Kyabulēme Kyetu Mu Bibumbwa Bya Dīma

“Tudi ne kyabuleme kino monka mu bintu bibumbe bya dīma, amba bulumbuluke bukatampe bwine bwa bukomo bwikale bwa Leza, ke bwa bātwe benepo, mhm.”​—2 KODINDA 4:7.

YESU paādi pano panshi ubumbwa na Yehova, wātompele aye mwine ku bukōkekōke bwa bantu. Bine, kifwa kyandi kya kulama bululame kifwaninwe kwitukankamika! Mutumibwa witulombola’mba: “Ke-kuntu ko konka ko mwityilwe; ke-muntu Kidishitu nandi wemususukile, wemush[īla k]itompekejo kya kumulonda bānwe mu māyo andi.” (1 Petelo 2:​21) Yesu wāitabije kubumbwa, o mwanda wānekenye ntanda. Wākomeja ne batumibwa bandi amba nabo bekale kunekenya. (Bilongwa 4:​13, 31; 9:​27, 28; 14:3; 19:8) Bine, wēbakankamikile mpata mu mvuyo ya binenwa byandi bya mfulo! Amba: “Bino’bi nemunenena’byo na’mba, mwikale ne ndoe monka mudi ami; [mu ino n]tanda mukamonanga byakwimususula byamalwa, nanshi komejai’nka mityima yenu, ami uno napu kunekenya [n]tanda.”​—Yoano 16:33.

² Mutumibwa Polo nandi monka na monka, wāpwile’tu kushiyañanya kusabikwa meso kuletwa na ‘leza wa ino ngikadilo ya bintu’ na “mwinya wa myanda-miyampe ya ntumbo,” wēsambila pa mwingilo wetu mulēme amba: “Tudi ne kyabuleme kino monka mu bintu bibumbe bya dīma, amba bulumbuluke bukatampe bwine bwa bukomo bwikale bwa Leza, ke bwa bātwe benepo, mhm. Tubakalakanyibwa ku mitamba yonso, ino kujikilwa mpika; kadi, tubakolelwa, ino kufudilwa mpika; tubapangwapangwa, kadi ino kulekelelwa mpika; tubakupilwa panshi, ino koneka mpika.” (2 Kodinda 4:​4, 7-9) Eyo, shetu twi “bintu bibumbe bya dīma” bikōkekōke, inoko Leza witubumbanga na mushipiditu wandi, amba poso’nka tubwanye kunekenya ntanda ya Satana nekenyē.​—Loma 8:​35-​39; 1 Kodinda 15:57.

Kubumbwa mu Isalela wa Kala

³ Yehova kabumbangapo’nka muntu ne muntu, mhm, ubumbanga ne mizo mituntulu. Kifwa Isalela wa kala, wādi umona ntundubuko paādi ukōkela kudi Yehova amba amubumbe. Ino ku mfulo wāumija mutyima aye mwine, wāikala wambulwa kikōkeji. Kya mfulo, Mupungi wa Isalela wāmuletela “malwa.” (Isaya 45:9) Mu myaka tutwa 8 K.K.K., Isaya wāsapwidile Yehova myanda ya bubi bukatampe bwa Isalela, amba: “A Yehova, abe wi tata; batwe twi dilongo, abe ye umbumbi wetu; kabidi batwe bonsololo twi mingilo ya makasa obe. . . . Kabidi bintu byetu byonso biyampe b[ib]asalakanibwa.” (Isaya 64:​8-​11) Papo Isalela wābumbilwe bu kibumbwa kifwaninwe’nka konakanibwa.

⁴ Myaka katwa pa kupita’po, pāfwenene difuku dya kulubula kinongo, Yehova wānena Yelemia asele mutyibi wa dīma ende pamo na bakulumpe bamobamo ba Yelusalema mu Musanza wa Hinome, wāmusoñanya’mba: “Ukalala mutyibi’wa mu meso a bantu bakenda nobe’ba, byobiya ukebanena’mba: E mwanenena Yehova wa bibumbo namino amba: I enka namino mo nkaladila bano bantu bano’ba, ne kibundi kino’ki, pamo’nka bwa umo ulala kipungwa kya mutyibi kya umbumbi, kyampikwa kulongololwa monka.”​—Yelemia 19:10, 11.

