Kwata bufundiji bwabūmi bwikale ke mwiendelejo obe wa umbūmi

“Bwine Leza abo i buyampe umbyonso.”​—1 TEMOTE 4:8, MB.

BANTU bavule i betabije’mba bumeni bwa ngitu i kimo kya mu bintu bya mvubu mikatampe umbūmi. Betudilangako kitatyi ne lupeto luvule mwanda wa kukwatakanya bumeni bwa ngitu bulumbuluke ne mwanda wa kundapibwa kitatyi kyobaponenwanga na misongo. Kimfwa, mu Amerika, mwaka wa pityile’u, lupeto lwalupwilwe mwanda wa bundapi lwadi dollars miliyare 900 ne kupita. Kishintulula ma dollars 3 000 ne kupita ku muntu ne muntu, mwana-mulume, mwana-mukaji ne mwana, kadi lupeto ludya muntu mu mwaka mutuntulu mu matanda a bupeta, keludipo kulampe na kino kibalwa.

² Lelo i kika kyobatambwile mu kujimija kitatyi kikatampe namino, bukomo bwabo, ne lupeto? Kyabine kekudipo ukokeja kwikipatanya, mu mitamba yonso dyalelo, tudi na bipungwa byendelele kumeso bininge mu myanda itala bundapi ne byundapilo bifwaninwe kupita mokyādi kikadile mu bitatyi bikwabo pakala. Inoko, kekishintululapo’mba ketudi kala na butuntulu bwa ngitu bulumbuluke bininge. Kitatyi kyālombwelwe mpangiko ya bundapi yobāteakenye mu Amerika, muludiki wabo wa ntanda wānene’mba kutentekela pa “kibalwa kikatampe kya bikandangobo mu yetu ntanda,” bekadi ba mu Amerika “batabukile mizo mikwabo yonso ya bupeta mu kibalwa kya luba lwa SIDA, kutoma mfwanka ne bunkolwankolwa, bankasampe bemita ne bāna babutulwa babishi.” Wāfudije namani? Wānene’mba “binebine shi tusaka kwikala bantu badi na butuntulu bwa ngitu bulumbuluke, tufwaninwe kulemununa mwiendelejo wetu wa umbūmi.”​—Ngalatea 6:​7, 8.

Mwiendelejo wa Umbūmi wa Kamweno

³ Mu kitatyi kya myaka katwa imbajinji, ba Greke bādi bayukane bininge mwanda bādi bepāna ku makayo, a kukomeja ngitu, kwitompa ngitu, ne kwitāka mu kunyema lubilo. Ku bukomo bwa mushipiditu, Polo wāsonekele nkansampe Temote mwanda wa kumudyumuna ku bino bintu’mba: “Makayo a kukomeja ngitu i mayampe shao, ino bwine Leza abo i buyampe umbyonso, mwanda mudi ne mulao wa būmi bwa pano dyalelo ne bwa kumeso.” (1 Temote 4:8, MB) Namino, Polo wādi ufunka munwe pa mwanda ufudile kwitabijibwa na bantu bavule dyalelo amba, bingidilwa bivule bya bundapi nansha bya makayo a kukomeja ngitu, binebine kebipanangapo kikulupiji kya kwikala na butuntulu bwa ngitu bulumbuluke. Ino Polo witupa kikulupiji kya’mba, mwanda wa mvubu mikatampe i kutamija ngikadila miyampe ya kumushipiditu ne kwakamwa Leza.

⁴ Ino ngikadila idi na kamweno mu “būmi bwa pano dyalelo” mwanda itukiñanga ku bintu bibi bifikila bantu bakubulwa bwine Leza nansha boba ‘bedingakenya nansha kwifwatakenya bu badi na bwine Leza.’ (2 Temote 3:5; Nkindi 23:​29, 30; Luka 15:​11-16; 1 Kodinda 6:18; 1 Temote 6:​9, 10) Boba baleka bwine Leza kuludika būmi bwabo balemekanga mbila ne misoñanya ya Leza pamwanda wa kamweno kabo, kino kibatakikanga bekale kumona bufundiji bwa Leza bwa kamweno bu mwiendelejo wabo wa umbūmi. Uno mwikadilo wibaletela bumeni ku ngitu ne kumushipiditu, ne katokwe, ne nsangaji. Kadi bebikilanga “bupeta bwa ku mwaka wakāyako ke kyalwilo, amba bakwatyije ku būmi nabo i būmi bulumbuluke.”​—1 Temote 6:19.

