Kay ‘qhipa pʼunchaykunapi’ Diospaq llamkʼana

1, 2. a) Jeremías ima willaykunatachus willananta yachananpaq, ¿imatá musquypijina rikurqa? b) ¿Imaraykutaq Jeremiaspa nisqanta yachakunanchik tiyan?

JEHOVÁ DIOSQA, Jeremiasta tapurqa: “Imatataj rikunkiri?”, nispa. Paytaq kutichirqa: “Uj tʼimpushaj mankata [phukukuchkaqta, NM] rikuni, pata ladomanta jina tijrakushajtaña”, nispa. Musquypijina rikusqanqa, Jeremiasta, ima willaykunatachus willananta yachananpaq yanaparqa (Jeremías 1:13-16 ñawiriy). Jeremías rikusqan mankataqa, astawan tʼimpurinanpaq phukukun. Jehovaqa, chay kikinchaywan kayta rikuchiyta munarqa: Imaynatachus juk manka manchayta tʼimpuspa jichʼakamun, kikillantataq Judá llaqtantinman, Diosta wasanchasqankurayku ñakʼariykuna jichʼakamunan karqa. ¿Imatá niyta munan manka ura ladoman tikrakuchkasqan? Pata ladomanta chʼampaykuna jamunanta niyta munan, nisunman Babilonia llaqta, Judá llaqtata atipananpaq, pata ladomanta jamunanta. Jehovap nisqanqa juntʼakurqa. Jeremiasqa profetajina llamkʼachkaspa, Jerusalén thuñikunankama, tʼimpuchkaq mankamantajina ñakʼariykuna jichʼakamuqta rikurqa.

² Babilonia llaqtaqa, manaña kanchu, chaywanpis Jeremiaspa nisqantaqa, tukuy yachananchik tiyan. ¿Imarayku? ‘Qhipa pʼunchaykunapi’ kawsachkasqanchikrayku. Kay tiempopiqa, achkha runas cristianos kasqankuta niptinkupis, Diosqa, paykunata, iglesiasninkuta ima, mana allinpaqchu qhawan (Jer. 23:20, Diospa Simin Qelqa). Chaywanpis ñuqanchikqa, Jeremiasjina mana Diospa juiciosnillantachu willanchik, manaqa wiñay kawsaymantapis.

 3. a) ¿Imayna wakichisqataq Jeremías libro kachkan? b) ¿Imapaqtaq kay yachaqana wakichisqa kachkan?

³ Jeremiasqa, tiempo pasasqanmanjina imaschus kasqanta qillqananmantaqa, profetajina llamkʼayta tukuchkaptinña, Barucwan qillqachirqa (Jer. 25:1-3; 36:1, 2, 4, 32). Kay libroqa, mana Jeremiaspa tiemponpi imaschus kasqanmanjinachu wakichisqa kachkan, astawanqa yachachiykunaspi jukchasqa kachkan. Chayrayku Jeremías, Lamentaciones libro ima, qillqakuchkaptin, ima tiempopichus imaschus kasqanta yachananchik yanapawasun (19 paginapi dibujota qhawariy). Judá llaqtata pichus kamachichkasqanta, chay llaqtapi, muyuyninpi ima, imachus kasqanta yachayqa; profeta Jeremías imatachus ruwasqanta, nisqanta ima, entiendenapaq yanapawasun. Chantapis imatachus profeta Jeremías, Diospa llaqtanman willasqanmanta yachakunapaq, astawan wakichisqa kasunchik.

4-6. Achkha wata ñawpaqta, Jeremías profetajina niraq llamkʼayta qallarichkaptin, ¿imaynataq Judá llaqtapi kawsay karqarí?

