De gedachte achter de spreuk
HET is interessant om het bijbelboek Spreuken met de wet van Mozes te vergelijken. Mozes tekende de directe geboden die Jehovah gaf om zijn volk op de weg van zekerheid en leven te leiden, op. Salomo en andere schrijvers van de bijbelse spreuken belichten Gods geboden niet direct, maar tonen door waarnemingen dat deze wetten om ons bestwil zijn gegeven. Dikwijls worden plaatselijke verschijnselen met het menselijke gedrag vergeleken om ons te helpen goed en kwaad, wijsheid of dwaasheid, naar juiste waarde te schatten. Wanneer men de gedachte achter de spreuk kent, is dit een hulp om de les die men eruit kan leren te begrijpen.
„De grijsheid is een sierlijke kroon, zij wordt op den weg der gerechtigheid gevonden.”
Onder sommige volken uit de oudheid werd een man op leeftijd die niet meer in staat was om te vechten of op jacht te gaan, als een onaangename last beschouwd. Sommige stammen brachten hun bejaarden zelfs wreed ter dood! Wat een verschil is dit met de goedgunstigheid van Jehovah God, die gebood: „Voor het grijze haar zult gij opstaan en aan den oude zult gij eer bewijzen en voor uw God zult gij vrezen: Ik ben de HERE” (Lev. 19:32). De spreuk vestigt er de aandacht op dat een leven in de gezonde vrees voor Jehovah doorgebracht, in Gods ogen schoon is en door allen gerespecteerd dient te worden als een navolgenswaardig voorbeeld. Wanneer iemand in zijn ouderdom echter op de weg der goddelozen wandelt, is zijn gedrag met het oog op zijn leeftijd nog weerzinwekkender dan dat van een jeugdig persoon.
„Het lot wordt in den schoot geworpen, maar elke beslissing daarvan is van den HERE.”
In vroeger tijden werden in een aantal natiën twijfelgevallen door het lot beslist. Er werden stenen of beschreven tabletten in een kruik gedaan, geschud en dan eruit getrokken of geworpen. Het behaagde Jehovah om in de oude geschiedenis van zijn uitverkoren volk het lot te gebruiken om zijn wil bekend te maken. Het schijnt dat men de loten in de bijeengenomen plooien van een mantel wierp en er dan een uittrok. Eerst werd er echter een beroep op Jehovah gedaan om de aangelegenheid te beslissen, terwijl het resultaat als zijn wil werd aanvaard. Zelfs Jezus’ apostelen gebruikten het lot om een opvolger voor Judas Iskáriot te kiezen, maar hun keuze werd tenietgedaan doordat Jezus Saulus koos. Sedert Pinksteren worden christenen door de heilige geest geleid, maar in voor-christelijke tijden keurde God het gebruik van het lot goed.
„Het begin van een twist is als het doorsteken van een waterkering; laat dus af van twist, voordat hij losbreekt.”
Oosterse steden waren voor hun watervoorziening dikwijls van een verzamelbekken afhankelijk. Een klein gaatje in de dijk of dam die een grote massa water in bedwang hield kon ernstige gevolgen hebben. Indien dit kleine straaltje niet gestopt werd, zou de kracht van het water steeds sterker worden totdat alles zou zijn weggespoeld. Uit een klein begin zou een verschrikkelijke overstroming voortkomen. Zo gaat het ook met twist. Wanneer men zijn toorn slechts een kleine uitweg verschaft, kan deze in zulk een vloed van boze woorden en daden uitbarsten, dat dit zelfs iemands dood tot gevolg kan hebben. Voordat een gesprek die kant opgaat, is het beter van zo’n onderwerp af te stappen of de andere persoon te verlaten en daardoor de banden des vredes te versterken.
„In den herfst ploegt de luiaard niet; zoekt hij in den oogsttijd — dan is er niets.”
In Palestina werd het wintergewas gezaaid zodra de vroege regens de grond zacht hadden gemaakt — van eind oktober tot begin december. Wanneer het tijd was om te ploegen, woei er een frisse noordenwind en hoewel het er zelden erg koud is, kunnen er toch wel eens zeer koude dagen met wind, regen en natte sneeuw- of hagelbuien voorkomen. Dit zou een manlijk persoon niet deren, maar een luie boer zou om het weer het ploegen wel eens kunnen nalaten. Zonder het ploegen en zaaien in de winter zou hij niet kunnen oogsten en van zijn hardwerkende buren kon men moeilijk verwachten dat zij medelijden met hem zouden hebben. Zo vergaat het ook degenen die ongunstige omstandigheden als een verontschuldiging gebruiken om hun gelegenheden en plichten te verzaken. Zij zullen slechts oogsten wat zij zaaien en moeten zonder verhaal te kunnen maken, de gevolgen van hun luiheid dragen.
„Een wijs koning zuivert de goddelozen uit en doet het rad over hen heengaan.”
Op de dorsvloeren in de oudheid werd het kaf van het koren gescheiden door de poten van de ossen die de schoven vertraden of doordat men er een rad met ijzeren punten overheen liet gaan. Zoals het rad de schoven verpletterde en het graan eruit perste, zo verplettert de onpartijdige toepassing van het recht de goddelozen en scheidt hen af van de rechtvaardigen. Een verstandige regeerder zal met de hardheid van het rad dat de schoven verbrijzelt, maatregelen nemen om de kwade elementen te bedwingen.
„Een gestadig druppelend lek op een dag van stortregen en een twistzieke vrouw zijn aan elkander gelijk.”
De daken van de meeste oosterse huizen, behalve die van de stenen huizen der rijken, zijn van boomtakken, riet, palmbladeren, enzovoorts, gemaakt en bedekt met een dikke laag aarde. Deze platte aarden daken vertoonden vaak scheuren die lekkage veroorzaakten. Stelt u zich eens het eindeloze, irriterende geluid voor van druppelend water tijdens de stortregen, waardoor de onfortuinlijke huisbewoner niet met rust zitten, staan, werken of slapen kan. Dat is de positie van de man die met een twistzieke vrouw onder één dak moet wonen. Of zoals een Arabisch spreekwoord zegt: „Drie dingen maken een huis onbewoonbaar: tak (lekkage), nak (het gevit van een vrouw), en bak (wandluizen).”