De hardnekkige kakkerlak

HOEWEL miljoenen wel eens het vrolijke Mexicaanse volksliedje „La Cucaracha” (De kakkerlak) hebben gehoord, zullen weinig huisvrouwen echt in het zingen ervan uitbarsten wanneer zij de kleine insekten in de keuken zien wegschieten om dekking te zoeken. Voor de meeste mensen zijn kakkerlakken lastig ongedierte. Ze zien er niet aantrekkelijk uit, tenminste niet voor ons. Ze brengen ziekten over. Hun scherpe geur is walglijk.

Maar al worden kakkerlakken nog zo door de mens verafschuwd, het blijft ervan wemelen. Door hun enorme voortplantingsvermogen, gepaard aan het gebrek aan natuurlijke vijanden en het vermogen van kakkerlakken zich aan te passen en te beschermen, ontstaat er al snel een verbazingwekkende populatie. De veel voorkomende Duitse kakkerlak of kleine huiskakkerlak bijvoorbeeld kan gemakkelijk meer dan 35.000 nakomelingen per jaar voortbrengen. Dat is het gemiddelde, niet eens het maximum, dat meer dan 100.000 stuks per jaar kan bedragen. Hoe is dat mogelijk? De oötheek of het eikapsel van de Duitse kakkerlak kan wel 48 eieren bevatten. Het wijfje produceert in haar leven van gemiddeld 140 dagen 7 oötheken. Als de kakkerlakken alles meezit en elk wijfje van elke generatie dezelfde hoeveelheid eieren produceert, zien in een opmerkelijk korte tijd tienduizenden kakkerlakken het leven.

Het merendeel van de ruim 2000 soorten kakkerlakken leeft in de vrije natuur en wordt niet door mensen opgemerkt. Maar enkele, zoals de Duitse variant, prefereren menselijke behuizing als onderkomen. Eigenlijk hebben de nationale namen — Amerikaanse, Australische, Duitse, Oosterse, enzovoort — helemaal geen betekenis. Gezegd wordt dat Europeanen de kakkerlak naar buurlanden noemden. De Romeinen noemden hem lucifuga wegens zijn gewoonte voor het licht weg te vluchten. Het woord „kakkerlak” is, evenals het Engelse cockroach, afgeleid van het Spaanse cucaracha.

Sommige entomologen vermelden dat kakkerlakken een gelukkig gezinsleven hebben. Er zijn volwassen kakkerlakken waargenomen die larven op hun rug lieten meerijden, en moeders die de uitkomende jongen uit de eicapsule hielpen ontsnappen. Na het uitkomen worden ze vaak door de moeder bij elkaar gehouden en warm gehouden, en bij een kolonie larven of jongen zullen gewoonlijk enkele oudere exemplaren aangetroffen worden.

Geen kieskeurige eters

Kakkerlakken voeden zich met bijna alles. Ze eten alles wat mensen zoal eten, maar ook veel andere dingen, zoals leer, haar, behang en dode dieren. Ze doen zich ook te goed aan boeken — vooral als die met zweet bevuild zijn — en vreten door de banden heen om bij het plaksel te komen. In sommige delen van de wereld kan perkament niet worden gebruikt voor juridische documenten omdat het zo vaak door kakkerlakken wordt beschadigd of vernietigd. Ze houden van vieze ruimten en vuil maar kunnen ook de meest hygiënische plaatsen onveilig maken.

Eigenlijk hebben kakkerlakken maar weinig voedsel nodig. Een tiental kakkerlakken kan een week leven van de lijm van maar één postzegel. Water is belangrijker voor ze, en dat verklaart waarom ze het vaakst in keukens en badkamers aangetroffen worden.

