„Dusza” i „duch” — co naprawdę znaczą te słowa?

CO CI przychodzi na myśl, gdy słyszysz słowa „dusza” lub „duch”? Niejeden sądzi, że odnoszą się one do niewidzialnej, nieśmiertelnej cząstki każdego człowieka, która w chwili jego śmierci opuszcza ciało i żyje dalej samodzielnie. Ponieważ pogląd ten jest ogromnie rozpowszechniony, wiele osób ze zdumieniem przyjmuje informację, że Biblia uczy czegoś zupełnie innego. Czym według tej Księgi jest dusza i duch?

Rozważmy najpierw kwestię duszy. Jak pamiętasz, Biblia została spisana głównie po hebrajsku i grecku. Wspominając o duszy, pisarze biblijni posługiwali się hebrajskim słowem néfesz lub greckim psyché. Te dwa wyrazy występują w Biblii ponad 800 razy. W Przekładzie Nowego Świata konsekwentnie są tłumaczone na „duszę”. Po przeanalizowaniu ich kontekstu widać wyraźnie, że w Piśmie Świętym zasadniczo odnoszą się 1) do człowieka, 2) do zwierzęcia i 3) do życia człowieka lub zwierzęcia. Przyjrzyjmy się tym trzem znaczeniom w różnych wersetach.

Człowiek. „Za dni Noego (...) niewiele osób, to jest osiem dusz, zostało bezpiecznie przeprowadzonych przez wodę” (1 Piotra 3:20). Słowo „dusze” oznacza w tym miejscu ludzi — Noego i jego żonę oraz trzech ich synów z żonami. Podobnie jest w Księdze Wyjścia 16:16, gdzie we wskazówkach co do zbierania manny powiedziano Izraelitom: „Nazbierajcie trochę (...) według liczby dusz, które każdy z was ma w swoim namiocie”. A zatem ilość zbieranej manny zależała od liczby osób w rodzinie. Inne przykłady użycia wyrazów „dusza” lub „dusze” w odniesieniu do człowieka bądź grupy ludzi można znaleźć chociażby w Księdze Rodzaju 46:18, Jozuego 11:11, Dziejach Apostolskich 27:37 i w Liście do Rzymian 13:1.

Zwierzę. W biblijnej relacji o stwarzaniu czytamy: „Przemówił Bóg: ‚Niech się zaroją wody rojem dusz żyjących i niech stworzenia latające latają nad ziemią po obliczu przestworza niebios’. I przemówił Bóg: ‚Niech ziemia wyda żyjące dusze według ich rodzajów, zwierzę domowe i inne poruszające się zwierzę oraz dzikie zwierzę ziemi według jego rodzaju’. I tak się stało” (Rodzaju 1:20, 24). We fragmencie tym ryby, jak też zwierzęta domowe i dzikie zostały określone takim samym słowem: „dusze”. Rozmaite zwierzęta, w tym również ptaki, nazwano duszami także w Księdze Rodzaju 9:10, Kapłańskiej 11:46 oraz Liczb 31:28.

Życie. „Dusza” czasami oznacza czyjeś życie. Jehowa rzekł do Mojżesza: „Pomarli wszyscy mężowie, którzy nastawali na twoją duszę” (Wyjścia 4:19). Na co czyhali wrogowie Mojżesza? Na jego życie. A gdy wcześniej Rachela rodziła Beniamina, „jej dusza uchodziła (ona bowiem umarła)” (Rodzaju 35:16-19). Rachela straciła wtedy życie. Warto też zwrócić uwagę na wypowiedź Jezusa: „Ja jestem wspaniałym pasterzem; wspaniały pasterz daje swą duszę za owce” (Jana 10:11). Wiadomo, że Jezus oddał za ludzkość swoje życie. W wersetach tych więc słowo „dusza” jednoznacznie odnosi się do czyjegoś życia. Więcej takich przykładów znajdziemy w Księdze 1 Królów 17:17-23, w Ewangelii według Mateusza 10:39 i Jana 15:13, a także w Dziejach Apostolskich 20:10.

