Khuska machuyaspa

1, 2. a) ¿Imaynatá rikukunchik machuyasqanchikmanjina? b) Diosta yupaychaqkuna, ¿imatá ruwarqanku machuyayninkupi kusisqa tiyakunankupaq?

MACHUYAYKUPTINCHIK cuerponchik manaña ñawpa wataspijinachu. Kallpanchik pisiyapun. Espejopi qhawakuptinchikqa uyanchik kʼusuyasqanta rikukunchik, chukchanchikpis yuraqllaña kasqanta, tʼakakapuchkasqanta ima. Tukuy imamanta qunqapuyta qallarinchik. Chantapis wawasninchik casarakuptinku, wawasniyuq kaptinku ima, familianchik wiñasqanta rikullanchiktaq. Wakinkunaptataq kawsayninku tikrakun jubilakuptinku.

² Machuyayqa llakichiwanchik, ñakʼarichiwanchik ima kawsayninchikpi (Eclesiastés 12:1-8). Unay Diosta yupaychaqkuna runasmanta parlarina. Paykunaqa may sumaq yuyayniyuq karqanku, chaytaq machuyayninkupi yanaparqa kusisqas tiyakunankupaq, wañupunankukama (Génesis 25:8; 35:29; Job 12:12; 42:17). ¿Imaynatá paykuna machuyachkaspa kusisqa tiyakurqanku? Diospa nisqanmanjina ruwaspa. Kunantaq Diospa nisqanta Bibliapi tarinchik (Salmo 119:105; 2 Timoteo 3:16, 17).

 3. Machuyaqkunaman, ¿ima yuyaychaytataq Pablo qurqa?

³ Apóstol Pabloqa Titoman qillqasqanpi machuyaqkunata sumaqta yuyaycharqa, Pablo nirqa: “Machu runasqa kachunku allin yuyayniyoj, allimpaj qhawasqas, aychankoj munayninwan mana atipachikojkuna, allin sayasqataj creesqankupi, munakuypi, pacienciapi ima. Jinallataj paya warmispis Diospi creejkuna jina kawsachunku. Ama cuento qʼepis nitaj machakojkuna kachunkuchu, manachayqa allin kajta yachachejkuna kachunku”, nispa (Tito 2:2, 3). Pablop nisqanta uyariptinchikqa, machuyayninchikpi kusisqa tiyakunapaq yanapawasunman.

4, 5. ¿Imaynatá tatas qhipakunku wawasninku wasimanta ripuptinku, chantá imaynamantataq llakiyninkuta atipankuman?

⁴ Wawasninchik wasimanta ripuptinku, casarakuptinku ima kawsayninchik manaña kikinchu, chaymantaq yachakunanchik tiyan. Wawas sapallankuña kawsayta qallariptinku, tatas machuyachkasqankuta reparakunku, kusikunkutaq, wawasninku wiñay tukusqa kasqankuta rikuspa, chaywanpis tapukunku: “¿Allintachu wawasniykuta uywarqayku kawsayninkupi kusisqa tiyakunankupaqjina?”, nispa. Chantá ichapis tatasqa wawasninkumanta mayta yuyarikullankupuni.

⁵ Tatasqa wawasninkumanta llakikunku, allinta kawsakunankuta munanku manaña paykunawan tiyakuptinkupis. Juk mama jinata nin: “Wawasnin allillan kachkasqankuta sapa kuti yachaspa mayta kusikuyman”, nispa. Juk tatataq nin: “Warmi wawayku wasiykumanta ripuptin, may llakisqa qhipakurqayku. Mayta wasiypi wawaymanta yuyarikurqayku, imaraykuchus wawaykuwanpuni tukuy imata ruwaq kayku”, nispa. ¿Imaynatá kay tatas wawasninku ripusqankumanta llakiyninkuta atiparqanku? Wakkunata yanapaspa.

 6. ¿Bibliamanta ima yachaytaq familiata yanapanman allinta apanakunankupaq?

