‘Vwalai mutyima wa bumvubumvu’

‘Leza upelele bakibengo, ino upānanga buntu kudi boba betyepeje.’—1 PETELO 5:5.

KINENWA kya Leza kikokela milangwe yetu pa ngikadilo ibidi mishile. Ayo yonso yalamunanga mwikadila wa bantu. Imbajinji i ‘mutyima wa bumvubumvu.’ (1 Petelo 5:5) Dibuku dishintulula bishima dinena’mba “bumvubumvu” i “mwikadilo nansha mushipiditu wa kwityepeja: wa kubulwa kwiyuja na mitatulo.” Mutyima wa bumvubumvu i kintu kimo kyonka na kwityepeja, kadi mungya kumona kwa Leza yo ngikadilo milumbuluke mpata.

² Kinyuma kya mutyima wa bumvubumvu i mitatulo. Kwitatula i “kwipa bulēme bupitepite,” kwikala wa “kapuni.” I mutyima wa kwisakila, wa kukimba bituntwa, wa kwisakila bikatakata, shi bika shi bika, pambulwa kubanga bakwabo. Bible ulombola bipa bilupukanga’ko amba: ‘Muntu wabikala muntu na kumusanshija.’ Kadi amba “muntu i wamukao kudi mwikadi nandi” ne “kine kino’ki nakyo i kyabitupu, i kya kupanga luvula,” mwanda muntu ufwa “ne kuyatapo nansha kimo kine” mpika. Mitatulo ya uno muswelo ke miyampepo ku meso a Leza.—Musapudi 4:4; 5:15; 8:9.

Mushipiditu wandabile pano pantanda

³ Pa ino ngikadilo ibidi i yepi ibikele mu ino ntanda dyalelo? I mushipiditu’ka wandabile pano pantanda? Dibuku dimo (World Military and Social Expenditures 1996) dinena’mba: “Kekudipo katwa ka myaka kadingakene na kano ka 20 ku bukalabale bwa . . . busenji.” Kwitaka kwa kufwila myanda ya politike ne ya busunga—ne ñuma ya kulwila muzo, mutōtelo, kabila nansha musuku—bibakubija midiyo 100 ne musubu ya bantu mu ino myaka katwa yotwenda nayo. Mwikadila wa kwisakila nao monka na monka, wenda wilundila’ko. Julunale umo (Chicago Tribune) unena’mba: “Mu misongo ibela bantu mubadilwa ne bukalabale bwakubulwa kafuku, kōnwa kwa bana batyetye, dilubu, bunkolwankolwa, SIDA, kwiyoa kwa bansongwanzele, dyamba, bupolapola bwa mu bipito, butumbula, bana ba kamabula, kupulumuna memi, kubandila bantu badi mutaka, . . . bubela, kudimba, ne bukobakane bwa kipolitike . . . Kyabine, kushiyañanya mwikadilo muyampe ne mubi kwāpwile’mo kala.” O mwanda julunale umo (UN Chronicle) udyumuna’mba: “Mizo yendanga ipomoka.”

⁴ Ino ngikadilo i misambakane ntanda yonsololo. Bidi’nka na mwēbinenene kala bupolofeto bwa Bible butala pa kino kyetu kitatyi amba: “Ebiya kadi, yūka kino nakyo’mba, myaka ya malwa īkāyangako mu oa mafuku a kumfulo’a. Mwanda bantu bakēsanswa abo bene, ne bupeta kumo, ne ba bikandangobo, ne bakapuni ka kwitatula, ne babutukani, ne bampikwa kukōkela bakwibabutula, ne kufwija kwine mpika, ne bampikwa bu-ujila, ne bampikwa lusa lwa bu-butule, ne bakubulwa kanye [ka] kulekela bakwabo myanda, ne babepabepa bubela, ne bakubulwa kwifula, ne ba bukalabale bwa malwa, ne bampikwa kusanswa būmuntu. Ne banzazangi, ne ba lupata lubilubi, ne bakwitatula.”—2 Temote 3:1-4.