⁵ Mu 607 K.K.K., Nebukaneza wāsala Yelusalema ne tempelo yandi, ne Bayuda bene bāpandile wēbasela bu misungi mu Babiloni. Ino kupwa kwa myaka 70 ya bu misungi, Bayuda bēsāshile bājoka kukobakulula Yelusalema ne tempelo yandi. (Yelemia 25:11) Inoko mu myaka katwa imbajinji K.K., muzo wāela kadi dikwabo Umbumbi Mukatampe, ku mfulo wēpāna mu butapani bwa mu meso fututu pa kwipaya Mwanā Leza. Mu 70 K.K., Leza wāingidija Umbikalo wa Loma Wādi Utādile Ntanda bu mufikidiji wa butyibi bwandi, wāiya wākomba ngikadilo ya bintu ya Bayuda, wākulakanya Yelusalema ne tempelo yandi nkulankula. Kupwididile, muzo wa Isalela kewādipo kadi wa kubumbwa dikwabo mu makasa a Yehova bu kintu ‘kijila, kipopoke.’a

Kubumba Muzo wa Kumushipiditu

⁶ Bayuda bāitabije Yesu bābumbilwe, bābunda kitako kya muzo mupya, ‘Isalela wa kumushipiditu wa Leza.’ (Ngalatea 6:​16) Nanshi Polo wānene bifike’po, amba: “Lelo mumba ku dilongo i namani? ke mutyima wandipo aye mwine, asake kubumba ku mulwi umo onka kimo kileme buleme, kikwabo kipele bupele, ke aye mwinepo’ni, a? . . . Leza wadi ne mutyima wakulombola bukalabale bwandi, ne kuyukanya bukomo bwandi, [ino] aye wēfudile, utūkije ne mutyima monka pa byobya bintu [bibumbe] bya bukalabale, bilongwe bya kukonakanya. Kadi amba, ayūkanye bungi bwa ntumbo yandi, pa byobya bintu [bibumbe] bya lusa, byālongolwele kala ke bya ntumbo.”​—Loma 9:​21-​23.

⁷ Yesu musanguke wāyukije mwenda mafuku amba kibalwa kya bino “bintu [bibumbe] bya lusa” kikekala 144 000. (Kusokwelwa 7:4; 14:1) Isalela wa kungitu pa kukomenwa kubwanya kino kibalwa, Yehova wātandabwile lusa lwandi ku bantu ba mizo. (Loma 11:25, 26) Kipwilo kipya kya bwine Kidishitu kyāsambakana konso konso lubilo lonka. Mu myaka 30, myanda miyampe “[yā]sapulwa mu bipangibwa byonso bya muno munshi.” (Kolose 1:​23) Kino kyālombele bipwilo bivule byādi koku na koku bikale kutalwa senene.

⁸ Yesu wāteakenye batumibwa 12 ba kwikala kitango kyendeji kibajinji, wēbafundija pamo ne bakwabo mwa kwingidila mwingilo. (Luka 8:1; 9:​1, 2; 10:​1, 2) Mu dya Pentekosa 33 K.K., kipwilo kya bwine Kidishitu kyāshimikwa, mwenda mafuku, kyakyo kitango kyendeji kyābaya, kyābundwa na “batumibwa ne bakulumpe” ba mu Yelusalema. Kupwa kwa kitatyi kampanda, Yakoba mwanabo na Yesu wa munda mwa inandi wāingila bu mwimaniji, nansha byakādipo mutumibwa. (Bilongwa 12:17; 15:​2, 6, 13; 21:18) Mungya munenena Eusebius mulembi wa mānga, batumibwa bādi ke bantu babajinji bādi bapangwapangwa, o mwanda bākusankene mu myaba mikwabo. Buvule bwa bādi babundile kitango kyendeji nabo bwāsendululwa mobifwaninwe.