⁵ Mwanda būmi buludikwa na bufundiji bwa Leza bwa kamweno buletanga madyese a uno muswelo tamba’nka pano kufika ne ku mafuku akāya kumeso, tufwaninwe kuyuka muswelo wa kwingidija bufundiji bwa Leza bwa kamweno bwikale ke mwiendelejo wetu wa umbūmi. Mutumibwa Polo wāletele malondololo mu mukanda wandi wāsonekele Tetusa. Tusaka kuta mutyima nakampata ku shapitra wa bubidi wa uno mukanda mwādi usoñanya Tetusa’mba: “Nobe unene byobya bintu bifwaninwe lufundijo [lwabūmi, NW].” Kyabine, batwe bonso dyalelo, bankasampe, banunu bana-balume ne bana-bakaji, tukokeja kumwena mu buno ‘bufundiji bwabūmi’.​—Tetusa 1:​4, 5; 2:1.

Madingi ku Bana-balume Banunu

⁶ Dibajinji Polo wādi na madingi kampanda ku bana-balume banunu bādi mu kipwilo. Tubakulombe utange Tetusa 2:2, NW. “Bana-balume batame,” balemekwanga ne batalwanga bu bimfwa mu lwitabijo ne kikokeji. (Levi 19:32; Nkindi 16:31) Pamwanda wa kino, bakristu bakwabo bakokeja kwikaka kupa bana-balume banunu madingi ne milangwe ya mwakulongela mu myanda imweka bu yakubulwa mvubu mikatampe. (Yoba 32:6, 7; 1 Temote 5:1) Nanshi, Polo wālombwele kanye kandi na kubadikila kupa madingi ku bana-balume banunu ne kikekala kiyampe kobadi shi balame binenwa bya Polo mu mutyima wabo ne kwitabija’mba, abo, pamo bwa Polo, i bimfwa bya mvubu bifwaninwe kwiulwa.​—1 Kodinda 11:1; Fidipai 3:17.

⁷ Kumeso kwa byonso, bakristu bana-balume banunu bafwaninwe “kwibeja mu bibidiji.” Nansha kishima kya pakitako byokisambila pa kibidiji kya kutoma malwa (“utoma pa ntomeno,” Kingdom Interlinear), kadi kishintulula kuyuka kwilama kwikala na mutwe upēla, nansha kubulwa kujimija milangwe. (2 Temote 4:5; 1 Petelo 1:13) Shi kepano, kikale mu kutoma nansha mu myanda mikwabo, bana-balume banunu bafwaninwe kwikala na kwibeja, kebafwaninwepo kupityija kipimo nansha kufika kumfulo.

⁸ Kadi bafwaninwe kwikala “babulemantu” ne “bajalale muñeni.” Kwikala mulemantu, kwilemeka nansha “kufwaninwa buleme,” mungya buluji byendelanga pamo na buvule bwa myaka. Inoko, banunu bamo-bamo bekalanga ba kwipa buleme bupitepite, kebasenswe kutala myanda ilonga bankasampe bakidi na bukomo mu ngitu. (Nkindi 20:29) Omwanda “bulemantu” bwendelanga pamo na “bajalale muñeni.” Bana-balume banunu bafwaninwe kwipa buleme kukwatañana na myaka yabo, kutentekelapo ne kwibeja, na kunekenya senene malanga-tyima ne masenda a mungitu.

