Yehova Usokolanga Byobya “Bisakwiyako”

“Kusokwelwa kwa Yesu Kidishitu, kwāmupele Leza kulaīja ku bapika bandi, ke byobya bintu bisakwiyako kadi.”—KUS. 1:1.

USA KULONDOLOLA NAMANI?

Le i bipindi’ka bya nkishi mukatampe byelekeja Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika?

Le Yoano i mulombole namani kukwatañana kudi pa bukata bwa Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika ne Bumo bwa Mizo?

Le ba Danyele ne Yoano i balombole namani mfulo ya buludiki bwa bantu?

1, 2. (a) Le bupolofeto bwa Danyele ne bwa Yoano bwitutonona tulonge bika? (b) Le mitwe isamba mibajinji ya kinyema yelekeja bika?

BUPOLOFETO bwa Danyele ne bwa Yoano i bukwatañane mu miswelo itulengeja twivwanije nshintulwilo ya binkumenkume bivule bilongeka pano pa ntanda dyalelo ne bikalongeka mu mafuku āya kumeso. Le i ñeni’ka yotubwanya kuboila ku kudingakanya kimonwa kya Yoano kya kinyema, na nsekununi ya Danyele ya kinyema kilenga moyo kyādi na masengo dikumi, ne na nshintulwilo ya Danyele ya nkishi mukatampe? Kadi kwivwanija senene buno bupolofeto kuketutonona tulonge bika?

² Twisambilei bidi pa kimonwa kya Yoano kya kinyema. (Kus., shap. 13) Enka motwekimwenine mu kishinte kibadikile, mitwe isamba mibajinji ya kinyema yelekeja Edipito, Ashidia, Babiloni, Mede-Peleshia, Ngidiki, ne Loma. Ino mitwe yonso yāshikilwe lukunwa lwa mwana-mukaji. (Ngal. 3:15) Loma, mutwe wa busamba, ye wāshele ubikele nyeke mu tutwa na tutwa twa myaka kupwa kwa Yoano kusoneka kimonwa kyandi. Mwenda mafuku, mutwe wa busamba-bubidi wādi wa kupingakena Loma. Le uno umbikalo wa ntanda wādi umbikalo’ka, ne wādi wa kulonga lukunwa lwa mwana-mukaji bika?

BELETANYE NE ÉTATS-UNIS ABABIKALA

 3. Lelo kinyema kya masengo dikumi kilenga moyo kyelekeja bika, ne masengo dikumi nao elekeja bika?

³ Tubwanya kujingulula mutwe wa busamba-bubidi wa kinyema kitelelwe mu Kusokwelwa shapita wa 13, na kudingakanya kimonwa kya Yoano na kimonwa kya Danyele kya kinyema kya masengo dikumi kilenga moyo.a (Tanga Danyele 7:7, 8, 23, 24.) Kinyema kyāmwene Danyele kyelekeja Umbikalo wa Ntanda wa Loma. (Tala tabulo pa paje 14-15.) Mu myaka yakatwa ka butano K.K., Umbikalo wa Loma wāshilwile kwilala. Masengo dikumi amena ku mutwe wa kinyema kilenga moyo elekeja malopwe alupukile ku uno umbikalo.

4, 5. (a) Lelo i bika byālongele kalusengo katyetye? (b) Lelo mutwe wa busamba-bubidi wa kinyema welekeja ani?

⁴ Masengo aná, nansha malopwe, āmenene ku mutwe wa kinyema kilobo atelelwe mu muswelo wa pa bula. Asatu ātukwinwe na kalusengo kakwabo “katyetye.” Kino kyāfikidile kitatyi kyātādile Beletanye, nsakwa ya kala ya Umbikalo wa Loma. Kufika ne mu myaka ya katwa ka 17, Beletanye wādi ukidi umbikalo mutyetye. Matanda makwabo asatu a umbikalo wa Loma wa kala—Eshipanye, Pays-Bas ne Franse—ādi na lupusa lukatampe. Beletanye wātukwine ino imbikalo umo ne umo, weitalula pa byepelo byayo bya ntumbo. Pa bukata bwa myaka katwa ka 18, Beletanye wādi mu dishinda dya kwikala bu umbikalo mukomo wa ntanda. Inoko wādi kewaikele mutwe wa busamba-bubidi wa kinyema.