⁵ Kuno i kusantaula byabine mwikadile mushipiditu uzambalele pano pantanda. I mwikadila wa kwisakila ami-bidi. Mfika īfikile mizo na mizo i mimweke patōka mu mfika īfikile bantu na bantu bakwabo. Kifwa mu makayo a kwitaka, mukai yense ukimbanga enka kutamba umbajinji, nansha shi kilomba kusanshija bakwabo, shi mu ñeni shi kungitu. Uno mushipiditu wa kwisakila ukunwanga mu muntu tamba ku bwanuke kufika ne ku butame mu bintu bivule. Ku mfulo nao wabutula “nshikani, ne lupata, ne mukao, ne bukalabale, ne ñuma, ne kwilalulula kubikubi.”—Ngalatea 5:19-21.

⁶ Bible ulombola’mba mushipiditu wa ino ntanda wa kwisakila i musuluke kudi yewa utelwa dya “bu-dyabola ne dya bu-Satana, ñongoji wa panopantanda ponso.” Bible unenena pa lupusa lwingidija Satana pa bantu mu ano mafuku a mfulo a malwa’mba: “Yō! Yō! malwa obe, abe panopanshi, . . . mwanda dyabola watūkila po mudi ne bukalabale bukatampe bwine, pa kuyūka’mba: Ngidi ne kakitatyi katyutyu.” (Kusokwelwa 12:9-12) Nanshi aye ne bengidi nandi bademona bo abo basonshila mushipiditu wa kwisakila mu bantu. Le Yehova wiumwene namani? Kinenwa kyandi kinena’mba: “Enselele wa mutyima witatula, i kyamunyanji kudi Yehova.”—Nkindi 16:5.

Yehova udi na bantu ba bumvubumvu

⁷ Ku mutamba mukwabo, Yehova weselanga boba badi na mutyima wa bumvubumvu. Mulopwe Davida wānene mu lwimbo lwaāimbile Yehova amba: “Bantu [betyepeje, NW] ukebapandijanga: Ino nanshi meso obe adi pa bakwitatula, abe ukebakonkomekela panshi.” (2 Samwele 22:1, 28) O mwanda Kinenwa kya Leza kitudingila’mba: “Kimbai Yehova banwe bonso [betyepeje, NW] bapanopanshi . . . kimbai boloke, kimbai kwiubija; kepabulwepo padi mukafībwa mu difuku dya bulobo bwa Yehova.” (Zefenia 2:3) Boba bakimbanga Yehova na kwityepeja bafundijibwanga na aye kutamija mushipiditu mwishile kulampe na wa ino ntanda. “Bakikōkeji nabo ukebafundijanga dishinda dyandi.” (Mitōto 25:9; Isaya 54:13) Dino dishinda i dishinda dya buswe. Dimanine pa kulonga byoloke mungya misoñanya ya Leza. Bible unena’mba buno buswe bwimanine pa misoñanya “kebwianyangapo, kebwiyujangapo, . . . kebukimbangapo kamweno ka abo bwine.” (1 Kodinda 13:1-8, NW) Kadi buyukenanga ku mutyima wa bumvubumvu.

⁸ Polo ne bene Kidishitu bakwabo ba mu myaka katwa imbajinji bāfundīle buswe bwa uno muswelo ku bufundiji bwa Yesu. Yesu nandi wāfundile’bo kudi Shandi Yehova, utelwa na Bible amba: “Leza i buswe.” (1 Yoano 4:8, BB) Yesu wādi uyukile amba kiswamutyima kya Leza i kya amba ekale na būmi bukwatañane na kijila kya buswe, ne ye mwaāikadile. (Yoano 6:38) O mwanda wādi na mutyima wa lusa ku basusulwa, ku balanda, ne ku babipya-mambo. (Mateo 9:36) Wibeta’mba: “Iyai kwami bānwe bonso bakuputuma na mīngilo, ne bakulemenwa, nabya nami nkemutukija’byo biyampe. Twela mu lupungu lwami lwa bu-umpika, muboīle manwa kudi ami, ke-ne-muntu amiwa ne wakukōkela, kadi ngidi ne bumvu pa mutyima.”—Mateo 11:28, 29.

