Busongi Bulumbuluke Buteakanibwanga

1, 2. (a) I muswelo’ka wālombwele Yesu mvubu ya kwiteakanya? (b) Kwiteakanya kudi na mvubu nakampata mu mwanda’ka?

KŪBAKA njibo kulombanga kwiteakanya kwabinebine. Kumeso kwa kushimika kyalwilo, kifwaninwe bidi kukimba pa kūbaka ne kuyuka mwa kwiyūbakila. Inoko, kudi kintu kikwabo kya mvubu. Yesu wānene’mba: “Lelo wa kwenu i ani wa mutyima wa kushimika kiteba, kabadikile kubala lupeto mwakukapwila’kyo’ni?”​—Luka 14:28.

² Busongi bulumbuluke bulombanga kwiteakanya pamo’nka na mulongelwanga pa kūbaka. Bavule banenanga’mba: “Kensake kusonga.” Ino i banga balangulukanga bidi pa bifwaninwe kubwanya? Nansha bisambila Bible senene pa busongi, inoko kadi ulombolanga ne makambakano adi’mo. (Nkindi 18:22; 1 Kodinda 7:28) Omwanda boba babila busongi bafwaninwe kubandaula senene byabuyabuya, biselwa ne makambakano adi’mo.

 3. Mwanda waka tunena’mba Bible udi na bukwashi bukatampe ku bantu basaka kwisonga, ne i bipangujo’ka bisatu biketukwasha mu uno mwanda?

³ Bible ukokeja kwitukwasha. Madingi andi i masonekwe ku bukomo bwa mushipiditu wa mwine Mushiludi wa busongi, Yehova Leza. (Efisesa 3:14, 15; 2 Temote 3:16) Na kwingidija misoñanya idi mu uno mukanda wakala inoko wa bukwashi ne dyalelo, tutalei (1) I muswelo’ka ukokeja kuyuka muntu shi ke mufikile pa busongi? (2) I kika kifwaninwe kukimba mu muntu wa kwisonga nandi? ne (3) I muswelo’ka ufwaninwe kwilama pa kwinangila kumeso kwa kwisonga?

 4. I kintu’ka kidi na mvubu mikatampe mu kulama busongi bulumbuluke, ne mwanda waka?

⁴ Kūbaka njibo kulombanga lupeto, ne kulela’yo myaka mivule nako mo monka. Ye mwikadile ne busongi. Kusonga i kikomo; kulama kipwano kilumbuluke mu busongi mwaka ne mwaka nakyo i kintu kikwabo kifwaninwe kubandaulwa. Kulama kipwano kya uno muswelo lelo kulombanga kika? Kintu kibajinji i kupika mpiko na mutyima umo. Ivwana mushintulwila Bible kipwano kya umbusongi: “Mwana-mulume [ukashiya] shandi ne inandi mwine, ukalamata kudi wandi mukaji, ino abo bonso babidi ke ngitu imo yonka.” (Ngalwilo 2:24) Yesu Kristu wāletele buluji bumo kete mungya Bisonekwa bukokeja kwimanina’po dilubu ne kusonga dipya​—i “makoji,” ko kunena’mba, kulāla na muntu wa panja pa busongi. (Mateo 19:9) Shi utengēle kusonga, nankyo lama ino misoñanya ya mu Bisonekwa mu ñeni yobe. Shi i kikukomene kwitabija kupika ino mpiko, nankyo kwafikile pa busongi.​—Kupituluka 23:21; Musapudi 5:4, 5.