⁹ Kubwipi na ku mfulo kwa myaka katwa imbajinji, ‘walwana Dyabola,’ wāshilula ‘kukusa bityani’ mu bampyana ba “bulopwe bwa mu madiulu” badingakene na ñano. Yesu wānene kala amba kuno kutama kubi kukalekwa kufika’nka ne mu kitatyi kya mwangulo wa ku ‘kuvuika kwa ngikadilo ya bintu.’ Kupwa papo, “boloke, abo bakakelema’nka bwa dyuba mu Bulopwe bwa Shabo.” (Mateo 13:24, 25, 37-​43, MB) Lelo bino byonso byādi bya kwikala’ko kitatyi’ka?

Kubumba Isalela wa Leza mu Ano Mafuku

¹⁰ Mu 1870, Charles Taze Russell wābundile kisumpi kya kwifunda Bible mu Pittsburgh, Pennsylvania, Amerika. Mu 1879 wāshilula kulupula dipepala kweji ne kweji ditwa dyalelo bu Kiteba kya Mulami. Bano Befundi ba Bible, mobādi betyilwa penepa, bājingulwile bukidi bonka amba Bipwilo bya Ki-kidishitu byāselele mfundijo ya bajentaila yampikwa kukwatañana na Bisonekwa, kifwa kubulwa kufwa kwa muya, kalunganyembo ka mudilo, kikendelo kya myuya, leza Pasatu, ne kubatyijibwa kwa bana batyetye.

¹¹ Ino kintu kya mvubu nakampata i kino, bano bantu baswele bubinebine bwa Bible bāalwije bufundiji bwa pa kitako bwa Bible, kifwa kukūlwa kupityila ku kinkūlwa kya kitapwa kya Yesu ne lusangukilo lwa būmi bwanyeke mu paladisa ya ndoe mibikalwe na Bulopwe bwa Leza. Kutabukidila, bāimanine bininge pa kubingijibwa kwa Yehova Leza bu Mfumu Mulopwe wa diulu ne ntanda kwafwena’ku. Befundi ba Bible bādi bakulupile amba Lulombelo lwa Mfumwetu lukalondololwa, lwa’mba: “Tata wetu wa mūlu, buujila bwa dijina dyobe buyukwe, Bulopwe bobe b[wiy]e. Kiswamutyima kyobe kilongeke pano panshi enka mo kikadile mulu.” (Mateo 6:​9, 10, MB) Bine bādi babumbwa na mushipiditu sandu wa Leza abo bonso kikonge kisambakene ntanda yonso kya bene Kidishitu baswele ndoe.

¹² Kwifunda kwa mushike kwa Danyele shapita 4 ne bupolofeto bukwabo kwākulupije Befundi ba Bible amba kwikala’po kwa Yesu, Meshiasa Mulopwe, kekudi pabwipi. Bājingulula’mba mwaka wa 1914 yo nseke ya nkonka ya “myaka ya baJentaila.” (Luka 21:24; Ezekyele 21:26, 27) Bukidi bonka, Befundi ba Bible bātandabula mwingilo wabo, bālonga mu Amerika (États-Unis) monso tulasa twa Bible (twāityilwe mwenda mafuku bu bipwilo). Kumeso kwa kutwela mu myaka katwa mikwabo, mwingilo wabo wa kufundija Bible wādi wenda usambakana mu Bulaya ne mu Ostralazia. Byālomba kwikale bulongolodi buyampe.

¹³ Kitango kya Zion’s Watch Tower Tract Society pa kubundwa mu 1884 mu Amerika (États-Unis), Befundi ba Bible bāpebwa lupusa na Leta, pamo ne kitako kyabo kyādi mu Pittsburgh, Pennsylvania. Batangidiji bakyo bo bādi kitako kya Kitango Kyendeji, batala mwingilo wa ntanda yonso wa busapudi bwa Bulopwe bwa Leza. Charles T. Russell mwimaniji umbajinji wa Sosiete wāsoneka mavolime asamba a Bwifundi bwa Bisonekwa kadi wāenda ñendo mivule wenda usapula. Ne bupeta bwine bwaādi ungwijije kumeso kwa kushilula kwifunda Bible wāpāna’bo kyabuntu ku mwingilo wa Bulopwe wingilwa ntanda yonso. Mu 1916, papo Divita Dikatampe dikidi dinane mu Bulaya, Tutu Russell wādi ke mukōke, wāfwa mu lwendo lwaādi wenda usapula. Aye papo ke mupāne kala bintu byonso byaādi nabyo, amba bilungululwe nabyo busapudi bwa Bulopwe bwa Leza.

