De katholieke Kerk zoals Italië haar beziet
RECENTE ontwikkelingen in het Vaticaan hebben in de hele katholieke wereld beroering verwekt. Priesters en anderen die nauw met de hiërarchie van de Kerk verbonden zijn, zijn hevig geschokt. Maar hoe is het met de Italiaanse bevolking gesteld?
De dood van Johannes Paulus I (Luciani) veroorzaakte droefheid onder Italiaanse katholieken. De aandacht die in radio- en televisieverslagen werd besteed aan alles wat op zijn dood op 28 september 1978 betrekking had, was uitzonderlijk. Uit de commentaren van de mensen schijnt echter naar voren te komen dat zij over het algemeen meer in het niet-religieuze aspect van het nieuws geïnteresseerd zijn.
Veel Italianen klaagden dat films en andere favoriete programma’s kwamen te vervallen om plaats te maken voor de bijna ononderbroken stroom van nieuwsuitzendingen over de begrafenis, het conclaaf, enzovoort. Naar aanleiding van de dood van Johannes Paulus I stond in het tijdschrift L’Espresso van 8 oktober te lezen wat de directeur van een nationaal nieuwsprogramma had gezegd: „Wij zouden beslist niet veel respect voor het publiek tonen, als wij hen kwantitatief en kwalitatief zo bleven bombarderen als wij bij de dood van Paulus VI hebben gedaan.”
Ook was men van mening dat bij een pauskeuze politieke geschiktheid een grotere rol speelt dan religieuze. De pers deed uitgebreid verslag van de „politieke manoeuvres” achter de keuze van een nieuwe opvolger voor Johannes Paulus I. Een krantekop op de voorpagina van Il Messaggero stelde in de uitgave van 3 oktober de vraag: „Een herder van zielen zoals Luciani of een ’politiek georiënteerde’ paus?” En op 7 oktober schonk een artikel over ’Benelli’s tactiek’ aandacht aan de manoeuvres van die invloedrijke kardinaal in verband met het kiezen van een opvolger voor de paus. Zelfs voordat Luciani gekozen was, had het nieuwsblad La Nazione in zijn uitgave van 27 augustus verklaard: „Gedurende de laatste paar dagen is er te veel belangrijkheid toegekend aan het ontleden van de politieke positie en de geografische herkomst van de kardinalen, terwijl men vergeet in welke crisis de Kerk zich tegenwoordig bevindt.”
Argwaan met betrekking tot de dood van Johannes Paulus
De argwaan dat er politiek gekonkel in het spel was, nam toe toen Johannes Paulus I plotseling stierf. „Zij hebben hem vermoord” en „Zij hebben hem om politieke redenen gedood” waren vaak gehoorde opmerkingen. Een socioloog die in de Corriere della Sera van 2 oktober werd geciteerd, merkte op: „Het is heel vreemd hoe het gerucht zich verspreidde dat de paus is vergiftigd.” Het tijdschrift Panorama van 10 oktober schreef in (in een kort artikel getiteld „Waarom zegt men dat hij vermoord is?”): „In Rome begon deze twijfel zich onmiddellijk in de geest van mensen te vormen, alsof de klok 500 jaar teruggezet was tot de dagen van de Borgia’s en de intriges van paus Alexander VI en zijn kinderen Lucretia en Cesare. Taxichauffeurs en winkeliers hadden de laatste paar dagen slechts één onderwerp van gesprek: dat er achter de dood van de paus vast en zeker een of ander komplot stak.”
Maar niet alleen het publiek koesterde argwaan. Verscheidene krantekoppen noemden de dood van de paus een mysterie en stelden voor dat er een onderzoek zou worden ingesteld. De secretaris van „Civiltà Cristiana”, een traditionalistische katholieke beweging, verklaarde: „De geruchten, verwarring en twijfels over bepaalde omstandigheden en over de oorzaken van de dood van de paus zijn talrijk en gevarieerd. Om die reden denken wij dat het gepast zou zijn wanneer de rechterlijke autoriteiten ons een ondubbelzinnig antwoord gaven.” Corriere della Sera, de krant die het commentaar van de secretaris vermeldde, zei ook dat „Civiltà Cristiana” de Vaticaanse autoriteiten schriftelijk om een onderzoek had verzocht.
