Ligt wereldvrede in het verschiet?
DOOR de hele geschiedenis heen is er geen gebrek geweest aan allerlei vredesplannen en vredesverklaringen. Jammer genoeg blijken er net zoveel oorlogen geweest te zijn om ze teniet te doen. Als het om vredesverdragen en -proclamaties gaat, hebben de meeste mensen geleerd er niet al te veel waarde aan te hechten.
De afgelopen paar jaar hebben veel waarnemers en nieuwscommentators echter het gevoel gekregen dat er iets anders aan de gang is. Zij hebben de mogelijkheid geopperd dat, ondanks plaatselijke problemen, ditmaal wellicht de weg is gebaand voor wereldvrede. „Hoop op een vreedzame oplossing voor conflicten is beter gefundeerd dan in enig ander jaar sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog”, aldus het Internationale Instituut voor de Vrede in Stockholm. Een vooraanstaand journalist werd er door de snel veranderende gebeurtenissen in Oost-Europa toe gebracht te verklaren: „Vrede op aarde schijnt nu meer dan op enig ander tijdstip sinds de Tweede Wereldoorlog mogelijk te zijn.” Zelfs het tijdschrift The Bulletin of the Atomic Scientists weerspiegelde deze stemming. In 1988 draaide het zijn beroemde doemsdagklok terug van drie minuten voor middernacht naar zes minuten voor middernacht, en in april 1990 vervolgens nog verder terug naar tien minuten voor middernacht.
Dit alles heeft, voordat de oorlog in het Midden-Oosten uitbrak, veel optimisme en euforie veroorzaakt. Maar zelfs sindsdien spreken sommige mensen over de Koude Oorlog en de bewapeningswedloop tussen de supermachten alsof deze voorbij zijn. Sommigen speculeren over wat er met al het geld gedaan kan worden dat regeringen hopen te besparen door verminderde militaire uitgaven. Is het mogelijk dat de tijd voor blijvende vrede echt is aangebroken? Leren de natiën werkelijk hoe zij „hun zwaarden tot ploegscharen moeten smeden en hun speren tot snoeimessen”? (Jesaja 2:4) Wat tonen de feiten aan?
De vergeten oorlogen
„Het einde van de koude oorlog en de nieuwe ontspanning tussen Oost en West heeft sommigen ertoe gebracht te denken dat vrede aan de orde van de dag is”, merkt het Londense tijdschrift The Economist op. „Dat is niet zo. Al is de wereld van een grote bron van spanningen af, ze heeft nog genoeg kleine over.” Wat zijn deze „kleine” spanningen of conflicten?
De Lentz Peace Research Laboratory, een onafhankelijke onderzoeksorganisatie in de Verenigde Staten, bericht dat er vanaf september 1990 op zijn minst vijftien oorlogen op aarde woedden. Hierbij was de Iraakse invasie in Koeweit niet inbegrepen, omdat in het rapport alleen oorlogen werden geteld waarin tot op dat moment minimaal duizend mensen per jaar waren gestorven. Enkele van deze oorlogen zijn reeds twintig jaar of langer aan de gang. Bij elkaar hebben ze aan 2.900.000 mensen het leven gekost, van wie de meeste burgers waren. Bij dit cijfer zijn de slachtoffers van enkele van de bloedigste oorlogen die het jaar daarvoor net beëindigd waren, zoals die in Oeganda, Afghanistan en Iran-Irak, niet inbegrepen.
Bijna drie miljoen mensen werden gedood terwijl de wereld zogenaamd in vrede was! Dat is op zich al tragisch. De grootste tragedie is echter dat de meeste van deze oorlogen praktisch onopgemerkt — en onbetreurd — door de rest van de wereld hebben plaatsgevonden. Ze zijn wat men de vergeten oorlogen zou kunnen noemen, omdat de meeste ervan — staatsgrepen, burgeroorlogen, revoluties — in een of ander minder ontwikkeld land worden gestreden. Voor de meeste mensen in de rijke, geïndustrialiseerde landen waren de half miljoen mensen die in Soedan werden gedood, of de ruim 300.000 mensen die in Angola omkwamen, kennelijk niet van zoveel belang. Ja, er zijn mensen die betogen dat de wereld sinds het einde van de Tweede Wereldoorlog een ongekende periode van vrede heeft meegemaakt omdat er zich onder de ontwikkelde landen geen oorlog voordeed en de supermachten, ondanks de enorme spanning en bewapening, niet met elkaar in oorlog waren geraakt.
Is er hoop op vrede?
Als vrede eenvoudig het ontbreken van een wereldomvattende kernoorlog betekent, dan zou men misschien kunnen betogen dat de natiën van de wereld al enig succes hebben geboekt in hun vredespogingen. Het principe van Wederzijds Gegarandeerde Vernietiging heeft de supermachten tot dusver tegengehouden. Maar is dat werkelijk vrede? Hoe is dat mogelijk als mensen voortdurend in angst leven voor een ogenblikkelijke en algehele vernietiging? Hoe kunnen wij over vrede spreken wanneer het leven van zo veel mensen overal op aarde wordt geruïneerd, hun middelen van levensonderhoud worden verwoest en hun vooruitzicht op een zinvol en bevredigend bestaan door grote en kleine oorlogen wordt weggenomen?
Nobelprijswinnaar Elie Wiesel schreef eens: „Sinds onheuglijke tijden hebben mensen over vrede gesproken zonder vrede tot stand te brengen. Hebben wij gewoonweg niet genoeg ervaring? Hoewel wij over vrede spreken, voeren wij oorlog. Soms voeren wij zelfs oorlog in naam van de vrede. . . . Oorlog zou wel eens zozeer een onderdeel van de geschiedenis kunnen zijn dat hij niet kan worden uitgebannen — nooit.”
En onlangs werd de vredesillusie opnieuw verbrijzeld door de oorlog in het Midden-Oosten. Zou het kunnen zijn dat de mensheid voor vrede eenvoudig naar de verkeerde bron heeft opgezien?
[Illustratie op blz. 3]
„Het huidige mensengeslacht op aarde zal wellicht getuige zijn van de komst van een onomkeerbare periode van vrede in de geschiedenis van de beschaving.” — Sovjet-president Michail Gorbatsjov tijdens een topconferentie in Washington D.C. (VS), mei 1990
[Verantwoording]
UPI/Bettmann Newsphotos
[Illustraties op blz. 4]
„Er ligt een nieuwe wereld van vrijheid voor ons . . ., een wereld van blijvende vrede, waar de handel een geweten heeft en waar alles wat mogelijk lijkt, ook mogelijk is.” — De Amerikaanse president George Bush tijdens een topconferentie over de wereldeconomie in Houston (Texas, VS), juli 1990
[Verantwoording]
UPI/Bettmann Newsphotos
„De muren waardoor mensen en ideeën eens werden tegengehouden, storten in. Europeanen bepalen hun eigen bestemming. Zij kiezen voor vrijheid. Zij kiezen voor economische onafhankelijkheid. Zij kiezen voor vrede.” — Verklaring van de NAVO tijdens een topconferentie in Londen, juli 1990
[Illustratieverantwoording op blz. 2]
Omslagfoto’s: U.S. Naval Observatory photo (sterren); NASA photo (aarde)