Creeyniyuqkunamanta yachakunapaq

Diospa llaqtanta yanaparqa

ESTERQA, Susa llaqtapi reypa kamachina wasinpa ukhu pationman manchachikuyninwan mana atipachikuspa yaykuchkarqa. Chaywanpis mana manchachikuyniyuq kayqa mana atikullanchu, imaraykuchus chay wasiqa may jatun. Ladrillomanta pirqasninqa, may kʼachanchasqa, tukuy coloreswan pintasqa, pirqaspiqa arqueros, leones, alasniyuq toros ima rikukun. May jatuchaq estatuas ima kan, sayantasnintaq rumimanta. Kamachina wasiqa, ritʼiyuq urqus Zagros chayniqpi may sumaq lugarpi kachkarqa, chantá Coaspes mayupis chayniqta pasaq. Ajina ruwasqa karqa, chay lugarman riqkunata, reypa atiynin tʼukuchinanpaq. Esterqa, rey Asuerowan parlaq rirqa, pitachus “jatun rey”, niq kanku, paytaq qusan karqa.

Manachá ni mayqin chiqa sunqu israelitapis, chay reywan casarakuyta yuyarqachu.a Imaraykuchus mana Abrahamjinachu karqa, Abrahamqa Jehovata kasukuspa, Sarata llampʼu sunquwan kasurqa (Génesis 21:12). Chay reyqa, Esterpa Diosnin Jehovamanta, Leyesninmanta ima, pisita chayri ni imatapis yacharqachu. Persaspa leyesnillanmanta allinta yacharqa. Chay leyesmanta juknintaq karqa, reypa ñawpaqinman pillapis mana waqyasqalla yaykuqqa, wañuchisqa kanan. Chaywanpis Esterqa, kawsayninta wañuypataman churaspa, kamachina wasip ukhu pationman, reypa ñawpaqinman yaykurqa (Ester 4:11; 5:1).

¿Imaraykutaq wañuypataman kawsayninta churarqa? ¿Imatá kay chiqa sunqu warmimanta yachakunchik? Chayta yachanapaq, imaynamantachus Persiamanta reynaman tukusqanta qhawarina.

“May kʼachita” karqa

Esterqa wakcha karqa, tatasninmanta mana anchata yachanchikchu, chaywanpis Hadasa nispa sutichasqanku, hebreo qallupi mirto niyta munarqa, chaytaq karqa juk kʼacha sachʼa yuraq tʼikasniyuq. Tatasnin wañupusqankutawan primon Mardoqueo khuyakuspa uywakapunanpaq wasinman aparqa, chay runaqa machu runaña karqa. Chaymantapachataq Estertaqa, wawantajina uywakurqa (Ester 2:5-7, 15).

Iskayninku Persiap capitalninpi tiyakunku, chaypiqa chiqnisqachá kanku religioninkuman, judiospa Leyesninman ima chiqa sunqu kasqankurayku. Esterqa primonta jatunpaq qhawarqa, khuyakuq Jehová Diosmanta sapa kuti parlasqanrayku, pichus khuyakuyninrayku achkha kutispi llaqtanta salvarqa, chay kutipipis kikillantataq ruwanan karqa (Levítico 26:44, 45). Esterqa, Mardoqueota tatantajina munakurqa, nitaq wasanchayta munarqachu, Mardoqueopis wawantajina qhawarqa.

Mardoqueoqa, kamachina wasipi llamkʼarqa, chay wasip punkunpitaq, reypa wak kamachisninwan tiyayta yachaq (Ester 2:19, 21; 3:3). Imapichus Ester sipasyasqanmanjina llamkʼasqanta mana yachanchikchu, chaywanpis ichá machuyasqa primonta atiendeq, wasipi ruwanasta ima ruwaq, paykunaqa kamachina wasip chimpanpi, wakchas tiyakuq kanku chayniqpi tiyakurqanku. Esterqa ichá Susa llaqtamanta mercadoman riyta yachaq, chaypiqa qurimanta kʼachanchanasta ruwaqkuna, plateros, wakkuna ima, ruwasqankuta ranqhaq kanku. ¡Pitaq yachanman karqa, Ester tukuy chay imasniyuq kananta! Chay kutipi, aswan qhipaman imachus paymanta kanamanta nichá Ester yachallarqapischu.