⁹ Kumfulo, bana-balume banunu bafwaninwe kwikala “bakomo mu lwitabijo ne mu buswe ne mu kūminina.” Pavule, mu mikanda yandi, Polo utelanga lwitabijo, ne buswe pamo ne kikulupiji. (1 Kodinda 13:13; 1 Tesalonika 1:3; 5:8) Mu uno vese utudile “kūminina” pakyaba kya “kikulupiji.” Padi i mwanda kitatyi kinunupanga muntu, wikalanga na mulangwe wa kuzonzeja mutyima. (Musapudi 12:1) Inoko, ka na mwēkilombwedile Yesu, “aye ukominina pototo, ne pamfulo pene, nabya aye ukapandako.” (Mateo 24:13) Shi kepano, bana-balume banunu i bimfwa bya mvubu mikatampe ku bonso, kenkapo mwanda wa buvule bwa myaka yabo nansha manwa abo, mhm, ino i ne pamwanda wa bukomo bwa ngikadila yabo ya kumushipiditu​—lwitabijo, buswe, ne kuminina.

Ku Bana-bakaji Bakulumpe

¹⁰ Kupwa, Polo wākokele milangwe pa bana-bakaji bakulumpe bādi mu kipwilo. Tubakulombe utange Tetusa 2:3. “Bana-bakaji bakulumpe” i boba badi na myaka mivule kutabuka bana-bakaji bakwabo bonso mu kipwilo, kubwejako ne bakaji ba “bana-balume batame” bamama ne bankambo ba banabetu bakwabo pa kipwilo. Bakokeja kwingidija lupusa luyampe nansha lubi pa kipwilo. Omwanda Polo ushilula na kino kishima’mba “bana-bakaji bakulumpe” “nabo mo monka,” kokunena’mba nabo badi na biselwa bimo-bimo byobafwaninwe kwitwika mwanda wa kuvuija mwingilo wabo pa kipwilo.

¹¹ Dibajinji, Polo unena’mba: “Bana-bakaji bakulumpe nabo mo monka, bēkale bajila mu ngikadilo mwabo.” “Ngikadilo” i kishima kingidijibwanga mwanda wa kwisambila pa ngikadila ya munda-munda ne bu-muntu bwakibutwila bilombolwa mu mwiendelejo ne mwikadilo wa muntu. (Mateo 12:​34, 35) Ino lelo ngikadila ne bu-muntu bwa mukristu mwana-mukaji mutame bifwaninwe kwikala bya muswelo’ka? Mu kishima kimo tukanena’mba ufwaninwe kwikala ‘ujila.’ Kino kishima i kitambe ku kishima kya Kigreke kishintulula byobya “bifwaninwe ku bantu, ku bintu nansha ku bilongwa bya kudi Leza.” Binebine ano madingi endelemo bininge kukwatañana na lupusa lwingidija bana-bakaji banunu pa bakwabo, nakampata pa bansongwakaji badi mu kipwilo.​—1 Temote 2:​9, 10.

¹² Kupwa, palonda ngikadila imbi ibidi: “Kebalubabopo, mhm, nansha kumunwa na vinyu mingi.” I kyansangaji pa kumona’mba ino myanda ibidi itudilwe pamo. Mwadimu umo E. F. Scott wānene’mba: “Mu kitatyi kyakala, vinyu poyādi bitomibwa byādi bitomibwa bininge, bana-bakaji banunu bādi bebungila pamo ku milondo ya vinyu ne kushilula kubaba balondakani nabo.” Bana-bakaji basenswe bininge kusaka kuyuka myanda ya bantu kupitako bana-balume, kino i kiyampe. Ino, kusaka kuyuka myanda ya bantu kukokeja kwitutakikila ku lubabo nansha kunenanena myanda ya bakwabo, nakampata shi ludimi kelupwe kala kukapulwa na malwa. (Nkindi 23:33) I kyabine, batwe bonso tulondalondanga mwikadilo wa umbūmi wa kamweno, twikale bana-balume nansha bana-bakaji, tukalonga biyampe shi twepuke dino dikinga.

¹³ Pa kwingidija kitatyi kyobadi nakyo mu muswelo mulumbuluke, bana-bakaji bakulumpe i bakankamikwe bekale “bafundiji ba bilumbuluke.” Mu bisonekwa bikwabo, Polo wālombwele patoka’mba bana-bakaji kebafwaninwepo kufundija mu kipwilo. (1 Kodinda 14:34; 1 Temote 2:12) Inoko, kino kekibapelejangapo kuyukanya buyuki bwa mvubu butala padi Leza mu mobo abo nansha ku bantu bakwabo. (2 Temote 1:5; 3:​14, 15) Bakokeja monka kulonga bintu bivule bilumbuluke na kwikala bakristu balombola kimfwa kilumbuluke ku bansongwakaji mu kipwilo na mwikilombwela ma vese alondako.