 5. Nansha mpiko byoilengeja moyo ku bantu bamo-bamo, ino mwanda waka boba bakimba kwisonga bafwaninwe kwiilēmeka?

⁵ Kupika mpiko kumeso a bantu bonso, kutūyulanga bavule. Nsongwalume umo wānene’mba: “Kuyuka’mba pano tukelamata enka bubidi umbūmi bwetu bonso butuntulu, bine kyāumpwile ñeni, kyāumpele milangwe ya kwimona pamo bwa ami udi umbuloko.” Ino shi bine usenswe muntu osaka kwisonga nandi, mpiko keikekalapo kiselwa kilēma, ikamweka bu nsulo ya mutyima-ntenke. Kuyuka buluji bwa mpiko ipikwanga pa kwisonga, kikakwasha ba mulume ne mukaji bayuke’mba bafwaninwe kwilamata nyeke ne kwikwasha mu bitatyi bibi ne biyampe. Polo, mutumibwa mukristu, wāsonekele’mba buswe bwabine ‘butyumwinanga bintu byonso mu manwi’ kadi ‘būmininanga umbyonso.’ (1 Kodinda 13:4, 7) Mwana-mukaji umo wānene’mba: “Mpiko yetu umbusongi ye ayo impele mutyima-ntenke. Nsepelelanga pa kuvuluka muswelo otwāitabije kumeso a batwe bene ne kumeso a bantu bonso amba, tukelamata nyeke.”​—Musapudi 4:9-12.

 6. Mwanda waka i kitabuke buya kuleka kwiyumba kusonga?

⁶ Pa kulonda ino mpiko, kilombanga kwikala mutame. Omwanda Polo wādingile bakristu’mba bafwaninwe kusonga enka shi abapu kupita pa “kitatyi kitoyanga buluba bwa bunkasampe,” shi kilokoloko kya bulādi kibapu kutalala, mwanda kikokeja kufikija muntu ku butyibi bwakubulwa kwendelamo. (1 Kodinda 7:​36, NW) Milangwe ya banuke yalamukanga bukidi pa kwenda batama. Boba besoñanga bakidi banuke, kebejengapo kujingulula kwalamuka kwa milangwe yabo, mu byobasenswe ne mu byobasaka. Bibalwa bilombola’mba boba beyumbanga kusonga bakidi banuke pavule kebejengapo kwilubula ne kebekalangapo na nsangaji pamo bwa bakwabo basoñanga ke batame. Nanshi kokiyumbila kusonga. Kupityija myaka kampanda mu bunkasampe ne mu bukunga, abe papo kodi mutame, kikakulundila’ko ñeni ya butame ukekale mulume nansha mukaji witembwa. Kuleka kwiyumbila kusonga kukakukwasha kadi wīyuke abe mwine senene​—i kintu kyamvubu shi usaka kuloeja kipwano kilumbuluke mu busongi.

 7. Mwanda waka muntu yense usaka kusonga ufwaninwe kwibandaula bidi aye mwine?

⁷ Lelo upēlelwanga kutela ngikadilo ifwaninwe kukekala na muntu omukesonga nandi? Ku bavule i kipēla. Lelo yobe nayo? I ngikadilo’ka yodi nayo ikemukwasha mukekale senene mu busongi? Ukekalanga mulume nansha mukaji wa muswelo’ka? Kimfwa, pobakudingilanga, witabijanga byobe bilubo ne kwivwana madingi’ni nansha ukimbanga nyeke kwibingija? Wi watusepo ne wakubulwa mfwatakani’ni, nansha usenswe mankaleja ne kutompola-tompola? (Nkindi 8:33; 15:15) Vuluka’mba busongi kebukālamunangapo bumuntu bobe. Shi pokidi nkunga wi wamītatulo, wansungu nansha wa meso amona’nka bibi, yuka’mba ye mokekadila ne pokasonga. Byokidi kikomo kwimona mwitumwena bakwetu, mwanda’ka kwipangulapo mbutwile nansha mulunda nobe okulupile, bakulombole patōkelela moikadile ne kya kulonga? Shi abakusapwila’mba ufwaninwe kwalamuka mu mīkadilo kampanda, wikilonge kumeso kwa kusonga.

8-10. I madingi’ka etupa Bible akokeja kukwasha muntu mwanda wa kuteakanya busongi?

