Edelstenen tot vreugde van de mensheid

„ZE ZIJN buitengewoon! Het is niet te geloven! Heb je ze echt zelf gevonden?” En meer complimentjes volgden toen de gelukkige edelstenenspeurster haar hoofd van links naar rechts draaide om haar echt robijnen oorbellen goed te laten zien aan haar vol bewondering toekijkende vriendinnen.

De stenen waren het heel geslaagde resultaat van ettelijke uren werk in een langs de weg gelegen robijngroeve in North Carolina. Er zijn meer mensen die de vreugde smaken zelf edelstenen te vinden, en sommigen slijpen ze later en geven deze juwelen dan een zelf ontworpen zetting. Het woord „juweel” zou, heel toepasselijk, afgeleid zijn van het Oudfranse jouel, dat „vreugde” betekent.

Van oudsher hebben mensen er behagen in geschept zichzelf en hun bezittingen te sieren met juwelen. Naarmate gemeenschappen van mensen zich ontwikkelden tot machtige politieke en religieuze stelsels, gingen deze de zeldzaamste en fraaiste juwelen gebruiken als symbool van hun macht.

De 317-karaats „Cullinan II”-diamant en de beroemde „Black Prince”-robijna zijn de meest in het oog springende pronkstukken in de Imperial State Crown, de kroon van het Britse rijk. Ook in de Engelse scepter bevindt zich een van de beroemdste diamanten ter wereld, de 530-karaats „Ster van Afrika”.

Nog een indrukwekkende collectie edelstenen is die van de Russische kroonjuwelen in het wapenpaleis van het Kremlin in Moskou. Een derde verzameling die een enorm fortuin waard is, bevindt zich in de koninklijke schatkamer van Perzië.

Soms stijgt de betekenis van edelstenen boven het wereldlijke uit en krijgen ze een godsdienstige betekenis. Er bevonden zich 12 edelstenen op het borststuk van de hogepriester van het oude Israël (Ex. 28:15-20). In deze stenen waren de namen gegraveerd van de 12 stammen van Israël. Volgens de beschrijving van de fundamenten van de geestelijke tempel uit Openbaring waren deze versierd met edelgesteenten (Openb. 21:19-21). En, tot slot, de eeuwige Soeverein Jehovah koos de schittering van de blauwe saffier om iets af te beelden van de heerlijkheid van zijn troon. — Ezech. 1:26.

Hoewel sommige beroemde edelstenen zijn verweven met dramatische gebeurtenissen in verafgelegen plaatsen, kan veel edelgesteente in vertrouwde omgevingen gevonden worden. Weinig mensen denken bij diamanten aan vindplaatsen in de Verenigde Staten. Sommigen zouden misschien vondsten in Arkansas noemen. Maar wie zou er enig idee van hebben dat er diamanten komen uit Virginia, West Virginia, Kentucky, Tennessee, en North Carolina en South Carolina? De uit West Virginia afkomstige, beroemde lichtgroene „Jones”-diamant is verscheidene jaren aan het Smithsonian Instituut uitgeleend geweest en heeft naar verluidt een waarde van $25.000 (ƒ 50.000).

Hoe edelstenen werden gevormd

Van de duizenden verschillende mineralen die zich in de aardbodem bevinden, worden er maar weinige als edelstenen beschouwd, en hiervan vindt maar een gedeelte zijn weg naar de handel. De meeste edelstenen zijn zeldzame, kostbare mineralen, die gewoonlijk een grote hardheid bezitten en die speciaal gewaardeerd worden wegens hun unieke, opvallende vermogen om met licht te spelen. Als de ruwe edelsteen geslepen en gepolijst wordt, vergroot dat zijn aantrekkelijkheid. Het Engelse woord voor edelsteen, gem, komt van het Latijnse gemma, dat „een gegraveerde steen” betekent.

De meeste in de natuur voorkomende kostbare ’stenen’ zijn kristallen, dat wil zeggen dat hun atomen ordelijk gerangschikt zijn. Er is maar een beperkt aantal mogelijkheden om atomen te rangschikken: regulair, monoklien, triklien, tetragonaal, hexagonaal en rombisch. Als wij edelstenen willen identificeren, is het nuttig om te weten in welke kristalgroep elk valt. Als vermeldenswaardige uitzonderingen van ’stenen’ die geen kristallen zijn, kunnen worden genoemd parels, koraal en barnsteen. Parels en koraal zijn dierlijke produkten, terwijl barnsteen het resultaat is van het verstenen van de hars van zeer oude bomen. Het veelkleurige, iriserende opaal valt in een speciale groep.

Wanneer wij onderzoeken hoe deze edelstenen werden gevormd, wordt ons volkomen duidelijk waarom ze zo zeldzaam zijn. In het duistere verleden van de wordingsgeschiedenis van de aarde is deze waarschijnlijk eens een vloeibare bol geweest. Toen de bol geleidelijk aan afkoelde, dreven de lichtere kiezelachtige materialen naar de oppervlakte. Toen deze materialen hard werden, vormden ze een dunne, rotsachtige korst, die men wel de lithosfeer noemt. Sommigen nemen nu aan dat deze korst zich heeft gesplitst in grote lithosferische platen.

