‘Lufu Lukavutakanibwa Lonso’
“Wanshikani wafulako kukavutakanibwa i lufu.” —1 KODINDA 15:26.
“N GITABIJE amba kudi . . . kusanguka kwa umbidi, ne būmi bwanyeke.” Namino mo munenena Mutōto wa Batumibwa (Simbola ya Kitabiji). Bene Katolika ne bene Mishoni bapitulukanga’o na bulēme, i batyetye bayukile’mba nkulupilo yabo iifwene mpata na filozofi ya Bangidiki, ino keiifwenepo na kintu nansha kimo kyādi kikulupile batumibwa. Mutumibwa Polo wāpelele filozofi ya Bangidiki, kādipo ukulupile mu muya keufu. Wādi ukulupile nyeke mu būmi bukāya kumeso, o mwanda wāsonekele ku bukomo bwa mushipiditu amba: “Wanshikani wafulako kukavutakanibwa i lufu.” (1 Kodinda 15:26) Lelo kino kishintulula bika ku bantu bafwa?
2 Pa kutana malondololo, tujokelei ku mīsambo ya Polo isonekelwe mu 1 Kodinda shapita 15 itala pa lusangukilo. Usa kuvuluka’mba mu mavese mabajinji, Polo i mubingije lusangukilo bu kipindi kikatampe kimanine’po lufundijo lwa bwine Kidishitu. Pano kaesambila pa kipangujo kimo amba: “Bamo bamo bakangipangula’mba: Lelo bafu basangulwa namani? bakāya ne muswelo wa ngitu ka?”—1 Kodinda 15:35.
I Ngitu ya Muswelo’ka?
3 Pālangwile Polo kino kipangujo, kepabulwe padi wādi na mulangwe wa kujikila lupusa lwa filozofi ya Platon mashinda. Platon wādi ufundija’mba muntu udi na muya keufu ushalanga mūmi pa kufwa kwa umbidi. Ku boba bātamine na uno mulangwe, lufundijo lwa bene Kidishitu lumweka kobadi bu lwa bitupu. Shi muya ushalanga mūmi pa kufwa, le lusangukilo kadi i lwa ka? Mungya buluji, lumweka’tu bu kelwendele’mopo. Umbidi nao byouvingutukanga ke biloba, i muswelo’ka ukokeja kwikala’ko lusangukilo? Heinrich Meyer, mushintuludi wa Bible unena’mba mu bene Kodinda bamobamo, lupata lwādi lwimanine “pa myanda itala filozofi ya’mba kujokejibwa kwa bintu bibundile umbidi kekubwanikapo.”
4 Polo ulombola kubulwa buluji kwa mulangilo wabo amba: “Abe mulembakane, kyokya kyōkuna, abe mwine, kekisangukangapo poso kyafwa; ne kyokya kyōkuna kukuninepo ngitu amba, yo īkēkala yonka īno, mhm, i museke bitupu, shi wa ñano, shi wa muswelo mukwabo; ino Leza wiupa ngitu, monka mumutōkele mutyima wandi aye mwine; lukunwa ne ngitu yalo, lukunwa ne ngitu yalo.” (1 Kodinda 15:36-38) Leza kādipo wa kusangula imbidi yādi na bantu pobādi bakidi pano pantanda. Ino kwādi kwa kwikala kwalamuka.
5 Polo i mudingakanye lusangukilo na kumena kumenanga museke. Kamuseke ka ñano kekefwenepo mutyi ukamena’ko. Dibuku dimo (The World Book Encyclopedia) dinena’mba: “Pashilulanga kumena museke, dibajinji ubutanga bidi mema mavule. Ano mema ashinta bintu bivule munda mwa museke. Atatula ngitu ya munda mwa museke, yalala mitanta bipusu byao.” Bine, museke ufwanga bu museke, waikala ke mutyi wenda umena. “Leza wiupa ngitu” mwanda ye aye utūdile’mo bijila bifundwa mu sianse biludika kuvunguluka kwao, museke ne museke upebwanga ngitu mwendele muswelo wao. (Ngalwilo 1:11) Ne bene Kidishitu bashingwe-māni nabo mo monka, bafwanga bidi. Kupwa, mu kitatyi kitungwe na Leza, webālwija ku būmi na imbidi mipya. Ye mwēkilombwedile Polo kudi bene Fidipai amba, “Yesu Kidishitu . . . ukeyalamuna ke mipya īno ngitu ya bumvu bwetu’mba, īdingakane ponka pa ngitu ya ntumbo yandi.” (Fidipai 3:20, 21; 2 Kodinda 5:1, 2) Basangulwanga na imbidi ya mushipiditu, mwa kukekadila’bo mu kīkalo kya mishipiditu.—1 Yoano 3:2.