⁹ Yesu wālombwele bandi bana-babwanga mvubu idi mu kwiula buswe ne kwityepeja kwandi pa kwibanena’mba: “Po ponka po bakemuyūkila bu-bāna-bami-babwanga ponka pa kwisanswa mo mwikadile bānwe bene.” (Yoano 13:35) Bādi ba kwisansanya na ino ntanda miyule mushipiditu wa kwisakila. Kino kyo kyānene Yesu pa balondi bandi amba: ‘Kebakidipo ba ntanda.’ (Yoano 17:14) Eyo kebakiulangapo mushipiditu wa mitatulo, wa kwisakila ubikele mu ino ntanda ya Satana. Ino beulanga mushipiditu wa buswe, wa kwityepeja wādi na Yesu.

¹⁰ Kinenwa kya Leza kyālaile amba mu mafuku a mfulo, bantu betyepeje bakakongelwa pamo ke kisaka kimo kya ntanda yonso kimanine pa buswe ne kwityepeja. I byabine, mu ino ntanda yenda ibweja’ko mushipiditu wa mitatulo, bantu ba Yehova badi na mwikadilo mwishile—ke mutyima wa bumvubumvu kadi. Banena’mba: “Iyai tukande ku lūlu lwa Yehova [mutōtelo wandi wabine udi peulu pa yonso], . . . amba etulombole mashinda andi, kadi amba tunange mu tumashinda twandi.” (Isaya 2:2, 3) Batumoni ba Yehova i babunde kino kisaka kisambakene ntanda yonso kinangila mu tumashinda twa Leza. Kubadila’mo ne “kibumbo kikatampe kīne [kyenda kilundila’ko] kekibadibwapo na muntu, mhm; batambile mu mizo yonso, ne mu bisaka byonso ne mu bantu, ne mu ndimi.” (Kusokwelwa 7:9) Pano kino kibumbo kikatampe i kibundwe na bantu midiyo ne midiyo. Lelo Yehova wibafundijanga namani kwikala betyepeje?

Kwifunda kwikala na mutyima wa bumvubumvu

¹¹ Mushipiditu wa Leza wingila mu bantu bandi o wibapanga kitūkijetyima kya kwifunda kunekenya mushipiditu mubi wa ntanda, ne kwikala na kipa kya mushipiditu wa Leza nako enka nabya. Kino kiyukenanga ku “buswe, nsangaji, ndoe, kitūkijetyima, kanye, buyampe, lwitabijo, kutalala, kwīfula.” (Ngalatea 5:22, 23, NW) Bengidi ba Leza pa kusaka amba batamije ino ngikadilo, badingilwanga kuleka myanda “ya ntumbo ya bitubitupu, ya kwikolomona [abo] bene, ne ya kwiabidila [abo] bene na bene.” (Ngalatea 5:26) Mo mwānenene ne mutumibwa Polo amba: “Nanena . . . ku bonso badi kwako komudi, na’mba: Kekwitendela bānwe bene mwakila ne mwakufwaninwa kwitendela, mhm, kadi kwitendela nako, mwikale kwitendela ne mutyima mutūkenye monka.”—Loma 12:3.

¹² Kinenwa kya Leza kinena bene Kidishitu babine amba “kemukīlonga, nansha kimo, kya bingojila, nansha kya ntumbo ya bitubitupu, mhm, ino ku mutyima wa bumvubumvu bonso bēkale kulemeka [bengidi ba Leza] bakwabo pakatampe pene, ne abo bene patyetye, monka mo mwikadile ku muntu, ku muntu. Kemukibangai byonka byenu bintu, wa byandi, wa byandi, ehe, poso ne ku bintu bya bakwenu, au ku bya mukwabo, au ku bya mukwabo.” (Fidipai 2:3, 4) “Kekukēkala muntu, nansha umo, wa kwisakila bya aye mwine, poso byonka bya mukwabo.” (1 Kodinda 10:24) I amo, ‘buswe butamijanga’ bakwabo na binenwa ne bilongwa byakubulwa kwisakila. (1 Kodinda 8:1) Buloejanga mushipiditu wa kwingidila pamo, ke wa kwitakapo. Mushipiditu wa ami-bidi keudipo na kyao kyaba mu bengidi ba Yehova.

