Kinmakixtijkej: uejkajkia uan ipan ni tonali

Blessinga asito ipan Europa pampa kiiljuijtoyaj tekitiskia kampa teximayayaj. Matlaktli tonali tlauel kimakilijkej uan kiiljuijkej ichampoyouaj kinchiuiliskiaj tlen amo kuali, kiampa kichiualtijkej ma tekiti kej prostituta.

Monekiyaya ipan se youali kitlanis 200 o 300 euros, pampa nopa siuatl katli kichiualtik kiampa ma kichiua kiiljuik monekiyaya kitlaxtlauis kipano 40,000 euros.b Blessing kiijtoua: “Maske miakpa nimoiljuik nicholoskia, nimoiljuiyaya nochampoyouaj kinchiuiliskiaj tlen amo kuali. Amo tleno ueliskia nijchiuas”. Tlen kipanok nojkia kinpano se naui millones tlen maseualmej katli kinchiualtiaj ma motekakaj ininuaya sekinok pampa kinekij ma kintlaxtlauikaj.

Uelis panotok se 4,000 xiuitl kema se keskij tlakamej kinamakakej ininikni kej se tlatekipanojketl. Nopa piltelpokatsi motokaxtiyaya José. Ya pejki kintekipanoua katli tlauel kinixmatiyayaj ipan altepetl Egipto. Ya amo kipanok kej Blessing, pampa katli kitekipanok tlauel kuali kiitak. Teipa, kema nopa telpokatl amo kinejki motekas iuaya “isiua iteko”, nopa siuatl kiijtok José kinekiyaya kipinaualtis, yeka kitsajkej uan kiilpijkej ika tepostli (Génesis 39:1-20; Salmo 105:17, 18).

Tlen José kipanok, panok uejkajkia, uan tlen kipanok Blessing, panok ipan ni tonali. Nopa omej kinnamakakej, se tlamantli tlen uejkajkia ipa kichijtiualauij. Miakej kinitaj maseualmej kejuak eliskiaj se tlamantli tlen uelis kinnamakasej pampa san kinekij kitlanisej tomij.

Kema onka tlauilankayotl, kinitskiaj miakej maseualmej katli kinchiualtiaj ma kintekipanokaj. Sekij kiijtouaj kema Tutmosis III, katli tlanauatiyaya Egipto, yajki tlateuia Canaán, kinitskik 90,000 maseualmej uan kinchiualtijkej ma tekitikaj ipan minas, ma kichijchiuakaj teopamitl uan ma tlaxauakaj kampa panoskia atl.

Uan kema romaeuanij tlanauatiyayaj, miak tlauilankayotl kichiuayaya ma kinitskikaj miakej maseualmej, uan kemantika moteuiyayaj pampa kinnekiyayaj miakej maseualmej. Uelis ipan achtoui siglo, tlajko tlen nochi katli itstoyaj ipan Roma eliyayaj maseualmej katli san kinuikatoyaj nopaya. Egiptoeuanij uan romaeuanij kinchiualtiyayaj tlauel chikauak ma tekitikaj. Nopa maseualmej katli tekitiyayaj ipan minas san itstoyaj se 30 xiuitl pampa nima mikiyayaj.

Kej panotiajki tonali, nojua kiampa kinchiuilijkej miakej maseualmej. Ipan siglo 16 uan 19, katli kinnamakayayaj maseualmej tlauel miak tomij kitlankej pampa kinuikakej América miakej maseualmej katli euayayaj África. Nopa UNESCO kiijtok se 25 o 30 millones tlen maseualmej kinitskijkej uan kinnamakakej, kinitskijkej tlakamej, siuamej uan konemej. Uan tlauel miakej tlen nopa maseualmej mijkej kema kiixkotonayayaj ueyi atl Atlántico. Olaudah Equiano, katli nojkia kiualikakej uan kinamakakej kiijtoua: “Tlauel chikauak tsajtsiyayaj siuamej uan katli nechka mikiskiaj tlauel ayijtiyayaj, tlauel tlatemajmati tlen panoyaya”.

Maske tlauel amo kuali tlen uejkajkia panok, ipan ni tonali miakej maseualmej nojua kiampa kichiuaj. Nopa Oficina Internacional del Trabajo kiijtoua miakej maseualmej nojua kinchiualtiaj ma tekitikaj, sekij tlauel kentsi kintlaxtlauiaj uan sekinok amo tleno kinmakaj, 21 millones kiampa kinpano. Nopa maseualmej tekitij ipan minas, kampa kichiuaj yoyomitl, kampa kichiuaj ladrillos, ininchaj sekinok maseualmej uan kampa kintlaxtlauiaj tlaj motekasej ininuaya. Maske tekichiuanij tlanauatiaj amo ma kichiuakaj nopa, nojua momiakilijtiauij katli kiampa kinchiuiliaj.