6 Le ne kino i kikomo kwitabija? Mhm. Ivwana milangwe iletele’po Polo, amba banyema badi na imbidi ya miswelo mivule mishileshile. Kadi ulombola kwishila kudi pa bamwikeulu ne bantu ba imbidi ya mashi ne mema, amba: “Kudi kadi ne ngitu ya mūlu, ne ngitu ya pano panshi.” Kadi kudi kwishila kukatampe mu bipangwa byampikwa būmi. “Luñenyenye lusansene ku lukwabo pa ntumbo,” ye mwānenene Polo tamba kalāa, ne sianse mine keyasokwele mitoñanika ya mūlu, kifwa ñenyenye ifītuluka, mikwabo ityila mipuñame, ne itōka ikelema. Mungya bino byonso byotwamona, mwene i kyendele’mo kwitabija’mba Leza ukokeja kupāna imbidi ya mushipiditu ifwaninwe bashingwe-māni basangulwe?—1 Kodinda 15:39-41.
7 Kadi Polo unena’mba: ‘Ne kusangulwa kwa bafwe nako mo monka. Kyakuninwe kibola; kyasangulwa kekibola.’ (1 Kodinda 15:42) Umbidi wa muntu, nansha ke mubwaninine, ubwanya kubola. Ubwanika kwipaibwa. O mwanda Polo wānene pangala pa Yesu musangulwe amba ‘kādipo kadi wa kujokela ku kubola.’ (Bilongwa 13:34) Kādipo kadi wa kujokela ku būmi mu umbidi ubola wa bu muntu, nansha shi i mubwaninine. Imbidi ipāna Leza ku bashingwe-māni i keikokeja kubola—keifu nansha koneka. Polo wendeleja’ko amba: “Kyakuninwe kyabumvu; kyasangulwa ke kyantumbo; kya kuninwe kyabukōkekōke; kya sangulwa ke kyabukomo; kadi kyakuninwe kya ngitu ya bu-muntu; kyasangulwa ke ngitu ya bu-mushipiditu.” (1 Kodinda 15:43, 44) Pakwabo kadi, Polo unena’mba: ‘Kino kifwa nakyo kivwale kubulwa kufwa.’ Kubulwa kufwa kishintulula būmi bwaendaenda, kebonakanibwapo. (1 Kodinda 15:53; Bahebelu 7:16) Mu uno muswelo, boba bakasangulwa bakasela “kifwa kya wamūlu,” ke Yesu kadi, wēbashitwidile dishinda dya lusangukilo.—1 Kodinda 15:45-49.
8 Nansha byokudi kuno kwalamuka, boba bakasangulwa bakekala bantu bamo bonka monka mobādi bekadile kumeso kwa kufwa’bo. Bakasangulwa na myanda imo yonka yobādi balamine mu ñeni ne na ngikadila imo yonka ya bulēmantu bwa bwine Kidishitu. (Malaki 3:3; Kusokwelwa 21:10, 18) Mu uno mwanda, i befwane Yesu Kidishitu. Wāshintyile kutamba ku bu mushipiditu wāikala ke muntu. Kupwa wāfwa, wāsangulwa kadi ke mushipiditu. Ino “Yesu Kidishitu kālamukangapo, mhm, i pamo ponka ne ku kesha, ne ku dyalelo dino’di, ne ku mafuku onso nyeke na nyeke pamo ponka.” (Bahebelu 13:8) Bine ano i madyese a ntumbo apelwe bashingwe-māni! Polo unena’mba: ‘Kino kibola pa kuvwala kubulwa kubola, ne kino kifwa pa kuvwala kubulwa kufwa, po ponka pakafikidila ne kyokya kinenwa kisonekelwe’mba: Lufu lubaminwa kubyu lonsololo. Abe lufu, bushindañani bobe budi kwepi le? Lelo abe lufu lunonga lobe ludi kwepi?’—1 Kodinda 15:54, 55; Isaya 25:8; Hosea 13:14.