Vastip cuentanmanta wak reina

Juk pʼunchay reypa familianpi, juk chʼampay kasqan, llaqtantinpi uyarikun. Tukuy suyusmanta kamachiqkuna jatun fiestapi vinota ukyachkaptinku, sumaq mikhunasta ima mikhuchkaptinku, rey Asuero, kamachisninta reina Vastita pusamunankuta kamachirqa. Vastiqa, waqyarisqa kaqkunap warmisninkuwan wak lugarpi kachkarqa, nitaq reypaman rirqachu. Chayrayku reyqa, mayta phiñakurqa. May kʼumuykachachisqa kaspataq, imaynatachus Vastita jasutʼinanta yuyaychaqkunanta tapurqa. Chayraykutaq Vastip cuentamanta wak reinata maskʼayta qallarirqa. Kamachisnintaq, llaqtantinman qharip mana chayasqan kʼachita sipaskunata maskʼaq rirqanku, rey mayqillantapis warmin kananpaq akllakunanpaq (Ester 1:1–2:4).

Mardoqueo chayta yachaspa, ¿imayna sientekurqa? Priman may kʼachita kasqanmanta kusikuspapis, Ester manaña wawitachu kasqanmanta phutikurqa. Estermanta parlaspa Biblia nin: “Chay sipasqa may kʼachita karqa”, nispa (Ester 2:7). Chayrayku Esterqa ni jaykʼaqjina yachayniyuq, kʼumuykukuyniyuq kasqanta rikuchinan karqa. Mana chayta rikuchispaqa, kʼachita kasqanmanta wakin runasjina jatunchakuyta qallarinman karqa (Proverbios 11:22). ¿Imatá Ester ruwarqa? ¿Kʼachita kasqanmanta jatunchakurqachu? Chayta yachanapaq paymanta ukhunchanallapuni.

Reypa kamachisnin, Esterta rikuytawan, wak sipaskunatawan reypa kamachina wasinman pusarqanku (Ester 2:8). ¡Mardoqueoqa, Esterta wawantajina munakusqanrayku, pusakapusqankumanta maytachá llakikurqa! Payqa, Diosta mana yupaychaq runawan, rey kaptinpis casarakunanta mana munarqachu, chaywanpis mana casarakunanpaq ni imata ruwayta atirqachu. Niraq pusachkaptinku, mayta yuyaycharqa, Estertaq sumaqtachá uyarirqa. Reypa wasiman apachkaptinku, imachus paymanta kananpi, imaynatachus kawsananpi ima tʼukurirqachá.

“Esterqa tukuywan mayta munachiku[r]qa”

Esterqa, reypa kamachina wasinpi tukuy llaqtasmanta sipaskunawan kananta nichá yuyallarqapischu. Chay sipaskunaqa, tukuy laya ususniyuq karqanku, wak qallusta ima parlaq kanku. Tukuyninkutaq, Hegaip kamachiyninpi karqanku, paytaq juk wata juntʼata mirra aceiteta sumaq qʼapachkaq jawinasta, tukuy cuerponkuta jawikunankupaq qurqa (Ester 2:8, 12). Chayjina atiendesqas kasqankurayku wakin sipaskunaqa jatunchakunku, coquetasman tukunku, may kʼachitas kanallankupitaq yuyanku. ¿Imatataq Ester ruwanman karqarí?

Mardoqueoqa, Esterta mana allin rinanmanta llakikuq. Chayrayku sapa pʼunchay warmispa jatun wasinkup pationpa ñawpaqinman puriykachaq riq, Estermanta yachananpaq (Ester 2:11). Ichá juk kamachiniqta, imaynachus kachkasqanta yachaspataq, sunqu juntʼasqa kusisqa sientekurqa, ¿imaraykutaq?