Eén reden waarom het publiek zoveel belangstelling voor de kwestie had, was dat paus Johannes Paulus I wegens zijn eenvoudig taalgebruik, „de taal van een dorpspastoor”, zoals sommigen zeiden, de sympathie van de grote massa gewonnen had. Velen waren ingenomen met zijn besluit om niet de tiara, de pauselijke driekroon te dragen tijdens de installatieplechtigheid, die de regering van een nieuwe paus kenmerkt, alsook zijn aanvankelijke wens geen gebruik te maken van de draagstoel, waarin men de paus draagt opdat de menigte hem kan zien, hoewel hij hierop terugkwam en dit kenmerk van zijn inwijdingsplechtigheid toch aanvaardde.
Was de verwerping van de tiara van betekenis?
F. Margiotta Broglio wees er in La Nazione van 3 september 1978 op dat men meer betekenis aan Luciani’s verwerping van de tiara hechtte, dan gerechtvaardigd was. „Wij willen hier” zei Broglio, „de eerste beslissing van de paus niet bekritiseren, maar wij willen er wel op wijzen dat als eenmaal het besluit was genomen om het zonder ’symbolen van oppergezag’ te stellen, dit dan helemaal doorgevoerd had moeten worden, en men had moeten afzien van de aanwezigheid van ex-collega’s van vorstenhuizen, van ceremoniële sabels, de Toson d’Oro — een overblijfsel van Bourbonse heerschappij — en andere ’wereldlijke’ snuisterijen die bij de pauselijke heerschappij horen . . . Alleen door moedig naar geestelijke werkelijkheden terug te keren zal de Kerk erin slagen alle sporen van de neo-temporaliteit van paus Montini [Paulus VI] uit te wissen.”
De schrijver van een brief aan het dagblad La Repubblica sprak krachtiger taal. Na zijn afkeuring over de praal, de plechtstatigheid en de rijkdom die de paus omringt, te hebben uitgesproken, kwam hij tot de conclusie: „Ik ben geen aanbidder van een met juwelen behangen paus, noch word ik bekoord door een Vaticaan dat lijkt op iets uit Duizend-en-een-nacht. De boodschap die ik aan Johannes Paulus wil sturen, staat in het Evangelie. Sla dit boek open en lees het grondig, geachte paus. Wees dan consequent en breng het in praktijk, ontdoe u van al die rijkdommen en geef ze aan anderen, besta van het allernoodzakelijkste, kom van uw voetstuk af en praat met mensen!”
Wat de nieuwe paus, Johannes Paulus II (Wojtila), betreft, er moet afgewacht worden of hij veranderingen van betekenis in de leer of de structuur van de Kerk zal aanbrengen. Voordat hij paus werd, verklaarde hij dat hij helemaal instemde met de inhoud van de encycliek Humanae Vitae van Paulus VI, die zich daarin onder meer heeft uitgesproken tegen voorbehoedsmiddelen en geboortenbeperking. Corriere della Sera van 18 oktober wijst op de diepe verering van de paus voor de „Madonna” en schrijft dat haar beginletter „M” voorkomt op het pauselijke wapen dat de huidige paus heeft aangenomen. Deze twee feiten worden als een aanduiding beschouwd dat toekomstige vernieuwingen van oppervlakkige aard zullen zijn en geen wezenlijke verandering in de Kerk zullen teweegbrengen.
De Kerk kampt met problemen
De omstandigheden waarin de parochies verkeren, vormen een goede graadmeter voor de mening die het Italiaanse volk over de Kerk heeft. Il Messaggero van 29 september 1978 citeerde de toespraak die kardinaal Poletti van Rome voor een vergadering van diocesane geestelijken hield, waarin hij een beschrijving gaf van de kritieke situatie die in het bisdom Rome zelf bestaat. Hij verklaarde:
„Er zijn in Rome 68 parochies zonder parochiekerk of -structuur, die zich onder geestelijk bedroevende omstandigheden voor zowel volk als priesters met tijdelijke ruimten moeten behelpen.”
