Ukokeja Namani Kwikala na Bujalale mu Myanda ya Lupeto?

Kusanswa lupeto ne kusaka kwikala na bintu ke myandapo impya; kadi Bible kabudilwepo kya kunena’po, mwanda kebishilwilepo mu ino myaka. I bya tamba kalā. Mu Bijila, Leza wānene bene Isalela amba: “Kokābila njibo ya mukwenu, . . . nansha kintu kimo kine kidi ku mukwenu.”​—Divilu 20:17.

KUSANSWA lupeto ne bituntwa byādi’ko ne mu myaka ya Yesu. Ivwana nsekununi ya mīsambo yēsambile Yesu na nsongwalume umo “mpeta byamalwa.” “Yesu pa kwivwana nabya kamunena’mba: Kyōbudilwe nanshi i kimo, kapoteje byōdi nabyo byonsololo, ebiya wabanye ku balanda, nabya ukēkala ne byabuleme mūlu, ebiya wiye unonde. Ino aye pa kunenwa nabya ku mutyima fututu, mwanda wadi mpeta byamalwa.”​—Luka 18:18-23.

Mumweno Mwendele’mo wa Lupeto

Kunena amba Bible ujidikile kwikala na lupeto nansha kwingidija’lo mu bintu kampanda bya kwitukwasha i kuluba. Bible ulombola amba lupeto lukiñanga muntu ku bulanda ne ku makambakano obuleta, mwanda lupanga muntu muswelo wa kusokola tubintu twa kwikwasha nato. Mulopwe Solomone wāsonekele amba: “Ñeni i bwa nsakwa, monka mwikadile bupeta i nsakwa.” Kadi amba: “Bidībwa bitēkelwa makayo, kadi vinyu isangaja būmi’bwa ino bupeta bwitaba bintu byonsololo.”​—Musapudi 7:12; 10:19.

Kwingidija lupeto mu muswelo mwendele’mo i kwitabijibwe na Leza. Kifwa, Yesu wānene amba: “Kasambei bulunda bwa konka ku lupeto lwa bukondame.” (Luka 16:9) Kubadila’mo ne byabuntu bya kwendeleja nabyo mutōtelo wabine wa Leza kumeso, mwanda tusakanga Leza ekale Mulunda netu nyeke. Solomone mwine, pa kulonda kifwa kya shandi Davida, wātūdile byabuntu bya lupeto luvule ne bya bulēme bya kūbakija nabyo tempelo ya Yehova. Kiselwa kikwabo kya mwine Kidishitu i kya kukwasha boba bafudilwe. Mutumibwa Polo wānene amba: “Abilai ku bapandulwemo byo babudilwebya.” Kupwa wābweja’ko amba: “Ikalai ne mutyima wa kusepelela bēni.” (Loma 12:13) Bino byonso bilomba kulupula lupeto. Ino lelo tukanena bika pa mwanda utala kusanswa kwa lupeto?

“Kwitobwa Ndalama”

Polo wēsambile bininge pa “kusanswa kwa lupeto”​—pa bute pa bute, “kwitobwa ndalama”​—kitatyi kyaātumīne Temote mwingidi nandi mwine Kidishitu mukanda. Kidyumu kya Polo kitanwa mu 1 Temote 6:6-19. Ino mīsambo yandi ya “kusanswa kwa lupeto” itenga mu muswelo kampanda’nka ne ku bituntwa bine. Nanshi i kiyampe twifunde na katentekeji ino mīsambo ya Polo ya ku bukomo bwa mushipiditu, mwanda banwe bene mumwene kala bantu ba ino myaka muswelo obatyityija myanda ya lupeto. Buno bubandaudi budi na kamweno mpata, mwanda busa kwitusokwela kintu kine kibwanya kwitwikadija ‘bakwatyije ku būmi, būmi bwinebwine.’

Polo udyumuna’mba: “Kusanswa kwa lupeto kyo kitako kya bubi bonso miswelo ne miswelo; mo mudi kongwelwa bamobamo ku lwitabijo pa kupyasakena monka, abapu kwitapatapa ku misongo ya ntanda ne ntanda.” (1 Temote 6:10) Kino kisonekwa kekinenepo amba lupeto lo lubi, ehe​—kadi i kutupu kisonekwa kinena namino. Uno mutumibwa kādipo usaka kunena amba lupeto kyo kitako kya bubi bwa “miswelo ne miswelo,” nansha amba lupeto yo nsulo ya makambakano onsololo, mhm. Inoko kusanswa kwa lupeto ko kubwanya kwikala​—pakwabo yo ayo mine​—nsulo ya “bubi bonso miswelo ne miswelo.”