Estertaqa, kʼacha kasqanrayku Hegai allin ñawiwan qhawarqa. Chayraykutaq qanchis sipaskunata kamachisnin kananpaq, warmispa wasinpi sumaq kaq lugarta ima qurqa. Biblia nin: “Esterqa tukuywan mayta munachiku[r]qa”, nispa (Ester 2:9, 15). ¿Imaraykutaq tukuy munakurqanku? ¿Kʼachita kasqanraykuchu? Mana. Payqa mana kʼachitallachu karqa.

Biblia nin: “Esterqa mana willakorqachu maymantachus kasqanta, nitaj ima ayllumantachus kasqantapis, Mardoqueo ama chaymanta rimarinanta kamachisqanrayku”, nispa (Ester 2:10). Rikunchikjina Mardoqueoqa, Esterta judía kasqanta mana willakunanta nirqa, kamachina wasipi judiosta pisipaq qhawasqankurayku. Esterqa yachayniyuq karqa, sapitan kachkaspataq, imatachus primon nisqanta kasukullarqapuni. ¡Chayraykuchá Mardoqueoqa mayta kusikurqa!

Kay tiempopi tatasqa, chayri wawasta uywaqkunaqa, wawasninku sapallanku kachkaspa, tukuy imapi kasukuptinku mayta kusikunku. Wakin kutipi khuchichakuq, saqra ruwaq compañerosninkuq chawpinkupi kaspapis, Diosman chiqa sunqu kankuman. Chay kutispi Esterjina Jehová Diosninkuta mayta kusichinku (Proverbios 27:11).

Esterqa, reypaman rinan kaptin, astawan kʼachita rikukunanpaq tukuy ima kʼachanchanasta churakunanpaq akllakuyta atinman karqa. Chaywanpis payqa allin yuyayniyuq kasqanrayku, Hegai imatachus qusqallanwan kʼachanchakurqa (Ester 2:15). Ichapis reypa sunqunta suwananpaqqa, llampʼu sunqu, allin yuyayniyuq ima kanan kasqanpi tʼukurirqa, chaytaq kamachina wasipi mana rikukuqchu. ¿Chay tʼukurisqan allinchu karqa?

Biblia jinata nin: “Rey Asueroqa Esterta maytapuni munakurqa, tukuynin warmismanta astawan. Ajinamanta, Esterqa reypa sonqonta astawan suwarqa tukuy sipaskunamanta nisqaqa. Chayrayku reyqa Esterpa umanman uj pilluta churarqa, Vastij cuentanmanta reina kanampaj”, nispa (Ester 2:17). Ajinamanta chay sipasqa reinaman, chay tiempomanta may atiyniyuq reypa warminman tukurqa. ¡Chaymá mana suyasqallan karqa! ¿Reina kananman yachaykukullarqachu? ¿Jatunchakuytachu qallarirqa?

¡Mana! Esterqa, Mardoqueota kasullarqapuni, judía kasqantapis mana willakurqachu. Mardoqueoqa, soldadosta kamachiqkuna, rey Asuerota wañuchinayachkasqankuta, Esterman willaptin. Payqa, Mardoqueota kasuspa, reyman wañuchiyta munachkasqankuta willarqa, ajinamanta reyta mana wañuchirqankuchu (Ester 2:20-23). Chay kutipi Esterqa, creeynin may jatun kasqanta rikuchirqa, llampʼu sunqu kasqanpi, kasukusqanpi ima. Kay tiempopi runasqa, kasukuyta mana jatunpaqchu qhawanku chayraykutaq mayta churanakunku. Chaywanpis chiqa creeyniyuqkunaqa, Esterjina kasukuyta may jatunpaq qhawanku.