¹⁴ Joseph F. Rutherford, wādi mutyibi mu Missouri mu kitatyi kampanda, wāikala ke mwimaniji wa bubidi. Bendeji ba Bipwilo bya Ki-kidishitu pa kumumona ubingija bubinebine bwa mu Bible pampikwa moyo, bēlunga na balupusa ba kipolitike mu kulonga “bubi ne kijila ponka.” Mu mafuku 21 Kweji 6, 1918, Tutu Rutherford ne bakwabo basamba-babidi bādi bendeja Befundi ba Bible bākutwa mu buloko, bavule bātyibilwa nsambu ya kukutwa myaka 10 nansha 20. Befundi ba Bible nabo bēlwila. (Mitōto 94:20; Fidipai 1:7) Kupwa kisambo, bālekelelwa mu mafuku 26 Kweji 3, 1919, mwenda mafuku, bēbabingija patōkelela ku bubela bobatwikilwe amba bongolanga bantu.b Uno mwanda wēbafikile wēbakweshe bekale kubumbwa bu babingiji bakankamane ba bubinebine. Nansha byobādi bakalakanibwa na Babiloni Mukatakata, ino Yehova wātengele’po kuboko, o mwanda kebāshilepo dibwe nansha dimo ditentamine pa dikwabo mu bulwi bwa kumushipiditu bwa kulwila busapudi bwa myanda miyampe. Buno bulwi bukyendelelanga kufika’nka ne mu uno mwaka wa 1999.​—Enzankanya na Mateo, shapita 23; Yoano 8:​38-​47.

¹⁵ Mu myaka ya 1920 ne ya 1930, Isalela mushingwe-māni wa Leza wāendelele na kubumbwa na bwendeji bwa Umbumbi Mukatampe. Mwinya wa bupolofeto wa mu Bisonekwa wāmunikile mpata, wāpeja Yehova bulēme ne kwimanina bininge pa Bulopwe bwa Yesu Meshiasa. Mu 1931 Befundi ba Bible bāsepelela kwitabija dijina dipya dya bu Batumoni ba Yehova.​—Isaya 43:10-​12; Mateo 6:​9, 10; 24:14.

¹⁶ Mu myaka ya 1930, kibalwa kya “bētwe, batongibwe, babinebine,” ba 144 000, kyāmweka patōka’mba kibabwana. (Kusokwelwa 17:14; tala kapango kadi pa paje 29.) Ketuyukilepo mu bashingwe-māni i banga bākongakanibwe mu myaka katwa imbajinji ne i banga balupukile mu “bityani” mu bula bwa tutwa twa myaka ya fukutu ya bupondo bukatampe bwa Bipwilo bya Ki-kidishitu. Inoko kujokoloka ntanda yonso, mu basapudi 56 153 bādi’ko mu 1935, mwādi 52 465 bālombwele lukulupilo lwabo lwa kwenda mūlu, bādi badya ku byelekejo bya pa Kivulukilo. Lelo bantu bavule bādi bakikongakanibwa bādi ba kwenda kwepi?

“[Monai’po] Kibumbo Kikatampe”

