1 YACHAQANA
“Noqa simiykiman nisqasniyta churani”
1, 2. ¿Imaraykutaq Bibliap nisqasninpi atienekusunman?
BIBLIAQA, juk amigo tiyan “wawqemantapis aswan munakuyniyoj”, nin (Pro. 18:24). ¿Ajina amigoyki tiyapusunkichu? Juk sumaq amigo, “allinta ruwanki” niwaptinchik, chayri imatachus ruwananta willariwaptinchik, chiqamantapuni creenchik. Imapichus pantasqanchikta reparachiwaptinchiktaq kasukunchik, imaraykuchus allinninchikta maskʼasqanrayku yuyaychawanchik. Chay amigoqa, allinninchikta munan, ñuqanchikpis allinnillantataq munanchik, amigosllapunitaq kayta munanchik.
2 Imayna runastachus Dios akllarqa Bibliata qillqanankupaq chay runasqa, ajina amigos ñuqanchikpaq kankuman. Paykunapi creesunman, chantá imatachus nisqankupis allinninchikpaqpuni kasqanta nisunman. Israelitasqa, ‘espíritu santoniqta Diosmanta parlaq runasmanta’, ajinata yuyananku karqa (2 Ped. 1:20, 21). Jehovaqa, Jeremías librota, Lamentaciones librota, wak iskay librosta ima, Jeremiaswan qillqachirqa.
3, 4. Jeremías, Lamentaciones librosmanta, ¿imatataq wakin runas yuyanku, imaraykutaq chay yuyasqanku pantasqa kasqanta nisunman? Sutʼinchariy.
3 Chaywanpis, Bibliata ñawiriqkunamanta wakinqa, Jeremías, Lamentaciones librosqa, mana paykunapaqjinachu kasqanta yuyanku. Imaptinchus manchachikunapaqjina chayri llakikunapaqjina kasqanta yuyanku. Chay yuyasqanku, ¿allinchu?
4 Jeremiasqa, kʼamiykunata, yuyaychaykunata ima, sutʼita qillqarqa. Chaywanpis, ¿manachu wakin kutipi, amigonchikpis sutʼita kʼamiwanchik, yuyaychawanchik ima? Jesuspis, amigosninta nisunman apostolesninta, pantaptinku kʼamirqa (Mar. 9:33-37). Chaywanpis Jesusqa, Jehová allinpaq qhawanawanchikpaq imatachus ruwananchikta, imaynatachus kusiyta tarinanchikta ima, astawan yachachirqa (Mat. 5:3-10, 43-45). Jeremiaspa qillqasqasninpis chayman rikchʼakun. “Diosmanta tukuy Qhelqasqa[manta]” kasqankurayku, “cheqa kajman kutirichinapaj” may sumaq kanku (2 Tim. 3:16). Jeremiasqa, “Diosta yupaychayku” niqkunata saqra ruwasqankumanta Dios juchachasqanta sutʼita rikuchin. Chantapis Jeremías, Lamentaciones librosqa, juk sumaq suyakuymanta parlanku, aswan qhipaman bendicionesta japʼinapaq, imatachus ruwananchikta rikuchillankutaq. Jeremiasqa, imaynatachus Dios llaqtanta qhawananmanta parlallarqataq, chaytataq kunan juntʼakuqta rikuchkanchik. Kay iskay librosqa, yanapanawanchikpaq, kallpachanawanchikpaq ima qillqasqa kachkanku (Jeremías 31:13, 33, 33:10, 11; Lamentaciones 3:22, 23 ñawiriy).
5. ¿Imatá ruwasunman Jeremías libro mayta yanapanawanchikpaq?