Kakkerlakken zijn ervan beschuldigd dragers van bacteriën en virussen te zijn die hepatitis A, voedselvergiftiging, infecties van de urinewegen, huidinfecties, allergieën en dysenterie veroorzaken — om er maar enkele te noemen. Terwijl ze rondzwerven, besmetten ze voedsel en gebruiksvoorwerpen en laten een onaangename geur achter, het totaaleffect van hun uitwerpselen, de vloeistof die door hun reukklieren wordt afgescheiden en een donkere vloeistof die ze opgeven om hun voedsel zacht te maken voordat ze het eten. Vaatwerk dat hiermee besmet is, dient grondig afgewassen te worden en daarna gesteriliseerd; anders zal, wanneer er warm voedsel in wordt geschept, de walglijke geur terugkomen.

Pleit er nog iets voor de kakkerlak?

Is er wel iets goeds aan een kakkerlak? In feite is het een vrij complex diertje. Zijn tasters nemen veranderingen van luchtdruk en temperatuur waar, lokaliseren water en waarschuwen voor naderende vijanden. De antennes van de kakkerlak hebben 40.000 zenuweinden, die voor de kakkerlak tasten, proeven en ruiken. De grootste zintuigen van de kakkerlak zijn de samengestelde ogen, die uit talrijke kleine lenzen bestaan; toch kan hij voorwerpen niet duidelijk zien. Hij is daarentegen heel gevoelig voor bewegingen en snel in het bespeuren van zelfs minieme veranderingen in de lichtintensiteit. De cerci — het gevorkte paar aanhangsels aan het einde van zijn achterlijf — nemen zowel trillingen als geluid en luchtverplaatsing waar en brengen daarmee bij het insekt een vluchtreactie op gang: hij haast zich naar de dichtstbijzijnde kier of spleet. Bij alarm kan de kakkerlak in slechts 0,054 seconden reageren en wegschieten!

Een kakkerlak ademt door stigmata, op patrijspoorten lijkende openingen aan weerszijden van zijn lichaam. Het bloed wordt door een grote buis, die over de hele lengte van het lichaam loopt, gepompt. Onthoofd kan een kakkerlak toch nog meer dan een dag in leven blijven — lang genoeg voor een wijfje om haar eitjes veilig af te zetten. De Amerikaanse kakkerlak kan wel zes weken zonder voedsel of water leven.

Het is inderdaad een verbazingwekkend diertje, maar wat voor nut heeft het voor de mensheid? Welnu, ten eerste is het een bekende vijand van bedwantsen. En de Amerikaanse kakkerlak wordt wegens zijn afmetingen en omdat hij gemakkelijk te kweken is, vaak in laboratoria voor wetenschappelijk onderzoek gebruikt. Japanse onderzoekers bijvoorbeeld hadden een keer met succes een kakkerlakkenextract gebruikt voor het behandelen van leverziekte bij laboratoriummuizen en zij waren vol optimisme dat het ook bij mensen zou werken. Sommige vissers gebruiken de Oosterse kakkerlak als lokaas bij het vangen van zonnebaarzen. Maar het kleine ding is hoofdzakelijk een vuilopruimer, die het werk doet waarvoor hij geschapen is: afval, vuilnis en aas in de aarde terugbrengen.

Het huis ontdoen van kakkerlakken

„Hoe zijn die insekten mijn huis binnengekomen?”, vraagt de huisvrouw zich af. Nu, de kakkerlakken — of hun eieren — kunnen in papieren zakken met kruidenierswaren, zakken aardappels of uien en in draagkartons binnengekomen zijn. Ze kunnen ook naar binnen zijn gevlogen. Aangezien kakkerlakken zich plat kunnen maken, kunnen ze gewoon onder uw voordeur door zijn binnengelopen. En als u of uw gasten ergens geweest zijn waar kakkerlakken waren, kunnen ze op uw schoenen of kleding zijn meegelift. In flatgebouwen kunnen ze door scheuren in de muren of vloeren binnenkomen of door gebruik te maken van de „kakkerlakkenroute” — de gemeenschappelijke waterleiding- en verwarmingsbuizen.