⁵ Beletanye pa kutāla, matanda ādi Kungala kwa Amerika amutombokela. Nansha nabya, wālekele États-Unis abikale, kadi wamukwatakanya na byombo byandi bya bulwi. Kitatyi kyāshilwile difuku dya Mfumwetu mu 1914, Beletanye wābundile umbikalo mukatampe mu mānga, kadi États-Unis nandi wāikala ke umbikalo mukomo mu bya busendwe pano pa ntanda.b Mu bula bwa Divita I dya Ntanda, États-Unis wāpwene kipwano kya pa bula na Beletanye. Pano mutwe wa busamba-bubidi wasomoka bu Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika. Lelo uno mutwe wāikele namani na lukunwa lwa mwana-mukaji?

 6. Lelo mutwe wa busamba-bubidi wāikele namani na bantu ba Leza?

⁶ Kyaba kityetye’tu pa kupwa kwa difuku dya Mfumwetu kushilula, mutwe wa busamba-bubidi wākatambile bantu ba Leza—ke banababo na Kidishitu bashele’ko pano panshi kadi. (Mat. 25:40) Yesu wālombwele amba kitatyi kya kwikala’po kwandi, basheleshele’ko ba ku lukunwa bādi ba kwingila pano panshi. (Mat. 24:45-47; Ngat. 3:26-29) Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika wātambile bapandulwe’mo divita. (Kus. 13:3, 7) Umbula bwa Divita I dya Ntanda, uno umbikalo wāsuswile bantu ba Leza, wapeleja mabuku abo amo, ne kwela bemaniji ba kabumbo ka umpika wa binebine mu kifungo. Mutwe wa busamba-bubidi wa kinyema wākankeje ne mwingilo wa busapudi mu bula bwa kitatyi kampanda. Yehova wābadikile kala kumona kino kinkumenkume ne kusokwela’kyo Yoano. Kadi Leza wāsapwidile Yoano amba kipindi kya bubidi kya lukunwa kyādi kya kushilula kwingila monka bininge mingilo ya ku mushipiditu. (Kus. 11:3, 7-11) Mānga ya bengidi ba Yehova ba mu ano etu mafuku ibingija amba bino binkumenkume byāfikidile.

UMBIKALO WA NTANDA WA ANGELETELE-AMERIKA NE BINYANTYILO BYA KILONDA NE DILONGO

 7. Le i kukwatañana’ka kudi pa bukata bwa mutwe wa busamba-bubidi wa kinyema ne nkishi mukatampe?

⁷ Le i kukwatañana’ka kudi pa bukata bwa mutwe wa busamba-bubidi wa kinyema ne nkishi mukatampe? Beletanye ne États-Unis—bonso’tu bātambile ku Umbikalo wa Loma. Ino le binyantyilo bya nkishi nabyo? I bitelwe bu i bityangakane na kilonda ne dilongo. (Tanga Danyele 2:41-43.) Bino binenwa i bisambila pa kitatyi kyādi kya kubikala mutwe wa busamba-bubidi—Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika. Enka mwikadilanga kipungwa kya kilonda kityange na dilongo na bukomo butyetye kutabuka kipungwa kya kilonda kikomokomo, mo monka ne Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika i muzoze kupita’ko umbikalo kwine koutambile. Namani?

8, 9. (a) Le umbikalo wa ntanda wa busamba-bubidi wālombwele namani bukomo budi pamo bwa kilonda? (b) Le dilongo didi ku binyantyilo bya nkishi dyelekeja bika?

