De Katholieke Kerk in Afrika
DOOR ONTWAAKT!-CORRESPONDENT IN ITALIË
IN AFRIKA telt de Katholieke Kerk tientallen miljoenen aanhangers en haar problemen zijn er aanzienlijk. Eerder dit jaar zijn ruim 300 kerkelijke leiders in het Vaticaan in Rome bijeengeweest om enkele van deze problemen te bespreken op een speciale synode, die een maand heeft geduurd.
Bij de opening van de vergadering zei de paus volgens het verslag in L’Osservatore Romano: „Thans vindt er voor het eerst een Synode van de Afrikaanse Kerk plaats waarbij het hele werelddeel betrokken is. . . . Heel Afrika is vandaag aanwezig in de Sint-Pietersbasiliek. Met diepe genegenheid begroet de Bisschop van Rome Afrika.”
Stammenoorlog
Zoals velen weten, zijn de problemen van de Katholieke Kerk bijzonder groot in de Afrikaanse landen Boeroendi en Rwanda, die overwegend katholiek zijn. De stammenoorlog daar werd dit voorjaar internationaal nieuws toen honderdduizenden werden vermoord door hun buren. Een ooggetuige berichtte: „Wij zagen vrouwen met kleine kinderen op hun rug mensen doden. Wij zagen kinderen kinderen doden.”
De National Catholic Reporter berichtte over de diepe smart van de katholieke kerkleiding. De krant schreef dat de paus „’immens leed’ gevoelde bij nieuwe berichten over conflicten in het kleine Afrikaanse land [Boeroendi], waarvan de bevolking overwegend katholiek is”.
De slachtpartijen in Rwanda waren nog pijnlijker voor het katholieke gezag. „Paus hekelt genocide in voor 70% katholiek land”, luidde een kop in dezelfde krant. In het artikel werd opgemerkt: „De strijd in het Afrikaanse land komt neer op ’regelrechte genocide, waarvoor, helaas, zelfs katholieken verantwoordelijk zijn’, zei de paus.”
Daar de gruwelen in Rwanda aangericht werden terwijl de gedenkwaardige katholieke synode in Rome bijeenwas, kreeg de situatie in Rwanda uiteraard alle aandacht van de bisschoppen. De National Catholic Reporter merkte op: „Het conflict in Rwanda onthult iets alarmerends: het christelijke geloof is in Afrika niet diep genoeg geworteld om het stamgevoel te overwinnen.”
Naar aanleiding van de bezorgdheid van de bijeengekomen bisschoppen vervolgde de National Catholic Reporter: „Dit thema [het stamgevoel] werd behandeld door Albert Kanene Obiefuna, bisschop van het Nigeriaanse Awka, in zijn toespraak tot de synode.” In zijn rede legde Obiefuna uit: „Het gezinsleven en ook het leven als christen van de typische Afrikaan speelt zich af in de context van zijn of haar stambelangen.”
Obiefuna vervolgde, ongetwijfeld met Rwanda in gedachten, zijn toespraak tot de synode aldus: „Alles is dermate van deze mentaliteit doortrokken, dat onder de Afrikanen gewoonlijk gezegd wordt dat wanneer het erop aankomt, het niet het christelijke denkbeeld van de Kerk als familie is dat overheerst, maar veeleer het spreekwoordelijke ’bloed is dikker dan water’. En tot dit water kan vermoedelijk ook het water van de doop gerekend worden, waardoor men geboren wordt als lid van de familie van de Kerk. Bloedverwantschap is zelfs voor de Afrikaan die christen is geworden belangrijker.”
Daarmee gaf de bisschop toe dat in Afrika het katholieke geloof er niet in geslaagd is een christelijke broederschap te creëren waar gelovigen elkaar werkelijk liefhebben zoals Jezus Christus dat leerde (Johannes 13:35). In plaats daarvan is ’bloedverwantschap belangrijker’ voor Afrikaanse katholieken. Dit heeft tot gevolg gehad dat stammenhaat het heeft gewonnen van alle andere overwegingen. Zoals de paus erkende, zijn katholieken in Afrika verantwoordelijk voor enkele van de ergste gruwelen in het recente verleden.
Voortbestaan zou op het spel staan
Afrikaanse bisschoppen op de synode zeiden te vrezen voor het voortbestaan van het katholicisme in Afrika. „Als wij willen dat de Kerk in mijn land blijft bestaan,” zei Bonifatius Haushiku, een Namibische bisschop, „moeten wij de kwestie van de inculturatie zeer ernstig in overweging nemen.”
Soortgelijke gevoelens werden onder woorden gebracht door het Italiaanse katholieke persagentschap Adista: „Als wij spreken over ’inculturatie’ van het Evangelie in Afrika, hebben wij het over niets meer of minder dan het lot van de Katholieke Kerk in dat werelddeel, over haar kansen voort te bestaan of niet voort te bestaan.”