Lusangukilo lwa Pano Panshi?
9 Le kumeso kotwenda’ku kudi būmi bukapebwa midiyo ya bantu bambulwa lukulupilo lwa būmi bwa mūlu bwa bu mishipiditu keifu? Bine budi’ko! Pa kupwa kushintulula’mba lusangukilo lwa mūlu lukalongeka mu bula bwa kwikala’po kwa Kidishitu, Polo ulombwele mukelondela myanda, amba: “Ke kumfulo kuno, byāpwa kukafikija bulopwe kudi Leza, ke Shandi kadi, pakwabo kadi byāpwa kukavutakanya bulopwe bonso, ne lupusa lonso, ne bukomo bonso.”—1 Kodinda 15:23, 24.
10 “Kumfulo” i ku mfulo kwa Myaka Kanunu ya Umbikalo wa Kidishitu, kukatambika Yesu Bulopwe kudi Leza wandi, Shandi, na kwityepeja ne dikōkeji. (Kusokwelwa 20:4) Mpango ya Leza ya’mba “abungakenye bintu byonso monka mudi Kidishitu” ikekala ke mifikidile. (Efisesa 1:9, 10) Ino dibajinji, Kidishitu ukonakanya bidi “bulopwe bonso, ne lupusa lonso, ne bukomo bonso” bwalwana na kiswamutyima kya Leza, Mfumu Mulopwe. Buno i bonakani bukatenga bintu bivule kupita ne bwa pa Amakedona. (Kusokwelwa 16:16; 19:11-21) Polo unena’mba: “E mo kyendelemo muno [Kidishitu] akabikale bulopwe poso bidi apwe kunyantyidila bonso bakumushikwa. Wanshikani wafulako kukavutakanibwa i lufu.” (1 Kodinda 15:25, 26) Eyo, tubi tonso tutambanga ku bubi bwa Adama ne ku lufu tukafundulwa’ko. Ebiya, monka mokyendele, Leza ukashiya pululu “bibundu bivulukwa” pa kwalwija bafwile ku būmi.—Yoano 5:28, NW.
11 Kino kishintulula kupangulula dipya myuya ya bantu. Le i kikomo? Ehe, Mitōto 104:29, 30 witukulupija’mba Leza ubwanya kwikilonga: “Utekuna [mushipiditu] wabyo, ne kufwa byafwa, kadi byajokela ku luvumbi. Utuma mushipiditu obe, nabyo byapangwa.” Bakasangulwa, nansha byobakekala mobādi bekadile kumeso kwa kufwa, ino kebakasakilwapo kwikala na imbidi yonka yobādi nayo. Monka mokikadile ku basangwilwa kwenda mūlu, ne ku abo nako i enka nabya, Leza ukebapa imbidi mungya mwatōkelwe mutyima. Kepadipo kya kwalakana, imbidi yabo ikekala mikomo nkē, miifwane na yoya yobādi nayo, ikebajiudila’po balongo babo bebasenswe.
12 Lusangukilo lwa pano panshi lukashilula kitatyi’ka? Mata wēsambile padi Lazalasa, mwanabo wāfwile, amba: “Kuyūkako ngyūkile’mba, ukasangukanga ponka pa kusanguka pa difuku dya mfulo.” (Yoano 11:24) Wāyukile kino namani? Lusangukilo kyādi kipateno mu yabo myaka’ya, mwanda Bafadiseo bādi bakulupile’mba ludi’ko, ino Basadusea amba i kutupu’lo. (Bilongwa 23:8) Mata kādipo mwa kubudilwa kuyuka batumoni ba kumeso kwa bwine Kidishitu bādi bakulupile mu lusangukilo. (Bahebelu 11:35) Kadi wādi ukokeja kukwatyila pa Danyele 12:13 amba lusangukilo lukekala’ko mu difuku dyamfulo. Pakwabo kadi wāfundile uno mwanda kudi Yesu mwine. (Yoano 6:39) Dino “difuku dya mfulo” dikafikila pamo na Myaka Kanunu ya Umbikalo wa Kidishitu. (Kusokwelwa 20:6) Langa’po byungwe bikatūtwa mu dyodya “difuku” pakashilula kino kinkumenkume kikatampe!—Enzankanya na Luka 24:41.
