Waarom een hedendaagse plaag?
„SLANK zijn werd het belangrijkste in mijn leven”, gaf de 34-jarige Ann toe. Haar angst te dik te zijn, leidde tot een heel streng dieet en het verlies van 30 kilo in korte tijd. „Ze werd vel over been en zag er uit of ze uit een concentratiekamp kwam”, vertelde haar man.
Toen kreeg zij van pure honger last van eetbuien, waarna zij, om te voorkomen dat zij aankwam, laxeermiddelen gebruikte en braakneigingen opwekte om het voedsel kwijt te raken. ’Hoe komt iemand aan zo’n walglijke gewoonte?’, vraagt u zich misschien af.
„Dat is makkelijker dan u denkt”, bekende Ann. „Ik wilde gewoon slank zijn. Vrouwen staan aan heel wat druk bloot: je moet er goed uitzien. Ik werd bestookt door de modebladen met hun nadruk op ’slank, slank, slank’. En dus was ik vastbesloten superslank en aantrekkelijk te worden.”
Zo raakte Ann in de meedogenloze greep van eetstoornissen. Dat heeft tien lange jaren geduurd. Zij merkte erover op: „Je kunt je gewoon niet indenken dat het tot zoiets leidt.” Maar Ann staat daarin niet alleen. Zij behoort tot de naar schatting één miljoen Amerikaanse vrouwen per jaar die anorexia nervosa of boulimie krijgen. Ook veel mannen lijden aan deze eetstoornissen, en ook menige man is veel te zwaar. Maar wat zijn die stoornissen nu precies?
De stoornissen
Anorexia nervosa wordt gekenmerkt door een ernstig en langdurig onvermogen of weigeren te eten wegens een emotioneel conflict. Het wordt niet veroorzaakt door een lichamelijke kwaal. Deze aandoening leidt tot aanzienlijk gewichtsverlies. De persoon in kwestie — meestal een jonge vrouw — is ontzettend bang dat zij te zwaar wordt en voelt zich zelfs te dik als zij uitgemergeld is. De menstruatie houdt op. Zij weigert haar gewicht boven het minimum te handhaven dat normaal is voor haar leeftijd en lengte.
Boulimie wordt gekenmerkt door herhaaldelijke eetbuien, dat wil zeggen het onbeheerst naar binnen werken van grote hoeveelheden voedsel in korte tijd. Daarna probeert een boulimiepatiënt de calorieën kwijt te raken door zelfopgewekt braken, het gebruik van laxeermiddelen en diuretica, of extreme lichaamsbeweging. De voortdurende zorg van boulimiepatiënten geldt hun figuur en hun gewicht.
Dwangmatig te veel eten wordt gekenmerkt door onbeheerst eten, gevolgd door schuldgevoelens en schaamte over het gedrag en de daaruit voortvloeiende gewichtstoename. Dwangmatige eters schijnen te veel te eten als zij van hun stuk gebracht of opgewonden zijn. Vaak is zwaarlijvigheid het gevolg, daar mensen die dwangmatig te veel eten, gewoonlijk niet geforceerd braken.
Komt u echter gewoon aan of valt u af, of bent u te dik of te mager, dan wil dat nog niet zeggen dat u aan een eetstoornis lijdt. Dat kan aan erfelijke of fysiologische oorzaken te wijten zijn. Er is sprake van een eetstoornis als iemands instelling tegenover voedsel en gewicht abnormaal is geworden. Dan eet men — of weigert men te eten — tengevolge van diepgewortelde emotionele stoornissen.
Het aantal gevallen neemt toe
De meeste autoriteiten op dit gebied melden een toename in eetstoornissen; sommigen spreken zelfs van een epidemie. In een artikel getiteld „Eetstoornissen: Implicaties voor de jaren ’90” legden onderzoekers uit dat deze stoornissen „sinds 1970 schrikbarend in frequentie zijn toegenomen en men ze nu algemeen in de klinische praktijk tegenkomt”. Naar verluidt sterven er jaarlijks 150.000 personen aan complicaties die optreden bij anorexia nervosa en boulimie.
Ann herstelde echter volledig. Zij had geluk. Wel 21 procent van degenen die anorexia nervosa krijgen, sterft aan de stoornis. Zelfmoordgedachten komen veel voor bij mensen met boulimie en verscheidene artsen berichten dat een derde van hun patiënten geprobeerd heeft zich van het leven te beroven.
