Bibliaqa kashallanpuni nisqanta runas qʼewiyta munajtinkupis

¿IMATAJ KARQA? Bibliaqa mana chinkarqachu imaspichus ñaupajta qhelqasqa kasqan chinkapojtinpis, runas churanakojtinkupis. Jinapis wakin qhelqeris, tijrachejkuna ima, Bibliaj nisqanta qʼewiyta munarqanku, paykuna yachachisqankuman jina kananpaj Bibliaj nisqanman jina kananmantaqa. Chaymanta wakinta qhawarina:

• Maypichus Diosta yupaychakunanta. Kay 400 wata chaynejmanta 201 wata chaynejkama Jesús niraj jamushajtin, samaritanosqa Bibliamanta ñaupaj phishqa librosninpi (Pentateuco Samaritano) Éxodo 20:17 versiculopi nisqanman yapaykusqanku “Gerizim Orqopi. Chaypi uj altarta ruwanki”, nispa. Ajinamanta samaritanosqa nerqanku, chay “Gerizim Orqopi” uj templota ruwanankupaj Diospa Palabranpi nishasqanta.

• Trinidad yachachiy. Biblia qhelqakuyta tukukusqantawan 300 watasllaraj pasajtin, trinidadpi creej qhelqeri runa, kay 1 Juan 5:7 versiculoman yapaykusqa “cielopi: Dios Tata, Palabra, Santo Espiritupiwan. Kay kinsataj ujlla kanku”, nispa. Chaytaj ñaupa qhelqasqaspeqa mana rikhurerqachu. Bibliamanta yachaj Bruce Metzger runa nisqanman jina, “600 watamantapacha chay palabrasqa astawanraj rikhurerqa Versión Latina Antigua nisqapi chantá Vulgata latina nisqapi”.

• Diospa sutin. Judiospa llulla cuentonkuman jina, Bibliata waj parlaykunaman tijrachejkunaqa Diospa sutinta Bibliamanta orqhorpasqanku. Astawanpis Dios chayri Señor churaykusqanku. Chaykunatataj Bibliapi oqharikun runasmanta parlanapaj, runas yupaychasqanku imasmanta parlanapaj, Kuraj Supaymanta ima parlanapaj (Juan 10:34, 35; 1 Corintios 8:5, 6; 2 Corintios 4:3, 4).a

¿IMARAYKÚ BIBLIA KASHALLANPUNI? Ñaupajtaqa, wakin qhelqeris sumajta qhawarispa, maychus kajtataj ruwarqanku. Wakin mana allintachu, nitaj ñaupa qhelqasqasman jinachu ruwajtinkupis. Masoretas nisqaqa Hebreopi Qhelqasqasta copiarqanku 501 wata chaynejmanta 1000 wata chaynejkama, chay ruwasqankoqa texto masorético nisqa. Paykunaqa palabrasta, letrasta ima yupaj kanku mana pantaykunankupaj. Maymantachus copiashasqankupi imallapis pantasqa kashasqanta reparaspaqa, chay copiashasqankoj kantitunpi anotaj kanku. Masoretasqa ni imata yapaykuyta munarqankuchu. Moshe Goshen-Gottstein sutiyoj profesor nisqanman jina, masoretaspajqa imallatapis copiashaspa yapaykuy chayri waj jinamanta ruway “yuyasqankuman jina jatun jucha karqa”.

Chantapis, kunanqa ashkha ñaupa qhelqasqas tiyan, chaykunawantaj Bibliamanta yachaj runasqa yanapachikunku maypichus pantasqa kashasqanta reparanankupaj. May chhika watasta religionta kamachejkunaqa, yachacherqanku latín parlaypi qhelqasqasninku cheqa kajta nisqanta. Chayrayku 1 Juan 5:7 versiculoman yapaykusqanku, mayqenmantachus kay yachaqanapi parlarqanchejña. Kay Reina-Valera nisqa Bibliapipis chay pantasqa palabrasta churaykullasqankutaj. Chaywanpis waj ñaupa qhelqasqasta tarisqankupi, ¿imatá rikucherqa? Bibliamanta yachaj runa Bruce Metzger qhelqarqa: “[1 Juan 5:7 versiculopi] yapasqa palabrasqa mana ñaupa qhelqasqaspi rikhurinchu, (siríaco, copto, armenio, etiópico, árabe, eslavo nisqa parlaykunapi), manaqa latín parlayllapi”, nispa. Chayrayku Reina-Valera nisqa allinchasqa Bibliasmanta, waj Bibliasmanta ima chay palabrasta orqhorparqanku.

Ñaupa qhelqasqasqa rikuchin Bibliaj nisqanqa kikillanpuni kashasqanta. Bibliamanta yachayniyoj runasqa, 1947 watapi Wañusqa Qochapi qhelqasqasta tarikojtin, hebreopi masoretas qhelqasqaswan kikinchayta aterqanku, Wañusqa Qochapi qhelqasqas waranqa watasniyojña kajtinpis. Wañusqa Qochapi Qhelqasqasta estudiajkunamanta ujnin nerqa uj rollolla, “rikuchisqanta judío qhelqeris Bibliata ashkha kutista, waranqa watas kurajpi copiasqankoqa maychus kajpuni, sumajtaj kasqanta”.

Biblioteca Chester Beatty de Dublín (Irlanda) nisqapi tiyan Griegopi Qhelqasqasmanta casi tukuynin librosmanta ashkha papiros, wakin qhelqasqasqa 101-200 watas chaynejmanta, Bibliata qhelqayta tukuchakusqanmanta 100 watasninman jina. Uj libropi nin jina, “papiro qhelqasqaspi Bibliamanta astawan sutʼinchajtinpis, watas pasasqanman jina chaypi nisqanqa maychus kajllapuni kasqanta rikuchin”.

¿IMAPÍ TUKORQA? Ashkha ñaupa qhelqasqas kasqan, unayniyojña kasqantaj Bibliaj nisqanta qʼewinanmantaqa aswan valorniyoj kananpaj yanaparqa. Sir Frederic Kenyon sutiyoj runa qhelqarqa: “Ni mayqen ñaupa libromanta ajinata nikunchu, ashkhatataj, tukuy imata estudiajkunapis ninkuman kay tiempopi Bibliapi nisqanqa atienekunapaj jina kasqanta”, nispa. Chantapis Hebreopi Qhelqasqasmanta parlaspa William Henry Green nerqa: “Mana iskayrayaspa nisunman ni mayqen ñaupa libropis, Biblia jina maychus kaj qhelqasqa kasqanta”, nispa.