Een dag in het leven van een vlinder
MOCHT uw dagelijkse routine zorgelijk en moeilijk lijken, sta dan eens stil bij de hardwerkende vlinder. Aanvankelijk denkt u misschien dat het werkschema van een vlinder veel van een droomvakantie weg heeft. Fladderend van bloem naar bloem, hier en daar een teugje nectar drinkend, zich naar eigen goeddunken in de zon koesterend, lijkt de vlinder de belichaming van de zorgeloze levensstijl.
Maar in de insektenwereld is het leven vaak anders dan het er uitziet. Vlinders zijn nijvere diertjes die zich van een zeer belangrijke taak kwijten en daarbij constant tegen de klok werken. Laten wij een vlinder eens vergezellen op een gemiddelde werkdag.
Een zonne-ontbijt
Voelt u zich wat versuft als u wakker wordt? ’s Ochtends vroeg niet in vorm zijn is iets wat onder vlinders algemeen voorkomt. Er zijn ochtenden dat ze helemaal niet op gang kunnen komen — letterlijk. Hun probleem is hun lichaamstemperatuur, die schommelt naar gelang hun omgeving. Nadat ze een frisse nacht hoog op een blad gezeten hebben, is hun bloed zo koud dat ze zich bijna niet kunnen bewegen, laat staan vliegen. Ze moeten dus op de zon wachten.
Wanneer de zon opkomt, opent de vlinder zijn vleugels en draait ze naar de verwarmende stralen. De uitgestrekte vleugels, als het ware dienend als miniatuurzonnepanelen, vangen al gauw de nodige warmte op, en daar zweeft de vlinder weg. Maar als de lucht nu bewolkt is? In streken met een koel klimaat moeten vlinders blijven waar ze zijn — onbeweeglijk op een geschikte tak of bloem — totdat de zon schijnt. Dat is geen luiheid. Het is pure noodzaak.
Is het geen al te warme dag, dan pauzeert de vlinder van tijd tot tijd voor verdere zonnetherapie. Net als een auto die bij een benzinestation bijtankt, heeft hij zijn portie zonneënergie nodig. In de tropen hoeft de vlinder zich vaak alleen vroeg in de ochtend of na een regenbui in de zon te koesteren. Over het algemeen zit hij langer in de zon naarmate het weer koeler is. Is zijn energie eenmaal weer op peil, dan gaat hij door met het werk dat moet gebeuren.
’Liefde op de eerste geur’
Zijn dringendste taak is het vinden van een partner. Met een levensverwachting die zelden hoger ligt dan een paar weken, is er geen tijd te verliezen. En het vinden van een partner in de vlinderwereld valt niet mee — het vergt enorm veel geduld en buitengewone volharding.
„Liefde op het eerste gezicht” kennen de vlinders niet. Ze zijn berucht om hun bijziendheid en maar al te vaak zien ze een andere soort voor hun eigen soort aan. Dit leidt tot menige vruchteloze jacht, waaraan een einde komt als de vlinder op vrijersvleugels ten slotte beseft dat zijn ogen hem hebben bedrogen.
Wat het leven nog moeilijker maakt, is dat het vrouwtje gewoonlijk niet ontvankelijk is voor zijn hofmakerij. Het vurige mannetje vliegt volhardend om haar heen, in een soort snelle, luchtige wals, hopend dat ze uiteindelijk zal zwichten. Maar aan deze spectaculaire vlinderballetten komt gewoonlijk abrupt een einde wanneer het vrouwtje wegvliegt, waarna er voor het ongelukkige mannetje niets anders opzit dan zijn zoektocht voort te zetten.
Verbazingwekkend genoeg raakt het vrouwtje niet zo onder de indruk van de prachtige kleuren van haar mannelijke wederhelft. Hoewel Darwin onbekommerd veronderstelde dat de schitterende kleuren van vlinders enig ’evolutionair voordeel’ betekenden, is het bewijs daarvoor uitgebleven. Bij een experiment paarden vrouwtjes van de Noordamerikaanse soort Anartia amathea heel opgewekt met mannetjes waarvan de helderkarmozijn met zwarte vleugels helemaal zwart geverfd waren. Het belangrijkst schijnen het vliegpatroon van het mannetje, zijn volharding en, bovenal, het unieke „liefdesstof” te zijn.
Het liefdesstof bevat een feromoon dat de troefkaart van het mannetje is. Het is een bedwelmend parfum, geknipt om de vrouwtjes van zijn soort te charmeren. Tijdens de hofmakerij probeert hij haar met deze „supergeur” te bestuiven. Hoewel het liefdesstof geen waarborg is voor succes, doet het wonderen wanneer er ten slotte een gewillig vrouwtje wordt gevonden.