I Bāni Bakajokela ku Būmi?
13 Mu Kusokwelwa 20:12-14 musekunwinwe kimonwa kya Yoano kyaāmwene lusangukilo lwa pano panshi, amba: “Namwene ne bafu, bakatampe ne batyetye, bēmene pa lupona’lwa; ino mikanda yapūtulwa; kadi mukanda ungi nao wapūtulwa o wa būmi, ne bafu batyibilwe mambo ku bintu bisonekwe mu mikanda’ya, monka mwendele mīngilo yabo. Kadi kalunga ka mema kalubula bafu badi monka; ne lufu ne Kalunganyembo nabo balubula bafu badi monka, ino batyibilwa mambo bantu bonso monka mwendele mīngilo yabo, wa yandi, wa yandi. Ebiya lufu ne Kalunganyembo baelelwe mu dijiba dya mudilo. Luno namino lo lufu lwa bidye, ke dijiba dya mudilo kadi.”
14 Lusangukilo lukekala lwa “bakatampe ne batyetye,” bantu bantumbo ne tupwaipwai, bonso bādi’ko ino bāfwa. Bine, mukekala ne bana umbukata mwabo! (Yelemia 31:15, 16) Ivwana mwanda mukwabo wa mvubu usokwelwe mu Bilongwa 24:15: “Kusanguka kwa bafu kudiko, kwa boloke, ne bampikwa koloka kumo.” Bantumbo mu bukata bwa “boloke” i bana-balume ne bana-bakaji bakikōkeji ba pa kala, kifwa Abele, Enoke, Noa, Abalahama, Sala, ne Lehaba. (Bahebelu 11:1-40) Langa’po bidi potukabwanya kwisamba na bano bantu ne kwivwana bukamoni bwa binkumenkume bya kala byobēmwenene na meso bidi mu Bible! Mu bano “boloke” mubadilwa ne tununu twa bantu bakaminwe Leza bafwa mu ino myaka, bambulwa lukulupilo lwa kwenda mūlu. Lelo nobe udi na obe wa musuku nansha muswe obe ukokeja kwikala umbano bantu? I kintu kisenga ku mutyima pa kuyuka amba ukokeja kukebamona dikwabo! Bano bantu “bampikwa koloka” bakasangulwa i bāni? I midiyo, pakwabo midiyala, ya bantu bafwile pambulwa kumona mukenga wa kuyuka ne kwingidija bubinebine budi mu Bible.
15 Lelo bano bakajokela ku būmi “ba[katyibilwa] mambo ku bintu bisonekwe mu mikanda’ya, monka mwendele mīngilo yabo” muswelo’ka? Ino mikanda keisonekelwe’mopo bilongwa byabo bya kala; mwanda pobāfwile, yo mfutwa yobāfutyile ya mambo a bubi bobālongele pobādi bakidi bōmi. (Loma 6:7, 23) Inoko bantu bakasangulwa bakikekala bidi munshi mwa bubi bwa Adama. Nanshi kufwaninwe kupūtulwe ino mikanda ikalombola misoñanya ya Leza ikalonda bantu bonso mwa kufikila’bo pa byabuyabuya byonso bya ku kitapwa kya Yesu Kidishitu. Tubi tonso twa ku bubi bwa Adama tukafundulwa’ko, papo ‘lufu lukavutakanibwa’ jimejime. Ku mfulo kwa myaka kanunu, Leza ukekala “wa byonso ne umbyonsololo.” (1 Kodinda 15:28) Kekukekalapo kadi kikasakilwa Kitobo Mukatampe wa kwitusengela nansha Mukūdi. Bantu bonso bakajokela ku būmi bubwaninine na bwādi nabo Adama ku ngalwilo.
