Schitterende edelstenen — een lust voor het oog
Door Ontwaakt!-correspondent in Brazilië
„KAN ik u helpen, mevrouw? U wilt een edelsteen uitzoeken? Natuurlijk. Is het voor een oorbel, een broche, een armband, een ketting of een ring? Wat is uw lievelingskleur? Ik zal u wat stenen laten zien. U vindt het moeilijk een keuze te maken? Ik ben het met u eens, ze zijn allemaal prachtig.
De prijs? Nu, diamanten zijn klein, maar duur. Kwartsen zijn groot en opvallend, maar goedkoper. Wat vindt u van deze fonkelende gele citrien? Of deze amethist? Vindt u die violette gloed niet prachtig? Ah, die schitterende aquamarijn?
U zou graag eens zien hoe zo’n steen wordt geslepen? Dat kan. Komt u maar mee naar de werkplaats. Maar schrik niet. Ruwe edelstenen zijn niet te vergelijken met hun geslepen en glanzend gepolijste tegenhangers.
Het slijpen en polijsten
Ziet u wel? Hier geen geflonker, maar onooglijke stukjes steen of doffe brokken kristal. Wat vindt u van dit ’waardeloze’ stukje bergkristal? Wacht maar eens. De slijper houdt het tegen het licht. Als u goed kijkt, ziet u dan dat verborgen glimpje licht erin? Wat voor steen is het? Aquamarijn. Zegt u dat wel: wat een verschil met de gepolijste edelsteen die u op de toonbank zag!
De steenslijper staat erop dat u getuige bent van een spectaculaire gedaanteverwisseling. Let eens op zijn vaardige vingers. Met snelle en zekere bewegingen zaagt hij de steen met een diamantzaag. Dan geeft hij er vorm aan op een carborundumschijf.
Waardoor de uiteindelijke vorm van de steen wordt bepaald? Omdat de waarde verband houdt met het gewicht of het aantal karaten, probeert hij zoveel mogelijk uit de ruwe steen te halen. Het stuk steen dat wij hier hebben, zal waarschijnlijk een ovale edelsteen worden.
Ziet u hoe de steen in zegellak wordt gedrukt op het uiteinde van een potloodvormig ’kitstokje’? Hij is nu klaar om gefacetteerd te worden. De steenslijper laat de punt van het stokje tegen een steun rusten waarvan de hoek verstelbaar is en houdt de steen heel licht tegen een ronddraaiende tinnen schijf. Het zeer fijne amarilpoeder op de schijf slijpt facetten in de steen. Voortdurend wordt er water op gesproeid om oververhitting te voorkomen, want daardoor zou de steen bedorven worden.
Eerst slijpt hij de bovenkant vlak. Vervolgens slijpt hij aan één kant een facet en dan één precies ertegenover, enzovoort. De geometrische rangschikking van de facetten moet de schoonheid van kleur en licht in doorschijnende edelstenen laten uitkomen. Is de bovenkant gedaan, dan voorkomt een licht polijsten van de rand dat de steen scheurt.
Nu maakt hij de lak boven een lamp zacht, wipt de steen eruit en keert hem om. Weer worden er facetten geslepen, maar twee meer dan aan de bovenkant, om een effectievere lichtbreking te krijgen.
Ja, inderdaad, de onderkant lijkt op de ronde bodem van een boot. Maar u zult zich wel afvragen waar de flonkering blijft?
Dat is de taak van de polijster en zijn koperen schijf. Kijk maar. Bedreven gaat hij onder precies dezelfde hoek over elk doffe vlak. Het ene facet na het andere begint op te lichten. Ja, door het polijsten komt al het verborgen ’vuur’ te voorschijn. Fascinerend! In niet meer dan zo’n 40 minuten ontstaat er uit een dof stukje kristal een oogverblindende edelsteen!
Zeker, pakt u ’m maar op. Wat een verfijnde blauwgroene flonkering! Dat komt voor een belangrijk deel door de facetten. Het facetteren veroorzaakt de schittering door de weerkaatsing en breking van het licht.