Wat bedoelen de bisschoppen precies met „inculturatie”?
De kerk en „inculturatie”
John M. Waliggo legde uit dat „aanpassing de term is die lange tijd is gebezigd als aanduiding voor hetzelfde gegeven”. Eenvoudiger gezegd betekent „inculturatie” het opnemen van tradities en begrippen van stamgodsdiensten in de katholieke ceremoniën en eredienst, waarbij oude riten, objecten, gebaren en plaatsen een nieuwe naam en een nieuwe betekenis krijgen.
Inculturatie maakt het Afrikanen mogelijk een gerespecteerd katholiek te zijn en toch aan gebruiken, ceremoniën en opvattingen van hun stamgodsdiensten vast te houden. Zou daar bezwaar tegen kunnen zijn? De Italiaanse krant La Repubblica stelde bijvoorbeeld de vraag: „Is het niet zo dat in Europa Kerstmis verankerd werd aan het feest van de Solis Invicti, dat op 25 december viel?”
Ja, zoals Josef kardinaal Tomko, prefect van de Congregatie voor de Evangelisatie van de Volken, opmerkte: „De zendingskerk beoefende het inculturatiewerk lang voordat de term in zwang kwam.” De kerstviering is daarvan een goede illustratie, zoals La Repubblica opmerkte. Oorspronkelijk was het een heidense viering. „De datum 25 december komt niet overeen met Christus’ geboorte,” erkent de New Catholic Encyclopedia, „maar met het feest van de Natalis Solis Invicti, het Romeinse zonnefeest bij de zonnewende.”
Kerstmis is slechts een van de vele kerkelijke gebruiken die in het heidendom verankerd liggen. Hetzelfde geldt voor leerstellingen als de Drieëenheid, de onsterfelijkheid van de ziel en de eeuwige pijniging van menselijke zielen na de dood. John Henry kardinaal Newman uit de negentiende eeuw schreef dat „de heersers der Kerk sedert de vroegste tijden erop voorbereid [waren] om, mocht de gelegenheid zich voordoen, . . . de bestaande riten en gebruiken van het gewone volk . . . over te nemen, na te volgen of te wettigen”. Na een opsomming van veel kerkelijke gebruiken en feestdagen zei hij dat ze „alle van heidense oorsprong” waren en „geheiligd [waren] door hun opneming in de Kerk”.
Wanneer katholieken in niet-christelijke gebieden komen, zoals delen van Afrika, merken zij vaak dat men er al religieuze gebruiken en leerstellingen heeft die overeenkomen met die van de kerk. Dat komt doordat de kerk in voorgaande eeuwen gebruiken en leerstellingen van niet-christelijke volken heeft overgenomen en ze in het katholicisme heeft geïntroduceerd. Zulke gebruiken en leerstellingen werden, zo voerde kardinaal Newman aan, „geheiligd door hun opneming in de Kerk”.
Zo zei paus Johannes Paulus II toen hij vorig jaar niet-christelijke volken in Afrika bezocht volgens een citaat in L’Osservatore Romano: „In Cotonou [Benin, Afrika] heb ik de aanhangers van voodoo ontmoet, en uit de manier waarop zij spraken bleek duidelijk, dat zij in hun mentaliteit, riten, symbolen en instelling al enigszins iets hebben van wat de Kerk hun te bieden heeft. Zij wachten slechts op het moment dat iemand hun de hand komt reiken om over de drempel te stappen en door de Doop te beleven wat zij in zekere zin reeds vóór de Doop beleefden en ervoeren.”
Wat moet u doen?
De nalatigheid van de kerk om de volken van Afrika het ware, onvervalste christendom bij te brengen, heeft rampzalige consequenties gehad. Het stamgevoel is gebleven, zoals het nationalisme elders, met als gevolg dat katholieken elkaar afslachten. Wat een smaad wordt Christus aangedaan! De bijbel zegt dat dit moorden mensen identificeert als „kinderen van de Duivel” en Jezus zegt over hen: „Gaat weg van mij, gij werkers der wetteloosheid.” — 1 Johannes 3:10-12; Mattheüs 7:23.
Wat moeten oprechte katholieken daarom doen? De bijbel geeft christenen de dringende raad op hun hoede te zijn voor geschipper met gebruiken of leerstellingen die hun aanbidding onrein zouden maken in Gods ogen. „Komt niet onder een ongelijk juk met ongelovigen”, zegt de bijbel. Om Gods gunst te genieten, moet u ’zich afscheiden en niet langer iets aanraken wat onrein is in Gods ogen’. — 2 Korinthiërs 6:14-17.
[Inzet op blz. 20]
’De oorlog in Rwanda is regelrechte genocide, waarvoor zelfs katholieken verantwoordelijk zijn’, zei de paus
[Illustratieverantwoording op blz. 18]
Foto: Jerden Bouman/Sipa Press