Iulai Yehova—Lombolai Boloke Ne Ndudi
“Amiwa ne Yehova ulonga byalusalusa, ne mundudi, ne boloke, panopanshi; mwanda mu bino bintu bino’bi e mo naloelelwa.”—YELEMIA 9:24.
YEHOVA wālaile amba kukekalanga mafuku akamuyuka muntu yense. Wānena kupityila kudi mupolofeto Isaya amba: “Kebakasanshijapo, nansha kōna kwine, monsomonso mu lūlu lwami lwa bu-ujila; mwanda panopanshi pakayula ne kuyukidija kwa Leza’nka bwa mema ayuja kalunga-kamema.” (Isaya 11:9) Buno bo būmi bulumbuluke botutengele!
2 Lelo kuyuka Yehova kwine kishintulula namani? Yehova wāsokwedile Yelemia kintu kya mvubu kupita, amba: “[Kwi]vwanijij[a] ne kungyuka amba amiwa ne Yehova ulonga byalusalusa, ne mundudi, ne boloke, panopanshi; mwanda mu bino bintu bino’bi e mo naloelelwa.” (Yelemia 9:24) Nanshi kuyuka Yehova i ne kuyuka muswelo walombolanga boloke ne ndudi. Shi netu tudi na ino ngikadilo, i bine uketuloelelwa. Ino tufwaninwe kulonga namani twikale nayo? Yehova wālamine mu Bible, Kinenwa kyandi, mānga ya mwaādi wikadile na bantu bakubulwa kubwaninina mu bula bwa myaka mivule. Shi twifunde’yo, tukayuka mashinda a Yehova a boloke ne ndudi, ne kadi tukamwiula.—Loma 15:4.
Moloke Ino Aye Walusalusa
3 Butyibi bwa Leza pa Sodoma ne Ngomola i kifwa kitabukile kunengela kilombola bintu bivule biselele boloke bwa Yehova. Mwanda Yehova kāpēnepo’nka mfuto ku bādi bafwaninwe’yo, mhm, wāpandije ne boba bādi bafwaninwe kupanda. Lelo kwādi buluji bwa konakenya byobya bibundi? Abalahama, kālangilepo dibajinji nabya, mwanda kādipo ujingulwile mwādi mwendela bubi muongo pa ntanda mu Sodoma. Yehova wākulupija Abalahama amba shi mutanwe nansha’tu bantu dikumi boloke, nabya kakonakanyapo kibundi. Nanshi boloke bwa Yehova ke bwa kasumalomopo, bwampikwa kanye, mhm.—Ngalwilo 18:20-32.
4 Bupempudi bwa bamwikeulu babidi bwāletele bukamoni bwabine bwa koneka kwa mwikadilo mu Sodoma. Bana-balume ba mu kibundi, “banuke ne bakulu,” pa kuyuka’mba bana-balume babidi abafikila kwa Lota, bāile tupolobela ku njibo yandi na nkuku ya kulonga busekese bwa ngitu imo na bano bana-balume. Bine kashāa, bukobakane bwabo bwāpityile ne pa kipimo pene! Kepadipo kya kutatana, butyibi bwa Yehova pa kino kibundi bwādi boloke.—Ngalwilo 19:1-5, 24, 25.
5 Mutumibwa Petelo pa kupwa kutela bonakani bwa Sodoma ne Ngomola bu kifwa kya kudyumukila’po, wāsonekele’mba: “Yehova uyūkile mwakunyongolwela boba ba bwine-Leza mo batompibwa.” (2 Petelo 2:6-9) Boloke kebwādipo bwa kwikala bwendele’mo shi Lota moloke pamo ne kisaka kyandi bākombēlwe kumo na bantu ba Sodoma bakubulwa bwine Leza. O mwanda bamwikeulu ba Leza bādyumwine Lota amba bonakani kebudi pabwipi. Lota pa kulejaleja, bamwikeulu bāmukwata ku kuboko, aye ne mukajandi ne bana bandi bana-bakaji, “mwanda Yehova wamukwatyil[we] lusa,” bēbalupula panja pa kibundi. (Ngalwilo 19:12-16) Tukulupile amba Yehova ukata mutyima ku bantu boloke mu muswelo umo onka ku bonakani bwa ino ngikadilo mibi bwafwena’bu.