⁸ Kyaba kimo, mutwe wa busamba-bubidi wa kinyema wālombwele ngikadilo idi pamo bwa kilonda. Kimfwa wālombwele bukomo bwao na kunekenya Divita I dya Ntanda. Kadi mu bula bwa Divita II dya Ntanda, umbikalo wa mutwe wa busamba-bubidi udi pamo bwa kilonda walombola bukomo bwao.c Kupwa kwa dino divita, mutwe wa busamba-bubidi wādi ukimwekeja mu kine kitatyi’kya bukomo budi pamo bwa kilonda. Ino ku ngalwilo, kino kilonda kyētyangile na dilongo.

⁹ Ntamba kala bengidi ba Yehova bakimbanga kwivwanija buluji bwa kyelekejo bwa binyantyilo bya nkishi. Danyele 2:41 ushintulula kwityanga kwa kilonda ne dilongo bu “bulopwe” bumo, ke malopwepo mavule. Nanshi dilongo dyelekeja bintu kampanda bidi mu lupusa lwa Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika, bine biuzozeja kupita kilonda kikomokomo kya Umbikalo wa Loma. Dilongo difunkila ne pa “lukunwa lwa bantu,” nansha pa bantu mu kikonge. (Dan. 2:43) Mu Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika, bantu bāimene kulomba bwana-pabo bwabo kupityila ku kampanye ka byepelo bya bantu, tutango twa ba mingilo ne bisumpi bya bwana-pabo. Bantu bitupu batyepejanga bukomo bwa Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika bwa kulonga bintu na bukomo budi pamo bwa kilonda. Kadi, milangwe ya lwana ne mavote a kyaba ne kyaba nabyo i bityepeje bukomo nansha ke bwa bendeji bavule, mwanda kebayukilepo biyampe mafuku obakeja pa bulopwe mwa kufikidijija bitungo byabo. Danyele wālaile amba: “E mo bukekadila bulopwe, pamopamo bukomo ne pamopamo butyumuka.”—Dan. 2:42; 2 Tem. 3:1-3.

10, 11. (a) Le i bika bisa kufikila “binyantyilo” mu mafuku āya kumeso? (b) Le tubwanya kufula kukunena bika pa mwanda utala buvule bwa maná?

¹⁰ Mu myaka ya katwa ka 21, Beletanye ne États-Unis bāendelele na kipwano kyabo kya pa bula, divule na kwingidila pamo mu myanda ya ntanda. Bupolofeto butala nkishi mukatampe ne kinyema bubingija amba Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika keukapingakanibwapo na umbikalo wa ntanda mukwabo. Uno umbikalo wa ntanda wa mfulo i muzoze kupita owa welekejibwe na maulu a kilonda, inoko keukatyumukapo ao mwine.

¹¹ Lelo buvule bwa maná a nkishi budi na nshintulwilo ya pa bula? Tala: Mu bimonwa bikwabo, Danyele utelelela buvule bupotoloke—kimfwa, buvule bwa masengo ādi na binyema bishileshile ku mitwe. Buno buvule budi na mvubu. Inoko, kitatyi kyādi kishintulula Danyele nkishi, kātelelepo buvule bwa maná. O mwanda mwine, buvule bumweka bu kebudipo na mvubu monka kemwikadile na mvubu buvule bwa maboko, bikasala, minwe, maulu ne binyantyilo bya nkishi. Danyele i munenenene’tu amba maná ādi malongwe na kilonda ne dilongo. Na bino binenwa byandi, tubwanya kufula kukunena’mba Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika o umo kete ukatanwa ubikele kitatyi kikakupila “dibwe” dyelekeja Bulopwe bwa Leza ku binyantyilo bya nkishi.—Dan. 2:45.

ANGELETELE-AMERIKA NE KINYEMA KYA MASENGO ABIDI

12, 13. Lelo kinyema kya masengo abidi kyelekeja bika, ne kiloñanga bika?