Wat zijn edelstenen?
Wat zijn edelstenen, en hoe komen wij eraan? De meeste edelstenen zijn mineralen die zijn ontstaan door natuurlijke anorganische processen. Elk mineraal heeft zijn eigen atoomstructuur en chemische samenstelling. Van de ruim 1600 soorten mineralen springen er slechts 16 uit wegens hun schoonheid, kleur, hardheid, flonkering en zeldzaamheid. Als ze aan deze kwalificaties voldoen, worden ze edelstenen genoemd. De hardere worden gerekend tot de echte edelstenen en die welke onder de 8 op de hardheidsschaal liggen, worden als halfedelstenen beschouwd.
Daar hebt u gelijk in, kennis van de kristalstructuur is van onschatbare waarde voor de slijper. Wordt daar bij het slijpen van de steen geen rekening mee gehouden, dan kan hij scheuren of breken.
Waardoor de kleur ontstaat? De meeste edele mineralen zijn kleurloos als ze zuiver zijn. De diamant bijvoorbeeld is kleurloos meer waard. Waardoor in andere edelstenen kleur ontstaat, wordt echter nog niet helemaal begrepen. Natuurlijk is het zo dat chemische onzuiverheden een rol kunnen spelen. Maar dan nog kan een spoortje van dezelfde stof de ene edelsteen rood en de andere groen kleuren, zoals het geval is bij de robijn en de smaragd.
Hoe de expert een steen identificeert? Hij neemt daarbij kleur, kristalvorm, gewicht, optische en andere natuurkundige eigenschappen en ook de chemische samenstelling in aanmerking. Gewoonlijk worden ze ook getest op hardheid, soortelijk gewicht en lichtbreking. Deze eigenschappen variëren voor edelstenen van soort tot soort, maar voor dezelfde soort zijn ze gelijk.
De hardheid wordt bepaald volgens de schaal van Mohs. Hoe harder een edelsteen, hoe duurzamer en waardevoller hij is, daar hij glanzender gepolijst kan worden. Alle mineralen met een grotere hardheid kunnen krassen veroorzaken op die van een lagere hardheid wanneer ze tegen elkaar gewreven worden. Het hoogste cijfer is 10, voor de diamant, terwijl de kwartsfamilie op 7 komt. Bij wijze van vergelijking: een stalen mes heeft een hardheid van 6,5, en de hardheid van uw vingernagel is ongeveer 2.
Flonkerende Braziliaanse edelstenen
Zullen we nu naar de showroom teruggaan om met het uitkiezen van de edelstenen door te gaan? Tussen twee haakjes, Brazilië levert zo’n 90 procent van alle gekleurde edelstenen ter wereld. In geen ander deel van de wereld worden ze in zo’n opzienbarende verscheidenheid en overvloed aangetroffen.
Die prachtige aquamarijn bevalt u nog steeds, hè? Het is dan ook de populairste Braziliaanse edelsteen. Hij behoort tot de berilfamilie, net als de smaragd. Ik zal u de verschillende tinten laten zien. Ziet u wel? Van blauwgroen tot donkerblauw. Net als het heldere water van de blauwe zee? Precies, dat betekent aquamarijn ook.
Ik zal u iets vertellen over een heel kostbare vondst. In 1955 was een man een boom aan het omhakken met zijn kapmes toen hij missloeg en het kapmes op de grond viel en op een steen stootte. Verbaasd groef hij hem uit en dacht eerst dat het een waardeloos stuk bergkristal was. Maar hij was nog veel verbaasder toen het een van de prachtigste aquamarijnen bleek te zijn die ooit gevonden is. Hij werd in talrijke afzonderlijke stenen gekloofd met een totaal van 80.000 karaat, en de waarde werd geschat op twee miljoen Amerikaanse dollars!