⁸ Bible witukankamika tuleke mushipiditu sandu wa Leza wingile motudi, ulupule ngikadilo milumbuluke, kimfwa “buswe, nsangaji, ndoe, kitūkijetyima, kutalala, buyampe, lwitabijo, kanye ne kwīfula.” Kadi witulombola twikale ‘bapya mu bukomo buludika ñeni yetu’ ne “kuvwala bumuntu bupya bwāpangilwe mungya kiswamutyima kya Leza mu boloke bwabine ne dikōkeji.” (Ngalatea 5:22, 23, NW; Efisesa 4:23, 24, NW) Shi wingidije ano madingi pokidi nkunga, bine udi pamo bwa abe wabikija lupeto ku banki​—kikakukwasha bininge umbūmi nansha pokasonga.

⁹ Kimfwa, shi wi mwana-mukaji, wifunde kuta mutyima bininge ku “muntu mufyame udi munda,” kupita’ko kuta mutyima ku mumwekelo wa ngitu bitupu. (1 Petelo 3:3, 4) Butūkanye ne ñeni mijalale bikakupa tunangu, ‘kilongo kya buya’ bwabinebine. (Nkindi 4:9; 31:10, 30; 1 Temote 2:9, 10) Shi wi mwana-mulume, wifunde kukwata bana-bakaji na kanye ne na bulēme. (1 Temote 5:1, 2) Powifunda kutyiba mbila ne kuvuija biselwa, wifunde ne kwikala na butūkanye ne kwityepeja. Mushipiditu wa kusaka kutādila bantu uletanga kavutakanya umbusongi.​—Nkindi 29:23; Mika 6:8; Efisesa 5:28, 29.

¹⁰ Nansha kwibandaula mu ino myanda byokidi kikomo, ino i kintu kifwaninwe kwielela’ko bakristu bonso kulonga. Ne kikakukwasha ukekale mulume nansha mukaji mulumbuluke.

11, 12. I muswelo’ka ukokeja kuyuka bantu babidi basaka kwisonga shi i bakwatañane?

¹¹ Mungya kibidiji kya yenu ntanda, lelo i muntu aye mwine ufwaninwe kwitongela mwine-pandi? Shi kidi uno muswelo, i kika kyokalonga shi uwetana na muntu wa ngitu mikwabo ukusolokela mutyima? Dibajinji, wīipangule’mba: ‘Nkyomusakila, lelo bine i kwīsonga?’ Kukaya na mutyima wa mukwenu na kumupa bikulupiji bya bubela, bine i makayo aleta lufu. (Nkindi 13:12) Kupwa wīipangule’mba ‘Lelo nkendi mufikile pa kusonga?’ Shi kilondololwa ku bino bipangujo byonso i eyo, nankyo bintu byashala’ko kebikalonda mungya bibidiji bya yenu ntanda. Mu matanda amo-amo, kupwa kubandaula muntu umbula bwa kitatyi kampanda, ukokeja kumwita ne kumulombola mulangwe obe wa kusaka mushilule kwinangila nandi mwiyuke senene. Shi wapele, kokimuningila bipitepite. Vuluka’mba nandi udi na bwanapabo bwa kutonga. Ino shi waitabija, mukokeja kushilula kupityija nandi kitatyi pamo mu mingilo ya bulēmantu. Kino kikakupa kyaba kya kutala shi kwisonga nandi i kyatunangu.a Lelo i kika kyokakimba mu dino ditabula?

¹² Kumeso kwa kulondolola, tulete bidi kimfwa kya byombanwa bibidi, madimba ne kindadi. Shi i bileululwe senene, kimo ne kimo kikalupula diwi diyampe pakyo kasuku. Ino, kikekala namani shi bikale kombelwa pamo? Bikalomba kuleululwa dipya, na kwibitūla pa ntendo imo mwa kulupwila mawi mētane senene. Abe nobe ne yewa omusaka kwisonga nandi, mudi pamo bwa bino byombanwa. Umo ne umo ufwaninwe kulonga bukomo bwa “kuleulula” ngikadilo ya bumuntu bwandi mwanda wa kwiikwatañanya na ya mukwabo. Ino kipangujo kikatampe i kino: Lelo mudi pa ntendo imo? Mu muneneno mukwabo, lelo mwibakwatañane?