Af en toe perst zich heet magma uit het binnenste van de aarde omhoog door deze platen, in het bijzonder daar waar hun randen tegen elkaar schuiven. Vaak ontstaan ten gevolge van deze uitbarstingen vulkanen. Het vulkanische materiaal koelt gewoonlijk snel af waarbij het betrekkelijk kleine kristallen vormt die als edelstenen weinig waarde hebben. Er bestaan echter aanwijzingen dat dit magma zich af en toe slechts gedeeltelijk een weg baant in deze korst en daarbij langzaam afkoelt. Sommige van de geologische formaties die zo ontstaan, worden pegmatieten genoemd, en deze kunnen soms edelgesteente bevatten.

Soms werden deze formaties een aantal keren opnieuw verhit en koelden dan langzaam weer af. Dit opnieuw verhitten en weer langzaam afkoelen bevordert de afscheiding van chemicaliën van één en dezelfde soort. Als deze zeer onwaarschijnlijke omstandigheden voorkomen en precies de goede combinatie van chemicaliën aanwezig is, die juist de goede verhittingscyclus ondergaat zodat er zich grote kristallen kunnen vormen, dan, en alleen dán ontstaan er edelstenen.

En als die eenmaal zijn gevormd, moeten ze altijd nog op de een of andere manier aan de oppervlakte komen zoals door een uitbarsting of door erosie. Het is op zich al heel opmerkelijk dat er enkele van deze grote edelstenen ooit gevormd zijn én gevonden werden.

De edelstenen die het meest in tel zijn

Als wij enige van de belangrijkere edelstenen onderzoeken, gaan wij wat waardering krijgen voor de unieke eigenschappen die ze van nature hebben, in het bijzonder hun vermogen om verbazende kunststukjes te verrichten met licht. In het hemelgewelf ’verschilt de ene ster in heerlijkheid van de andere’ (1 Kor. 15:41). Op dezelfde wijze lijkt elke edelsteen begiftigd met zijn eigen specifieke stralende pracht.

Diamant. Als één edelsteen de koning aller edelstenen genoemd moest worden, zou de keus van velen vallen op de diamant. Deze steen die vroeger „adamant” werd genoemd (Grieks voor „ontembare”) is van oudsher in de oosterse wereld een bekende en waardevolle steen geweest. In het westen werd hij echter pas in de zeventiende eeuw geïntroduceerd. De edelsteen diamant, een zeer zuivere vorm van het goedkope element koolstof, ondergaat een metamorfose en krijgt die prachtige allotrope vorm onder extreem hoge temperaturen en druk. Koolstof heeft echter de neiging zich onder deze omstandigheden te verbinden met vele van de chemicaliën van de aarde, wat het verbazingwekkend maakt dat er toch nog diamanten gevonden worden.

Zijn aanspraak op een koninklijke positie wordt gedeeltelijk gerechtvaardigd door het feit dat hij de hardste is van alle natuurlijke materialen. Het mineraal talk heeft 1 punt op de hardheidsschaal van Mohs, terwijl diamant 10 punten heeft, het hoogste aantal. Maar de eigenschap die de diamant zo bijzonder maakt onder edelstenen, is zijn verbazingwekkende vermogen om daglicht te verstrooien in een prachtige schakering van kleuren van de regenboog.

Saffieren en robijnen. Als de diamant de koning is van de edelstenen, zijn saffier en robijn de kroonprinsen. Chemisch gezien zijn deze edelstenen aluminiumoxide in een prachtige kristallijne vorm. Eigenlijk zijn het broertjes want ze bestaan beide uit het mineraal korund. Het verschil zit hem alleen in de sporenelementen die ze bevatten. Deze sporenelementen noemt men chromoforen, en die geven beide variëteiten hun kenmerkende kleur.

Saffieren komen voor in vele kleuren, van korenblauw tot zwart, maar meestal wordt de blauwe kleur in verband gebracht met de saffier. Als het sporenelement chroom is, is de kleur rood en heet de edelsteen een robijn. Het meest gezocht is de robijn met de rode kleur van duivebloed, dat wil zeggen rood met een tikje purper.

Soms bevatten saffieren en robijnen microscopisch kleine naaldjes van titaan, die zich rangschikken overeenkomstig de met hoeken van 60 en 120 graden opgebouwde kristalstruktuur. Als de kwaliteit van deze stenen goed genoeg is en ze op de juiste manier geslepen worden, vertonen ze schitterende zespuntige sterren als ze in het licht gehouden worden. Deze opmerkelijke eigenschap staat bekend onder de naam asterisme en kan de waarde aanzienlijk verhogen.

Saffieren en robijnen volgen wat hardheid betreft op diamant, met 9 punten op de schaal van Mohs. Deze schaal is in werkelijkheid niet lineair: de diamant is naar verhouding veel harder.