5 Diospa llaqtanpi kunan, aswan qhipaman ima kusisqa kawsakunapaqqa, Jeremiaspa qillqasqasnin yanapawasun. Chantapis, Diospa llaqtanpi sumaq jukchasqa kanapaq, apóstol Pablop nisqanta kasukunapaq ima, yanapawanchik. Pay nirqa: “Hermanos, kusikuychej. Sumajyachisqa kaychej. Sonqochasqa kaychej. Uj yuyaylla kaychej. Qankunapura allinta kawsakuychej. Munakuyta, sonqo tiyaykuytawan qoj Dios qankunawan kanqa”, nispa (2 Cor. 13:11). Jeremiaspa qillqasqasninqa, willayninchikman rikchʼakun. Qhipa pʼunchaykunapi kawsachkasqanchikta, kay pachap tukukuynin qayllitapi kachkasqanta ima, runasman willaspapis, wiñay kawsay kananmanta astawan willanchik. Chantapis Jeremiaspa qillqasqasninqa, mayta yanapawasunman. Imaraykuchus kawsaynin, willaynin ima, kawsayninchikman, willayninchikman ima rikchʼakun. Chayta sumaqta entiendenapaq, Jeremías imaynachus kasqanta, imaynatachus profetajina llamkʼasqanta ima ukhuncharina, pitachus Dios nirqa: “Noqa simiykiman nisqasniyta churani”, nispa (Jer. 1:9).
6, 7. ¿Imarayku Dios, Jeremiasta akllarqa, nacekuchkaptin imayná Judá llaqtapi kawsay kachkarqa?
6 Tatas, wawitanku nacekunanta suyachkaspaqa, chay wawitanku imaynachus kananpi, kawsayninpi imatachus ruwananpi, imatachus munananpi, ima profesionniyuqchus kananpi ima tʼukurinku. Ichapis qam manaraq nacekuchkaptiyki, tatasniykipis kikillantataq tʼukurirqanku. Jeremiaspa tatasninpis jinallatataqchá tʼukurirqanku. Chaywanpis Jehová Diosqa, Jeremiasta niraq nacekuchkaptin, profetan kananpaq akllarqaña (Jeremías 1:4, 5 ñawiriy).
7 Jehovaqa imachus aswan qhipaman kananta sumaqta yachan. Chayrayku Payqa, Jerusalenmanta pataniqpi juk sacerdotep wawitan manaraq nacekuchkaptin, profetajina sumaqta llamkʼananta yacharqaña. Jeremiasqa, 672 watap qayllanpi (J.n.j.)a nacekurqa, Manasés Judá llaqtata mayta ñakʼarichispa kamachichkaptin (19 paginata qhawariy). Manasesqa, 55 watasta kamachirqa, yaqha tukuy chay wataspitaq, Diospa ñawpaqinpi saqra kaqta ruwarqa, churin Amonpis payjinallataq ruwarqa (2 Rey. 21:1-9, 19-26). Josías kamachiyta qallariptintaq tukuy imapis jukjinaman tukurqa. Imaraykuchus payqa Jehová Diosta maskʼarqa, chantapis 18 watastaña kamachichkaspa, Judamanta, Jerusalenmanta ima, lantista chinkachirqa. Jeremiaspa tatasninqa, chayta rikuspa maytachá kusikurqanku, imaptinchus chay tiempopi churinku profetajina llamkʼananpaq kamachisqa karqa (2 Cró. 34:3-8).
¿Imaraykutaq Jeremías librota, Lamentaciones librota ima, ñawirinanchik tiyan?
DIOSQA, JEREMIASTA SUTINPI PARLANANPAQ AKLLARQA
8. ¿Ima llamkʼaytataq Jehová Jeremiasman qurqa, chantá imatá pay yuyarqa?
8 Mana yachanchikchu machkha watayuqchus Jeremías karqa, Jehová payman kayta nichkaptin: “Ñapis tʼaqarqaykiña nacionespa profetanku kanaykipaq”, nispa. Jeremiasqa, ichapis 25 watayuq kachkarqa, imaraykuchus levitasqa 25 watasniyuq Diospa wasinpi llamkʼayta qallariq kanku (Núm. 8:23, 24). Jinapis kachun chayri manapis, Jeremías nirqa: “Ay Señor Tata Dios, noqaqa waynallaraj kani, nitaj sumajta parlaytapis atinichu”, nispa (Jer. 1:6). Jeremiasqa, ichá may waynallaraq kasqanta, mana wakichisqachu kasqanta, runaspa ñawpaqinpi mana parlayta atisqanta ima yuyasqanrayku, profetajina llamkʼayta mana munarqachu.
