HANDELINGEN
Aantekeningen — Hoofdstuk 17
redeneerde: Paulus deed meer dan hun gewoon het goede nieuws vertellen. Hij gaf uitleg en presenteerde bewijzen aan de hand van de Schrift, dat wil zeggen de geïnspireerde Hebreeuwse Geschriften. Hij deed meer dan uit de Schrift voorlezen; hij redeneerde aan de hand ervan en paste zijn redenatie aan zijn publiek aan. Het Griekse dialegomai is wel gedefinieerd als ‘zich onderhouden met’, ‘een gesprek voeren’, ‘debatteren’. Het duidt op interactie met mensen. (Meer teksten waarin dit Griekse woord wordt gebruikt: Han 17:17; 18:4, 19; 19:8, 9; 20:7, 9.)
bewees door middel van verwijzingen: Het Griekse woord betekent letterlijk ‘stellen (plaatsen) naast’. Dat kan erop duiden dat Paulus de Messiaanse profetieën in de Hebreeuwse Geschriften zorgvuldig vergeleek met de gebeurtenissen uit Jezus’ leven en zo aantoonde hoe Jezus die profetieën had vervuld.
de stadsbestuurders: Lett.: ‘politarchen’, wat ‘bestuurders van de burgers’ betekent. Dit Griekse woord (politarches) komt niet voor in de klassieke Griekse literatuur. Maar in de omgeving van Thessalonika en elders in de provincie Macedonië zijn inscripties met deze titel gevonden, waarvan sommige dateren uit de eerste eeuw v.Chr. Die vondsten bevestigen het verslag in Handelingen en de betrouwbaarheid van Lukas als geschiedschrijver.
caesar: Of ‘de keizer’. In die tijd was de Romeinse keizer Claudius aan de macht, die van 41 tot 54 regeerde (Han 11:28; 18:2; zie aantekening bij Mt 22:17 en Woordenlijst).
bestudeerden: Of ‘onderzochten grondig’. Het Griekse anakrino wordt wel gedefinieerd als ‘doorgronden’, ‘verdelen’, ‘scheiden’. Soms wordt het gebruikt in de betekenis van een verhoor (Lu 23:14; Han 4:9; 28:18; 1Kor 4:3). In deze context brengt het dan ook de gedachte over van een zorgvuldig onderzoek, net als bij een juridisch proces. De Joden in Berea bestudeerden de Schrift niet oppervlakkig. Ze studeerden grondig om na te gaan of wat Paulus en Silas uit de Schrift onderwezen over Jezus als de langverwachte Messias waar was.
het marktplein: Het marktplein van Athene (Grieks: agora) lag ten NW van de Acropolis en besloeg zo’n 5 ha. Het was veel meer dan een plaats waar gekocht en verkocht werd. Het was het economische, politieke en culturele hart van de stad. De Atheners kwamen er graag samen voor intellectuele discussies.
epicurische (...) filosofen: Volgelingen van de Griekse filosoof Epicurus (341-270 v.Chr.), die onderwezen dat genot het ultieme doel in het leven was. Ze geloofden in het bestaan van goden maar dachten dat de goden geen belangstelling voor mensen hadden en hen niet zouden belonen of straffen, zodat gebeden en offers geen zin hadden. Hun denkwijze en daden waren niet op morele principes gebaseerd. Maar om de negatieve gevolgen van overmaat te vermijden, moedigden ze aan tot matigheid. En ze geloofden dat kennis alleen vergaard moest worden om iemand van religieuze angsten en bijgeloof te bevrijden. De epicuristen geloofden net als de stoïcijnen niet in een opstanding. (Zie aantekening bij stoïsche filosofen in dit vers.)
stoïsche filosofen: Een Griekse stroming van filosofen die geloofden dat je om gelukkig te zijn in harmonie moest leven met de rede en de natuur. Volgens hun opvatting was de echt wijze man ongevoelig voor pijn of genot. De stoïcijnen geloofden dat alles deel uitmaakte van een onpersoonlijke god en dat de menselijke ziel uit zo’n bron voortkwam. Sommige stoïcijnen beweerden dat de ziel uiteindelijk samen met het universum vernietigd zou worden. Andere stoïcijnen geloofden dat de ziel uiteindelijk weer in deze god zou opgaan. De stoïcijnen geloofden net als de epicuristen niet in een opstanding. (Zie aantekening bij epicurische (...) filosofen in dit vers.)
praatjesmaker: Lett.: ‘zaadpikker’. Het Griekse woord (spermologos) werd gebruikt voor een vogel die zaadjes oppikt. In figuurlijke zin werd het denigrerend gebruikt voor iemand die voedselresten oppikt door te bedelen of te stelen of voor een incompetent, naïef persoon die stukjes informatie herhaalt, een nutteloze babbelaar. Deze ontwikkelde mannen zeiden dus eigenlijk dat Paulus een onwetende naprater was.