¹⁷ Ku kitango kyālongelwe tamba mafuku 30 Kweji 5 kutūla ku 3 Kweji 6, 1935, mu Washington, D.C., Amerika, Tutu Rutherford wānene kishinte kyāendele ntumbo kyādi na mutwe wa mwanda unena’mba “Mulwi Mukatakata.”c Kumweka kwa kino kisumpi “kekibadibwapo na muntu” kyo kyādi kiyukeno kilombola’mba kutūlwa biyukeno kwa ba 144000, bene Isalela wa kumushipiditu kubafika ku mfulo. Nabo i bantu balombola lwitabijo lwabo mu bukomo bwa bukūdi bwa “mashi a Kāna-ka-mukōko,” ke Yesu kadi, bengila mwingilo ukola mu mpangiko ya tempelo ya Yehova ya butōtyi. Abo bonso kikonge i ‘ba kukalupuka mu kyamalwa kikatampe’ bōmi, amba bapyane Paladisa pano pantanda, “lufu nalo kelukēkala[’po]po dikwabo kadi, mhm.” Myaka mivule kunyuma, kumeso kwa kulonga kyokya kitango, ba mu kino kisumpi bādi kala batelwa bu Bayonadaba.​—Kusokwelwa 7:​9-​17; 21:4; Yelemia 35:10.

¹⁸ Mwaka wa 1938 i mwaka mukatampe wāyukilwe patōka bino bisumpi bibidi. Kiteba kya Mulami kya 15 Kweji 3, ne kya 1 Kweji 4, 1938, kyādi na bipindi bibidi bya kwifunda binena’mba “Luombe Lwandi,” kyālombwele patōka bifuko bidi’po bashele’ko bashingwe-māni ne bapwani nabo ba mu kibumbo kikatampe. Kupwa kwalupulwa kya 1 Kweji 6 ne kya 15 Kweji 6 kyādi na bishinte bya bwifundi bisambila pa “Bulongolodi,” bimanine pa Isaya 60:17. Bipwilo byonso byāsoñanibwa kulomba Kitango Kyendeji kitonge bengidi ba pa bipwilo, enka namino, mpangiko ya kiteokratike yālumbuluka ne kuludikwa na Leza. Bipwilo nabyo byālongela monka.

¹⁹ Lapolo wālupwilwe mu dibuku Kitabu-Mwaka cha Mashahidi wa Yehova 1939 wānene’mba: “Balondi bashingwe-māni ba Kidishitu Yesu bakidi pano panshi ke batyetye, kadi kibalwa kyabo kekikavulapo kadi dikwabo. Bano bo batelelwe mu Bisonekwa bu ‘bashele’ko’ ku lutundu lwa Ziona, bulongolodi bwa Leza. (Kus. 12:17) Mfumwetu pano ukongakanyanga yandi ‘mikōko mikwabo,’ ikabunda ‘mulwi mukatakata.’ (Yoano 10:16) Bano bakongakanibwa pano i bapwani na bashele’ko, bengila pamo na bashele’ko. Tamba pano ne kuya kumeso, boba betwa bu ‘mikōko mikwabo’ bakenda bavudila’ko kufika’nka ne pakakongakanibwa ‘mulwi mukatakata.’ ” Bashele’ko bashingwe-māni i babumbwe mwanda wa kuvuija mwingilo wa kukongakanya ba mu kibumbo kikatampe. Ne bano nabo bafwaninwe kubumbwa.d

²⁰ Mu Kweji 1, 1942, Divita II dya Ntanda, dikidi dinane, Joseph Rutherford wāfwa, ebiya Nathan Knorr wāmupingakena bu mwimaniji. Mwimaniji wa busatu wa Sosiete uvulukwanga na melu, mwanda ye wāshimikile masomo a kiteokratike mu bipwilo, ne Masomo a Ngileade afundijibwanga’ko bamishonele. Ku kupwila kwa pa mwaka kwa Sosiete kwa mu 1944, wānena’mba mukanda wa misoñanya ilondanga Sosiete ubalemununwa, kubadilwa mu Sosiete i kwa kwimanina pa kutama kumushipiditu, ke pa kutūlapo byabuntu bya kungitu. Kupwa kwa myaka 30, kibalwa kya bengidi ba umbudimi kyāvula kujokoloka ntanda yonso, abo bādi 156 299 baikala ke 2 179 256. Mu bula bwa mwaka wa 1971-1975 byālomba monka kusendulula bintu bimobimo mu bulongolodi. Kutupu kadi amba muntu umo ekale mwimaniji koku utala kasuku kandi mwingilo wa Bulopwe wingilwa ntanda yonso. Kitango Kyendeji, kya bemaniji bādi bēshinta, kyābaijibwa kyāikala na bashingwe-māni 18, bavule umbukata mwabo pano ke bapwe lwendo lwabo lwa pano panshi.