⁴ Jeremiasqa, Asiria, Babilonia, Egipto suyus maqanakuchkaptinku, Diospa nisqasninta willarqa. Ichapis 93 wata ñawpaqta, Jeremías profetajina manaraq llamkʼayta qallarichkaptin, asirios Israelpa chunka ayllunta maqanakupi atiparqanku, achkha israelitastataq apakapurqanku. Chaypacha Jehovaqa, Jerusalenta, chiqa sunqu kamachiq Ezequiasta ima, asiriosmanta jarkʼarqa. Juk angelniqtataq 185.000 asiriosta wañurachirqa (2 Rey. 19:32-36). Ezequiaspa juknin churinqa Manasés karqa, 55 watastataq kamachirqa. Jeremiasqa, ichá chay tiempopi nacekurqa. Judá llaqtataq chay wataspi Asiriap atiyninpi kachkarqa (2 Cró. 33:10, 11).

⁵ Jeremiasllataq ñawpaq kaq, iskay kaq Reyes librota ima, qillqarqa. Kay iskay kaq libro nisqanmanjina, Manasesqa, tatan lomas patapi altaresta urmarachisqanta watiqmanta ruwachirqa, chantá Baalpaq, cielopi tukuy chʼaskaspaq ima, altaresta ruwachillarqataq, Jehovap templonpipis altaresta sayarichillarqataq. Manasesqa, mana juchayuqkunatapis wañurachirqa, churintapis ninapi qʼulachispa jaywanatajina lantisman jaywarqa. Chiqamanta payqa, Jehovap ñawpaqinpi “ashkha sajra imastapuni” ruwarqa. Chayrayku Jehovaqa, Judaman, Jerusalenman ima, Samariatajina jasutʼinanta nirqa (2 Rey. 21:1-6, 12-16). Manasés wañuptintaq, churin Amón payjinallataq lantista yupaycharqa. Chaywanpis mana kikillanpunichu kanan karqa. Iskay watanman 659 watapi Amonta wañuchirqanku, cuentanmantataq churin Josiasta 8 watitayuqta rey kananpaq churarqanku.

⁶ Josías 31 watata kamachichkaptin, Babiloniaqa, Asiria suyuta atiparqa. Chaypachataq Josiasqa, Judá llaqtata Asiriap atiyninmanta kacharichiy may allin kasqanta repararqa. Josiasqa, abuelonmanta, tatanmanta ima nisqaqa; Jehovata chiqa sunqu yupaycharqa, chiqa yupaychaytataq ñawpaqman tanqarqa (2 Rey. 21:19–22:2). Sutʼincharinapaq; Josiasqa 12 watasta kamachichkaptin, Judamanta, Jerusalenmanta ima, lomas patapi yupaychana wasista, lantista ima chinkachiyta qallarirqa, aswan qhipamantaq Diosta yupaychana wasita allinchanankuta kamachirqa (2 Crónicas 34:1-8 ñawiriy). Josías 13 watataña (647) kamachichkaptintaq, Jehová Jeremiasta profetajina llamkʼananpaq kamachirqa.

7, 8. a) ¿Imapitaq mana kikinchu karqa Josiaspa kamachiynin, Manasespa, Amonpa kamachiyninkuwan? b) ¿Imayna runataq Josías karqa? (20 paginapi rikhuriq recuadrota qhawariy.)

⁷ Templo allinchakuchkaptin, Josías 18 watataña kamachichkaptin, kuraq kaq sacerdote “leymanta librota tari[sqa]”. Rey Josiasqa, chay librota ñawirinanta Safanta kamachirqa. Uyarisqanmanjina, Judá llaqta Diospa kamachisqanta mana kasukuchkasqankuta repararqa. Chantá Jehovap yuyaychayninta Huldá profetizaniqta maskʼarqa, Judá llaqtatataq Diospa kamachisqasninta kasukunanta nirqa. Profetiza Huldaqa, Josiasman Jehová ‘ñakʼariykunata’ Judá llaqtaman Payta wasanchasqankurayku apachimunanta nirqa, chaywanpis Josías chiqa sunqu kasqanrayku mana chay ñakʼariykunata rikunanchu karqa (2 Rey. 22:8, 14-20).

