Maak kennis met ’s werelds kleinste hert
HET was 1935. Een Chileense boer ploegde zijn land in de prachtige bergachtige landstreek Curicó. Plotseling hoorde hij hoe enkele honden naar hij dacht een konijn achternazaten. Stelt u zich zijn verbazing voor toen een dier dat wel iets van een geitje weg had, het bos uit rende en toevlucht zocht tussen zijn benen. Neerkijkend op het bevende dier, herkende de boer het als een poedoe, het kleinste hert ter wereld.
Dit ongevaarlijke kleine hert wordt slechts zelden waargenomen, omdat het in de geïsoleerde gebieden van de hooglanden leeft. Het komt slechts uit zijn schuilplaats te voorschijn om vruchten, bladeren en andere plantengroei te eten, maar zal prompt weer de beschutting van het struikgewas opzoeken wanneer zijn gevoelige gehoor- en reukzin hem waarschuwen voor gevaar. De poedoe geeft de voorkeur aan dichtbeboste streken, daar blootstelling aan direct zonlicht gedurende slechts drie uur zijn dood kan betekenen.
Er is zo weinig bekend over dit schuwe schepsel, dat zoölogen pas rond de eeuwwisseling beseften dat het geen geit of schaap was. Zij identificeerden het dier als een hert, aangezien het mannetje zijn 6 tot 9 centimeter lange spiesen of geweistangen één keer per jaar kwijtraakt. Er zijn feitelijk twee soorten poedoes. De variëteit die eens overvloedig voorkwam in Zuid-Chili en Argentinië, heeft een roodachtige pels. Een noordelijke neef in de oerwouden van Colombia, Peru en Ecuador is iets donkerder van kleur. De poedoe die ongeveer 40 centimeter hoog en 70 tot 80 centimeter lang is, weegt wanneer hij volgroeid is, slechts 10 kilo. Het dier heeft een kenmerkende schuin oplopende houding daar de voorpoten iets korter zijn dan de achterpoten.
Bedreigd maar zich handhavend
Hoewel de poedoe buitengewoon schuw is, is hij klaarblijkelijk op mensen gesteld en kan hij hen gaan vertrouwen. Vaak zijn poedoes met van het grazen terugkerende schapen of runderen meegekomen, en hebben ze zich slechts laten verjagen door de honden van de boeren. Vaak worden onderzoekers die het vertrouwen van de poedoe winnen, beloond doordat hun nieuwe vriend hun handen of gezicht likt. Eén dierenarts die onderzoek naar dit dier deed, sloot vriendschap met een wijfjespoedoe die op zijn schoot sprong, zijn gezicht likte en hem vervolgens met haar kop naar haar nest duwde, klaarblijkelijk om hem haar pasgeboren kalfjes te tonen.
Alhoewel de poedoe natuurlijke vijanden heeft zoals de vos, de poema, de ocelot en de uil, is zijn grootste vijand de mens. In het verleden zwierf het kleine hert wat vrijer rond, zijn snelheid en schranderheid benuttend om aan roofdieren te ontkomen. Van de poedoe is bekend dat hij op zijn eigen sporen terugkeert, of tegen de stroom in zwemt om een vos of poema te misleiden. Maar nu wordt de leefruimte van de poedoe door de vernietiging van de bossen door de mens steeds kleiner. De poedoe heeft zich daarom teruggetrokken in het dichte kreupelhout waar hij in zelfgemaakte tunnels is gaan wonen. Omdat het een zindelijk dier is, heeft het in de tunnels vaste plaatsen om te eten, te slapen en zijn uitwerpselen te deponeren, en deze veranderen zijn hele leven niet. Bekendheid met de tunnels is de sleutel tot overleving. Hoewel de poedoe een snelle renner is en een redelijk snelle zwemmer, vormt hij in het open veld een gemakkelijke prooi. Maar dat is niet zo in zijn tunnelstelsel, waarbinnen hij, volgens één onderzoeker, „vliegt als een kogel”, en de achtervolger het nakijken geeft.
Hoewel het verboden is op poedoes te jagen, hebben sommige mensen zonder scrupules geleerd hoe zij deze vreedzame kleine dieren kunnen vangen of doden. Deze jagers worden gedreven door een begeerte naar de dikke pels van het dier, of het smakelijke vlees of de prijs die buitenlandse dierentuinen willen betalen voor een gezond exemplaar. Zij hebben kleine honden afgericht om de poedoe uit de tunnels naar buiten te jagen. Aangezien poedoes sneller kunnen zwemmen dan een hond, zullen ze de dichtstbijzijnde rivier opzoeken waar mannen ze in boten opwachten. Vaak raken de dieren gewond, en volgens één onderzoeker sterft wel 80 procent eenvoudig van angst.
Ziet u, schuwheid is de zwakke plek van de poedoe. Wanneer hij bang is, schijnen zijn ogen zich met tranen te vullen, gaat hij beven en gaan zijn haren recht overeind staan, en vaak sterft het dier aan een hartaanval. Om deze reden schijnen tam gemaakte dieren die door gezinnen op het platteland en op universiteiten worden gehouden, niet lang in gevangenschap te kunnen leven. Ze gaan vaak zonder enige reden dood, ten slachtoffer gevallen aan de stress van gevangenschap. De poedoe heeft de vrijheid lief.
Men vreesde dat de poedoe spoedig bijgeschreven zou worden op de lijst van 68 zoogdiersoorten die in deze eeuw zijn uitgestorven. Recente studies door een onderzoeker voor het Wereldnatuurfonds geven echter te kennen dat de poedoe het wellicht zal redden. Hoe? Door te leren zich aan nieuwe omstandigheden aan te passen door middel van zijn tunnelsysteem. Dit geldt niet voor de Chileense bergleeuw of poema, die in duidelijk gevaar voor uitroeiing verkeert. Hoe vaak blijkt men niet in stressvolle of veranderende omstandigheden beter af te zijn met aanpassen en vriendelijkheid dan met felheid en agressiviteit!
Laten wij hopen dat de poedoe zal blijven voortbestaan totdat het vredige nieuwe samenstel gekomen is waarin zulke schepselen hun beschermende tunnels kunnen verlaten en in de openheid kunnen komen om te genieten van vrijheid zonder angst. Zult u daar zijn om kennis te maken met ’s werelds kleinste hert?
[Illustratieverantwoording op blz. 26]
New York Zoological Society photos