9, 10. Jeremías profetajina llamkʼayta qallarichkaptin, ¿imastaq karqa, chantá aswan qhipaman imaraykutaq jukjina karqa?
9 Jeremiasqa, kamachiq Josías lantista chinkachichkaptin, profetajina llamkʼananpaq kamachisqa karqa. Paykuna yanapanakurqankuchus manachus chayta, mana yachanchikchu, chaywanpis chay tiempopi chiqa profeta kayqa allin karqa. Chantapis Josías kamachiyta qallarichkaptin, Sofonías, Nahúm ima, profetasjina llamkʼallarqankutaq.b Chay tiempopi, Huldá profetisajina llamkʼallarqataq, payqa ñakʼariy tiempo kananta willarqa. Jeremiastaq chayta juntʼakuqta rikurqa (2 Rey. 22:14). Paytaqa, enemigosnin wakin kutispi wañuchiyta munarqanku, amigosnin Ebed-melec, Baruc imataq, mana wañunanpaq yanaparqanku.
10 ¿Imaynataq qam sientekuwaq Jehová juiciosninta willanaykipaq Jeremiastajina akllasuptin? (Jeremías 1:10 ñawiriy.) Jeremías imastachus willasqanmanta jukninta qhawarina. Babiloniamanta soldadosqa, 609 watapi Jerusalenman chayachkarqankuña. Rey Sedequiastaq, Jeremiasmanta juk sumaq willayta uyariyta munarqa, chaywanpis Diosqa Jeremiasniqta juchachanapaq willaykunallata willarqa (Jeremías 21:4-7, 10 ñawiriy).
JEREMIASQA, ÑUQANCHIKJINALLATAQ KARQA
11. ¿Imaraykutaq Jeremías mana willayta atillarqachu, chantá imaynatá Jehová kallpacharqa?
11 Saqra kamachiqkunaman, llulla profetasman, chʼawkiyaq sacerdotesman ima, wañuchisqas kanankuta willamunanchik kasqanpi tʼukuriy. Jeremiasqa chayta ruwanan karqa; chaywanpis Jehová, Jeremiasta yanaparqa, ñuqanchiktapis yanapallawasuntaq (Jer. 1:7-9). Jehovaqa, Jeremías allinta ruwananta yachaspa, jinata kallpacharqa: “Qanta churayki may sinchʼi jarkʼachasqa llajtata jina, fierromanta ruwasqa sayantata jina, broncemanta perqa ruwasqata jina, tukuy Judá naciompa contrampi sayaykunaykipaj. Jinallataj sayaykunki reyesnimpa, kurajkunampa, sacerdotesnimpa contrankupi, chaypi tukuy kajkunaj contrankupi ima. Paykunaqa qanwan maqanakonqanku; jinapis mana atipasonqankuchu, imaraykuchus noqaqa qanwan kasaj libranasuypaj. Noqa Tata Diosmin chayta nini” (Jer. 1:18, 19).
12. ¿Imaspitaq Jeremiasman rikchʼakusunman?
12 Jeremiasqa, mana may atiyniyuq runachu karqa, manaqa ñuqanchikjina runallataq karqa. Unay tiempopi kawsaspapis, ñuqanchikjina chʼampaykunasniyuqllataq karqa. Jeremiasqa tukuy laya runas chawpipi kawsarqa, ñuqanchikpis kikillantataq tukuy laya runaspa chawpinpi kawsanchik. Chayrayku paymanta mayta yachakusunman, imaraykuchus, paypis profeta “Elias[jina] noqanchej jina runalla” karqa (Sant. 5:17). Qhawarina imaspichus.
13, 14. Kay 10 paginapi rikhuriq dibujota qhawarispa, ¿imaraykutaq wakin cristianos Jeremiaspa llakiyninta entiendenku?