Creeynin pruebaman churasqa karqa

Chantá juk runa Aman sutiyuq, kamachina wasipi may atiyniyuq runaman chayarqa. Rey Asueroqa, tukuy kamachiqkunamanta kuraq kananpaq, yuyaychaqnin kananpaq ima churarqa, payman kʼumuykukunankutataq kamachirqa (Ester 3:1-4). Mardoqueo reyta kasukuspapis, runaman kʼumuykukuyqa, Diosta pisipaq qhawaywan ninakusqanta yacharqa. Chantapis Mardoqueoqa, Aman, amalequita rey Agagpa mirayninmanta kasqanta yacharqa. Pitachus chiqa sunqu profeta Samuel wañuchirqa (1 Samuel 15:33). Amaleq suyuqa manchay saqra imasta ruwarqa, chayraykutaq Jehová, rey Agagta, llaqtata ima juchacharqa (Deuteronomio 25:19).b Mardoqueo, Amanman rey Agagpa mirayninmanta kasqanrayku, ¿qunqurikurqachu? ¡Ni imarayku! Mardoqueop ruwasqanqa, Diospa chiqa sunqu kamachisnin, tukuy kay wataspi Diosta mana wasanchasqankuta yuyarichiwanchik. Paykunaqa creeyninkurayku kawsayniykuta wañuy pataman churaspapis jinata ninku: “Diostapuni astawanqa kasunayku tiyan, runasta kasunaykumantaqa”, nispa (Hechos 5:29).

Amanqa, Mardoqueo payman mana kʼumuykukuptin, mayta phiñakurqa. Chayraykutaq Mardoqueota, tukuynin judiosta ima, wañuchinanpaq yuyaychakurqa. Rey Asueromantaq judiosmanta llulliriyusta parlarqa, paykuna ima llaqtamantachus kasqankuta mana nispalla. Chaywanpis pisipaq qhawasqa llaqta, kamachiynin ukhupi “tʼaka tʼakalla” kasqankuta, reypa leyesninta mana kasusqankuta ima nirqa. Chantapis judiosta wañuchinankupaq may chhika qullqita, churananta nillarqataq.c Chaytataq Asuero allinpaq qhawarqa, chayrayku anillonta urqhukuspa Amanman jaywarqa, munasqanmanjina ima leytapis churananpaq (Ester 3:5-11).

Chantá Aman nisqantawan, chaskisqa caballosman lluqʼaykuspa llaqtantinman judíos wañuchisqa kanankuta willamurqanku. Jerusalén llaqtapi kaqkunaqa, chayta yachaspa maytachá llakikurqanku, paykunaqa, Babiloniamanta kutimuspa Jerusalenpa pirqasninta uqharinayachkarqanku. ¡Paykunaqtaqa, jarkʼakunankupaq niraq pirqasninkupis karqachu! Mardoqueoqa Jerusalenpi tiyakuqkunamanta, Susapi amigosninmanta, familiaresninmanta ima maytachá llakikurqa. Chayraykutaq pʼachasninta llikʼikuspa, qhasqa pʼachasta churaykukurqa; umanman usphawan qhalliykukuspataq, llaqtantinta purirqa, jatunmanta qhaparispa. Chaykamataq Amanqa, reywan tiyaykurispa, vinota ukyarichkarqa, judiospa llakiyninkumanta ni juk chhikitallantapis phutirikuspa (Ester 3:12–4:1).

Chaywanpis Mardoqueoqa mana jinallachu qhipakurqa, ¿imatá ruwarqarí? Esterqa, Mardoqueoman pʼachasta apachirqa manaña llakikunanpaq; paytaqrí mana japʼikuyta munarqachu. Chay kutipiraq entienden, imaraykuchus Jehová, Esterta rey Asuerowan casarakunanta saqisqanta, ichá chaytaqa achkha watastaña tapukuchkarqa. Mardoqueoqa, Esterman juk willayta usqhayllata apachirqa, reymanta khuyayninta mañakunanta “judío masisnimpaj” (Ester 4:4-8).