¹³ Inoko i kutupu ubutulwanga na mutyima wa bumvubumvu, mwanda batwe bonso twi bapyane kubulwa kubwaninina. (Mitōto 51:5) I ngikadilo ya kwifunda. Bine i bulwi ku boba kebafundijibwepo mashinda a Yehova tamba ku bunkasa, betabija’o ke ku butame. Bumuntu bwabo ke bufundijibwe kala mikadila ya ino ntanda minunu. Nanshi basakilwa kufunda kuvūla “bobwa bu-muntu bwa kala bwa owa muswelo wa kala, [bobadi bekele] nabo,” bavwale “[bumuntu bupya bwāpangilwe] umboloke, ne bu-ujila bwa binebine, mwikadile Leza.” (Efisesa 4:22, 24) Bine, na bukwashi bwa Leza, bantu ba mityima myoloke bafikilanga pa kulonga kyobalombelwe kulonga’mba: “Vwalai pamo . . . mutyima wa lusalusa ne kanye, ne bumvu, ne kikōkeji, ne kutūkija mutyima.”—Kolose 3:12.

¹⁴ Bana-babwanga ba Yesu bāfundile kulonga kino. Bādi ke batame pobāikele ke bandi bana-babwanga, inoko abo na kamushipiditu ka kufwila bintu umbukata mwabo. Pāile inandya bana-babwanga babidi kulomba amba bandi bana bekale na kitenta, Yesu wānene amba: “Bambikavu ba baJentaila bebakōkeja [bantu] ponka pa bumfumwabo, nanshi kudi bakatampe bene bebatumine nabo, ne lupusa ponka, ino kudi bānwe kemukalonga nabya, mhm, nanshi yewa usaka kwikala mukatampe umbukata mwenu, nabya ēmwingidile mīngilo. Kadi yewa usaka kwikala mukatampe mwenu, nanshi ēkale umpika wenu. Monka mwaīdile [Yesu] Mwanā muntu, aye kaīdile’mba ēngidilwe mīngilo, mhm poso’mba ayeko ēbēngidile, ne kupana muya wandi ke kikūlwa kya bavule bene.” (Mateo 20:20-28) Pāfundije Yesu bandi bana-babwanga kuleka kwingidija bitenta bya kwizunzwila bakwabo, wābwejeje’ko amba: “Bānwe bonso mudi bāna na bāna.”—Mateo 23:8.

¹⁵ Mulondi wabine wa Yesu i mwingidi, bine i umpika wa bene Kidishitu bakwabo. (Ngalatea 5:13) Nakampata boba basaka kubwanya bisakibwa bya kwikala batadi pa kipwilo bo bene. Kebafwaninwepo kulwila bitenta nansha lupusa; nansha ‘kwibasomanya bumfumwabo boba bobapelwe kulela na Leza, mhm, ino bafwaninwe kwikala byelekejo ku luombe.’ (1 Petelo 5:3) Mwanda mushipiditu wa kwisakila i kayukeno kalombola amba yeu muntu kafwaninwepo kupebwa butadi. Muntu wa uno muswelo ubwanya kusanshija kipwilo. Eyo, i kyendele’mo ‘kusaka mwingilo wa bu mutadi,’ ino kintu kitutonona kwikala’bo kifwaninwe kwikala mutyima wa kwabila kwingidila bene Kidishitu bakwabo. Kino kiselwa ke kitentapo kya ntumbo nansha kya kuvwikwa mpete, ehe, mwanda boba bengila bu batadi bafwaninwe kubadilwa mu bantu ba mutyima wa bumvubumvu pa kipwilo.—1 Temote 3:1, 6.

¹⁶ Mutumibwa Yoano ukokela milangwe yetu pa muntu wādi na mumweno mubi wa bintu, amba: “Nalembele kamukanda ku kipwilo, ino Diotelefe usenswe kwikala bu mfumu wabo kabangilepo ku byo nanene.” Uno mukelenge wādi upēlula bakwabo mwanda wa kukimba kwimwekeja. Ino mushipiditu wa Leza wātonona Yoano asoneke mu Bible uno mwanda wa Diotelefe wadi na mwikadilo wa kwisakila aye-bidi.—3 Yoano 9, 10, MB.