²¹ Bashele’ko ba mu kaluombe katyetye babumbwanga kupityila ku matompo mu bula bwa makumi a myaka. Bakankamikwa ne kupebwa ‘bukamoni bwa mushipiditu’ pakubulwa kwitupa. Yesu wēbanene amba: “Bānwe mudi boba bakushikilwa nami mu kutompwa kwami konso. Nami eyo nkemutongela bulopwe monka mwāntongele Tata. Amba mudye mutome pa mesa ami umbulopwe bwami mutentamine ponka pa bipona kuketa myanda ya ku bisaka dikumi ne bibidi bya bwine Isalela.”​—Loma 8:​16, 17; Luka 12:32; 22:28-​30.

²² Kibalwa kya bashingwe-māni bashele’ko byokyenda kityepa pano panshi, batutu bapye ba mu kibumbo kikatampe nabo benda bapebwa butadi bwa kumushipiditu kubwipi kwa mu bipwilo byonso kujokoloka ntanda. Kadi penda papwa Batumoni bashingwe-māni ba mfulo ke banunu lwendo lwabo pano panshi, bana ba balopwe betwa bu sa·rimʹ ba mu mikōko mikwabo nabo benda bafundijibwa senene kusela biselwa bya bwendeji, babunda kabumbo ka bamfumu pano pantanda.​—Ezekyele 44:3; Isaya 32:1.

²³ Kaluombe katyetye ne mikōko mikwabo kumo bendelelanga na kubumbwa bu bibumbwa bya bulēme. (Yoano 10:14-​16) Nansha shi lukulupilo lwetu i lwa kwenda mu “madiulu mapya” nansha mu “ntanda mipya,” twitabei na mutyima wetu onso ku lwito lwa Yehova witwita’mba: “Sangalai ne kusepelela nyeke mu kyokya kyo mpanga ami; mwanda talapo, byo mpanga Yelusalema ke kyakusepelela nakampata ne bantu bakyo ke tusepo kadi.” (Isaya 65:17, 18) Nansha twi bantu bakōkekōke, twingilei nyeke na kwityepeja, twikale kubumbwa na “bulumbuluke bukatampe bwine bwa bukomo”​—bukomo bwa mushipiditu wa Leza!​—2 Kodinda 4:7; Yoano 16:13.

[Kapango pa paje 28]

Kubumbwa Kukwabo mu Bipwilo bya Ki-Kidishitu

Kitango kya Misapu kituminwe na Atene, Ngidiki, kyaletele uno lapolo utala mutwe wa Kipwilo kya Orthodoxe kya Bangidiki watongelwe panopano, amba: “Uno mwendeji wa Kipwilo kya Orthodoxe kya Bangidiki bamumonanga bu mukendi wa ndoe. Aye nanshi mumweke bu mudyavita wilongolola kwenda ku bulwi.

“‘Twi beteakanye, shi bibwanika, kumwanga mashi ne kwela bitapwa. Batwe bonso kipwilo kituntulu, tulombelanga kwikale ndoe . . . Ino kadi twesela mata masanto ponso pokilomba kwiesela,’ mo mwanenene panopano Christodoulos Kitobo Mukulu mu difuku disanto dya Kukanda Mūlu kwa Bikira, difuku disobwanga ne masobo a bibumbo bya bulwi bya Bangidiki.”

[Kapango pa paje 29]

“Ke Kutupu Kubweja’ko Dikwabo!”