Hoe raakt u ze kwijt en wel zo dat ze wegblijven? Het is van wezenlijk belang het huis brandschoon te houden. Mogelijke schuilplaatsen, zoals kieren en spleten in vloeren, plinten en ventilatieopeningen dienen regelmatig schoongemaakt te worden. Houd de hele ruimte rond fornuizen, koelkasten en kasten schoon. Ruim gemorst eten en kruimels onmiddellijk grondig op. Laat de afwas niet tot de volgende ochtend in een afwasbak of een kast staan. Bewaar voedsel in goed afgesloten bakjes en trommels. Aangezien droog honde- en kattevoer een ware picknick voor kakkerlakken kan zijn, kunt u het het beste in een doos met een deksel bewaren en vermijden er meer voer uit te halen dan het dier zal opeten. Kijk zakken met levensmiddelen en frisdrankverpakkingen die het huis binnenkomen na op verscholen insekten en hun eieren. Verwijder dagelijks het afval en vuil uit het huis. Repareer alle lekkende kranen. Bedenk echter dat terwijl het schoonhouden van de keuken Señora Cucaracha het gevoel zal geven dat ze daar onwelkom is, u misschien zult merken dat u haar in uw huiskamer of hobbykamer nodigt als u uw maaltijden daar gebruikt.

Als er in een kamer veel kakkerlakken zitten, kan een bestrijdingsmiddel noodzakelijk zijn. Te veel ervan kan echter averechts werken. De kakkerlakken zullen het vergif ofwel mijden of er immuun voor worden. Lees het etiket dus zorgvuldig en volg de gebruiksaanwijzing nauwgezet op. Let op te nemen voorzorgsmaatregelen en houd vooral rekening met kinderen, bejaarden of iemand met een ademhalingsstoornis.

In ernstige gevallen is vaak professionele hulp nodig. Aangezien het dertig dagen duurt voordat eieren van kakkerlakken uitkomen, kan een maandelijkse service wel een poos nodig zijn. Als u inderdaad een deskundige gaat bellen, zal het volgende helpen. Maak de keuken grondig schoon voordat hij komt en zorg ervoor dat voedsel en vaatwerk uit de kasten worden gehaald. Het vaatwerk en het keukengerei kunnen tijdelijk op een tafel worden gezet en met plastic worden afgedekt. Eetwaar kan in de oven of de koelkast worden bewaard. Als de deskundige ongediertebestrijder wat suggesties doet of veranderingen adviseert, neem die dan beslist in overweging.

De strijd tegen de kakkerlakken is al enige tijd aan de gang. En de kakkerlakken vechten nog steeds terug. Ze zijn resistent geworden tegen de meeste pesticiden die in de loop van de jaren zijn gebruikt. Nu gaan de wetenschappers over op biologische wapens. Een onlangs ontwikkelde verbinding, een synthetisch hormoon dat hydropreen heet, bewerkt dat de kakkerlakken zich niet voortplanten doordat ze in het onvolwassen stadium worden gehouden. Maar al is die generatie onvruchtbaar, ze blijft wel in leven. De resultaten zijn dus niet onmiddellijk zichtbaar, tenzij hydropreen met een ander pesticide gecombineerd wordt.

Of dit ongedierte ooit totaal uit de woningen zal verdwijnen, valt natuurlijk nog te bezien. Tot nu toe heeft la cucaracha het overleefd en gaat het haar buitengewoon goed.

[Kader op blz. 23]

Ontdoe uw huis van kakkerlakken

◻ Houd de hele keuken schoon. Let op alle plekjes rondom en onder fornuizen, kasten en koelkasten.

◻ Maak regelmatig alle mogelijke schuilplaatsen schoon — zoals kieren en spleten in de vloeren, plinten en ventilatieopeningen. Maak waar het mogelijk is de kieren en spleten in keukens en badkamers dicht.

◻ Verwijder afval en huisvuil dagelijks.

◻ Bewaar voedsel in goed gesloten bakjes en trommels.

◻ Ruim gemorst eten en kruimels onmiddellijk grondig op.

◻ Kijk alle zakken en pakken die het huis binnenkomen na op insekten en hun eieren.

◻ Let op de vochtigheid in huis. Repareer alle lekkende kranen en laat de afwas niet tot de volgende ochtend in het water staan.

◻ Gebruik een vergiftigd lokaas voor kakkerlakken.