⁶ Wawas casarakuptinkuqa, tataspa kawsayninkuqa tikrakun. Génesis 2:24 nin: “Qhareqa tatanta mamantawan saqenqa, warminwantaj ujchakonqa, iskayninkutaj uj runa jinalla kanqanku”, nispa. Kunanqa, wawasninku familiasninkumanta kamachiq uma kasqankuta tatas yuyariptinkuqa, allinta paykunawan apanakunankupaq yanapanqa (1 Corintios 11:3; 14:33, 40).

 7. ¿Imatataq juk tata entienderqa, warmi wawasnin casarakunankupaq wasimanta ripuptinku?

⁷ Juk qhariwarmipta iskay warmi wawasnin casarakuptinku, wasimantataq ripuptinku, llakisqas qhipakurqanku. Qallariypiqa tataqa tullqasninwan mana allintachu apanakurqa, chantá Biblia nisqanmanjina pichus familiamanta kamachiq uma kasqanta tʼukuriytawantaq, entienderqa tullqasnin warmi wawasninpa kamachiq uma kasqankuta. Chayrayku warmi wawasnin tatankuwan yuyaychachikuyta munaptinku, payqa tapuriq: “¿Imatataq qusasniykichik yuyanku?”, nispa; chantá tullqasnin nisqankumanjina yanapaq. Chayrayku tullqasninqa kay tatata juk amigotajina qhawanku, yuyaychasqantataq allinta uyarinku.

8, 9. ¿Imatá wakin tatas ruwanku casarasqa wawasninkuwan allinta apanakunankupaq?

⁸ Casarasqas Bibliap nisqanta mana pʼakispa, tatasninkup nisqanta mana ruwaptinku, ¿imatá ruwana kanman? Juk qhariwarmi tullqasniyuq ñuqchʼasniyuq ima jinata nin: “Jehovap nisqanmanjina wawasniykuta yanapayku, chaywanpis mana uyariwaptiykuqa, imatachus ruwayta munasqankuta jatunpaq qhawayku chaymanjinataq kusiywan yanapayku, kallpachayku ima”.

⁹ Achkha suyuspi wakin mamasqa qhari wawasnin wasimanta ripuptinku maytapuni llakikunku. Chaywanpis mama, pichus uma kasqanta jatunpaq qhawaptinqa, ñuqchʼasninwan allinta apanakunqa. Juk cristianaqa wawasnin wasimanta ripusqankumanta jinata nin: “Sunqu juntʼasqa kani wawasniy familiasninkuta allinta qhawachkaqankuta rikusqayrayku, manañataq anchata wawasniykurayku phutikuykuchu, chayqa waliqmin ñuqaykupaq, machitusña kasqaykurayku”.

10, 11. ¿Bibliamanta ima yuyaychayta machuyaqkunata yanapan maychus kaqta ruwanankupaq?

¹⁰ Machuyaspaqa wakinkuna jukjinamanta yuyayta, kawsayta ima qallarinku. Wakin qharisqa jukjinamantataq pachʼallikuyta qallarinku, waynaman tukuyta munaspa. Wakin warmistaq killanpi yawarnin chʼakipuptin mayta llakikunku. Wakinkunataq qusankuta chayri warminkuta phiñachinku, waynaswan chayri sipaskunawan munachikuyta maskʼasqankurayku. Chaywanpis chiqamanta Diosta yupaychaq qhariqa “maychus kajta ruwaspa” kawsakun, aychap munapayayninwantaq mana atipachikunchu (1 Pedro 4:7). Kikillantaq Diosta yupaychaq warmiqa familian sinchi sayasqa kananpaq yanapan, qusanta munakusqanrayku, Jehovata kusichiyta munasqanrayku ima.

¹¹ Rey Lemuelqa ‘sumaq warmita’ jatuncharqa, pichus sapa pʼunchay “qosampajqa allin kajtapuni ruwapun, manapunitaj mana allin kajtaqa” ruwapunchu. Cristiano qusaqa warmin payayasqanrayku, llakiyninta atipananpaq ruwasqanta mana pisipaqchu qhawan. Munakusqanraykutaq warminta jatunpaq qhawan (Proverbios 31:10, 12, 28).