Pa kupāna mapolome a Ngileade mu 1970, Frederick Franz, papo ukidi mwimaniji mpingakani wa Sosiete Watch Tower, wālombwele bana ba masomo kintu kyobādi babwanya kulonga, abo bonso papo ba mu mikōko mikwabo idi na lukulupilo lwa kwikala pano pantanda, amba bakokeja kubatyija muntu witela bu mushingwe-māni ushele’ko. Lelo kino kyādi kibwanika? Eyo, wāshintulwile amba Yoano Mubatyiji wādi umo wa mu mikōko mikwabo, inoko wābatyije Yesu ne bandi batumibwa bamobamo. Kupwa wāendelela na kwipangula shi lwito lwa kukongakanya bashele’ko lwādi lukyendelela. “Mhm, ke kutupu kubweja’ko dikwabo!” ye aye unena. “Lwalo lwito lwāfudile kala mu 1931-1935! Ke kutupu kadi kubweja’ko dikwabo. Le penepo bano batyetye bapya bebweja ku badyanga ku byelekejo bya pa Kivulukilo nabo i bāni? Shi i bashele’ko, nankyo i kupingakena’tu! Ke ntentekelopo ya ku mulongo wa bashingwe-māni, ehe, i kupingakena boba badi padi bapona mu lwitabijo.”

[Kunshi kwa dyani]

[Bipangujo]

1. Kifwa kya Yesu kifwaninwe kwitukankamika muswelo’ka?

2. Kwishila na bantu ba ntanda basabibwe meso, i kumunikilwa’ka kotudi nako?

3. I muswelo’ka usekununa Isaya kubumbwa kwa muzo wa Bayuda?

4. I kyelekejo’ka kyāletelwe na Yelemia?

5. I muswelo’ka wātandabwilwe butyibi bwa Yehova pa Isalela?

6, 7. (a) Polo usekununa namani kubumbwa kwa Isalela wa kumushipiditu? (b) I kibalwa’ka kituntulu kya “bintu [bibumbe] bya lusa,” ne i muswelo’ka okyābundilwe?

8. I bāni bādi babundile kitango kyendeji kibajinji, ne i muswelo’ka wātandabukile kino kitango?

9. I kutama’ka kubi kwānene kala Yesu amba kukekala’ko?

10, 11. (a) I muswelo’ka wāshilwile kubumbwa kwa Isalela wa Leza mu ano mafuku? (b) I kwishila’ka kwa bufundiji kwādi kwa kutanwa pa bukata bwa Bipwilo bya Ki-kidishitu ne Befundi babinebine ba Bible?

12. I muswelo’ka wājingulwile Befundi ba Bible mwaka wa mvubu mpata?

13. I lubila’ka lwa mungya bijila lwātambwile Befundi ba Bible, ne i mwingilo’ka wakutendelwa wāingilwe na mwimaniji umbajinji wa Sosiete?

14. I muswelo’ka wālwile J. F. Rutherford “divita dilumbuluke”? (2 Temote 4:7)

15. Mwanda waka mwaka wa 1931 i wa mvubu mu mānga?

16 ne kapango pa paje 29. I kitatyi’ka kyābwene kibalwa kya ba 144000, ne i bukamoni’ka bubingija kino?

17. I kutama’ka kwa mu mānga kwashilwile tamba mu 1935?

18. Mwaka wa 1938 wādi wakanketenkete mu dishinda’ka?

19 ne kunshi kwa dyandi. I myanda’ka ibingija amba lwito lwa “mikōko mikwabo” lwāshilwile pano ke padi myaka 60 ne musubu?

20. I kwalamuka’ka kwa mu bulongolodi kwaendelela kumeso tamba 1942?

21. I bika bibwenye ba mu kaluombe katyetye pa mwanda utala Bulopwe?

22, 23. I muswelo’ka ubumbwa ba kaluombe katyetye ne mikōko mikwabo?

[Kifwatulo pa paje 25]

Bine, tukwete na mutyika mwingilo wetu bu kyabulēme!

[Kifwatulo pa paje 26]

Isalela wa kala wādi ke kibumbwa kifwaninwe’nka konakanibwa

Lelo Ukivulukile’byo?

◻ Yesu wāikele bu Kifwa kyetu muswelo’ka pa kukōkela kubumbwa na Shandi?

◻ I kubumbwa’ka kwāikele’ko mu Isalela wa kala?

◻ I muswelo’ka wikele kubumbwa “Isalela wa Leza” kufika ne pano?

◻ “Mikōko mikwabo” nayo ibumbwanga na kitungo’ka?