¹² Nansha Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika byoudi mutyange na kilonda ne dilongo, bimonwa bya Yesu byaāpele Yoano bilombola’mba uno umbikalo wādi wa kwendelela kwingila mwingilo mukatampe mu mafuku a mfulo. Namani? Yoano wāmwene kimonwa kya kinyema kya masengo abidi kyādi kisamba pamo bwa mukishi. Lelo kino kinyema kingi kyelekeja bika? Kidi na masengo abidi ko kunena amba i umbikalo umo pabidi. Yoano wāmwene kadi Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika wingila mwingilo wa pa bula.—Tanga Kusokwelwa 13:11-15.

¹³ Kino kinyema kya masengo abidi i kitompekejo kya kinyema kibajinji. Yoano wāsonekele amba kino kitompekejo kya kinyema kyādi kya kumweka, kujimina, ne kumweka monka. Bino byo byāfikīle na bubine bulongolodi bwābundilwe na Beletanye ne États-Unis, bwine bwātompele kwilunga mu bumo ne kwimanina malopwe a ntanda.d Buno bulongolodi bwāmwekele kupwa kwa Divita I dya Ntanda ne bwādi buyukene bu Kitango kya Mizo. Bwājimine ku ngalwilo kwa Divita II dya Ntanda. Mu bula bwa dino divita, bantu ba Leza bānenene amba kukwatañana na bupolofeto budi mu Kusokwelwa, kitompekejo kya kinyema kyādi kya kuvubuka monka. Ne bine kyāmwekele—bu Bumo bwa Mizo.—Kus. 17:8.

14. Le kitompekejo kya kinyema i ‘mulopwe wa mwanda’ mu buluji’ka?

¹⁴ Yoano wātelele kitompekejo kya kinyema bu ‘mulopwe wa mwanda.’ Mu buluji’ka? Kekyelekejibwepo bu mutwe wa mwanda wa kinyema kibajinji. Ino i kitompekejo’tu bitupu kya kino kinyema. Bukomo bonso butambanga ku mizo ibundile kino kitompekejo, nakampata kudi mwine wikikwatakenye, Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika. (Kus. 17:10, 11) Inoko kyāpelwe lupusa lwa kulonga bintu pamo bwa mulopwe mwanda wa kuvuija mwingilo mupotoloke, mwine ukalengeja binkumenkume bivule bikashinta bintu mu mānga.

KITOMPEKEJO KYA KINYEMA KIBASASAMUNA WABWITWA

15, 16. Lelo wabwitwa welekeja bika, ne i bika byālongele bantu bādi bamukwatakenye?

¹⁵ Mungya Yoano, pa kinyema kityila pyā—kitompekejo kya kinyema—patentamine wabwitwa wa kyelekejo, wikiludika. Udi na dijina dya bu “Babiloni Mukatakata.” (Kus. 17:1-6) Uno wabwitwa welekeja bipwilo bya bubela, nakampata bipwilo bya Kine Kidishitu. Malongolodi a bipwilo bya bubela eselanga kitompekejo kya kinyema kadi akimbanga kwikala na lupusa pokidi.

¹⁶ Inoko, mu bula bwa difuku dya Mfumwetu, Babiloni Mukatakata wāmwenwe ushikete pa mema, ko kunena amba bantu bamukwatakenye, kupwa auma mu kitulumukila. (Kus. 16:12; 17:15) Kimfwa, kitatyi kyāmwekele dibajinji kitompekejo kya kinyema, bipwilo bya Kine Kidishitu—kipindi kya lupusa kya Babiloni Mukatakata—byātādile Kushika kwa ntanda. Dyalelo, bipwilo ne bengidi babyo i bajimije bulēme bwabo ne kubulwa kukwatakanibwa na bantu bavule. Na bubine, bantu bavule bakulupile amba kipwilo kiluñanga kuboko ku bulwi nansha kwibulengeja. Bantu ba ñeni ba kushika ba mu bino bipwilo banenanga patōkelela amba, lupusa lwa bipwilo pa muzo wa muntu lufwaninwe kupwa.