Mwilondela Lusangukilo
16 Lusangukilo lwa ba kwenda mūlu byolwilondele mu ndudi, “monka mo bēlondela, wa pandi, wa pandi,” nanshi ne lusangukilo lwa pano panshi nalo mo monka, kekukekalapo kavutakanya ka bantu kujoka kipukwi. (1 Kodinda 15:23) Mungya buluji, bapya bakasangulwa bakalomba kukwatakanibwa. (Enzankanya na Luka 8:55.) Bakasakilwa bukwashi bwa kungitu ne—nakampata—bukwashi bwa kumushipiditu bwa kwibapa buyuki bumwenwa’mo būmi bwa kuyuka Yehova Leza ne Yesu Kidishitu. (Yoano 17:3) Shi bakajokele ku būmi bonso pamo, bikakola mwa kwibakwatakenya senene. I kyendele’mo kulanga’mba, kusangulwa kukekala kwa kwilonda bityebitye. Bene Kidishitu bakikōkeji bafwa kubwipi na mfulo ya ngikadilo ya bintu ya Satana bakekala padi mu boba bakabadikila kusangulwa. Tukokeja kutengela kumona ne bana-balume bakikōkeji ba pa kala ku ñanjilo kwa lusangukilo, bakengila bu “bāna ba mulopwe.”—Mitōto 45:16.
17 Inoko ketufwaninwepo kuningila pa ino myanda. Pa bintu bivule, Bible upityile’po bumāma. Kalombwelepo tumyanda tonso tutala pa muswelo, kitatyi, nansha bifuko bikalongekela’po lusangukilo lwa bantu. Kayukijepo muswelo ukapānwa mobo, bidibwa, ne bivwalwa ku bano bakajoka. Netu ketudipo mwa kunenena na kikulupiji kyonso pa mukalongela Yehova bino bintu bya kutamija ne kulela bana bakasangulwa, nansha mwakalongela pa myanda imoimo itala pa balunda netu ne pa bantu botusenswe. Eyo, kwiipangula pa bintu bya uno muswelo ke kibipo; ino ke kya tunangupo kwela kitatyi na kukimba kukonkotola bilondololwa bya bipangujo kebidi mwa kulondolwela panopano. Kitungo kyetu kikatampe i kwingidila Yehova na kikōkeji mwa kukatambwila būmi bwanyeke. Bene Kidishitu bashingwe-māni batūdile lukulupilo lwabo mu lusangukilo lwa ntumbo lwa mūlu. (2 Petelo 1:10, 11) “Mikōko mikwabo” ikulupile kupyana nyeke kīkalo kya pano panshi mu Bulopwe bwa Leza. (Yoano 10:16; Mateo 25:33, 34) Pa myanda mikwabo mivule mine itala pa lusangukilo keyayukene, tukulupile’nka mudi Yehova. Būmi bwetu bwansangaji bwīya kumeso budi mu makasa a Yewa ubwanya ‘kwikutyija mityima ya bintu byonso byūmi.’—Mitōto 145:16; Yelemia 17:7.
18 Polo uvuya binenwa bwandi na kabobo amba: “Afwijibweko Leza wakwitupa bushindañani bwa padi Mfumwetu Yesu Kidishitu”! (1 Kodinda 15:57) Bine, i bushindañani bwa ponka pa kitapwa kya kinkūlwa kya Yesu Kidishitu bwashindwa lufu lwāletele Adama, bukatambula bashingwe-māni ne “mikōko mikwabo.” Byabine, “mikōko mikwabo” myūmi dyalelo idi na lukulupilo lwa pa bula mu luno lukongo. Byoibadilwa mu “kibumbo kikatampe” kyenda kibaila’ko, ibwanya kukapanda pa “kyamalwa kibuke” kyafwena’ki, ne keikatompapo ku lufu lwa kungitu nansha dimo! (Kusokwelwa 7:9, 14) Inoko, nansha ke ku boba bafwa pa mwanda wa “kitatyi ne myanda yampikwa kulaya,” bakwabo bafwila mu makasa a bengidi ba Satana, kudi lukulupilo lwa lusangukilo.—Musapudi 9:11, NW.