6 Nansha mfulo ya ino ngikadilo byoikekala kitatyi kya “kwilubwila kinong[o],” ino kekudipo kyotuselela mityima kūlu. (Luka 21:22) Mwanda tuyukile’mba butyibi bukafikidija Leza ku Amakedona bukekala ‘boloke swā.’ (Mitōto 19:9) Monka mwādi mwikiyukile Abalahama, batwe bonso tufwaninwe kukulupila na mutyima umo mu boloke bwa Yehova, ke-pantu butabukile bwetu kulampe kwine. Abalahama wāipangwile amba: “Lelo mutyibi mwine wa panopantanda a bulwe kadi kulonga molokele?” (Ngalwilo 18:25; enzankanya na Yoba 34:10.) Kidi’nka na mwēkipangwidile Isaya amba, “i ani le wamufundija [Yehova] ne kumulombola mu kadishinda ka mundudi”?—Isaya 40:14.
Kilongwa Kyoloke kya Kupandija Bantu
7 Boloke bwa Leza kebulombwelwepo’nka mu kupa banonga-bibi mfuto. Yehova witela aye mwine bu “Leza moloke ne mupandiji.” (Isaya 45:21) I kimweke patōkelela’mba ndudi ya Leza ne boloke bwandi i bikwatañane na kusaka kwandi kwasaka kupandija bantu ku lunonga lwa bubi. Dibuku dimo (The International Standard Bible Encyclopedia, Kitampa kya 1982) disambila pa kino kisonekwa amba “boloke bwa Leza bukimbanga nakampata kulombola kufwila lusa Kwandi ne kufikidija lupandilo Lwandi.” Ke kunenapo amba boloke bwa Leza busakilwanga kutūkijibwa na kufwila lusa, mhm, inoko kufwila lusa kyo kilomboji kya boloke bwa Leza. Mpango ya Leza ya kinkūlwa kya kumwena’ko bantu lupandilo i kifwa kikatampe mpata kilombola mwikadile boloke bwa Leza.
8 Mfutwa mine ya kinkūlwa—būmi bulēme bwa Yesu Kidishitu, mwana wa bunka wa Leza—yādi ya mvubu bininge, mwanda misoñanya ya Yehova yo iludikanga diulu ne ntanda kumo, kadi aye mwine wiilondanga. (Mateo 20:28) Būmi bwa Adama bwājimine bwādi bubwaninine, o mwanda kwāsakilwe’nka būmi bubwaninine pa kukūla būmi bwa lutundu lwa Adama. (Loma 5:19-21) Mutumibwa Polo wēsambile pa lwendo lululame lwa Yesu, kubadila’mo ne kufuta kwa kinkūlwa, amba i “kilongwa kyoloke.” (Loma 5:18, MB) Mwanda waka? Mwanda mungya mumweno wa Yehova, kukūla bantu kyādi kintu kya ndudi kadi kyoloke, nansha byokyālombele bivule ku wandi mutamba. Lutundu lwa Adama lwādi pamo bwa “dibungu difyotok[e],” Leza dyakādipo usaka kutyumuna, nansha bwa “butonge bufituka mwishi,” bwakādipo ukimba kubula. (Mateo 12:20) Leza wādi ukulupile amba mu lutundu lwa Adama mukalupukanga bana-balume ne bana-bakaji bakikōkeji bavule.—Enzankanya na Mateo 25:34.
9 Lelo tuketaba muswelo’ka ku kino kilongwa kikatakata kya buswe ne boloke? Kintu kimo mu bitulomba Yehova i batwe twikale ‘kulonda boloke.’ (Mika 6:8) Le tubwanya kwibulonda muswelo’ka?
Kimbai Boloke, Londalondai Ndudi
10 Dibajinji, tufwaninwe kulonda misoñanya ya Leza ya mwikadilo wanwa. Mwanda misoñanya ya Leza i myoloke ne ya ndudi, shi binebine twipāne mu kulonda’yo mu būmi bwetu, nankyo tubalombola boloke. Kino kyo kisaka Yehova ku bantu bandi. Wānene bene Isalela amba: “Mwilombolei kulonga biyampe; kimbai kidye kyoloke.” (Isaya 1:17) Yesu wāpēne madingi meifwane na ano ku bemvwaniki bandi mu Busapudi bwa pa Lūlu, paēbafundije amba “badikilai bidi kusaka bulopwe bwa Leza ne boloke bwandi kumo.” (Mateo 6:33) Polo nandi wākankamika Temote amba “londa boloke.” (1 Temote 6:11) Wivwane tulondanga misoñanya ya Leza ya mwikadilo wanwa, ne shi tuvwele bumuntu bupya, nankyo tulondanga boloke ne ndudi yabine. (Efisesa 4:23, 24) Ko kunena’mba, shi tuloñanga bintu mungya musakila Leza, bo boloke botukimbanga’bwa.