13 Tukuypis chʼampaykunapi rikukunchik, Jeremiaspis chʼampaykunapi rikukullarqataq. Payta juk kuti, riqsisqa sacerdote Pasur sutiyuq, cepoman japʼiykuchimunankuta kamachirqa. Chay cepoqa, rakhu madera juskʼusniyuq karqa, chaymantaq Jeremiaspa chakisninta, makisninta, kunkanta ima, mana kuyuriyta atinanpaqjina japʼiykuchirqanku. Payqa, achkha horasta chay cepopi kaspa, mayta ñakʼarirqa, enemigosninpis mayta asipayarqanku. Ñuqanchikrí, runa asipayawaptinchik, ñakʼarichiwaptinchik ima, ¿muchuyta atisunmanchu? (Jer. 20:1-4.)
14 Jeremías, mayta ñakʼarichkaspa jinata nirqa: “Maldecisqa kachun chay paqarisqay pʼunchayqa. [...] Imapajtaj mamaypa wijsanmanta llojserqaniri, kay jina nanayta, llakiyllata rikunaypajri, kawsayniy pʼenqaypi tukukunampajri?”, nispa (Jer. 20:14-18). Jeremiasqa, chayjina llakiykunapi rikukuspa mayta llakikurqa. ¿Maykʼaqllapis ajina llakiykunapi rikukuspa pisipaq qhawakurqankichu? Chayri, manaña ñawpaqman riyta atisqaykita, ¿yuyarqankichu? Jina kaptinqa, Jeremías imaynatachus llakiykunata atipasqanmanta yachakuwaq.
Jehová, Jeremiasta profetatajina churasqanmanta, ¿imataq astawan tʼukurichisunki? ¿Imapitaq payman rikchʼakusunman?
15. Jeremías kusisqa kachkaspa, llakikuyta qallarisqanmanta yachay, ¿imaynatá yanapawasunman?
15 Jeremías 20:14-18 pʼitisqa, Jeremías may llakisqa kasqanmanta parlachkan. Chaytataq Jeremiasqa, Jehovaman takinamanta, jatunchanamanta ima, parlasqantawan, qillqarqa (Jeremías 20:12, 13 ñawiriy). ¿Maykʼaqllapis kusisqa kachkaspa, jinallapi llakikuyta qallarirqankichu? Jeremiaspa kawsayninmanta, tukuypis mayta yachakusunman. Imaraykuchus payqa, ñuqanchikjinallataq llakiykunasniyuq karqa. Chayrayku llakiypi rikukuspaqa, Jeremías imatachus ruwasqanmanta yachakusunman, pitachus Ruwawaqninchik Jehová, sutinpi parlananpaq akllarqa (2 Cró. 36:12, 21, 22; Esd. 1:1).
16. Jeremías soltero kasqan, ¿pikunatataq yanapanman?
16 Chantapis wakinqa, wakjinamanta Jeremiasman rikchʼakunku. ¿Imaynamantá? Payjina soltero kaspa. Jehová, paytaqa mana casarakunanta kamachirqa, ichapis chay kamachiyta mana juntʼayta atillarqachu (Jeremías 16:1, 2 ñawiriy). ¿Imaraykutaq Jehová, Jeremiasta mana casarakunanta kamachirqa, chantá imaynatá chay kamachiyta juntʼay yanaparqa? Soltero kayta akllaqkuna chayri mana casarakuyta atiqkuna, ¿imatá kaymanta yachakunkuman? Qhariwarmis kaqkuna, wawasniyuqpis chayri manapis kaptinku, ¿imatapis yachakunkumanchu? Jeremiasmanta yachay, ¿imaynatá sapa jukninchikta yanapawasunman?
17. Jeremías 38:20 pʼiti nisqan, ¿imapitaq tʼukurichiwanchik?
17 Jeremiasqa, Judá llaqtata kamachiqman nirqa: “Kasuy Tata Diospa nisqanta, noqa willashayki, chayta. Ajinamanta allinmin risonqa, wañuymantataj lluspʼinki”, nispa (Jer. 38:20). Chay nisqanpi tʼukuriyqa, wakkunata kʼachamanta parlaparinapaq yanapawasun. Jinamantataq Jehovata mana yupaychaqkunatapis, Diosta riqsinankupaq yanapasunman. Chaywanpis Jeremías imaynatachus Diosta kasukuqkunata qhawasqanqa, mayta yanapallawasunmantaq. Arí, profeta Jeremiasmantaqa, mayta yachakusunman.