Smaragd. De smaragd doet wat prestige en waarde betreft niet veel onder voor de twee kroonprinsen. Een mooie smaragd, 8 punten op de schaal van Mohs, kan het opnemen tegen sommige diamanten. De smaragd is maar één lid van de groep stenen die tot het mineraal beril behoren. Ze bestaan alle uit berillium-aluminiumsilicaat. De aparte groene kleur die de smaragd onderscheidt van andere leden van de groep, wordt veroorzaakt door chroom, soms door ijzer. Als er alleen ijzer voorkomt in de beril, heeft de steen de bekende kleur aquamarijn. Als er lithiumoxide in voorkomt, kan hij een roze kleur hebben, en wordt de steen morganiet genoemd, naar de beroemde bankier J. P. Morgan.

Men heeft smaragden gevonden op vele plaatsen, van Peru tot Rusland en van Afrika tot Noord-Amerika. Er bevindt zich zelfs een mijn dicht bij de streek in North Carolina waar de robijnen gevonden werden die gebruikt werden voor de oorbellen uit het begin van dit artikel.

Andere belangrijke materialen voor sieraden zijn alexandriet, jade, amethist, opaal, parel, koraal en barnsteen. Het zeldzame natuurlijke alexandriet is een vorm van chrysoberil. Het heeft het kameleon-achtige vermogen van kleur te veranderen, al naar gelang het licht dat erop valt.

De term „jade” heeft een brede betekenis, en slaat op allerlei kleuren vertonende materialen van uiteenlopende samenstelling. Jadeïet is in het algemeen natrium-aluminiumsilicaat, terwijl nefriet doorgaans bestaat uit calcium-magnesiumsilicaat. Ze hebben in het verleden koningen en gewone burgers verrukt, en zijn ook nu nog een vreugde voor miljoenen.

Bij amethist, een kristallijne edelsteenvariëteit van kwarts, heeft men de kleur violet in gedachten; kwarts kan echter variëren van kleurloos via verschillende nuances van roze tot de donkere kleur van rookkwarts. Met een hardheidsgraad van slechts 7, kan het vrij gemakkelijk geslepen en gepolijst worden en is daarom voor de beginner een goede steen om te zoeken en er juwelen van te maken. Deze stenen hebben de grootste verspreiding in de natuur.

De zeer populaire opaal ontleent zijn aantrekkelijkheid aan zijn iriserende kleurenspel, de wijze waarop hij ons de kleuren van de regenboog laat zien. Met behulp van een elektronenmicroscoop gemaakte foto’s tonen aan dat opalen samengesteld zijn uit min of meer ordelijk gerangschikte rijen van wat blijkbaar bolletjes siliciumdioxide zijn. Deze rijen zijn zo fijn dat ze daglicht breken en in kleuren splitsen.

Parels, koraal en barnsteen zijn alle afkomstig van levende wezens, maar worden ook zeer op prijs gesteld. Een belangrijke leverancier van parels is de zoutwateroester, en de meeste van deze parels worden gekweekt. Zowel het koraal dat voor sieraden wordt gebruikt als barnsteen, zijn zachte materialen en kunnen makkelijk gepolijst worden.

Zelf edelstenen zoeken

De vreugde van het bezitten van mooie edelstenen kan nog vergroot worden door de stenen zelf te vinden. Sommigen slijpen ze zelfs en polijsten ze, en monteren ze ook in hun eigen zettingen. Zelfs tot het begin van deze eeuw was er nog maar weinig betrouwbare informatie beschikbaar over de kunst van het slijpen en polijsten van edelstenen. Toen er geleidelijk boeken gingen verschijnen, begonnen zich zelfs amateurverenigingen te vormen met het doel elkaar bij te staan om edelgesteente te vinden en er juwelen van te maken. Misschien is er wel eens een zogeheten „stenenbeurs” in de omgeving waar u woont. Soms worden daar niet alleen stenen verkocht, geslepen en gepolijst, maar verkoopt men er ook apparatuur en worden er ook lessen gegeven.

Als u vakantieplannen maakt voor het gezin, zou de vreugde van de reis voor sommigen vergroot kunnen worden door een onderbreking van een paar uur om edelstenen te zoeken. Vaak is informatie verkrijgbaar over plaatsen waar door het publiek edelstenen gezocht mogen worden. Sommige groeven die vroeger op commerciële basis werden geëxploiteerd, hebben het lukratiever gevonden om in de weekends en vakantieperioden amateurgeologen de gelegenheid te geven tegen een geringe vergoeding stenen te zoeken. Maar pas op voor groeven die men rijker wil laten schijnen doordat men er van buitenaf waardeloze stenen in heeft gebracht.

Als men goede plannen maakt, en deze liefhebberij binnen de perken weet te houden, kan het zoeken en polijsten van edelstenen een plezierige en zelfs lukratieve hobby zijn. En de bijbel geeft ons redenen om te geloven dat deze prachtige stenen eens tot vreugde van de gehele mensheid zullen schitteren, in plaats van alleen voor een bevoorrechte kleine minderheid.

[Voetnoten]

[Diagram op blz. 22]

(Zie publicatie voor volledig gezette tekst)

kristalstelsels bij edelstenen

TRIKLIEN

ROMBISCH

MONOKLIEN

TETRAGONAAL

REGULAIR

HEXAGONAAL