11 Monka motuyukile kala batwe bonso, kulonga nyeke byoloke ne bya ndudi ke mwandapo upēla ku bantu bakubulwa kubwaninina. (Loma 7:14-20) Polo wākankamikile bene Kidishitu ba mu Loma kulwa, kutyina’mba bakatādilwa na bubi, amba nabya bamone mwa kupānina ngitu yabo kudi Leza bu “byavita bya boloke,” bivuija nabyo Leza mpango yandi. (Loma 6:12-14) Ne batwe netu mo monka, shi twipāne mu kwifunda Kinenwa kya Leza kitatyi ne kitatyi ne kwingidija’kyo, tukokeja kulama ‘lufundijo lwa Yehova’ ne kwikala ‘badingilwe mu boloke.’—Efisesa 6:4; 2 Temote 3:16, 17.
12 Dya bubidi, kulonda boloke i ne kulongela bakwetu bintu enka motusakila Yehova etulongele. I kipēla kwikala na misoñanya ibidi—wa lusa o wetu ino wa busumanane o wa bakwetu. Tulombanga lubilo lonka kufwilwa lusa ku bilubo byetu, ino ku kutupa kwa bakwetu twi babajinji kunena mabi, ako pakwabo kutyetyetyetye’tu shi twikudingakanye na kwetu. Kyo kyāipangwidile Yesu amba: “Lelo kadi i bika byōtadila mukwenu kaseke ka bukula bwa mutyi kadi mu dīso. Abe ne obe mulamba mu dīso ne kuvuluka’o mpika? ” (Mateo 7:1-3) Ketukivulaminwai kino, shi Yehova wādi amba ukonkotolanga bilubo byetu, longa i kutupu nansha umo ukokeja kwimana ku meso andi. (Mitōto 130:3, 4) Shi boloke bwa Yehova bumufikijanga ku kutyumwina mu manwi bukōkekōke bwa banabetu, lelo batwe twibatyibile bibi, twi bāni?—Loma 14:4, 10.
13 Dya busatu, tulombolanga boloke bwa Leza potuputuminanga mu mwingilo wa busapudi. Yehova witudingila’mba: “Kokapelejapo biyampe kudi bene’byo, po dikōkeja dikasa dyobe kulonga’kyo.” (Nkindi 3:27) Shi twadi amba twilamīne batwe bene buyuki bumwenwa’mo būmi bwētutambikile Leza ku buntu, longa ketulongelepo kyoloke. Eyo, bantu bavule bapelanga musapu wetu, ino pano pakyendelela Leza na kutandabula lusa lwandi kobadi, tufwaninwe kwendelela na kwibapa na mutyima tō mukenga, nabo “bafikile pa kwalamuka pa mutyima.” (2 Petelo 3:9) Tuloelelwanga potufikilanga pa kukwasha muntu waalamukila ku boloke ne ndudi, monka mwādi muloelelwa Yesu. (Luka 15:7) Kino kyo kitatyi kyotufwaninwe ‘kukuna mu boloke.’—Hosea 10:12.
“Bafumu Bakekalanga ne Buluji”
14 Batwe bonso tufwaninwe kunangila mu dishinda dya ndudi, ino bakulumpe pa kipwilo kya bwine Kidishitu bo bene badi na kiselwa mu uno mwanda. Bulopwe bwa Yesu i ‘bukankamijibwe mu ndudi ne mu boloke.’ Pa kino nanshi, misoñanya ilonda bakulumpe i ya mungya boloke bwa Leza. (Isaya 9:7) Balamine mu ñeni mulao wa bupolofeto wisambilwe’po mu Isaya 32:1 amba: “Talapo bidi, mulopwe ukabikalanga mu boloke, ne bamfumu bakalelanga ne buluji ponka.” Bakulumpe i batadi batongwe na mushipiditu, ‘batulama ba Leza,’ o mwanda bafwaninwe kulonga bintu mungya musakila Leza.—Tetusa 1:7.