13. Mwanda’ka ke kyatunangupo kusaka kusonga muntu okemudi nandi mu lwitabijo lumo?

¹³ Shi banwe bonso mudi na nkulupilo imo ne mulamete ku misoñanya imo, nankyo i kipite buya. Mutumibwa Polo wāsonekele’mba: “Kemukēkula mu kisense kya bampikwa kwitabija.” (2 Kodinda 6:14; 1 Kodinda 7:39) Kwisonga na muntu okudi nandi mu lwitabijo lumo lwa padi Leza, kukokeja kukaleta kavutakanya kakomo. Ku mutamba mukwabo, kwikala banwe bonso bepāne kudi Yehova Leza, ye kitako kine kya bumo. Yehova ukusakilanga būmi bwansangaji ne bumo bwabinebine na muntu omukesonga nandi. Wimusakilanga mwikale Nandi umbumo mu kijimba kya buswe kikutwe na monji wa mpambo isatu.​—Musapudi 4:12.

14, 15. Kwikala mu lwitabijo lumo, lelo ye kintu kimo kete kileta bumo mu busongi? Shintulula.

¹⁴ Kutōtela Leza pamo kudi na mvubu mwanda wa bumo, inoko kusakilwanga kadi bivule. Kwikala pa ntendo imo, kilomba ne kwikala na bitungo bya muswelo umo. Udi na bitungo’ka? Kimfwa, mudi na milangwe’ka pa mwanda utala kubutula bana? I bintu’ka bidi pa kifuko kibajinji mu būmi bwenu?b (Mateo 6:33) Mu busongi buyampe, ba mulume ne mukaji i balunda babinebine, basenswe kunanga kisense. (Nkindi 17:17) Pa kino, kibalomba kwabila bintu bimo. Shi bitupu​—kikekala kikomo kuloeja bulunda​—nakampata mu busongi. Ino shi muntu osaka kusonga usenswe kintu kampanda kyokusenswepo, kimfwa lunango, lelo kishintulula’mba kemukokejapo kwisonga? Mhm. Kekubulwe padi kudi bintu bikwabo bya mvubu mikatampe byomusenswe banwe bonso. Pakwabo kadi, ufwaninwe kusangaja mulunda nobe na kulongela nandi pamo byasaka, shi kepadipo kibi.​—Bilongwa 20:35.

¹⁵ Nakampata, kukwatañana kwimanine pa muswelo omuzobolola mutyima ne kwitabija milangwe mipya, ke pa kwiifwanapo. Pa kyaba kya kwiipangula’mba: “Lelo tumvwañananga nandi mu myanda yonso?”, i kiyampe kwiipangula’mba: “Twikalanga tulonga kika shi ketumvwañenepo? Twisambanga na mutyima mutūke, na kwīpa bulēme ne katyino? Nansha mīsambo yetu ifulanga nyeke enka ku kwishinika bishima ne kwipotomeja?” (Efisesa 4:29, 31) Shi usaka kusonga, tyina muntu wamītatulo ne usenswe ndyukidile, kazobolola mutyima, wamanwa a munshi-munshi usaka kufikila enka pa byasaka.

16, 17. I kika kifwaninwe kukimba mwana-mulume nansha mwana-mukaji mu muntu obasaka kwisonga nandi?

¹⁶ Mu kipwilo kya bwine-kristu, boba bābila kupebwa biselwa bafwaninwe “bidi kutompibwa.” (1 Temote 3:10) Nobe ukokeja kwingidija uno musoñanya. Kimfwa, mwana-mukaji ukokeja kwiipangula’mba, “Uno mwana-mulume uyukene bu muntu wa mwikadilo’ka? Balunda nandi i bantu ba muswelo’ka? Uyukile kwīfula? Umonanga banunu muswelo’ka? I mubutulwe ku kisaka kya muswelo’ka? Udi na kipwano’ka na ba mu kyabo kisaka? Umonanga myanda ya lupeto namani? I ntondwe wa malwa? Uyukile kwikaka’ni nansha i mukalabale? I biselwa’ka byadi nabyo mu kipwilo, ne wibivuijanga namani? Lelo nkokeja kukamulēmeka byabinebine?”​—Levi 19:32; Nkindi 22:29; 31:23; Efisesa 5:3-5, 33; 1 Temote 5:8; 6:10; Tetusa 2:6, 7.