12. Watas pasasqanmanjina, ¿imaynatá qhariwarmi astawan jukchakunkuman?

¹² Tatasqa wawasninkuta uywanankurayku mana paykunapaq tiempochakunkuchu. Chaywanpis wawas wasimanta ripuptinkuqa, tatasqa watiqmanta qhariwarmi kawsayninkupi interesakunku. Juk qusa nin: “Wawasniy wasimanta ripusqankumanta qhipaman, imatachus warmiywan riqsinakuchkaspa pay munakuwananpaq ruwarqani, kikillantataq ruwayta qallarini”. Wak qusa nin: “Puraqmanta interesakuyku mana unqunaykupaq, chantapis puriykacharinaykuta yuyarichinakuyku”. Mana sapanku sientekunankupaqqa, qutuchakuymanta hermanosta wasinkuman waqyarinku. Arí, wak runaspi interesakuyqa mayta yanapakun, astawanqa Jehová Diosta kusichin (Filipenses 2:4; Hebreos 13:2, 16).

13. Mana llullakuspa sunqumantapacha parlay, ¿imaynatá qhariwarmita machuyayninkupi yanapan?

¹³ Mana imapis jarkʼanawanchikta saqinachu, sunqumantapacha parlakunallapaqpuni (Proverbios 17:27). Juk qusa nin: “Puraqmanta khuyarinakuspa, allinniykuta maskʼaspa, sapa wata aswan sumaqta apanakuyku”, nispa. Warmintaq nin: “Machuyasqaykumanjina khuska qʼuñi yakuta ukyaspa, parlarinakuspa, yanaparinakuspa ima astawan jukchakuyku”. Mana llullakuspa imatapis parlayqa qhariwarmi kawsay sinchi sayananpaq yanapan, jinamanta Supayqa qhariwarmi tʼaqanakunankupaq mana imatapis ruwayta atinqachu, imaraykuchus payqa imaymanamanta qhariwarmita tʼaqanachiyta maskʼan.

14. ¿Imaynatá abuelan allchhin Timoteota yanaparqa Bibliamanta yachakunanpaq?

¹⁴ Machuyaqkunap “pillunkoqa” allchhisninku (Proverbios 17:6). Machuyaqkunaqa mayta kusikunku allchhisninkuwan kaspa. Bibliaqa Loida, Eunice warmi wawanwan, Timoteo allchhinta Bibliamanta yachachisqankuta niwanchik. Kay waynaqa, wiñakun, maman, abuelan ima Biblia nisqanta jatunpaq qhawasqankuta yachaspa (2 Timoteo 1:5; 3:14, 15).

15. ¿Imaynamantá abuelos allchhisninkuta yachachiyta atinkuman, chantá imatataq mana ruwanankuchu tiyan?

¹⁵ Abuelosqa, wawasninkuta Diosmanta yachachinkuña, kunantaq allchhisninkuwan kikillantataq ruwayta atinkuman. Wakin allchhisqa abuelonku, Bibliamanta yachachisqanwan mayta miskʼirichikunku. Chaywanpis abuelosqa allchhisninkuman mana tatasninku cuentanmanta yachachinankuchu tiyan, manaqa tataslla Bibliamanta wawasninkuta yachachinanku tiyan, chayta ruwanankupaqtaq abuelosqa yanapayta atinkuman (Deuteronomio 6:7). Abuelosqa salmistajina Diosmanta mañakuyta atinkuman: “Allin machituña yuraj umaña kashajtiypis, amapuni saqerpariwaychu, Tata Dios, jatun atiyniykimanta kunan runa mitasman, qhepa runa mitasmampis willanaykama”, nispa (Salmo 71:18; 78:5, 6).