Vindt u de citrien mooi? Sommigen noemen ’m eigenlijk kwartstopaas, maar pas op voor mensen die hem ’topaas’ noemen, want dat is hij niet. Hoewel het een prachtige steen is, behoort de citrien tot de kwartsfamilie. Zijn warme gouden tinten maken hem bij miljoenen geliefd. Het geel wordt waarschijnlijk veroorzaakt door spoortjes ijzer in het kristal.
Het verschil tussen citrien en echte topaas of edeltopaas? Edeltopaas is geen kwarts en is veel harder; hij heeft zelfs hardheid 8. Daarom is zijn flonkering veel sterker. Het is een zeer zeldzame steen, vooral in grootten boven de 10 karaat. De blauwe, roze en lichtgroene variëteiten behoren tot de prachtigste edelstenen. Wegens zijn zeldzaamheid is hij verscheidene malen zo duur als citrien.
Hebt u wel eens gehoord van het ’mineraal met duizend kleuren’? Dat is deze, de toermalijn. Bekijkt u deze exemplaren maar eens goed. Geen twee zijn er gelijk. De ingewikkelde chemische samenstelling omvat verscheidene metalen en andere substanties. Zelfs één enkel kristal is zelden uniform van kleur, maar heeft contrasterende tinten — een van de wonderen van het mineralenrijk.
U hebt altijd gedacht dat er alleen maar groene toermalijn bestond? Inderdaad is de bekendste groen, maar er zijn ook blauwe en rode variëteiten. In tegenstelling tot aquamarijn worden van toermalijn juist de lichtere tinten hoog gewaardeerd. Het beste groen is dat wat het dichtst bij de tint van smaragd komt. Er zijn gele, roze en witte berillen. Granaten, opalen, maanstenen, chrysoprazen en rozekwarts komen ook overvloedig in Brazilië voor. De groene chrysoberil heeft een uitzonderlijke flonkering en is uiterst zeldzaam.
Voor diamanten kijkt men nu naar Zuid-Afrika, maar voordat er in Afrika diamanten werden ontdekt, nam Brazilië eens een monopoliepositie in. De 120-karaats ’Zuidster’ is van Braziliaanse oorsprong. Het lijdt geen twijfel dat diamanten alom de bekendste en hoogst gewaardeerde edelstenen zijn. U zou nauwelijks geloven dat het scheikundig gezien zuivere koolstof is, net als grafiet. Natuurlijk is de kristalvorm anders.
Een goed geslepen diamant kan alle kleuren van de regenboog vertonen. Braziliaanse diamanten zijn alluviaal, wat wil zeggen dat ze alleen in het grind langs rivierbeddingen worden gevonden.
Hoe uw edelstenen te verzorgen
Met een beetje zorg zullen uw edelstenen altijd een lust voor het oog blijven. Maar zelfs een diamant, waarvan men zegt dat hij eeuwig is, kan zijn glans verliezen door stofdeeltjes op de vlakken.
Let er dus op dat u als u uw handen wast of cosmetica opbrengt, uw edelsteen afdoet. Zeep, crèmes en talkpoeder tasten de glans aan. Tik niet met uw edelstenen op een hard oppervlak. Hoewel diamant de hardste stof is die wij kennen, kunnen er toch krassen op komen door een andere diamant. Om dit te voorkomen, is het goed edelstenen apart in te pakken of ze in aparte juwelendoosjes te bewaren.
Wil de flonkering van een edelsteen blijven, dan moet hij schoongehouden worden. Dit kan gebeuren door hem te weken in een warme oplossing van twee koppen water, een theelepel ammoniak en een beetje zeeppoeder of een goed wasmiddel, waarna u er zachtjes met een borsteltje overheen gaat om het vuil te verwijderen. Daarna spoelt u hem af in gewoon warm water en dan dompelt u hem in wat alcohol om eventuele zeepresten te verwijderen. Laat hem opdrogen in een zachte, absorberende zakdoek.
U hebt nu beslist, mevrouw? Ja, natuurlijk, de citrien en de aquamarijn. Ze zijn ook werkelijk prachtig. Dank u wel. Steeds tot uw dienst met onze schitterende edelstenen die zo’n lust voor het oog zijn!”