Een teugje nectar
Alle energie die verbruikt is met dit speuren naar een partner moet vervangen worden. Vandaar dat vlinders zo dol zijn op nectar. Bloemen maken reclame voor dit energierijke voedsel met aantrekkelijke vormen en kleuren. Is de vlinder eenmaal op de bloem neergestreken, dan zuigt hij de nectar handig op met een lang, buisvormig zuigorgaan, dat hij onder in de bloem steekt.
Terwijl het insekt zich met de nectar voedt, belandt er een dun laagje stuifmeel op zijn harige lijfje, zodat hij het stuifmeel meeneemt naar de volgende bloem die hij bezoekt. Op een gemiddelde werkdag worden honderden bloemen bestoven. In tropische wouden groeit echter geen overvloed aan bloemen. Wat drinken tropische vlinders meestal?
Tropische vlinders proppen zich het liefst vol met rotte vruchten. Het overrijpe fruit dat op de grond valt, is een overvloedige bron van suikers die energie verschaffen.
Vlinders zijn ook gesteld op zout. Vaak ziet men ze het zoutige vocht van een stukje natte grond of nu en dan het zweet op de hand van een menselijke bewonderaar opzuigen. De onverschrokken Dryas iulia heeft men zelfs de tranen van de kaaiman zien drogen.
Onder het verwoed zoeken naar een partner, het bestuiven van bloemen en het zorgen voor voldoende voedsel moet onze gevleugelde vriend ook op zijn hoede zijn voor vijanden. Hij mag dan weerloos lijken, maar hij beschikt over verscheidene tactieken om te vermijden dat hij gevangen wordt.
Hoe gevaar uit de weg te gaan
Een opzichtige vlinder fladderend over een weiland zou vermoedelijk een verleidelijk hapje zijn voor elke insektenetende vogel. Maar de grillige, schokkerige vlucht van de vlinder maakt het heel lastig hem te vangen. De meeste vogels geven het na een paar pogingen op. Zelfs wanneer het een vogel lukt een vlinder te vangen, kan het insekt erin slagen te ontkomen door een deel van zijn vleugel in de vogelsnavel achter te laten.
Het gezichtsvermogen is ook een bescherming. Vlinders mogen dan bijziend zijn, hun samengestelde ogen zijn zeer efficiënt als het om het bespeuren van bewegingen gaat. Bij het geringste teken van gevaar schieten ze weg, zoals iedereen die geprobeerd heeft een vlinder te fotograferen maar al te goed weet.
Sommige traag vliegende vlinders hebben nog een veiligheidsvoorziening — ze smaken afschuwelijk. Dat komt doordat ze zich met giftige planten hebben gevoed toen ze rups waren. Heeft een vogel eenmaal in zo’n vlinder gebeten, dan zal hij meestal een tweede treffen uit de weg gaan. Vaak vertonen deze onaangenaam smakende vlinders — zoals de monarch — heldere kleuren, een visuele waarschuwing die de vogel er kennelijk aan herinnert ze uit de weg te gaan.
Het einde van de reis
In The World Book Encyclopedia wordt opgemerkt dat de meeste vlinders niet langer dan enkele weken leven, maar dat er soorten zijn die wel achttien maanden oud kunnen worden. Sommige verkeren in de koude wintermaanden of tijdens een langdurig droog seizoen in de tropen, in een ruststadium.
Maar ondanks hun korte leven kunnen vlinders verbazingwekkende prestaties leveren. In de vorige eeuw is de monarchvlinder in voldoende aantallen de Atlantische Oceaan overgestoken om zich op de Canarische Eilanden voor de kust van Afrika te vestigen. Nog een groot reiziger, de distelvlinder, trekt in het zomerseizoen geregeld van Noord-Afrika naar het noorden van Europa.
Tijdens hun korte leven kwijten de onvermoeibare vlinders zich van een uiterst belangrijke taak door bloemen, struiken en fruitbomen te bevruchten. En dat is lang niet alles: hun aanwezigheid voegt een vleugje schoonheid en verrukking toe aan het landschap. De zomer zou geen zomer zijn zonder vlinders.
[Illustratie op blz. 16]
Zonnend in de vroege ochtend
[Illustratie op blz. 17]
Nectar opzuigend uit een bloem
[Illustratie op blz. 18]
Vocht onttrekkend aan de grond
[Verantwoording]
Met toestemming van de Buckfast Butterfly Farm