Lapis lazuli — De blauwe siersteen van de Andes

Door Ontwaakt!-correspondent in Chili

DIAMANTEN, smaragden, robijnen en saffieren — die opvallende edelstenen kennen wij allemaal. Maar hebt u ooit van lapis lazuli gehoord? Hoewel de naam misschien vreemd overkomt, betekent die gewoon blauwe (lazuli, uit het Arabisch) steen (lapis, uit het Latijn). Vanwege de intense, diepblauwe kleur, vaak bespikkeld met goudglanzende pyrietkorrels, is de steen wel vergeleken met de met fonkelende sterren bezaaide nachtelijke hemel.

Een lange geschiedenis

De schoonheid van lapis lazuli werd voor het eerst aan de westerse wereld verhaald door Marco Polo in 1271. Maar de siersteen werd al lang voordien in het oude Mesopotamië en Egypte gebruikt. Er werd bijvoorbeeld een van deze steen gemaakte Soemerische ketting in de ruïnes van Ur opgegraven. Op het gouden dodenmasker van farao Toetanchamon zijn de ogen en wenkbrauwen van lapis lazuli gemaakt. De oude Egyptenaren maalden deze blauwe steen ook tot poeder en gebruikten het als pigment in schilderingen en oogschaduw. In China werden van deze steen koninklijke zegels en allerlei beeldsnijwerk gemaakt.

Vroeger werd lapis lazuli voornamelijk in Afghanistan en bij het Bajkalmeer in Siberië gewonnen. Maar de laatste jaren is Chili de belangrijkste producent van deze fraaie steen geworden. Mocht u Chili bezoeken, dan zult u de naam in talrijke souvenirwinkeltjes en chique juwelierszaken tegenkomen. Maar waarom zouden wij niet een reisje maken om te zien waar het merendeel van dit gesteente vandaan komt?

Naar een mijn in de Andes

Een van de belangrijkste mijnen kan alleen per muildier bereikt worden, langs een smal en verraderlijk pad dat zich omhoogslingert naar de droge en woeste wijkplaats van de condor, 3600 meter boven de zeespiegel.

Op die hoogte kan een nieuweling last hebben van hoofdpijn en duizeligheid. De grond is ongeveer zeven maanden per jaar met sneeuw bedekt. Dus tijdens de korte zomer wordt alles op alles gezet om zoveel mogelijk van het ruwe materiaal uit de open winplaats te krijgen. De werkdag is lang en de werkomstandigheden zijn zwaar. De uitrusting is naar hedendaagse maatstaven primitief — houwelen, schoppen, kruiwagens en een drilboor voor het plaatsen van dynamiet. Het slopende werk vereist fysieke kracht en uithoudingsvermogen.

Tegen het einde van de dag sterft het geluid van explosies en het gekletter van houwelen en schoppen weg. De stilte van de nacht is intens. Slechts het gehuil van de wind in het ravijn en het gerommel van vallend gesteente in de verte wordt gehoord. Maar dat deert de uitgeputte arbeiders niet. Zij vallen snel in slaap onder de sterrenhemel.

Omdat er geen moderne transportmiddelen beschikbaar zijn, spelen muildierdrijvers een belangrijke rol. Met hun kennis van deze woeste bergen en kronkelende paden leiden zij hun muildieren, die een vaste gang hebben en beladen zijn met zakken geselecteerde stenen, naar de vallei beneden. Vandaar worden de stenen vervoerd naar Santiago of geëxporteerd. Zo komt er ongeveer twintig ton per jaar beschikbaar voor handwerkslieden en juweliers overal ter wereld.

Op bezoek bij een ambachtsman

Ambachtslieden in Chili maken van dertig tot veertig procent van de stenen die zij uit de mijnen ontvangen prachtige oorbellen, halskettingen, armbanden en ringen. De stenen van de hoogste kwaliteit worden in goud gezet en geëxporteerd. Stukken van de op één na hoogste kwaliteit worden voor in zilver gezette sieraden gebruikt en van stenen van mindere kwaliteit worden fantasierijke beeldjes (olifanten, leeuwen of schildpadden bijvoorbeeld), heften van briefopeners en zelfs kleine tafelbladen gemaakt.

Don José is een begaafd handwerksman. Hoewel wij hem in zijn siësta stoorden toen wij bij hem binnenliepen, verwelkomde hij ons hartelijk en liet ons zijn taller (atelier) in de patio zien.

„Kunnen we een demonstratie krijgen, Don José?”, vroegen wij.

„Perfecto!”

Eerst moest een twee à drie kilo zware steen met een cirkelvormige diamantschijf of -zaag gesneden worden. Hij legde uit dat el artesano zijn steen goed moet kennen en er oog voor moet hebben hoe hij de steen precies zo moet snijden dat hij de witte aderen kwijt is en tegelijkertijd de maximale hoeveelheid aan steen van goede kwaliteit behoudt.

„Waarom maakt u de steen nat?”, vroeg iemand.

„Om een groter contrast te krijgen tussen de witte aderen en de lapis die ik wil behouden”, antwoordde onze vriendelijke artesano terwijl hij de steen in een aantal kleinere stukken sneed.

Toen liet hij ons de volgende stap zien. Met een kleinere cirkelschijf bracht hij de kleine stenen in de gewenste vorm. Met de handigheid van de expert gaf hij de stukjes snel de vorm van kralen, halve maantjes voor oorbellen en cabochons (gewelfde of halfbolvormige stukjes).

Daarna reinigde en polijstte hij de stukjes met een ronde, synthetische borstel. Vervolgens poetste hij ze hoogglanzend met een likje pasta, waarna ze klaar waren om in een ring gezet of in een halsketting verwerkt te worden. Nu werd de laatste hand eraan gelegd: een behandeling met shampoo en warm water waarbij een tandenborstel gebruikt werd. In feite beval Don José dat laatste proces aan om sieraden van lapis lazuli mooi te houden.

Ja, in de handen van bekwame en begaafde ambachtslieden als Don José kunnen van de rijkdommen van de aarde kunstwerken worden gemaakt waaraan degenen die ze zien of gebruiken plezier en vreugde beleven. Lapis lazuli, de schitterende blauwe steen die hoog in het Andesgebergte wordt gevonden, is maar één van die talrijke rijkdommen die door onze liefdevolle Schepper zijn gegeven opdat wij ervan zouden genieten.