⁸ Josiasqa, lanti yupaychayta chinkachinanpaq tukuy imata ruwarqa. Samariaman rirqa, lomas patapi kaq altaresta, Betelpi kaq altarta ima, chinkachinanpaq. Chantá mana jaykʼaq qunqakunankupaqjina, Pascua fiestata wakichirqa (2 Rey. 23:4-25). Jeremiasqa, ¡maytachá chaymanta kusikurqa! Chaywanpis Josiasqa, runaspa kawsayninkuta manachá tikrachiyta atillarqachu. Imaptinchus Manasés, Amón ima, runasta lanti yupaychayman tanqarqanku, chiqa yupaychaymantataq karuncharqanku. Josías lantista chinkachiptinpis, Jehovaqa, Jeremiasniqta nirqa: “Judajta tiyan may chhika dioskunanku llajtasninku chhikallataj”, nispa. Profetap llaqtamasisninqa, kikinchakunkuman qusanta wasanchaq warmiwan. Imaraykuchus paykunaqa, wak nacionespa llulla dioskunankuta yupaychaspa Jehovata wasancharqanku. Chayrayku Jeremías nirqa: “Jerusalenpi tiyakojkunataj may chhika altaresta oqharinku Baalman inciensota qʼoshñichinankupaj; chay altaresqa llajtapi callesnin chhikallataj”, nispa (Jeremías 11:1-3, 13 ñawiriy).

 9. Josías niraq wañupuchkaptin, ¿imastataq wak suyus ruwachkarqanku?

⁹ Jeremiaspa willasqanqa, judiospa kawsayninkuta mana tikrachirqachu, manallataq wak suyuspa maqanakuyninkuta sayachiyta atirqachu. Kay 632 watapi babilonios, medos ima, Asiriap capitalnin Nínive llaqtata japʼikapurqanku. Chantá kimsa watanman, Egiptomanta rey Necao, Asiriosta yanapaq richkaptin, Josías Meguidopi paykunata jarkʼayta munaspa maqanakurqa, chaypitaq wañuy patapi saqirpasqanku. Bibliaqa, imaraykuchus Josías chayta ruwasqanta mana ninchu (2 Cró. 35:20-24). Josías wañupusqanrayku, ¿imataq Judapi politicamanta, religionmanta ima, kanman karqa? ¿Ima chʼampaykunapitaq Jeremías rikukunman karqarí?

10. a) Josías wañupusqanmanta qhipaman imaschus kasqan, ¿imapitaq kay tiemponchikwan kikinchakun? b) ¿Imaynatá Jeremiaspa ruwasqanta ukhunchay yanapawasunman?

¹⁰ Jeremiasqa, Josías wañupusqanmanta, mayta llakikurqa; chayraykutaq paymanta yuyarikunanpaq juk llakiy yarawita chayri takiyta wakichirqa (2 Cró. 35:25). Judiosqa, Josías wañupusqanmanta llakisqas kachkarqanku. Egipto, Asiria, Babilonia ima, chay lugarpi astawan atiyniyuq kanankupaq maqanakuchkasqankumanta, mayta llakikullarqankutaq. Chantapis, Diosmanta watiqmanta karunchakuyta qallarichkarqanku. Josías wañupusqantawanqa, runasqa, Jeremiaswan churanakuyta qallarirqanku, manataq profetajina llamkʼayta atillarqachu. Kay tiempopipis, achkha hermanos Diosmanta willayninkuman, mana suyachkaptillanku runas paykunaman churanakusqankuta rikunku. Ñuqanchikpis ichá pisi tiempomantawan kikillanpitaq rikukusunman. Jina kaptin, ¿manañachu willamusunchik? ¿Imatá ruwasunman Diosman chiqa sunqullapuni kananchikpaq? Imaynatachus Jeremías chʼampaykunata atipasqanta yachayqa, mayta kallpachawasun.

