba dilobo, dibwanya kusoka ne kikoba. Kintu kitulumukwa i pa kumona’mba i enka kapindi kamo ka mudiyala ka bukomo bwa dyuba ko kafikanga pano panshi. Inoko kano kapindi katyutyutyutyu ka bukomo bwa dyuba i kabwane mwanda wa kukwasha būmi bwendelele pa ino ntanda.

Kadi, befundi ba sianse bapikwile amba kyanga kyonso kitamba ku dyuba kikokeja kukabija imbuo mikwabo pamo bwa ntanda midiyala tununu 31. Diteba dimo dya Entelenete (Weather Prediction Center [SWPC]) dinena’mba: Shi kadi tubale mu muswelo mukwabo buno bukomo bukatakata, shi bwabungilwa pamo ne kutumwa mu sekonde imo, bubwanya kuletela États-Unis “mudilo ubwanya kwingidijibwa mu myaka 9 000 000,” kukwatañana na mudilo wingidijibwa dyalelo.

Kyanga kya dyuba kitambanga mu kyoto kyadyo—kité kibungila pamo maatome ne kulupula kipuinga. Dyuba i dikatampe mpata ne kyoto kyadyo nakyo kikatampe, o mwanda bilombanga midiyo ya myaka pa kusaka’mba kyanga kilupulwa na kino kyoto kilupukile panja padyo. Dino diteba (SWPC) dinena’mba: “Shi dyuba dyaleka kulupula kyanga dyalelo, bikalomba myaka 50 000 000 penepa ketuyuka kubula kwadyo pano pa ntanda!”

Penepo langa bidi: Kitatyi kyotululanga meso obe mūlu bufuku bwampikwa makumbi, umonanga tununu na tununu twa ñenyenye, luñenyenye ne luñenyenye lulupula bukomo bukatampe, bwifwene bwa dyuba. Kadi befundi ba sianse i banene amba kudi midiyala ne midiyala ya ñenyenye!

Lelo ino ñenyenye yonso yātambile kwepi? Pano bakimbi bavule betabije amba diulu ne ntanda byāikele’ko mu kitulumukila, pano kepadi kintu kya myaka midiyala 14, ino kwampikwa kwivwanija buluji bwa mobyāshilwidile. Bible unenanga amba: “Mu ngalwilo Leza wapangile diulu ne ntanda mine.” (Ngalwilo 1:1) Ne kutatana kwine mpika, Mwine wāpangile ano ma mashini atulumukwa uno muswelo otwita bu ñenyenye tubwanya kunena’mba i mwine wa “bukomokomo” kutabuka.—Isaya 40:26.