Miakej tlauel kintlaijiyouiltiyayaj, yeka miakej tlateuijkej pampa kinekiyayaj momakixtisej. Maske amo tlatlankej, ipan achtoui siglo, se tlakatl tlen motokaxtik Espartaco kinyakanki 100,000 tlakamej uan kinteuijkej romaeuanij pampa kinekiyayaj momakixtisej. Uan ipan siglo 18, katli itstoyaj ipan se isla caribeña española, ayokmo kinejkej kintekipanosej katli kinnauatiyayaj. Tlauel kintlaijiyouiltiyayaj kema tekitiyayaj kampa kitokayayaj ouatl, yeka pejkej tlateuiaj, 13 xiuitl uejkajki nopa tlauilankayotl uan ipan 1804 kiixmatkej kej altepetl Haití.

Uan nochi kimatij kenijkatsa israeleuanij momakixtijkej kema itstoyaj Egipto. Uelis eliyayaj se eyi millones tlen maseualmej katli momakixtijkej. Monekiyaya se akajya ma kimakixti nopa altepetl, pampa Biblia kiijtoua “kintekiuiyayaj chikauak uan kintlaijiyouiltiyayaj miak” (Éxodo 1:11-14). Uan se faraón tlanauatik ma kinmiktikaj nochi okichpilmej katli tlakatiskiaj, kiampa israeleuanij amo momiakiliskiaj (Éxodo 1:8-22).

Amo aka kipanok kej kinpanok israeleuanij, pampa inijuantij toTeotsij kinmakixtik. Ya kiiljuik Moisés: “Nijkaktok keja chokaj pampa inintlayakankauaj fiero kinchiuiliaj. Nikintlasojtla pampa tlauel tlaijiyouiaj. Yeka nitemotok para nikinmakixtis” (Éxodo 3:7, 8). Ipan ni tonali, nochi judíos iljuichiuaj sejse xiuitl pampa kiilnamikij kenijkatsa kinmakixtijkej (Éxodo 12:14).

Biblia kiijtoua “toTeko axkipaktia [...] tlen axkichiuaj tlen xitlauak”, uan kiijtoua ya ‘axmoyolpatla’ (2 Crónicas 19:7; Malaquías 3:6). ToTeotsij kititlanki Jesús ma kiniljui maseualmej ya uelis ‘kintojtomas’ uan kinmakixtis “nochi tlen tlaijiyouiaj ininmako tlen kintlaijiyouiltiaj” (Lucas 4:18). ¿Tlake kiijtosnejki kema kiijtok kintojtomas uan kinmakixtis? Jesús amo kiijtok kichiuaskia ayokmo ma kintlaijiyouiltikaj, ya ualajki ipan Tlaltipaktli pampa kinekiyaya kinmakixtis tlen tlajtlakoli uan mikilistli. Ni tijmatij pampa teipa kiijtok: “Tlen melauak inmechtojtomas” (Juan 8:32). Ipan ni tonali, nopa “tlen melauak” katli Jesús tlamachtik nojua kinmakixtia miakej maseualmej (xikita nopa recuadro “Nimomakixtik kema ayokmo nijchijki tlen nimomajtoya”).

Uan toTeotsij nelia kinpaleuik ma momakixtikaj José uan Blessing. Tlauel mitspaktis tlaj tijpouas tlen kipanok José ipan pilamochtsi Génesis, ipan capítulos 39-41. Nojkia tlauel techpaktis tikitasej kenijkatsa kimakixtijkej Blessing.

Blessing kikixtijkej ipan nopa altepetl kampa itstoya ipan Europa uan yajki España. Nopaya kinixmatki Jehová itlajtoltemakauaj uan pejki momachtia Biblia. Kinekiyaya kuali monejnemiltis, yeka kitemok se tekitl uan kiiljuik katli kichiualtiyaya ma tekiti ma kikaua kitlaxtlauis kentsi tomij sejse metstli uan amo tlen kitlajtlaniyaya. Se tonali, nopa siuatl kinojnotski Blessing uan kiiljuik ayokmo kitlajtlaniskia tomij uan nojkia kiiljuik ma kitlapojpoljui. ¿Kenke kiampa kichijki? Pampa nojkia pejtoya momachtia Biblia ininuaya Jehová itlajtoltemakauaj. Blessing kiijtoua: “Tlen melauak nelia uelis mitsmakixtis”.

Jehová kiyolkokouayaya kema itekipanojkauaj kinchiuiliyayaj tlen amo kuali ipan Egipto, uan temachtli nojkia kiyolkokoua kema kiita miakej tlaijiyouiaj ipan ni tonali. Moneki mopatlas miak tlamantli uan kiampa maseualmej ayokmo kinchiuilisej tlen amo kuali. Yeka toTeotsij kiijtoua kichiuas “yankuik iluikaktli uan Tlaltipaktli [...,] kampa nochi kichiuasej san tlen xitlauak” (2 Pedro 3:13).