11. Josías wañupusqantawan, ¿imastaq Judá llaqtapi karqa?

¹¹ Judá llaqtamanta runasqa, Josiaspa churin Joacazta (wak sutintaq Salum karqa), tatanpa cuentanmanta kamachinanpaq churarqanku. Joacazqa, kimsa killallata kamachirqa. Rey Necaoqa, babilonioswan maqanakusqanmanta Egiptoman kutipuchkaptin, kamachiq Joacazta apakapurqa. Jeremiasqa, Joacaz “manaña [...] kutimonqachu”, nirqa (Jer. 22:10-12; 2 Cró. 36:1-4). Necaotaq Josiaspa churin Joacimta kamachinanpaq churarqa. Payqa mana tatanjinachu ruwarqa, manaqa lanti yupaychayta watiqmanta sayarichirqa (2 Reyes 23:36, 37 ñawiriy).

12, 13. a) Joacim kamachiyta qallarichkaptin, ¿judíos Jehovata yupaychachkarqankuchu? b) Kuraq sacerdotes, profetas ima, ¿imatá Jeremiaswan ruwayta munarqanku?

¹² Joacaz kamachiyta qallarichkaptin, Jehovaqa Jeremiasta temploman rinanta, chaypitaq judiosta saqra ruwayninkumanta juchachananta nirqa. Paykunaqa, templota juk amuletotajina jarkʼakunankupaq qhawaq kanku. Chaywanpis “suwa[llaptinkupuni], runata wañuchi[llaptinkupuni], khuchicha[kullaptinkupuni], manakajmanta jura[llaptinkupuni], Baal lantiman inciensota qʼoshñichi[llaptinkupuni], mana rejsisqa lantistapis yupaychalla[ptinkupuni]” imaqa, Jehová paykunata saqirparinan karqa. Templota, chaypi yupaychaqkunata ima, kuraq sacerdote Elip tiemponpijina chinkachinan karqa. Judá llaqtaqa, “chʼin pampaman tukuchisqa kan[an karqa]” (Jer. 7:1-15, 34; 26:1-6).a Jeremiasqa tukuy kayta willananpaq, ¡maytachá kallpachakunan karqa! May chhika runaspa ñawpaqinpichá willarqa, wakinkunaqa qhapaq runas, may riqsisqa runas ima karqanku. Kay tiempopipis, achkha hermanos mayta kallpachakunku, may riqsisqa runasman, qhapaqkunaman chayri callespi willanankupaq. Chaywanpis Jeremiasjina, Dios paykunawan kachkasqanmanta mana iskaychakunkuchu (Heb. 10:39; 13:6).

¹³ Wak suyusmanta reyes, Judá llaqtata kamachiyta munaspa maqanakuchkarqanku, judiostaq lantista yupaychachkarqanku. Jina kachkasqanrayku, ¿imaynatá Jeremiaspa nisqanta, kuraq sacerdotes, profetas ima qhawankuman karqa? Biblia nisqanmanjina “sacerdotes, profetas, tukuy llajtapi kaj runaspis Jeremiasta japʼiytawan, nerqanku: Wañunaykipuni tiyan”, nispa. Mayta phiñakuspa nillarqankutaq: “Kay runaqa wañuchisqa kanan tiyan”, nispa (Jeremías 26:8-11 ñawiriy). Chaywanpis Jehová, Jeremiaswan kasqanrayku mana wañuchiyta atirqankuchu. Jeremiasqa, achkha runasta may phiñasqasta rikuspapis, mana manchachikurqachu. Ñuqanchikpis manallataq manchachikunanchikchu tiyan.

14, 15. a) Joacim 4 watataña kamachichkaptin, ¿imatataq Jeremías, Baruc ima ruwarqanku? b) ¿Imayna kamachiqtaq Joacim karqa? (25 paginapi rikhuriq recuadrota qhawariy.)