¹⁷ Mwana-mulume ukokeja kwiipangula’mba “Uno mwana-mukaji ulombolanga buswe ne bulēme kudi Leza? Ukabwanya mingilo ya njibo? Le kyabo kisaka kikanomba bika? I watunangu, mwingidi, wakubulwa kisūpa? Usenswe kunena myanda itala pa bintu’ka? Usāsaketanga bakwabo’ni nansha i wamwino, wiela mu myanda keimutale? I muntu ukulupilwa? Ukōkelanga ku buludiki’ni, nansha udi na mutwe mūmu, pamo ntomboki?”​—Nkindi 31:10-31; Luka 6:45; Efisesa 5:22, 23; 1 Temote 5:13; 1 Petelo 4:15.

18. Shi uwamone tubilubo mu kitatyi kya kwinangila, i kika kyofwaninwe kuvuluka?

¹⁸ Vuluka’mba i muntu wakubulwa kubwaninina mutambe kudi Adama, ke mwana-mulumepo nansha mwana-mukaji muyampe umbyonso wa mu ñeni ya bantu bitupu. Muntu yense udi na twandi tuto, tumo-tumo​—ne tobe, ne twandi​—tukokeja kutyumwinwa mu manwi. (Loma 3:23; Yakoba 3:2) Kadi kwiyukila tusela ye kutama kumushipiditu. Mukokeja kwilubila banwe mukīkwatyile kwisonga. Yuka’mba: Nansha ke bantu besenswe kadi belēmekele belubilanga mu bitatyi bimo-bimo. (Enzankanya na Ngalwilo 30:2; Bilongwa 15:39.) Mwene kishintulula’mba muntu yense pa banwe babidi ‘ufwaninwe kwitūkija’ bityetye mwanda wa kupwija myanda mu ndoe? (Nkindi 25:28) Le muntu osaka kwisonga nandi umweka bu wenda wielela’ko? Le abe nobe? Lelo kukokejapo kwifunda kuleka manye ne mankaleja? (Musapudi 7:9) Kwifunda kupwija myanda kukokeja kushimika kitako kya kwisambila pamo pakubulwa budimbidimbi, kukemukwasha banwe bonso babidi umbusongi bwenu.​—Kolose 3:13.

19. Shi mubamone’mba pomukīkwatyile kudi kala tuto tuvule tomwishinga, lelo i kyatunangu kulonga’po kika?

¹⁹ Ino, kikekala namani shi ubamone tuto tuvule tukuvutakanya ñeni bininge? Kwalakana kwa uno muswelo kufwaninwe kubandaulwa na katentekeji. Nansha shi buya bwandi bukutayule mutyima namani, nansha shi udi na kilokoloko kya kusaka enka kumusonga, kokipūta meso pa bilubo bikatakata. (Nkindi 22:3; Musapudi 2:14) Shi mwi bapwane na muntu oalakana bininge, i kyatunangu kutyiba kipwano, kuleka kwinangila nandi.