Mwikadilo mulumbuluke

¹⁷ Mu Bible mudi bifwa bivule bya bantu ba mwikadilo mulumbuluke, ba mutyima wa bumvubumvu. Petelo wātwelele’tu mu njibo ya Konilusa, uno mwana-mulume “waponena ne pa maulu [a Petelo] kamutōta.” Ino pa kyaba kya kwitabija kuno kumwivukwila, “Petelo wamutalula’mba: Imana, ami nami ne muntu bitupu.” (Bilongwa 10:25, 26) Ba Polo ne Banabasa nabo pobādi mu Lesetala, Polo wāundapile muntu wādi mulemane tamba kasha ubutulwa. Kibumbo kya bantu pa kumona nabya, kyātūta kyungwe amba bano batumibwa i baleza. Ino ba Polo ne Banabasa abo “[bāsana] bivwalwa byabo, banyemena monka mubukata mwa kibumbo, baningija mawi’mba: Bānwe bakelenge, byo ke mulonga namino i bika? Bātwe netu twi bantu bitupu, mityima pamo’nka bwa bānwe.” (Bilongwa 14:8-15) Bano bene Kidishitu betyepeje kebāitabijepo kutumbikwa na bantu.

¹⁸ Mutumibwa Yoano wāpelwe “kusokwelwa kwa Yesu Kidishitu” na mwikeulu. (Kusokwelwa 1:1) Wāzakala pa kumona mwikeulu, eyo kyādi kyendele’mo pa kuvuluka bukomo budi na mwikeulu, ke-pantu mwikeulu umo wāipaile bene Ashidia 185000 mu bufuku bumo. (2 Balopwe 19:35) Yoano usekununa’mba: “Kadi pa kwibīvwana ne kwibimona, naponene panshi kutōta pa maulu a mwikeulu waundaīje bīne bino’bi. Penepo kwivwana kwādi kaunena’mba: Mhm, kokikolwa; ami nami ne umpika mukwenu pamo nābe, ne bāna benu . . . tōta Leza.” (Kusokwelwa 22:8, 9) Bine, uno mwikeulu wa bukomo wādi na mutyima wa bumvubumvu mpata!

¹⁹ Yesu ye kifwa kilumbuluke mpata kya muntu wādi na mutyima wa bumvubumvu. Wādi Mwana wa bunka wa Leza, wadi wa kwikala mwenda mafuku bu Mulopwe wa Bulopwe bwa Leza bwa mūlu. Pāelombwele ku bantu amba i mulopwe, kālongelepo na mwādi mulongela bamudyavita bashindañani bene Loma. Bādi bedilwa tubobo—na milongo ya bantu—abo papo bakandile mu makalo molwe nsahabu ne meno a banzovu, pafwatulwe tubalwe tutōka, bapolo, bantambo, nansha tuzenza-ntambo. Wivwana mobenda milongo, batuimba benda bapūkija ñimbo ya bushindañani, koku batembekele bifwatulo bya bikwatwa ne ñembela mikatakata ilombola myanda ya bulwi. Kutentekela’po balopwe, ne bamfumu, ne bamudyavita bobādi bakwata bu misungi, nabo ne bisaka byabo, bavūlwe mutaka nsensele mwanda wa kwibafwija bumvu. Bino byonso byādi bilombola mitatulo ne kwiyuja kwa kibengo.

²⁰ Pano shiyañanya na muswelo wēlombwele Yesu. Wādi mukōkele, mwityepeje, mwitabije amba bupolofeto butala padi aye bufikidile, bwānenwe kala’mba: “Talapo bidi, mulopwe obe wiyanga kodi; i moloke, wikalanga ne lupandilo; mukōkele’tu, utentamine pa kimbulu.” Wētyepeje, wākanda pa nyema uselanga biselwa, ke mu dikalopo dya ntumbo dikokwa na banyema, mhm. (Zekadia 9:9; Mateo 21:4, 5) Bine, katōkwe kabo boba betyepeje, mwanda Yesu ye Mulopwe utongelwe na Yehova wa kukabikala pano panshi ponsololo mu ntanda impya, mulopwe wa mutyima wa bumvubumvu, mwityepeje, wa buswe, wa lusa ne kanye!—Isaya 9:6, 7; Fidipai 2:5-8.