Ku Bansongwakaji

¹⁴ Pādi ukankamika bana-bakaji bakulumpe’mba “bēkale bafundiji ba biyampe,” Polo wātelele ne bansongwakaji. Tubakulombe utange Tetusa 2:​4, 5. Nansha misoñanya ivule byoisambila pa mingilo ya kunjibo, inoko bakristu bansongwakaji kebafwaninwepo kupityija pa kipimo ne kuleka bintu bya kungitu bishilule kuludika būmi bwabo. Bafwaninwe kwikala “[bajalale muñeni, NW], bakutōka tō . . . [bayampe, NW],” ne nakampata, bekale kulemeka mpangiko ya buludiki butudilweko mu bwine-kristu mwanda wa “mwanda wa Leza wakatukwa.”

¹⁵ Dyalelo, būmi bwa mu kisaka ibwalamuke bininge kupita mokyādi kikadile mu mafuku a Polo. Bisaka bivule i bikalañane mu lwitabijo, bikwabo bidi enka na mbutwile umo. Nansha mu bisaka mudi bambutwile bonso babidi ne bāna mu njibo imo, mukaji nansha inabana kakidipo na kibidiji kya kuputumina enka mu mingilo ya njibo difuku dyonso dituntulu. Bino byonso bikambakanyanga bininge ne kukutakanya kiselwa kya bansongwakaji bakristu, inoko kino kekifwaninwepo kwibakankaja kuvuija biselwa byabo byobapelwe kukwatañana na Bisonekwa. I mwanda uleta nsangaji mikatampe kumona muswelo uputumina bansongwakaji bakristu mu mingilo ya kunjibo ne kwilongolola monka mwanda wa kutula kamweno ka Bulopwe pa kifuko kibajinji, bamo-bamo badi mu mwingilo wa kitatyi-kyonso bu bapania bakwashi nansha bapania balonso. (Mateo 6:33) Binebine bafwaninwe kutendelwa!

Ku Bansongwalume

¹⁶ Kupwa Polo wāvundamukile ku bansongwalume, ne Tetusa mwine kumo. Tubakulombe utange Tetusa 2:6-8. Kukwatañana na mwiendelejo wakubulwa kwendelamo ne bonakani bulonga bankasampe dyalelo​—kutoma mfwaka, dyamba ne bunkolwankolwa, busekese, ne bintu bikwabo bya ino ntanda, kimfwa makayo a bingonjila, ñimbo ne makayo a munyanji​—bine ano madingi imaletwe pa kitatyi kifwaninwe ku bakristu bansongwalume basaka kulonda mwiendelejo wa umbūmi wa kamweno ne nsangaji.

¹⁷ Kwishila na bansongwalume ba pano pantanda, nsongwalume mukristu ufwaninwe kwikala “mujalale muñeni” ne kwikala bu “[kimfwa] kya mingilo milumbuluke.” Polo ushintulula’mba boba batunangu kadi batamé muñeni kenkapo boba befunda bitupu, ino i boba “ke bebidile kala ne mwa kushiyañenya kiyampe ne kibi mu byo balanga, ne byo balonga.” (Bahebelu 5:​14, MB) I mwanda wa kutendelwa kashaa, pakumona bankasampe bapāna kitatyi ne bukomo bwabo na mutyima wabo onso mwanda wa kutanwa mu mingilo mivule pa kipwilo kya bwine-kristu kyaba kya kwingidija bukomo bwa bunkasampe bwabo mu kulondalonda bitungo bya abo-bene! Na kulonga namino, pamo bwa Tetusa, bakokeja kwikala bimfwa bya “mwingilo milumbuluke” mu kipwilo kya bwine-kristu.​—1 Temote 4:12.