Wilame ku Dikinga dya Lwiso

Nansha Bisonekwa byokebipelejepo lupeto, ketufwaninwepo kupēlula kidyumu kya Polo. Bene Kidishitu banza kusanswa lupeto kebejangapo kuponenwa na makambakano a miswelo ne miswelo, bamo bafula’nka ne kubi, ku kushetemuka mu lwitabijo. Kino i kimweke patōka mu byānene Polo kudi bene Kidishitu ba mu Kolose amba: “Ipayai byakungitu byo mudi nabyo pano panshi; . . . mutyima wa kusaka byabubi, ne kwabila nako i konka kutōta bakishi.” (Kolose 3:5) Lelo kwabila kubikubi, lwiso, nansha “kusanswa kwa lupeto” bikokeja kwalamuka namani ke kutōta bankishi? Lelo kino kishintulula amba kusaka kwikala na njibo mikatampe, na motoka mupya, nansha na kaji ka mfutwa miyampe i kubi? Nansha dimo, mwanda pa bino bintu kepadipo nansha kimo kibipile kwikala nakyo. Kipangujo i kino: Lelo i kukanina’ka kwa mutyima kudi na yewa usaka kwikala na bino bintu, ne lelo na bubine usakilwa’byo?

Kwishila kwishidile kwabila kwendele’mo ne lwiso i kudingakane na kwishila kwishidile mudilo wa pa kyoto ne dilenga dya mudilo wa kiyombo. Kwabila kuyampe ne kwendele’mo kudi na bukwashi. Kwitutononanga twingile, mwa kulupwila bipa bya mwingilo. Nkindi 16:26 unena’mba: “Nzala ya muntu wa kwingila wiingidila aye mwine; mwanda kyakanwa kyandi kimuningija’yo.” Ino lwiso alo ludi na kyaka ne kyoneja. I kwabila kupitepite pampikwa kwishisa.

Kwishisa o mwanda mwinemwine. Lelo lupeto lotungwija nansha bituntwa byotusaka i bipika bya makasa etu’ni, nansha batwe’ko bo bapika ba lupeto? O mwanda mutumibwa Polo unena amba muntu “wakwabila [ye] wakutōta bakishi.” (Efisesa 5:5) Kwikala na lwiso lwa kintu kampanda i kwikala muntu usakasaka enka kintu’kya​—kwikitūla akyo’kya ke mfumwetu, ke wetu leza, ke kintu kyotwingidila. Ino aye Leza witukoma’mba: “Kokekala ne baleza bakwabo po ndi.”​—Divilu 20:3.

Kwikala na lwiso i kulombola kadi amba ketukulupilepo amba Leza witulaile uno uketupa byonso bitusakilwa. (Mateo 6:33) Mwanda kwikala na lwiso i kuvundamina kudi Leza. Ne mu uno muswelo namo, lwiso i “kutōta bakishi.” Ke kya kutulumukapo shi Polo udyūmuna’kyo patōkelela nenki!

Yesu nandi wādyumwine pakubulwa kafinda myanda ya lwiso. Wētusoñanya kwilama ku kwabila bipitepite kintu kampanda kyoketudipo nakyo, amba: “Dyumukaipo, mwikale kudyumuka makomwameso, mwanda muya wa muntu keudipo mu bungi bwa lupeto lwapetele, mhm.” (Luka 12:15) Mungya munenena kino kisonekwa ne kifwa kyāletele’po Yesu, lwiso i kwidimba kwidimbanga bantu amba mvubu ya muntu umbūmi ilonda mungya buvule bwa byadi nabyo. Kifwa lupeto, kitenta, lupusa, ne bikwabokwabo. Lwiso ludi ne mu bintu byonso bibwanya kwikala na muntu. Tukokeja kulanga amba kintu kampanda kiketupa nsangaji shi tubaikala nakyo. Ino mungya mulombwela Bible ne myanda yotumona umbantu, enka Leza ye ukokeja​—kadi ye uketupa​—bisakibwa byetu byonso monka mwānenene’kyo Yesu ku balondi bandi.​—Luka 12:22-31.