19 Nanshi, tutengelei na kipyupyu difuku dya ntumbo, dikavutakanibwa lufu. Kukulupila kwetu kwampikwa malangalanga mu mulao wa Yehova wa lusangukilo kwitupanga mumweno wa kumona myanda monka moikadile. Nansha shi tubafikilwa na mwanda’ka mu būmi—nansha shi lufu lubetutana—ketwakilekai kintu nansha kimo kitwibe mpalo yetu itulaile Yehova. Ke-pantu ano madingi amfulo a Polo kudi bene Kodinda i mafwaninwe ne dyalelo pamo’nka bwa moādi ekadile myaka tununu tubidi kunyuma: “Penepo kadi, bānwe bāna betu, bakuswedibwa, kankamanai, ne kujina kwine mpika, muvudilwe pakatampe pene, mafuku onso nyeke, monka mu mīngilo ya Mfumwetu, pa mwanda o mwayūka’mba, kuputumina kwa mu mīngilo yenu kekudipo kwa bitu[pu]bitupu mudi Mfumwetu, ehe.”—1 Kodinda 15:58.
[Bipangujo]
1, 2. (a) I lukulupilo’ka lwādi na mutumibwa Polo pa boba bafwile? (b) Polo wālupwile kipangujo’ka kitala pa lusangukilo?
3. Mwanda waka bantu bamobamo bapelanga kwitabija’mba lusangukilo ludi’ko?
4, 5. (a) Mwanda waka kupela kwa bantu bambulwa lwitabijo kekwādipo kwendele’mo? (b) Shintulula kifwa kya Polo kya “museke bitupu.” (c) I imbidi ya muswelo’ka ipāna Leza ku bashingwe-māni basangulwe?
6. Mwanda waka i kyendele’mo kwitabija’mba Leza ukokeja kupa bakasangulwa imbidi ya mushipiditu mifwaninwe?
7. Kubulwa kubola kishintulula kika? kubulwa kufwa nako?
8. (a) Tuyukile namani amba boba bakasangulwa bakekala bantu bonka bamo pamo na mobādi bekadile pobākidi bōmi pano pantanda? (b) I bupolofeto’ka bukafikidila kitatyi kikalongeka lusangukilo?
9, 10. (a) Mungya myanda yādi isambilwa’po mu 1 Kodinda 15:24, “kumfulo kuno” i kika, ne i binkumenkume’ka bikalongeka kukwatañana nako? (b) I bika bifwaninwe kulongeka bidi kumeso kwa kuvutakanya lufu?
11. (a) Tuyukile namani amba Leza ukokeja kupangulula dikwabo myuya yafwile? (b) Boba bakasangwilwa pano panshi bakapebwa imbidi ya muswelo’ka?
12. Lusangukilo lwa pano panshi lukashilula kitatyi’ka?
13. I kimonwa’ka kya lusangukilo kisekunwinwe mu Kusokwelwa 20:12-14?
14. I bāni bakekala mu boba bakasangulwa?
15. Kunena amba basangulwe “batyibilwe mambo ku bintu bisonekwe mu mikanda’ya” kishintulula namani?
16. (a) Mwanda waka i kyendele’mo kwitabija’mba lusangukilo lukelonda mungya ndudi? (b) I bāni bamweka bu bakekala mu bantu babajinji kusangulwa mu bafwe?
17. I myanda’ka imoimo itala pa lusangukilo ipityile’po Bible bumāma, ne mwanda waka bene Kidishitu kebafwaninwepo kukambakana bipitepite na myanda ya uno muswelo?
18. (a) Polo ukokela milangwe pa bushindañani’ka? (b) Mwanda waka twitabije na mutyima umo lukulupilo lwa lusangukilo?
19. I madingi’ka afwaninwe kulama bene Kidishitu bonso dyalelo?
[Kifwatulo pa paje 28]
Museke ‘ufwanga’ ke-pantu walamukanga lonso
[Kifwatulo pa paje 31]
Bana-balume ne bana-bakaji bakikōkeji ba pa kala, kifwa Noa, Abalahama, Sala, ne Lehaba, bakatanwa mu boba bakasangulwa
Lelo Ukokeja Kushintulula?
◻ Polo wālondolwele namani ku kipangujo kitala pa imbidi yādi ya kusangulwa nayo bashingwe-māni?
◻ I muswelo’ka ne kitatyi’ka kikavutakanibwa lufu?
◻ I bāni bakabadilwa mu lusangukilo lwa pano pantanda?
◻ I muswelo’ka otufwaninwe kumona myanda ipityile’po Bible bumāma?