¹⁴ Joacim 4 watataña kamachichkaptin, Jehovaqa, Jeremiasta Josiaspa tiemponmantapacha tukuy nisqanta qillqananta kamachirqa. Chayraykutaq Jeremiasqa, Barucwan qillqachirqa, 23 wata ñawpaqta imastachus Dios ruwananta kamachisqanta, 20 kamachiqkunaman, suyusman ima, Diospa juiciosninmanta willasqanta ima. Chantá Jeremiasqa, Baructa kamachirqa, kʼuyuna librota Diospa templonpi tukuy uyarinankupaqjina ñawirinanta. ¿Imapaqtaq? Jehová nirqa: “Ichapis Judamanta kaj runasqa ñakʼariykunata apachimunayta uyarispa, tukuy sajra kawsayninkuta saqenkuman, noqataj sajra ruwasqasninkumanta, juchasninkumantapis paykunata perdonapuyman”, nispa (Jer. 25:1-3; 36:1-3).

¹⁵ Soldadosta kamachiq, kʼuyuna librota Joacimpa ñawpaqinpi ñawirirqa. Joacimtaq ñawirikusqanmanjina khuchuspa ninaman wikchʼuykurqa. Ñawiriyta tukusqantawan Jeremiasta, Baructa ima, payman pusamunankuta kamachirqa; Jehová “Diostajrí paykunata pakaykorqa” (Jeremías 36:21-26 ñawiriy). Joacim mana kasukusqanrayku, Jehová profetanniqta nirqa: “Burro wañusqata jina payta qhawarparenqanku Jerusalenmanta qhatatatispa, jawaman wijchʼurparenqanku”, nispa (Jer. 22:13-19). Chay nisqan, ¿qhasillapaqchu karqa?

16. ¿Ima sumaq willaytataq Jeremías willarqa?

¹⁶ Jeremías Diospa juiciosninta willasqanrayku, judiosqa “llakiykunallata willan” niq kanku, chaywanpis payqa, allin willaykunatapis willallarqataq. Jehovaqa, aswan qhipaman Babiloniamanta wakin judiosta sumaqta kawsakunankupaq, Jerusalenman kutichimunan karqa. Diosqa, llaqtanwan “uj mosoj tratota” ruwanan karqa, chaytaq “wiñaypaj” kanan karqa. Chantapis leyninta sunqusninkupi qillqanan karqa. Juchasninkupis pampachasqa kanan karqa. Astawanpis Davidpa mirayninmanta juknin, “cheqan kajta, justiciatataj ruwan[an karqa] kay jallpʼapi” (Jer. 31:7-9; 32:36-41; 33:15). Kay profeciasqa, unayninman juntʼakunanku karqa. Chaytaq juk sumaq suyakuyta apamuwanchik. Chaywanpis Jeremiaspa tiemponpiqa, Judata kamachinankupaq, wak suyus maqanakuchkallarqankupuni (Jeremías 31:31, 33, 34; Hebreos 8:7-9; 10:13-18 ñawiriy).

17, 18. Joacim, Sedequías ima kamachichkaptinku, ¿imastaq wak suyuspi rikukurqa?

¹⁷ Kay 625 watapi, Éufrates mayu qayllapi, Jerusalenpa pata ladonpi Carquemis llaqtapi babilonios, egipcioswan maqanakurqanku. Chaypachataq Nabucodonosorqa, faraón Necaota atiparqa, jinamanta Egiptop atiynin tukukurqa (Jer. 46:2). Judá llaqtatapis atiparqa, rey Joacimtataq kamachinman tukuchirqa, Joacimtaq 3 watanman Nabucodonosorpa contranpi uqharikurqa (2 Rey. 24:1, 2). Chayrayku Nabucodonosor, soldadosninwan 618 watapi Judá llaqtaman yaykurqa, Jerusalentataq muyuykurqa. Tʼukurina; imayna llakiypichus judíos kachkarqanku, Jeremiaspis may llakisqachá kachkarqa. Joacimqa, ichá Jerusalenta babilonios muyuykuchkaptinku wañurqa.b Churin Joaquintaq kimsa killallata kamachiytawan babiloniospa atiyninpi churakurqa. Nabucodonosorqa, llaqtap tukuy imasninta, reyta familiantawan, Judamanta kuraqkunata, wapu runasta, herrerosta ima, Babiloniaman apakapurqa. Chantapis, Danielta, Ananiasta, Misaelta, Azariasta ima apakapullarqataq (2 Rey. 24:10-16; Dan. 1:1-7).