Deze eetstoornissen doen zich op alle leeftijden en in alle etnische en raciale groepen voor en lopen dwars door alle maatschappelijke niveaus heen. De groeiende plaag heeft in veel economisch ontwikkelde landen haar intrede gedaan. In Japan is de toename sinds 1981 naar verluidt „schrikbarend geweest”. Zweden, Groot-Brittannië, Hong Kong, Zuid-Afrika, Australië en Canada hebben allemaal een toename vertoond.
Maar waarom hebben eetstoornissen, hoewel er al honderden jaren melding van wordt gemaakt, in de 20ste eeuw epidemische vormen aangenomen?
„De tempel der slankheid”
Na 40 jaar wetenschappelijk onderzoek legt dr. Hilde Bruch uit: „Ik ben geneigd het in verband te brengen met de enorme nadruk die de Mode op slank-zijn legt. . . . Bladen en films dragen dezelfde boodschap uit, maar het hardnekkigst is de televisie, die het er dag in dag uit inhamert dat je alleen bemind en gerespecteerd kunt worden als je slank bent.”
Vóór het jaar 1900 was het dragen van modieuze kleding voornamelijk de zorg van de rijken. Maar na de Eerste Wereldoorlog (1914–1918) ontstond er door de opkomst van warenhuizen, vrouwenbladen en modefotografie een grotere belangstelling voor de mode onder de vrouwen in het algemeen. Chique nieuwe modes werden massaal vervaardigd in standaardmaten. Maar om die te kunnen dragen, moest een vrouw het „juiste” figuur hebben. Een afwijkend figuur werd dan ook een bron van frustratie en verlegenheid voor vrouwen die zulke elegante kleding niet paste.
Toen, in 1918, werd in Amerika’s eerste dieetboek dat een best-seller werd, afslanken in verband gebracht met zelfrespect. Men ging overgewicht bij vrouwen bezien als een karakterfout en een maatschappelijke belemmering. In haar boek Fasting Girls legt Joan Brumberg uit wat het resultaat was: „In feite was tegen de jaren ’20 het uiterlijk belangrijker geworden dan het karakter, omdat de seksuele aantrekkingskracht de innerlijke waarden had verdrongen als ’luisterrijke versiering’ van de vrouw. . . . Velen maakten zich het idee eigen dat maat en figuur iemands waarde als mens bepaalden.”
Zo raakte men geobsedeerd door dieet houden en lichamelijke schoonheid. Thans is op elk willekeurig moment naar schatting 50 procent van de vrouwen in de Verenigde Staten op dieet, de meesten van hen ter wille van hun uiterlijk schoon! Bij een door het blad Glamour ingestelde enquête werd aan 33.000 vrouwen gevraagd: „Wat zou u het gelukkigst maken?” Tweeënveertig procent antwoordde: „Afvallen.” Dit percentage was bijna tweemaal zo hoog als dat voor elk van de andere keuzemogelijkheden die de enquête gaf, waaronder „Succes op het werk”.
Nu, in het begin van de jaren ’90, is slank-zijn een symbool van kracht, succes en aantrekkelijkheid geworden. „Gezien onze al lang bestaande en overdreven collectieve aanbidding in de tempel der slankheid, is het geen wonder dat thans zo veel jonge vrouwen dieet houden als een artikel des geloofs beschouwen”, zette Brumberg uiteen. Eén duidelijk gevolg? Een epidemie van eetstoornissen.
Ondanks de sociale druk om slank te zijn, krijgen niet alle vrouwen eetstoornissen. Wie zijn er dan vooral gevoelig voor?
[Kader op blz. 3]
Gezondheidsrisico’s door eetstoornissen
Anorexia nervosa
Bloedafwijkingen, abnormaal lage bloeddruk, abnormale slaperigheid of zwakheid, onregelmatige hartslag, plotselinge hartverlamming, geel worden van de huid, hormonale stoornissen, ophouden van de menstruatie, verlies van botmassa.
Boulimie
Onregelmatige menstruatie, spierzwakte en -krampen, dehydratie, duizeligheid, erosie van het tandemail en gaatjes, koude-intolerantie, vermoeidheid, spijsverteringsproblemen, onregelmatige hartslag die tot plotselinge hartaanval kan leiden, scheuren en bloedingen in de slokdarm, pijn in de onderbuik.
Dwangmatig te veel eten
Met het gewicht verband houdende verhoogde bloeddruk en vermoeidheid, ernstige vetzucht (wat de kans op diabetes vergroot), coronaire hartziekte, kanker, hormonale stoornissen en galstenen.