Esterqa, chayta uyariytawan mayta mancharikurqa. Kawsayninpiqa ni jaykʼaqjina creeynin pruebaman churasqa kachkarqa, Mardoqueoman kutichisqanpi reparanchik mancharisqa kachkasqanta. ¿Imaraykutaq mancharisqa kachkarqa? Reypa ñawpaqinman mana waqyasqalla yaykuqqa, wañuchisqa kananta yachasqanrayku. Yaykuqqa, rey qurimanta tuqnunta jaywariptillan mana wañuchisqachu karqa. Chaywanpis reyqa, Vastita waqyachiptin mana kasusqanmanta mana khuyarqachu, ¿Estertapunichu khuyanman karqa? Paytaqa, 30 diastaña mana waqyachisqallapischu, ichapis munasqallanwan lluqsiq reyqa manaña munakurqachu (Ester 4:9-11).d

Mardoqueoqa, primanta Jehová payniqta chayri wakjinamanta judiosta salvanantapuni nirqa, Jehovapi atienekunallanpaqpunitaq kallpacharqa. Chantapis, reywan mana parlaq riptinqa, mana yuyananta reypa wasinpi kasqanrayku tukuy judíos ukhumanta mana wañuchisqa kananta nillarqataq. Ajinamanta Mardoqueoqa, Diosninpi atienekusqanta rikuchirqa, pichus tukuy nisqasninta juntʼanpuni, nitaq llaqtan chinkananta saqinqachu (Josué 23:14). Chantá Esterta nirqa: “Ichapis qanqa kaypajpuni reina kayman chayarqanki”, nispa (Ester 4:12-14). Mardoqueop creeyninqa may jatun karqa. ¿Ñuqanchikpa creeyninchikrí? (Proverbios 3:5, 6.)

Creeyninrayku Esterqa wañuyta mana manchachikurqachu

Imatachus llaqtarayku ruwananqa, Esterllamantaña karqa. Payqa, Mardoqueoniqta tukuy judiosta tantachirqa, kimsa pʼunchayta payjina ayunanankupaq. Jehovapi atienekusqanta, mana manchachikusqantataq rikuchirqa, chayrayku nirqa: “Wañunay kanqa chaypis, jina wañusaj”, nispa. Chay nisqantaq may chhika watasta uyarikullarqapuni (Ester 4:15-17). Kimsa pʼunchaytataq mana jaykʼaqjina sunqu kʼajaywan Jehovamanta mañakurqa. Esterqa, reyta kusichinanpaq, sumaq pʼachasninta churaykukuspa, kamachina wasiman rirqa.

Kay yachaqanap qallariyninpi rikunchikjina, Esterqa reypa ñawpaqinman yaykuchkarqa. Yaykusqanmanjinataq Diospa yanapayninta maytachá mañakullarqapuni. Esterqa, kamachina wasip pationman yaykurqa, reytataq kamachina tiyananpi tiyachkaqta rikurqa. Chantá rey phiñasqachus manachus kachkasqanta yachananpaq, ichapis reypa uyanta qhawarirqa. Mana yachanchikchu, Asuero chay ratochus manachus Esterta qhawarisqanta, chaywanpis chay ratoqa Esterpaq, may unaychá karqa. Reyqa, reina Esterta, patiopi sayachkaqta rikuspa mayta kusikurqa, qurimanta tuqnuntataq aysarirqa (Ester 5:1, 2).

Estertaqa, rey uyarirqa. Ajinamanta Esterqa, Diosninwan, llaqtanwan ima kachkasqanta rikuchirqa. Creeyninqa, Jehovap tukuy kamachisninta payjina ruwanankupaq yanapan. Kaykamaqa, kawsayninmanta tumpallata qhawarinchik. Qusan Asuero, Aman qhasimanta judiosta wañuchiyta munasqanta reparananpaq, ¿imatá Ester ruwanqa? ¿Judíos mana wañuchisqa kanankupaq yanapayta atinqachu? Chaytaqa qhipan revistapi yachakusunchik.

[Sutʼinchaykunasnin]

[19 paginapi dibujo/foto]

Mardoqueoqa, priman Estermanta kusikun

[20 paginapi dibujo/foto]

Esterqa, llampʼu sunqu kay, yachayniyuq kay ima, kʼachita kananmanta aswan allin kasqanta yacharqa

[22, 23 paginapi dibujo/foto]

Esterqa, Diospa llaqtanta yanapananpaq kawsayninta wañuypataman churarqa