Poletti legde uit dat er talrijke parochies van „monsterlijke afmetingen”, variërend van 30.000 tot 80.000 inwoners, bestaan, en dat het alleen al een prestatie is om de sacramenten toe te dienen, waarbij iedere vorm van „echte evangelisatie” verwaarloosd wordt. Hij zei dat er ook veel nieuwe woonwijken zijn waar uiteindelijk meer dan 150.000 mensen zullen wonen, maar waar „het onmogelijk is om zelfs maar tijdelijk regelingen voor een plaats voor aanbidding te treffen” en dat deze stadsgedeelten „aan zichzelf overgelaten worden en tot een algemeen heidendom zullen vervallen — wat een werkterrein!”
Andere gebieden kampen met dezelfde problemen. Palermo heeft naar verluidt 20 nieuwe parochiekerken nodig. „Maar het ontbreekt ons aan priesters en materiële middelen om ze op te richten”, zei een zegsman, zoals in Giornale di Sicilia werd bericht. „Wat valt er over de parochiekerken te zeggen?” vroeg deze krant. „Het zijn net ’benzinestations’ waar mensen alleen heengaan, wanneer zij iets nodig hebben. Geen van de kerkelijke structuren functioneert soepel en sommige werken helemaal niet. De priesters bidden steeds minder . . . Jonge priesters hebben soms verkeerde ideeën over wat onder vooruitgang moet worden verstaan, terwijl de andere priesters zich achter verouderde zienswijzen blijven verschansen. Het gevolg is dat de tegenstellingen tussen de twee categorieën vaak tot een uitbarsting komen waardoor bepaalde kerkelijke activiteiten ten slotte worden lamgelegd.”
Verwarring en ongeloof
Al deze dingen hebben een schadelijke uitwerking op het priesterschap gehad en vanzelfsprekend heeft dit doorgewerkt op het volk in de vorm van twijfel, onverschilligheid en zelfs gebrek aan geloof en vertrouwen in de Kerk. Reeds in 1976 schreef een priester naar het religieuze tijdschrift Seminari en sprak er zijn afkeuring over uit dat „sommige jongere priesters zich op zo’n wijze over de Kerk, de paus en de bisschoppen uitlaten, als zelfs de dodelijkste vijanden van de Kerk niet doen, en zij zijn nog wel priesters!”
Er heerst dus verwarring onder de katholieke leken in Italië. De veranderingen zoals de afschaffing van het Latijn tijdens de mis en de opheffing van het gebod geen vlees te eten op vrijdag, hebben sommigen van hun stuk gebracht, terwijl anderen de veranderingen als van te ondergeschikte aard beschouwen. Laatstgenoemden wensen dat er ingrijpender veranderingen komen — veranderingen die met het dagelijkse leven van mensen te maken hebben.
Dat de eerbied voor de geestelijkheid afneemt, wordt onthuld in een onderzoek dat is gepubliceerd in het boek „Onderzoek naar priesterroepingen”, van Giuseppe Bove, waarin een overzicht wordt gegeven van de kritische opmerkingen die men vaak over priesters maakt. Van de mensen die geïnterviewd werden zei 69 percent dat de priesters niet consequent zijn; liefhebbers van geld zijn (52 percent); te ver af staan van het gewone volk (33 percent); niets begrijpen van deze moderne wereld (30 percent); zich niet aan hun celibaatsgelofte houden (25 percent); zich met politiek bemoeien (23 percent); nutteloos zijn (21 percent); niet met hun tijd meegaan (15 percent van de geïnterviewden).
Wat zal de toekomst dus voor de katholieke Kerk in Italië brengen? Alleen de tijd zal het leren. Maar zeker is dat Christus, de Rechter, zowel alle instellingen als alle afzonderlijke personen die beweren geloof in hem te stellen en hem als Gods aangestelde Koning en Hogepriester te volgen, in het gericht zal brengen. Als hun leringen en kerkelijke structuur niet beantwoorden aan de vereisten van het christendom, zoals die in Gods Woord zijn uiteengezet, is het onmogelijk enige zegen van hem te verkrijgen. Zulke instellingen en afzonderlijke personen kunnen daarom niet standhouden. — 1 Petr. 4:17, 18; Hebr. 4:12; vergelijk Nahum 1:6.