¹⁸ Polo uvuluja bansongwalume’mba bekale ne “byakubulwa kubola, nansha byakusepakanasepakana mu lufundijo [lwabo], ne misambo mikomo nayo, yonka yakubulwa kuponejibwa.” Bufundiji “bwakubulwa kubola” bufwaninwe kwimanina bininge pa Kinenwa kya Leza; omwanda, bansongwalume bafwaninwe nyeke kwifunda Bible. Pamo’nka na bwa bana-balume banunu, bansongwalume nabo bafwaninwe kwikala babulemantu. Bafwaninwe kuyuka’mba kwikala bu musapudi wa Kinenwa kya Leza i kiselwa kya mvubu mikatampe, omwanda bafwaninwe kwikala na “mwikadilo mufwaninwe myanda-miyampe.” (Fidipai 1:27) Ne binenwa byabo bifwaninwe kwikala “byoloke” byakubulwa “kuponejibwa” mwanda wa bakinkwa netu bakomenwe muswelo wa kwibifutulula.​—2 Kodinda 6:3; 1 Petelo 2:​12, 15.

Ku Bapika ne Bengidi

¹⁹ Kumfulo, Polo waalamukila ku boba bengidila bantu bakwabo. Tubakulombe utange Tetusa 2:​9, 10. Dyalelo, bavule umbukata mwetu ke bapikapo nansha bengidi, ino bavule bengidilanga bantu bakwabo. Shi kepano, misoñanya ilombwele Polo ifwaninwe kwingidijibwa ne dyalelo.

²⁰ ‘Kukokela bamfumwabo, ne kwibatokeja mutyima mu bintu byonso’ i kunena’mba bakristu bengila ku kifuko kampanda bafwaninwe kulombola kalemo kabinebine ku bene mingilo nansha bakulumpe bemanine mingilo. (Kolose 3:22) Bafwaninwe kadi kuyukibwa bu bengidi bakubulwa budimbidimbi, kwingila buvule bwa ma nsaa ebatungilwe pa difuku. Ne bafwaninwe kukwatakanya mwiendelejo wa bwine-kristu ku bifuko kobengidila pakubulwa kulonda mwiendelejo wa bakwabo ba ku mingilo. Bakalonga bino byonso mwanda wa kunengeja “senene, shē, lufundijo lwa Leza Mupandiji wetu mu bintu byonsololo.” Ketudi bemvwane misunsa mivule bipá bilumbuluke bya bantu betabija bubinebine pamwanda wa mwiendelejo muyampe wa balunda nabo ba ku mingilo nansha bengidi ba Tumoni! Ino yo mpalo ipāna Yehova ku boba balonda bufundiji bwandi bwa kamweno nansha ku bifuko byabo bya mingilo kwine.​—Efisesa 6:​7, 8.

Bantu Basubulwe

²¹ Bufundiji bwabūmi bulombwele Polo kenkapo mulongo wa misoñanya itala pa bijila bya buleme nansha mwikadilo wa umbūmi bitupu byotukokeja kwingidija monso motusakila, mhm. Polo wendelela na kulombola mvubu ya ino myanda yonso. Tubakulombe utange Tetusa 2:11, 12. Pamwanda wa buswe bwandi ne kanye ka buntu bwandi kotudi, Yehova Leza uteakenye bufundiji bwabūmi mwanda wa twifunde kwikala na būmi budi na kitungo ne bwa nsangaji mu ino myaka ya malwa ne tuswa. Lelo uketabija bufundiji bwabūmi ne kwibukwata bu mwikadilo obe wa umbūmi? Shi ukekilonge, kikakuletela lupandilo.

²² Nakampata, shi bufundiji bwabūmi bwikale ke mwiendelejo wetu wa ūmbumi, buketuletela dyese dikatampe tamba’nka pano ne kikulupiji kya nsangaji mu mafuku akāya kumeso. Tubakulombe utange Tetusa 2:​13, 14. Kyabine, shi bufundiji bwa kamweno bwikale ke mwiendelejo wetu wa ūmbumi buketushiyañanya na ino ntanda myoneke ne mifwe, tukekale bantu basubulwe. Binenwa bya Polo biifwene na kidyumu kyāpelwe bene Isalela na Mosesa ku lulu lwa Shinai amba: “Ino Yehova nandi, . . . ukakuzunzula mulamula mwine mwa mizo yonsololo yalonga, mu ntumbo, ne mu dijina, ne mu buleme; kadi ino’mba mwikale bantu bajila kudi Yehova Leza wenu, monka mwesambila.”​—Kupituluka 26:​18, 19.