16. Wawasninkuwan allinta apanakunankupaq, ¿imatataq abuelos mana ruwanankuchu tiyan?

¹⁶ Llakikunapaqjina wakin abuelosqa mayta allchhisninkuta wawachasqankurayku, wawasninkuwan mana allintachu apanakunku. Chaywanpis wakin kutipi abuelop munakuyninqa, allchhisninta tanqanman sunqunkumantapacha payllawan parlanankupaq, nitaq tatasninkuwanchu. Wakin kutipi waynuchusqa jinata ninku: “Abueloy entiendewanqa, tatasniypa ñawpaqinpitaq jarkʼawanqa”, nispa. Jina kaptin, ¿imatataq ruwana kanman? Yachaywan allchhista yanapana sunqunkumantapacha tatasninkuwan parlanankupaq. Chay ruwasqankutaq Diosta kusichisqanta nispa ninkuman (Efesios 6:1-3). Atikunman chayqa abuelosqa, allchhisninpa tatasninwan ñawpaqta parlankuman wawasninta uyarinankupaq. Sunqunkumantapacha allchhisninkuwan parlananku tiyan, imatachus wata pasasqanmanjina yachasqankutataq yachachinanku tiyan. Abuelo mana llullakuspa sunqumantapacha yachachisqanqa allchhisninta mayta yanapanqa.

17. Machituña cristianosqa, ¿imatataq salmistajina ruwayta munananku tiyan?

¹⁷ Watas pasasqanmanjina machuyachkaspaqa, manaña waynajina imatapis ruwayta atinchikñachu. ¿Imaynatataq machuyasqanchikmanjina allinta tiyakuyta atisunman? Ichapis 30 watasniyuqllaraq kasqanchikta yuyakunchik, chaywanpis espejopi qhawakuptinchikqa mana jinachu kasqanta rikunchik. Kayqa mana llakichinawanchikchu tiyan. Salmistaqa Jehovamanta jinata mañakurqa: “Ama qhesachawaychu, allin machituña kajtiy. Manaña kallpayoj kajtiypis, ama saqerpariwaychu”, nispa. Sunqumantapacha salmistajina ruwayta munananchik tiyan. Pay nirqa: “Noqari, suyallasqaykipuni; astawan astawan jatunchasqayki”, nispa (Salmo 71:9, 14).

18. Juk cristiano jubilakuspaña, ¿imatataq ruwanman?

¹⁸ Niraq jubilakuchkaspa wakinkunaqa wakichikunku jubilakuytawan Jehovapaq astawan llamkʼanankupaq. Juk jubilasqa tata nin: “Warmi waway estudiayta tukuptinkama, ñawpaqmantaña wakichikurqani Jehovapaq astawan llamkʼanaypaq. Warmi waway estudiayta tukusqantawantaq, negocioyta ranqhaykuni Diospa Reinonmanta willamuspa astawan llamkʼanaypaq. Jehovap yanapaynintataq mañakurqani.” Llamkʼayninchikmanta jubilakunapaqña kachkaptinchik Diosninchikpa nisqan sunquchawanchik, pay nin: “Machuyanaykichejkama noqaqa kikillampuni kasaj; yuraj chujchallaña kanaykichejkama wawata jina apaykachasqaykichej”, nispa (Isaías 46:4).

19. ¿Ima yuyaychaytaq machituspaq tiyan?

¹⁹ Llamkʼayninchikta saqispa, jubiladojina kawsakuyqa mana atikullanchu. Apóstol Pabloqa machitusta “allin yuyayniyuj” kanankuta yuyaycharqa. Pablop yuyaychasqanmanjina kawsananchikpaqqa mana ñuqanchikpaq munaynillanchiktachu maskʼananchik tiyan. Ichapis jubilasqa kaspa, astawan kallpachakuna kanqa mana munaynillanchikwan atipachikunapaq, chantapis astawan llamkʼananchik tiyan “Señorpa ruwaynimpi”, ‘imaraykuchus yachanchik Señorpa sutinpi ruwasqasninchikqa mana qhasipaqchu kasqanta’ (1 Corintios 15:58). Wakkunata yanapaspa astawan llamkʼana (2 Corintios 6:13). Wakin cristianos machitus kaqkuna ajinata ruwanku atisqankumanjina sunqu kʼajaywan Diospa Reinonmanta allin willaykunata willarimuspa. Machitusqa, “allin sayasqataj creesqankupi, munakuypi, pacienciapi ima” kananku tiyan (Tito 2:2).

20, 21. a) Kunan tiempopiqa, ¿imataq qhariwarmi kawsayta tukuchin? b) ¿Imatataq Anamanta viudas yachakunku?