Dyalelo, bansunga bapota ne kupotoloja bintu bo bene basonshila’nka kusonshila nkelwa ya mudilo wa lwiso. Bavule pa kutononwa na manwa a munshimunshi ino ao adi na bukomo, bafika ne ku kwitabija amba byonso byobadi nabyo kebibatondelepo. Basakila’ko bikwabo, bikatampe kutabuka, biyampe kupita. Nansha byoketukokejapo kushinta ntanda itujokolokele, lelo i muswelo’ka otukokeja kukomena kino kisela?

Kuloelelwa I Kwishile na Lwiso

Polo utela kinyuma kya lwiso, ke kuloelelwa kadi. Amba: “Ino byo tudi ne bidibwa, ne bivwalwa, e nabyako bidi, tuloelelwe monka.” (1 Temote 6:8) Bino binenwa bilombola byonso bitusakilwa​—“bidibwa, ne bivwalwa”​—bikokeja kumweka bu umpolejo nansha bu bunwanwa. Bantu bavule babandilanga ku televijo bantu ba ntumbo bekele mu mobo a lupeto. Na bubine, kino ke akyopo kileta kuloelelwa kwabinebine.

Eyo, bengidi ba Leza kebanenwepo kwisakila bulanda. (Nkindi 30:8, 9) Inoko Polo wituvuluja amba bulanda bwinebwine i buno: kubulwa bidibwa, bivwalwa, ne njibo mifwaninwe mwa kwikala. Ku mutamba mukwabo, wivwane tudi na bino bintu, nabya tufwaninwe kuloelelwa na bino bisakibwa bya pa kitako.

Lelo Polo wādi unena usumininwe ne kusumininwa pa kutela kuloelelwa na bintu bya uno muswelo? Binebine muntu ukokeja kuloelelwa enka na bisakibwa bya pa kitako kete​—bidibwa, bivwalwa, ne njibo? Polo wādi uyukile. I muntu wādi dibajinji na bupeta ne madyese makatampe mu bwine Yuda, kadi wādi mwanā kibundi mu Loma. (Bilongwa 22:28; 23:6; Fidipai 3:5) Ne kadi Polo wāsusukile na bikoleja mu mingilo yandi ya bumishonele. (2 Kodinda 11:23-28) Mu bino byonso, wāyukile kintu kampanda kyādi kimupa bukomo bwa kulama nyeke kuloelelwa kwandi. Lelo kino kintu kyādi kintu’ka?

“Mu Byonso na Byonso Nafundijibwa”

Polo wāshintulwile mu umo wa mu mikanda yandi amba: “Naibidila ne kulandapala bulanda, naibidila kadi ne kuvudilwa bintu; mu byonso na byonso nafundijibwa, ne mwakwikutyila, ne mwakwivwanina nzala, kadi ne mwakumwena bintu, ne mwakubudilwa’byo.” (Fidipai 4:12) Polo unena na kikulupiji, na mutyima umo! Ulanga amba būmi bwandi bwādi biyampe paādi usoneka bino binenwa; abo nanshi kebwādipo ne biyampe bine. Mulume nobe wādi mukutwe mu kifungo mu Loma!—Fidipai 1:12-14.

Shi tulanguluke pa ino ngikadilo yaādi’mo, tusa kwivwanija bukomo bwa musapu utala kuloelelwa, amba ke enkapo mu bintu byotudi nabyo, ino i ne mu makambakano mwine. Bupeta bupitepite nansha masusu mapitepite bikokeja kwitutūla pa ditompo dya kusaka kuyuka i bintu’ka bya kutangidija kumeso. Polo wātelele bintu bya ku mushipiditu byāmukweshe aloelelwe pambulwa kubanga ngikadilo ya ku ngitu, amba: “Ne mukomo wa kulonga bintu byonso mudi aye [Leza] wakunkomeja.” (Fidipai 4:13) Polo kādipo ukulupile mu bintu byaādi nabyo, bikale bivule nansha bityetye, nansha kubanga ngikadilo yandi, miyampe nansha mibi, ino aye wādi ubambile meso kudi Leza wa kumupa byonso byādi bimusakilwa. O mwanda wādi uloelelwa.