20. Bantu babidi basaka kwisonga, i muswelo’ka obakokeja kulama bu-ujila mu mwiendelejo wabo pakubulwa kutopekwa?

²⁰ I muswelo’ka omukokeja kwinangila mu bu-ujila? Dibajinji, kengelelai mwiendelejo wenu wikale wakubulwa kutopekwa. Mu kyenu kifuko, kwikwata ku makasa, lwimu lwa pakanwa, kwipamba bīpa, lelo i kibidiji kyendelemo ku bantu bakubulwa kwisonga? Nansha shi ano makayo a kwilombola kisanso ke mabipo, ino i kiyampe kukaya’o enka poso byonso ke bipwe, kubashala’nka butundaile. Dyumukai, kutyina’mba ano makayo akafula ku bilongwa byamunyanji nansha ku busekese. (Efisesa 4:18, 19; enzankanya na Lwimbo lwa Ñimbo 1:2; 2:6; 8:5, 9, 10.) Kemukolwa kwitolwela pa bubidi, mu njibo, mu kyumba, mu motoka, nansha mu kifuko kyo-kyonso kikokeja kwimutūla mu kyaka kya mwiendelejo umbi, mwanda mutyima i ndimbañani. (Yelemia 17:9) Kulama bu-ujila mu kwinangila kwenu kukalombola patōka’mba uyukile kwīfula, kadi utūdile kamweno ka mukwenu kumeso kulekako bilokoloko byobe. Nakampata, kulama bu-ujila mu kwinangila kwenu kukatōkeja Yehova Leza mutyima, aye upele bengidi bandi mbila ya kwilama ku byadisubi ne ku busekese.​—Ngalatea 5:19-21.

21. I bika byomukokeja kwisambila’po pakubulwa kafinda mwanda wa kulama bu-ujila mu kwinangila kwenu?

²¹ Kyabubidi, kwinangila mu bu-ujila i kwishinta milangwe pakubulwa budimbidimbi. Shi kemufwena ku butundaile, kilomba kwisamba myanda imo-imo pakubulwa kafinda. I kwepi komukashikata? Banwe bonso mukatwela pa kaji? Le mukabutula bana? Kadi, i kiyampe kwisokwela myanda, kekubulwe padi umo wādi na kakoba kakokeja kukavutakanya busongi mwenda mafuku. Kimfwa mapu, biselwa nansha myanda itala bukomo bwa ngitu, kimfwa misongo mikatampe nansha ngikadilo yonso yodi’mo. Shi muntu nansha bambutwile bakilelo abalombe muko kwenda ku kipimo kya mashi, kutala shi wāpile SIDA mu busekese nansha pa kwelwa mashi mu mijilo, ke kibipo, mwanda misongo ya HIV (kīshi kya luba lwa SIDA) keiyukanangapo ponka na ponka. Shi kipimo kibakwata misongo, yewa wamisongo kafwaninwepo kuningila mukwabo wasaka kusonga kwendelela na kipwano kyabo, shi aye usaka kutyiba’kyo. Kyabine, muntu yense wādi na mwiendelejo umbi ufwaninwe kwitabija kupita ku kipimo kya mashi kumeso kwa kushilula kwikwatyila, mwanda wa kutala shi udi na luba lwa SIDA.

22, 23. (a) Muntu ukokeja kujimija milangwe mijalale namani pa kwiteakanya ku butundaile? (b) I milangwe’ka mijalale ifwaninwe kwikala na bantu kitatyi kyobabandaula myanda ya butundaile ne busongi?

²² Mu myeji yamfulo, banwe bonso mukekala na mingilo mivule ya kuteakanya butundaile. Ukokeja kupēleja kiselwa na kutūkija mutyima. Masobo makatakata akokeja kusangaja ba mu kyenu kisaka ne bonso bakatanwa’ko, ino akashiya ba mulume ne mukaji bapya ne byabo bisaka bakōke ku ngitu ne pakubulwa lupeto. Kulonda bibidiji bya ntanda pa nondelo i biyampe, ino kwibileka bitumune bupika ne kusaka kwitāka, bikokeja kuvutakanya buluji bwa masobo ne kupalankanya nsangaji yomwadi mukokeja kwikala nayo. Nansha byokilomba ne kwitabija binena bantu, ino musoñañani ye wa kubadikila kutyiba mbila ya bintu bifwaninwe kukalongwa pa butundaile.​—Yoano 2:9.

²³ Vuluka’mba butundaile bwijanga difuku dimo kete, ino busongi bwenu bukeja būmi bwenu bonso. Kemukitai mutyima nakampata enka ku difuku dya butundaile. Ino, abija Yehova Leza umone kuludikwa senene, uteakanye ne būmi bwa umbusongi. Nabya mukekala bateakanye busongi buyampe.