¿IMATÁ KAY LIBROPI YACHAKUSUNCHIK?
18, 19. Jeremías, Lamentaciones librota ima, ¿imaynasmantá ukhunchasunman?
18 Kay libroqa, Jeremías librota, Lamentaciones librota ima, ukhunchanapaq yanapawasun. ¿Imaynatá? Apóstol Pablo, Dios yuyaychasqanmanjina nirqa: “Diosmanta tukuy Qhelqasqaqa paypa yuyaychasqan kaspa, may sumaj kashan yachachinapaj, juchata reparachinapaj, cheqa kajman kutirichinapaj, cheqanta kawsayta yachachinapaj ima”, nispa (2 Tim. 3:16). Arí, Jeremías libro, Lamentaciones libro ima, Diospa yuyaychasqanpuni kanku.
19 Jeremías, Lamentaciones librota ima, imaymanamanta ukhunchasunman. Juknin kanman pʼitimanta pʼiti ukhunchananchik, sapa pʼiti imamantachus parlachkasqanta entiendenapaq kallpachakuspa. Waktaq kanman, Jeremiaspa tiemponpi imaschus kasqanta, kay tiemponchikpi imaschus kasqanwan, kikinchaspa ukhunchananchik (Jeremías 24:6, 7; 1 Corintios 3:6, kikinchay). Chantapis, ima tiempopichus imapis ruwakusqanmanjina ukhunchallasunmantaq (Jer. 39:1-9). Chayta ruwayqa, sumaqta entiendenapaq yanapawasun. Chayrayku 2 kaq yachaqana “Kay ‘qhipa pʼunchaykunapi’ Diospaq llamkʼana”, nisqaqa, imaynachus Jeremiaspa tiemponpi kawsay kasqanta, imatachus Dios nisqanta juntʼakunanpaq ruwasqanta ima, sumaqta sutʼinchanqa.
20. ¿Imaynatá Jeremías, Lamentaciones librota ima, ukhunchasun?
20 Chaywanpis kay libroqa, wakjinamanta ukhunchanapaq wakichikun. Diosninchik, Jeremías, Lamentaciones librota ima, tʼinkatajina cristiano kawsayninchikpaq quwasqanchikta yuyaspa ukhunchasun (Tito 2:12). Kay iskay librosqa, may sumaq “yachachinapaj” kasqankuta astawan yachakusunchik. Sumaq yuyaychaykunasninqa, llakiykunata chayri chʼampaykunata atipanapaq yanapawasunchik. Solteros, casarasqas, superintendentes, precursores, llamkʼaqkuna, yachaywasipi yachakuqkuna, wasipi ruwanasta ruwaqkuna nisunman tukuypis, “sumaj wakichisqa[s] tukuy ima allin kajta ruwana[nchikpaq]”, kay iskay librospi, Diospa yuyaychayninta tarisunchik (2 Tim. 3:17).
21. ¿Imaraykutaq kay librota ukhunchayta munachkanchik?
21 Sapa yachaqanata kawsayninchikpi yanapanawanchikpaqjina ukhunchana. Kay iskay librosqa, apóstol Pablop qillqasqan chiqapuni kasqanta rikuchinku. Pay nirqa: “Ñaupajta qhelqasqa kajqa yachachinawanchejpaj qhelqasqa karqa, Diosmanta Qhelqasqapi pacienciakuspa, sonqochakuspataj suyakuyniyoj kananchejpaj”, nispa (Rom. 15:4).
Jeremías, Lamentaciones librota ima ukhunchaspa, ¿imastataq kawsayninchikpaq yachakusunman?
a “J.n.j.” niyta munan “Jesús niraq jamuchkaptin”.
b Jeremías profetajina llamkʼayninta tukuchkaptinqa, Habacuc, Abdías, Daniel, Ezequiel ima, profetasjina llamkʼayta qallarirqanku. Jerusalén 607 watapi thuñikuchkaptin, Jeremiasqa, yaqha 40 watataña profetajina llamkʼachkarqa, chaymanta 20 watatawanraq kawsarqa.