¹⁸ Nabucodonosorqa, Josiaspa churin Sedequiastañataq kamachinanpaq churarqa. Paytaq Davidpa mirayninmanta qhipa kaq kamachiq karqa. Payqa, templo, Jerusalén ima, 607 watapi thuñikunankama kamachirqa (2 Rey. 24:17). Chunka jukniyuq watata kamachisqanpiqa, Judá llaqta achkha chʼampaykunasniyuq karqa, wak suyustaq japʼikapuyta munarqanku. Chiqamanta nisunman Jeremiasqa, chayjina llakiypi rikukuspa mayta Jehovapi atienekusqanta.

19. Jeremiaspa llaqtamasisnin, ¿imaynatá willayninta qhawarqanku, imaraykutaq chayta yachananchik tiyan?

¹⁹ Jeremiaspa ruwasqanpi tʼukurina. Payqa Josiaspa tiemponmantapacha, Judá llaqtata wak suyus japʼikapuyta munasqankurayku maqanakusqankuta rikurqa, llaqtamasisnintapis Diosmanta karunchakuqta rikullarqataq. Chaywanpis chʼampaykuna astawan yapakunanta yachallarqataq. Llaqtamasisninqa, payman nirqanku: “Ama Tata Diospa sutimpi sutʼinchaychu, manachayqa qanta wañuchisqayku”, nispa (Jer. 11:21, 22). Jeremiaspa nisqanta juntʼakuqta rikuspapis, judiosqa nirqanku: “Diospa sutimpi willawasqaykuta mana kasusqaykuchu”, nispa (Jer. 44:15, 16). Kawsayninkuqa, Diosta kasukunankumanta kachkarqa, kikillantaq kay tiempopipis. Jeremiaspa willayninjina, willayninchikqa Jehovamanta jamun. Chayrayku imaynatachus Jehová, Jerusalenta niraq thuñichkaptinku, Jeremiasta jarkʼasqanta ukhunchayqa, sunqu kʼajaywan willanallapaqpuni kallpachawasun.

20. Sedequías kamachichkaptin, ¿imaraykutaq Jeremías profetajina llamkʼayta mana atillarqachu? (29 paginapi rikhuriq recuadrota qhawariy.)

²⁰ Sedequías kamachichkaptinqa, ichapis Jeremiasqa profetajina mana llamkʼayta atillarqachu. Sedequiasqa, ñawpa tatasninjina “sajra imasta ruwarqa Tata Diospa ñawpaqinpi” (Jer. 52:1, 2). Payqa, babiloniospa kamachinku karqa, Nabucodonosortaq, Diospa sutinpi payta mana wasanchananpaq jurachisqa. Chaywanpis Sedequiasqa, Nabucodonosorpa contranpi uqharikurqa. Jeremiastataq, llaqtamasisnin paykunawan khuska uqharikunanpaq tanqachkarqanku (2 Cró. 36:13; Eze. 17:11-13).

21-23. a) Sedequías kamachichkaptin, ¿imaynatá Judá llaqta tʼaqakurqa? b) Jeremías Jehovap nisqasninta sutʼita willasqanrayku, ¿imanarqankutaq runas, imaraykutaq chayta yachananchik tiyan?

²¹ Sedequías Judapi kamachiyta qallarichkaptin, Edommanta, Moabmanta, Tiromanta, Amonmanta, Sidonmanta ima kamachiqkunap kachasninku, Nabucodonosorpa contranpi uqharikuyta munaspa Jerusalenman chayarqanku. Jeremiasqa, Sedequiasta Nabucodonosorpa kamachiynillanpipuni kananta nirqa, astawanpis chay reyespa kachasninkuman, juk yugota jaywarqa, paykunapis Nabucodonosorta kasukunankupaq (Jer. 27:1-3, 14).c Jeremiaspa nisqantaqa, mana tukuychu allinpaq qhawarqanku, astawanraq Hananías imatachus nisqanrayku. Payqa llulla profeta karqa, tukuypa ñawpaqinpitaq, ‘Jehová Babiloniap reyninpa yugonta pʼakinanta’ nirqa. Chaywanpis Jehovaqa, chay llulla profeta niraq watapi wañunanta Jeremiasniqta nirqa. Jehovap nisqantaq juntʼakurqa (Jer. 28:1-3, 16, 17).