15 Yesu wālombwele amba boloke bwa Yehova i bwa lusalusa, bwa kanye, bwa mutyima unekena. Kadi wādi ukwasha boba bādi na makambakano ne “kusaka apandije bajimine.” (Luka 19:10) Bakulumpe bakimbanga boba balumbalumba kumushipiditu ne kulonga bukomo bwa kwibālwija mu kipombo, pamo bwa mukumbi wa mu kyelekejo kya Yesu wākimbile mukōko pambulwa kukōka, enka ne byāeusokwele.—Mateo 18:12, 13.
16 Bakulumpe bakimbanga kundapa boba balongele bubi bukatampe ne kwibobela ku kwisāsa shi bibwanika, pa kyaba kya kwibatopeka. Basepelelanga shi abakwasha muntu wādi kaenda usāsuka mu dishinda. Ino Bafītwa mityima shi nonga-bibi waleka kwisāsa. Papo misoñanya ya boloke ya Leza ibalomba bapange muntu’wa wa kubulwa kwisāsa. Nansha namino, badi pamo bwa shandya mwana wa kisupa, bakulupile amba dyakadilwe kantu dino’di, mwana ulumbalumba’wa ‘ukealakanya.’ (Luka 15:17, 18) Kino kyo kyendelanga bakulumpe kukapempula bapangwe bamobamo mwanda wa kwibavuluja muswelo obakokeja kujokela ku bulongolodi bwa Yehova.a
17 Nakampata bakulumpe bafwaninwe kwiula boloke bwa Yehova pobatyiba myanda ya banonga-bibi. Babipya-mambo “badi bamufwena” Yesu mwanda bādi bamona amba ukebevwana ne kwibakwasha. (Luka 15:1; Mateo 9:12, 13) Byabine, Yesu kādipo upūta meso pa bilubo. Zakiasa, muntu wamanyengenyenge, mu kitatyi kimo kyobādile bidibwa na Yesu, wāfikile pa kwisāsa, wālomba lusa pa masusu onso aādi ususula bakwabo. (Luka 19:8-10) Ne dyalelo nadyo mo monka, bakulumpe bekalanga na kitungo kimo kyonka pobatejanga muntu mu butyibi—kobela ulubile ku kwisāsa. Shi bekale bantu bafwenwa na mwādi mwikadile Yesu, nankyo banonga-bibi bavule bakapēlelwa kukimba bukwashi kobadi.
18 Mutyima utengwa na bifikila bakwabo o upanga bakulumpe manwa a kufundija boloke bwa Leza, bwambulwa kasumalomo nansha kubulwa lusa. Mo mwālongele Ezela, wāteakenye mutyima wandi ne ñeni yandi, mwa kufundijija boloke ku bene Isalela. (Ezela 7:10) Mutyima wivwana ukakwasha bakulumpe balonde misoñanya ya Bisonekwa mifwaninwe ne kuta mutyima ku ngikadilo ya muntu ne muntu. Yesu paāundapile mwana-mukaji wa muyeye wa mashi, wālombwele amba kuyuka boloke bwa Yehova i kwivwanija mulangwe mwinemwine wimanine’po bijila. (Luka 8:43-48) Bakulumpe balonda boloke na lusa bakokeja kudingakanibwa na “kinyemeno kya luvula” kya kwiubija’mo boba bapondakanibwe na bukōkekōke bwa abo bene nansha na ino ngikadilo ya bintu yotudi’mo.—Isaya 32:2.
19 Kaka umo wālongele bubi bukatampe wāfudile ku kwivwanija mwikadile boloke bwa Leza. “Na bubine, nādi ntyina kwenda ku bakulumpe,” ye aye unena. “Ino bēsambile nami na lusa ne na bulēmantu. Bakulumpe bādi pamo bwa batata, ke batyibipo bakalabale. Bāunkweshe bininge, nāivwanija’mba Yehova kakangelapo shi nkwate mbila ya kulemununa mashinda ami. Nēmwenine’po shami muswelo witudingilanga Yehova, Tata wa buswe. Nēkokele pafula, nālombola Yehova bidi ku mutyima wami, na’mba usa kwivwana milombelo yami ya kumwisāshila. Pano ngelanga milafwe kunyuma, ke papite myaka isamba-ibidi, bine yoya keyādipo mīsambo yotwēsambile na bakulumpe, ādi madyese ātambile kudi Yehova. Tamba’nka penepa, kipwano kyami na aye i kishadidile kiloe.”