²⁰ Kunan tiempopiqa llakiywan nisunman, wañuyqa, qhariwarmi kawsayta tukuchin. Cristianospata warmin chayri qusan wañupuptin yachanku wañuypi puñuchkasqanta, chayrayku juk pʼunchay kawsarimunanta suyanku (Juan 11:11, 25). Chaywanpis munasqa masinchik wañupuptin sunqunchik nanawanchikpuni. Chayrayku, ¿imatataq ruwasunman chay llakiyta atipanapaq?a

²¹ Bibliapi juk warmimanta parlakun, paymanta yachaytaq yanapawasunman. Chay warmiqa Ana sutiyuq karqa, paypa qusanqa 7 wata casados kasqankumanta wañupurqa. Bibliapi watiqmanta paymanta parlakuptin, 84 watasniyuqña karqa. Maytacha llakikurqa qusan wañupusqanmantaqa. ¿Imaynatá chay phutiyta atiparqa? Diospa wasinpi tuta pʼunchay Diosta yupaychaspa (Lucas 2:36-38). Kawsayninpi sinchita llamkʼasqanqa, Diosmanta mañakusqan ima, mana sapallan sientekunanpaq mayta yanaparqa.

22. ¿Imaynatá wakin viudos, viudas ima llakiyta atipanku?

²² Juk warmi 72 watayuq 10 wataña viuda kasqanmanta nin: “Qusaywanjina mana nipiwan parlakuyta atisqay llakichiwan, imaraykuchus qusayqa allinta uyariwaq, Diospa llaqtanmanta runaman willamusqaykumanta ima parlarikuq kayku”, nispa. Wak viuda nin: “Wakinkuna ninku tiempo imatapis thañichisqanta, ñuqataq niyman tiempo pasasqanmanjina imatachus ruwasqanchik yanapawasqanchikta. Kunantaq wakkunata astawan yanapayta atisunman”. Juk viudotaq 67 watayuq jinata yuyarin: “Llakiyta atipanapaq wakkunata yanapana kanman”.

23, 24. ¿Imaynatataq machitusta Biblia sunquchan, astawanraq viudosta, viudasta ima?

²³ Qusanchikmanta chayri warminchikmanta wañuy tʼaqawaptinchikpis, Jehovaqa mana saqiwanchikchu. Rey David jinata takirqa. “Ujllata Tata Diosmanta mañakuni, chayllatataj maskʼasaj; Tata Diospa wasimpi kakuyllatapuni munani tukuy kawsayniypi, may kʼacha kasqanta tʼukuspa qhawanaypaj” (Salmo 27:4).

²⁴ Apóstol Pabloqa nin: “Viudastaqa jatumpaj qhawaspa yanapay, pikunachus cheqamanta pisichikojkuna kanku, chaykunata”, nispa (1 Timoteo 5:3). Kaymanta astawan parlaspa Diospa nisqanmanjina, mana familiresniyuq viudasta, Diospa llaqtanmanta kaqkuna yanapanankuta qhawanankuta ima rikuchiwanchik. Chaywanpis ‘jatunpaq qhawaychik’, nispa, viudasta munakunanchikta, khuyakunanchikta ima nichkarqa. Jehová Dios viudosta, viudasta jatunpaq qhawasqanta yachakusqankuqa, paykunata sunquchan (Santiago 1:27).

25. ¿Ima suyaytaq machuyaqkunapaq tiyan?

²⁵ Diospa Palabran nin: “Machu runasri yuraj chujchasninkurayku jatumpaj qhawasqa kanku”, chanta nillantaq: “Machuyaspa yuraj uma kayqa sumaj pillumin; chayqa tarikun cheqan ñanta purisqapi”, nispa (Proverbios 16:31; 20:29). Chayrayku casarasqa kaspapis chayri viudos, viudas qhipakuspapis kawsayninchikpi Diosta yupaychayta ñawpaqman churana. Jinamanta Dioswan sumaq sutiwan riqsichikusunchik, kay jallpʼapitaq musuq pachapi wiñaypaq kawsakusunchik chaypitaq manaña machuyay kanqañachu (Salmo 37:3-5; Isaías 65:20).