de Areopagus: Of ‘Aresheuvel’. Ares was de Griekse god van de oorlog. De Areopagus lag ten NW van de Acropolis en was de plaats waar het hoogste gerechtshof van Athene volgens de traditie bijeenkwam. Het woord Areopagus kan zowel op het hof als op de heuvel zelf slaan (Han 17:34). Daarom verschillen geleerden van mening over de vraag of Paulus voor zijn verhoor naar deze heuvel werd gebracht of naar een bijeenkomst van het hof elders, misschien op de agora. Omdat Ares overeenkomt met de Romeinse god Mars, wordt deze plek in sommige vertalingen de Marsheuvel genoemd.
waren: Of ‘op bezoek waren’. Eén definitie van het Griekse woord dat hier wordt gebruikt (epidemeo), is ‘als vreemdeling of bezoeker ergens verblijven’.
Aan een onbekende God: De Griekse woorden Agnostoi theoi maakten deel uit van een inscriptie op een altaar in Athene. De Atheners gaven uiting aan hun ontzag voor goden door veel tempels en altaren te bouwen. Ze maakten zelfs altaren voor abstracte godheden, zoals Roem, Bescheidenheid, Kracht, Overredingskunst en Medelijden. Misschien uit angst dat ze een god over het hoofd zouden zien die daarover beledigd zou kunnen zijn, wijdden ze een altaar ‘aan een onbekende God’. Door middel van zo’n altaar erkenden ze het bestaan van een God die onbekend voor hen was. Paulus speelde handig in op de aanwezigheid van dit altaar om zijn publiek kennis te laten maken met de God — de ware God — die tot dat moment onbekend voor hen was.
de wereld: Het Griekse woord kosmos (wereld) houdt in de niet-religieuze Griekse literatuur en vooral in de Bijbel nauw verband met de mensenwereld. (Zie aantekening bij Jo 1:10.) Maar in niet-religieuze Griekse geschriften werd dit woord ook gebruikt voor het universum en de schepping in het algemeen. Misschien heeft Paulus, die een gemeenschappelijke basis met zijn Griekse publiek probeerde te leggen, het woord hier in die betekenis gebruikt.
tempels die door mensen gebouwd zijn: Of ‘tempels die door mensenhanden gemaakt zijn’. Het Griekse woord cheiropoietos wordt ook gebruikt in Han 7:48 en Heb 9:11, 24 (‘met handen gemaakt’). Anders dan in het geval van de Griekse godin Athena of de andere godheden van wie de glorie afhankelijk was van tempels, heiligdommen en altaren, kunnen letterlijke tempels de Soevereine Heer van hemel en aarde niet bevatten (1Kon 8:27). De ware God staat boven afgoden die wonen in door mensen gemaakte tempels (Jes 40:18-26). Misschien zei Paulus dit omdat hij de vele tempels, altaren en heiligdommen zag die aan verschillende godheden gewijd waren.
leven we, bewegen we en bestaan we: Volgens sommigen wordt in deze uitspraak een stijlfiguur uit de Griekse retorica gebruikt, een tricolon, waarbij drie vergelijkbare woorden worden gebruikt om een gedachte over te brengen. Deze techniek werd gebruikt door schrijvers als Plato, Sophocles en Aristoteles. Volgens anderen wordt hier gezinspeeld op een gedicht van Epimenides, een Kretenzische dichter uit de zesde eeuw v.Chr.
sommigen van jullie eigen dichters: Kennelijk citeerde Paulus de uitdrukking ‘want wij zijn ook zijn kinderen’ uit het gedicht Phaenomena van de stoïsche dichter Aratus. Woorden van vergelijkbare strekking worden in andere Griekse geschriften aangetroffen, waaronder de Zeushymne van de stoïsche schrijver Cleanthes. Misschien heeft Paulus Griekse dichters geciteerd omdat van goed onderlegde sprekers werd verwacht dat ze onder andere klassieke citaten als argument aanvoerden.
de bewoonde aarde: Het Griekse woord voor ‘bewoonde aarde’ (oikoumene) wordt in een ruime betekenis gebruikt en slaat op de aarde als woonplaats van de mensheid (Lu 4:5; Ro 10:18; Opb 12:9; 16:14). In de eerste eeuw werd het woord ook gebruikt voor het enorme Romeinse Rijk waarover de Joden verspreid waren (Han 24:5).
garantie: Of ‘bewijs’. Lett.: ‘geloof’. Het Griekse pistis, dat meestal met ‘geloof’ wordt vertaald, wordt in deze context blijkbaar gebruikt om de gedachte over te brengen van een bewijs dat reden geeft voor volledig vertrouwen in iets dat wordt beloofd.
een rechter aan het gerechtshof van de Areopagus: Of ‘een Areopagiet’, dat wil zeggen een lid van de raad of het gerechtshof van de Areopagus. (Zie aantekening bij Han 17:19.)