Z dalszego studium Biblii dowiesz się, że w całej tej Księdze ani razu nie pojawiają się określenia „nieśmiertelny” czy „wieczny” w zestawieniu ze słowem „dusza”. Przeciwnie, Pismo Święte wyraźnie mówi, że dusza umiera, to znaczy jest śmiertelna (Ezechiela 18:4, 20). Dlatego martwą osobę nieraz nazywa po prostu „zmarłą duszą” (Kapłańska 21:11).

Zobaczmy teraz, w jakich kontekstach występuje w Biblii słowo „duch”. Niektórzy sądzą, że to synonim „duszy”. Ale tak nie jest. Biblia jasno wskazuje, że duch i dusza to zupełnie coś innego. Czym te pojęcia różnią się od siebie?

W odniesieniu do ducha pisarze biblijni używali hebrajskiego wyrazu rúach albo greckiego pneúma. Biblia sama wyjaśnia znaczenie tych terminów. Na przykład w Psalmie 104:29 powiedziano: „Gdy [Jehowo] odbierasz im ducha [rúach], konają i wracają do swego prochu”. A List Jakuba 2:26 mówi, że „ciało bez ducha [pneúma] jest martwe”. Jak widać, w wersetach tych słowo „duch” odnosi się do czegoś, co sprawia, że ciało żyje. Bez ducha jest ono martwe. Dlatego wyraz rúach bywa oddawany w Biblii nie tylko jako „duch”, ale także jako „siła” — siła życiowa. Zwróćmy choćby uwagę, że w czasach Noego Bóg rzekł: „Sprowadzam potop wód na ziemię, żeby wytracić spod niebios wszelkie ciało, w którym działa siła [rúach] życiowa” (Rodzaju 6:17; 7:15, 22). A zatem duch to niewidzialna siła, iskra życia, która ożywia wszystkie żyjące stworzenia.

Dusza i duch nie są więc tym samym. Duch jest dla ciała tym, czym na przykład prąd dla radia — pozwala mu funkcjonować. Załóżmy, że masz odbiornik radiowy na baterię. Gdy go włączysz, prąd z baterii uruchamia radio. Bez baterii nie może ono działać. W tym samym celu zwykłe radio trzeba podłączyć do gniazdka. Podobnie duch to siła, która sprawia, że funkcjonuje nasz organizm — siła, która tak jak prąd nie ma żadnych uczuć i nie myśli. Jest bezosobowa. Ale bez tego ducha, czyli siły życiowej, nasze ciało umiera i — jak powiedział psalmista — ‛wraca do swego prochu’.

Na temat śmierci człowieka Księga Kaznodziei 12:7 mówi: „Proch [jego ciało] wraca do ziemi, tak jak był, duch zaś wraca do prawdziwego Boga, który go dał”. Kiedy duch, to jest siła życiowa, uchodzi z człowieka, ciało umiera i wraca do ziemi, skąd pierwotnie zostało wzięte. Natomiast siła życiowa wraca do Boga, Dawcy życia (Hioba 34:14, 15; Psalm 36:9). Nie oznacza to, że dosłownie wędruje do nieba, lecz że przyszłe życie zmarłej osoby zależy od Jehowy Boga — spoczywa w Jego rękach. Tylko On dzięki swej mocy potrafi przywrócić człowiekowi siłę życiową i wzbudzić go z martwych.

To bardzo pokrzepiające, że właśnie tak postąpi Bóg ze wszystkimi, którzy znajdują się „w grobowcach pamięci” (Jana 5:28, 29). Gdy Jehowa przystąpi do wskrzeszenia kogoś z martwych, ukształtuje dla niego nowe ciało i ożywi je, dając mu ducha, czyli siłę życiową. Cóż to będzie za cudowna chwila!

Jeśli chcesz dowiedzieć się czegoś więcej o biblijnych słowach „dusza” i „duch”, pomocne informacje znajdziesz w broszurze Co się dzieje z człowiekiem po śmierci? i w książce Prowadzenie rozmów na podstawie Pism na stronach od 82 do 86 oraz od 90 do 94 (wydawnictwa Świadków Jehowy).