²³ Shi kepano, twendelelei na kukwatakanya dyese dyotudi nadyo dya kwikala bu bantu ba Yehova basubulwe, bufundiji bwa kamweno bwikale ke mwiendelejo wetu wa ūmbumi! Twikalei nyeke badyumuke mwanda wa kufundula miswelo yonso yakubulwa bwine-Leza ne bilokoloko bya ino ntanda, tukashale nyeke basubulwe ne kwingidijibwa na Yehova mu mwingilo mukatampe wavuija dyalelo.​—Kolose 1:10.

[Bilembwa bya pa Bifwatulo]

Bantu bavule dyalelo bengidijanga madingi adi mu Tetusa 2:​2-4

Lelo Ukivulukile’byo?

◻ Mwanda’ka bwine-Leza budi na kamweno kutabuka bintu byonso?

◻ Bakristu banunu bana-balume ne bana-bakaji i muswelo’ka obakokeja kulondalonda bufundiji bwabūmi bwikale ke mwiendelejo wabo wa ūmbumi?

◻ I bufundiji’ka bwabūmi bwālombwele Polo butala pa bansongwalume ne bansongwakaji mu kipwilo?

◻ I byabuyabuya’ka ne i madyese’ka otukokeja kumona shi tukwate bufundiji bwabūmi bu mwiendelejo wetu wa ūmbumi?

1, 2. I muswelo’ka utele bantu mutyima bininge ku bumeni bwabo bwa ngitu, ne i kilupule kika?

3. Kukwatañana na bibidiji bya Kigreke byakala, i madingi’ka aleta Polo?

4. Kwakamwa Leza kudi na kamweno’ka?

5. Polo wāletele misoñanya’ka mu shapitra wa bubidi wa mukanda wāsonekele Tetusa?

6. I madingi’ka apelwe “bana-balume batame” na Polo ne mwanda’ka tukokeja kunena’mba wālombwele kanye kandi ku bano bakristu?

7, 8. (a) “Kwibeja mu bibidiji” kishintulula kika? (b) Mwanda’ka “bulemantu” bufwaninwe kutentekelwapo ne ‘ñeni mijalale’?

9. Mwanda’ka bana-balume banunu bafwaninwe kwikala bakomo mu lwitabijo ne mu buswe, nakampata mu kūminina?

10. I madingi’ka apāna Polo ku “bana-bakaji bakulumpe” badi mu kipwilo?

11. Ngikadilo milumbuluke i kika?

12. I mwingidijo’ka mubi wa ludimi otufwaninwe kwepuka?

13. Bana-bakaji bakulumpe bakokeja kwikala bafundiji muswelo’ka?

14. I muswelo’ka ukokeja bakristu bansongwakaji kulombola butukanye mu kuvuija biselwa byabo?

15. Mwanda waka bansongwakaji bavule mu kipwilo bafwaninwe kutendelwa?

16. I madingi’ka apelwe bansongwalume na Polo, ne mwanda’ka imaletwe mu kitatyi kifwaninwe?

17. I muswelo’ka ukokeja kwikala nsongwalume bu “mujalale muñeni” ne ‘kimfwa kya mingilo milumbuluke’?

18. Kubulwa kuponejibwa mu bufundiji, buleme mu bilongwa, ne binenwa byoloke kishintulula kika?

19, 20. Boba bengidilanga bantu bakwabo bafwaninwe ‘kuneñenya lufundijo lwa Leza Mupandiji wetu’ muswelo’ka?

21. Mwanda’ka Yehova imuteakanye bufundiji bwabūmi ne tufwaninwe kwibumona muswelo’ka?

22, 23. I madyese’ka otukatambula shi twingidije bufundiji bwabūmi bu mwiendelejo wetu wa umbūmi?