²¹ Mulangwe wa kunena’mba kwityepeja i kwendalala ke molokepo, mwanda Yesu, Petelo, Polo ne bakwabo bana-balume ne bana-bakaji ba pa kala bādi bantu ba mutyima wa bumvubumvu. Bano bantu bādi bankanka kadi bapyasakane, nanshi kwityepeja o mwikadilo ulombola bukomo. Bāuminine matompo makomo pakubulwa moyo mu ñeni nansha ku mutyima. (Bahebelu, shapita 11) Ne dyalelo nadyo mo monka, bengidi ba Yehova ba mutyima wa bumvubumvu kebabulwangapo buninge bwa uno muswelo, mwanda Leza ukwatakanyanga bantu ba bumvubumvu na mushipiditu sandu wandi wa bukomo. O mwanda tukankamikwa’mba: ‘Banwe bonsololo vwalai mutyima wa bumvubumvu ku umo ne mukwabo; ke-muntu Leza upelele bakibengo, ino upānanga buntu kudi boba betyepeje. Nanshi mwityepejei ku kuboko kwa bukomo kwa Leza, nabya aye mwine akemuzunzule mu kitatyi kifwaninwe.’—1 Petelo 5:5, 6; 2 Kodinda 4:7.

²² Kudi kiyampe kikwabo kibadilwa mu mutyima wa bumvubumvu ufwaninwe kwikala na bengidi ba Leza. I kintu kikwashanga bininge mu kutamija mushipiditu wa buswe ne wa kwingidila pamo mu kipwilo. Bine i kisombelwa kya mvubu kiloejanga mutyima wa bumvubumvu. Kino kyo kikesambilwa’po mu kishinte kilonda’ko.

Kupituluka’mo

◻ Lombola mushipiditu wandabile mu ino ntanda.

◻ Yehova upānanga buntu bwandi namani ku bantu badi na mutyima wa bumvubumvu?

◻ I kika kinenenwa amba mutyima wa bumvubumvu i kintu kya kufunda?

◻ I bifwa’ka bimobimo bya mu Bible bya bantu bādi na mutyima wa bumvubumvu?

[Study Questions]

 1, 2. I ngikadilo’ka ibidi mishile idi na lupusa lukatampe pa mwikadila wa muntu?

 3. I mushipiditu’ka wandabile pano pantanda?

 4, 5. Mushipiditu wa ino ntanda i mulombolwe patōka namani mu bupolofeto bwa Bible butala pa ano etu mafuku?

 6. I bāni basonshilanga mushipiditu wa kwisakila, ne Yehova umwene namani kuno koneka kwa ñeni?

 7. Yehova umwene namani bantu ba bumvubumvu, ne wibafundijanga bika?

 8, 9. (a) I kwepi kusulukile buswe bwimanine pa misoñanya? (b) Kwiula buswe ne kwityepeja byādi na Yesu kudi na mvubu mikatampe namani?

10. Yehova ulongelanga bantu ba mutyima wa bumvubumvu bika mu ano etu mafuku?

11, 12. I muswelo’ka ulombolanga bengidi ba Leza mutyima wa bumvubumvu?

13. I kika kinenenwa amba mutyima wa bumvubumvu i kintu kya kufunda, ne muntu ukokeja kufunda’o muswelo’ka?

14. Yesu wānene bika bilombola amba kwizunzula i kubi?

15. I mwikadilo’ka ufwaninwe kwikala nao boba bakimba kiselwa kya bu batadi?

16. Mwanda waka Diotelefe i mutopekwe mu Kinenwa kya Leza?

17. Ba Petelo, Polo, ne Banabasa bālongele bika bilombola’mba bādi na mutyima wa bumvubumvu?

18. Mwikeulu mukomokomo wānene bika kudi Yoano mwanda wa kwityepeja kwandi?

19, 20. Shiyañanya kwiyuja kwa kibengo kwādi na bamudyavita bashindañani bene Loma na mutyima wa bumvubumvu wādi na Yesu.

21. Mutyima wa bumvubumvu keulombolangapo bika?

22. I bika byotukesambila’po mu kishinte kilonda’ko?

[Picture on page 26]

Mwikeulu wānene Yoano amba: “Mhm, kokikolwa; ami nami ne umpika mukwenu pamo nābe”