Lama Boloke Kadi Longela Mungya Ndudi
20 I kya dyese, mwanda boloke bwa Leza buselele bintu bivule bitabuke pa kupa muntu kyafwaninwe. Boloke bwa Yehova bo bwāmutonwene apāne būmi bwanyeke ku boba balombola lwitabijo. (Mitōto 103:10; Loma 5:15, 18) Leza witulongelanga bintu mu uno muswelo mwanda boloke bwandi butalanga ne ngikadilo yotudi’mo kadi bukimbanga kwitupandija kupita’ko kwituponeja. Bine, kwivwanija kulumbuluke kwa bukatampe bwa boloke bwa Yehova kwitufwenyanga kwadi. Kadi būmi bwetu ne bwa bakwabo bukapalwa mpalo mikata shi twikankile’ko kwiula uno mwikadilo wa bumuntu bwandi. Kulonda kotulonda boloke kekukapitepo pakubulwa kuyukana kudi Tata wetu wa mūlu. Mwanda Yehova witulaile’mba: “Lamai mundudi ne kulonga boloke; mwanda lupandilo lwami ke lusake kufika, ne boloke bwami kusokolwa. Ye wadyese yewa muntu ulonga kine kino’ki.”—Isaya 56:1, 2.
[Kunshi kwa dyani]
a Tala Kiteba kya Mulami, 1 Kweji 4, 1991, paje 24-26, Kiluba.
[Bipangujo]
1. I kyepelo’ka kyakutendelwa kyālaile Yehova?
2. Kuyuka Yehova kishintulula namani? Mwanda waka?
3, 4. Mwanda waka Yehova wādi na bubinga pa konakanya Sodoma ne Ngomola?
5. Leza wānyongolwele Lota ne kisaka kyandi mu Sodoma namani?
6. Mwanda waka ketufwaninwepo kusela mityima kūlu pa bonakani bwafwena pabwipi bwa ino ngikadilo mibi ya bintu?
7. I kukwatañana’ka kudi pa bukata bwa boloke bwa Leza ne kufwila lusa kwandi?
8, 9. (a) I kika kibadilwa mu kino kitēlwa bu “kilongwa kyoloke”? Mwanda waka? (b) I kintu’ka kilomba Yehova kotudi?
10. (a) I muswelo’ka umo otukokeja kulombola boloke? (b) Tukabadikila namani kukimba boloke bwa Leza?
11. Mwanda waka ne muswelo’ka otufwaninwe kulwa, kutyina’mba twakatādilwa na bubi?
12. Tufwaninwe kwepuka bika shi tusaka kulongela bakwabo bintu monka motusakila Yehova etulongele?
13. I kika kinenenwa’mba muntu moloke i mwiyuke amba unenwe kusapula myanda miyampe ya Bulopwe?
14. Bakulumpe badi na kiselwa’ka pa mwanda utala boloke?
15, 16. (a) Bakulumpe beulanga mukumbi wakikōkeji wa mu kyelekejo kya Yesu muswelo’ka? (b) Bakulumpe beumvwanga ku mityima yabo namani pa boba bajimine kumushipiditu?
17. I kitungo’ka kikalanga na bakulumpe pobatyibanga mambo a nonga-bibi, ne i ngikadilo’ka ikebakwasha bafikile pa kino kitungo?
18. I bika bikakwasha bakulumpe bekale pamo bwa “kinyemeno kya luvula”?
19. Kaka umo wānene bika pa kumona muswelo ulondwa boloke bwa Leza?
20. I byabuyabuya’ka bimwenwanga mu kwivwanija ne mu kulonda boloke ne ndudi?
[Kifwatulo pa paje 31]
Tulombolanga boloke bwa Leza na mwingilo wetu wa busapudi
[Kifwatulo pa paje 32]
Shi bakulumpe balondanga boloke bwa Leza, boba badi na myanda bakapēlelwa kukimba bukwashi kobadi
Lelo Ukivulukile’byo?
◻ Bonakani bwa Sodoma ne Ngomola bwitufundijanga bika pa boloke bwa Yehova?
◻ I kika kinenenwa’mba kinkūlwa i kilomboji kikatampe kya boloke ne buswe bwa Leza?
◻ I miswelo’ka isatu yotukokeja kulombola boloke?
◻ I mu mwanda’ka wa pa bula mukokeja bakulumpe kwiula boloke bwa Leza?