17. Le i bika bisa kufikila panopano ponka mutōtelo wa bubela, ne mwanda waka?

¹⁷ Inoko, mutōtelo wa bubela keukakōkapo. Wabwitwa ukalonga nyeke bukomo bukatampe, bwa kutompa kunekenya balopwe balonge kiswa-mutyima kyandi kufika ne bikatununa Leza mityima ya boba badi munshi mwa lupusa lwandi. (Tanga Kusokwelwa 17:16, 17.) Panopano ponka Yehova usa kutonona imbikalo ya kipolitike ya ngikadilo ya Satana, mine yelekejibwe na Bumo bwa Mizo, itambe mutōtelo wa bubela bulwi. Ikonakanya lupusa lwandi ne kusala bupeta bwandi. Kino kinkumenkume kekyāmwekele kashā mu makumi a myaka. Dyalelo, wabwitwa ushikete usengalele pa kinyema kityila pyā. Nansha nankyo, kakashetemukapo bityebitye pashikete. Ino kupona kwandi kukekala kwa mu kitulumukila kadi na mushindo.—Kus. 18:7, 8, 15-19.

BINYEMA BIBAFIKA KU MFULO YABYO

18. (a) Lelo kinyema kikalonga bika, ne bikafula namani? (b) Danyele 2:44 unena amba Bulopwe bwa Leza bukonakanya malopwe’ka? (Tala kapango kadi pa paje 19.)

¹⁸ Pa kupwa konakanibwa kwa mutōtelo wa bubela, kinyema, bulongolodi bwa kipolitike bwa Satana bwa pano pa ntanda, bukatonwenwa mu bulwi bwa kulwa na Bulopwe bwa Leza. Byokekibwanyapo kufika mūlu, balopwe ba pano panshi bakapwila mpumpu boba bakwatakenye Bulopwe bwa Leza pano panshi. Bikalupuka’ko kebikepukwapo. (Kus. 16:13-16; 17:12-14) Danyele i mulombole musa kwikadila bulwi bwa mfulo. (Tanga Danyele 2:44.) Kinyema kitelelwe mu Kusokwelwa 13:1, kitompekejo kyakyo, ne kinyema kya masengo abidi bikonakanibwa.

19. Le i bika byotubwanya kukulupila, ne kino i kitatyi kya kulonga bika?

¹⁹ Tudi mu mafuku a mutwe wa busamba-bubidi. Kekudipo mitwe ikamweka monka pa kino kinyema kumeso kwa konakanibwa’kyo. Umbikalo wa Ntanda wa Angeletele-Amerika ukekala bu umbikalo wa ntanda ukatanwa ubikele kitatyi kikafundulwa mutōtelo wa bubela. Bupolofeto bwa Danyele ne bwa Yoano i bufikidile mu kamwanda ne kamwanda. Tubwanya kukulupila amba konakanibwa kwa mutōtelo wa bubela ne divita dya Amakedona bisa kufika panopano ponka. Leza wāsokwele ino myanda kumeso kwa kitatyi. Le tukata mutyima ku bidyumu bya bupolofeto? (2 Pet. 1:19) Kino i kitatyi kya kwikala ku mutamba wa Yehova ne kukwatakanya Bulopwe bwandi.—Kus. 14:6, 7.

[Kunshi kwa dyani]

[Kapango pa paje 19]

LE I BĀNI BABUNDILE “MALOPWE ANO’A ONSOLOLO”?

Bupolofeto budi mu Danyele 2:44 bunena’mba, Bulopwe bwa Leza “bukatyumuna bipindibipindi ne kukubija malopwe ano’a onsololo.” Buno bupolofeto bufunkila’nka pa malopwe elekejibwe na bipindi palapala bya nkishi.

Lelo imbikalo yonso mikwabo ya bantu nayo? Bupolofeto budi mu Kusokwelwa budi pamo bwa buno bwitusokwela bivule. Bulombola’mba “balopwe ba panopantanda ponsololo” bakakongakanibwa ku “difuku dikatakata dya Leza, Mwinebukomobonso” kulwa na Yehova. (Kus. 16:14; 19:19-21) Nanshi, ke enkapo malopwe elekejibwe na nkishi akonakanibwa pa Amakedona, ino i ne imbikalo yonso ya bantu.