²² Judá llaqta iskaypi tʼaqasqa kachkarqa, jukninqa Babiloniap contranpi uqharikuyta munarqa, juknintaq mana. Chaywanpis Sedequiasqa, Babiloniap contranpi 609 watapi uqharikurqa, Egiptop yanapaynintataq maskʼarqa. Jeremiasqa, uqharikuqkunaman mana jukchaykukunanpaq, mayta kallpachakunan karqa (Jer. 52:3; Eze. 17:15). Chayraykutaq Nabucodonosor, soldadosnin ima, Judaman kutispa tukuy llaqtasninta atiparqanku, watiqmantataq Jerusalenta muyuykurqanku. Chayjina chʼampaykuna kachkaptin Jeremiasqa, Sedequiasman, llaqtaman ima, Jerusalenta babilonios thuñinankuta nirqa. Nisqanmanjina, chay llaqtapi qhipakuqkunaqa wañuchisqa kananku karqa, lluqsispa caldeoswan japʼichikuqkunataq, mana wañunankuchu karqa (Jeremías 21:8-10; 52:4 ñawiriy).

²³ Judamanta kuraq runasqa, Jeremías babiloniosman chimpapuchkasqanta nirqanku. Jeremiastaq “mana caldeosmanqa chimpapushanichu”, nispa nirqa. Chaywanpis chay runasqa maqarqanku, presocharqanku ima (Jer. 37:13-15). Jina kaptinpis payqa, Jehovap nisqanta sutʼita willallarqapuni; chayrayku Judamanta kuraq runasqa, Sedequiasman Jeremiasta wañuchinanta nirqanku. Chayraykutaq Jeremiasta mana yakuyuq pukyuman wikchʼuykurqanku. Chaywanpis Sedequiaspa kamachin Ebed-melec, chay pukyumanta urqhumurqa (Jer. 38:4-13). Kay tiempopiqa, Jehovap llaqtan politicaman mana satʼikusqanrayku, Jeremiasjina ñakʼariykunapi rikukun. Arí, Jeremiaspa ruwasqanqa, ñakʼariykunata atipanapaq mayta kallpachawasunchik.

24. Imaschus 607 watapi rikukusqanta sutʼinchariy.

²⁴ Chantá 607 watapi babiloniosqa, pirqasta juskʼuspa Jerusalenman yaykurqanku, Jehová Diospa templonta ruphaykuchirqanku, Jerusalenpa pirqasninta thuñirqanku, kuraqkunatapis wañuchirqanku. Sedequiasqa ayqiyta munarqa, chaywanpis babilonios japʼispa rey Nabucodonosorpa ñawpaqinman aparqanku. Chaypitaq Sedequiasqa, churisninpa umasninta Nabucodonosor qhuluchisqanta rikurqa, chantá Nabucodonosor ñawisninta urqhuchirqa, Babiloniamantaq apakapurqa (Jer. 39:1-7). Arí, Jeremías, imatachus Judamanta, Jerusalenmanta nisqanqa juntʼakurqa. Paytaq, chay tukuy imasta rikuspa, mana kusikurqachu, manaqa Lamentaciones libropi ninjina, mayta waqarikurqa. Chay librota ñawiriyqa, maytachá sunqunchikta kuyurichinqa.

25, 26. a) Jerusalén thuñisqa kasqantawan, ¿imastaq karqarí? b) Jeremiaspa llaqtamasisnin, ¿willasqanta kasukurqankuchu?