Kifwa kya Polo kyākweshe nakampata Temote. Mutumibwa wāsoñenye uno nsongwalume alondelonde būmi bwa kutangidija bwine Leza ne kipwano kya mpwaninine na Leza kumeso kwa bupeta. Amba: “Ino abe, muntu wa Leza, yō! tyina’byo bino bintu bino’bi; londa boloke, ne bwine-Leza, ne kwitabija, ne lusa, ne kwitūkija mutyima, ne kikōkeji.” (1 Temote 6:11) Bino byo byānenwe Temote, ino bikokeja kunenwa ne boba bonso basaka kulēmeka Leza ne kwikala na būmi bwa nsangaji yabinebine.

Temote wādi unenwe kwilama ku lwiso pamo bwa mwine Kidishitu ye-yense. Mobimwekela, mu kipwilo kya Efisesa mwaādi pāmutumīne Polo mukanda mwādi bantu ba lupeto. (1 Temote 1:3) Polo wātwelele na myanda miyampe ya Kidishitu mu kino kibundi kya busunga bwendeka, wākwasha’mo bantu bavule, baālamuka pa mutyima. I bine, bavule umbukata mwabo bādi bampeta, monka mobikadile dyalelo mu kipwilo kya bwine Kidishitu.

Motwamwena bufundiji budi mu 1 Temote 6:6-10, kipangujo pano i kino: Lelo boba badi na lupeto luvule babwanya kulonga namani shi bakimba kulēmeka Leza? Polo unena amba bafwaninwe bidi kubadikila kwibandaula mulangilo wabo. Lupeto lupanga muntu milangwe ya kwimona bu mubwanye byonso. Polo unena’mba: “Kadi bampeta ba panopantanda wibakome’mba: Kemukīkala ne mutyima wa kwilemeka, ne kukulupila bupeta bwa kubulwa ne mwakukulupidila, poso konka kudi Leza wakwitupa bintu byonso bya ntanda ne miseke byakuloelelwa monka.” (1 Temote 6:17) Bantu bafuke ku makasa bafwaninwe kukulupila mudi Leza, mwanda ye nsulo ya bupeta bo-bonso, kebafwaninwepo kukulupila mu lupeto lobadi nalo.

Ino kadi kebafwaninwepo kulwa enka na mulangilo. Nansha pabalāla mafuku, bene Kidishitu bampeta bafwaninwe kwingidija senene bupeta bwabo. Polo udyumuna’mba: “Balonge biyampe, senene, kadi bēkale bampeta ba mu mīngilo milumbuluke, ne mutyima wa kupyasakana mu kupana, ne mu kukwasha bakwabo bonso.”​—1 Temote 6:18.

‘Būmi Bwinebwine’

Kikatampe kidi mu madingi a Polo i kwituvuluja amba bukwashi bwa bintu bya ku ngitu i bwa mu bintu bimobimo’tu. Kinenwa kya Leza kinena’mba: “Bupeta bwa mpeta kyo kibundi kyandi kikomo, bidi pamo bwa nsakwa milampe mu kufwatakanya kwandi.” (Nkindi 18:11) I amo, mutyima-ntenke uletwa na bupeta i wa kwididika’tu, bine i kwiongola. I kilubo kikatampe kushimika būmi bwetu pa abo, pa kyaba kya kukimba kwitabijibwa na Leza.

Bupeta bwa ku ngitu ke kintupo kya kutūdila kikulupiji, mwanda kebo kushetemuka. Lukulupilo lwabine lufwaninwe kwimanina pa kintu kine kikomo, kyabinebine, kadi kya nyeke. Lukulupilo lwa mwine Kidishitu i lwimanine padi Umpangi wetu, Yehova Leza, ne pa milao yandi ya būmi bwa nyeke. Byotwayuka amba lupeto kelukokejapo kupota nsangaji, lelo lupandilo ke pepi. Enka lwitabijo lwetu mudi Leza lo luketupa lukulupilo lwa lupandilo.

Shi ke pano, twikale balanda nansha bampeta, tulondelondei būmi bwitwikadija bu ‘bampeta kudi Leza.’ (Luka 12:21) Kekudipo kintu kingi kipityile bulēme kwitabijibwa na Umpangi. Bukomo bonso botulonga mwanda wa kwitabijibwa nandi ‘bo bupeta botwibikila bu kyalwilo kya būmi bwa ku myaka ikāya’ko, amba tukwatyije ku buno būmi, būmi bwinebwine.’​—1 Temote 6:19.

[Kifwatulo pa paje 7]

Polo wēfundile kintu kine kiletanga kuloelelwa

[Bifwatulo pa paje 8]

Tukokeja kwikala na nsangaji ne kuloelelwa na byotudi nabyo