²⁵ ¿Imataq Jeremiaswan karqarí? Jerusalenmanta kuraq runas presocharqanku, chaywanpis babiloniosqa, allinpaq qhawasqankurayku kacharichirqanku. Aswan qhipamantaq, Jeremiasta Babiloniaman apachikuqkunap chawpinkupi tarirqanku, chaymantapis kacharichillarqankutaq. Jeremiasqa, Judapi qhipakuqkunata yanapanallanpaqpuni, Diospa nisqanta willanallanpuni karqa. Nabucodonosorqa, Gedaliasta Judá llaqtata kamachinanpaq churarqa, judíos payta kamachiqninkutajina qhawaptinkutaq, sunqu tiyasqa kawsakunankuta nirqa. Chaywanpis Gedaliasta, contranpi uqharikuqkuna wañuchirqanku (Jer. 39:13, 14; 40:1-7; 41:1, 2). Jeremiasqa, Judapi qhipakuqkunata chay llaqtallapipuni tiyakunankuta, Nabucodonosortataq mana manchachikunankuta nirqa. Chaywanpis Judamanta kamachiqkunaqa, Jeremías llulla kasqanta nirqanku. Chantá payta, Baructa ima, munaqta mana munaqta apaspa Egiptoman ayqirqanku. Chaywanpis Jeremiasqa, Nabucodonosor Egiptota phirinanta, judiostataq ñakʼarichinanta nirqa (Jer. 42:9-11; 43:1-11; 44:11-13).

²⁶ Llaqtamasisninqa, Jeremiasta watiqmanta mana kasurqankuchu. ¿Imaptintaq? Paykuna nirqanku: “Maypachachus inciensosta, vinota ima chay Janaj Pachaj Reinanman jaywayta saqerqayku, chaymantapacha tukuy imas pisiwayku, wakinniykutaj yarqhaywan, chayri wañuchinaku maqanakupi wañuranku”, nispa (Jer. 44:15, 16, 18). Diosmanta chayjinatapuni karunchakusqankuqa, ¡may llakiy karqa! Chaywanpis juchasapa runa kaspapis Jeremiasqa, Diosta wasanchaq runaspa chawpinpi kaspapis, Diosman chiqa sunqullapuni kasqanmanta, mayta kusikunchik.

27. ¿Imatá Jeremías wañupunan qayllapi llamkʼasqanmanta yachanchik?

²⁷ Evil-merodac Nabucodonosorpa cuentanmanta Babiloniata kamachichkaptin, 580 watapi Joaquinta kacharichirqa, Jeremiastaq chayllatawanña qillqarqa (Jer. 52:31-34). Chay tiempopaqqa, Jeremías ichá 90 watayuq karqa. Imaynatachus, maykʼaqchus wañupusqanqa, mana yachakunchu, chaywanpis ichá Egiptopi wañupunankama tiyakurqa. Payqa, 67 watasta Jehovapaq llamkʼaspa chiqa sunqu wañupurqa. Jeremiasqa, llaqtamasisnin Diosta yupaychaptinkupis manapis, profetajina willallarqapuni. Wakinqa, willayninta uyarirqanku, achkhataq willayninta qhisacharqanku, chayri paywan churanakurqanku. ¿Qhasipaqchu Jeremías willarqa? Mana. Jehová, Jeremiasman profetajina llamkʼayta qallarisqanmantapacha, jinata nirqa: “Paykunaqa qanwan maqanakonqanku; jinapis mana atipasonqankuchu, imaraykuchus noqaqa qanwan kasaj”, nispa (Jer. 1:19). Jehovamanta sutʼinchaqkuna kasqanchikrayku, Jeremiasjina Diosmanta willananchik tiyan. Chayrayku runas chiqniwasqanchikqa, mana tʼukunapaqchu (Mateo 10:16-22 ñawiriy). Chayrayku, kay tapuykunata ukhunchasun: ¿Imastá Jeremiasmanta yachakusunman? ¿Imaynatá willayninchikta juntʼananchik tiyan?