“Chaypi yachakun noqata rejsiwasqanqa”

1, 2. Joacim kamachina wasita ruwachiyta munasqan, ¿imaraykutaq mana allinchu karqa?

JOACIMQA, juk jatun kamachina wasita ruwachichkarqa. Chay wasiqa, iskay pisoyuq, jatuchaq cuartosniyuq, intitaq wayrataq yaykunanpaqjina jatuchaq ventanasniyuq ima kanan karqa. Rey, familian ima, allinta tiyakunankupaq. Reyqa, chay wasip pirqasninta Libanomanta qʼaparichkaq cedrowan kʼaskaykuchispa, karumanta apamusqa puka pinturawan pintaykuchiyta munarqa. Jinatataq, qhapaq runaslla wak suyuspi pintachiq kanku (Jer. 22:13, 14).

² Chay wasita ruwachiyqa, achkha qullqipaq karqa. Mana chayllachu, suyuta jarkʼanapaq qullqita churasqankurayku, Egiptoman impuestota pagasqankurayku ima, llaqtaqa mana qullqiyuq kachkarqa (2 Rey. 23:33-35). Chaywanpis Joacimqa, jatun kamachina wasinta ruwachiyta munasqanrayku, llaqtamasisninta jornalninkuta mana pagaspalla qhasimanta llamkʼachirqa.

 3. ¿Imapitaq Joacim tatanwan mana kikinchu karqa, imaraykutaq?

³ Diosqa, Joacimta Jeremiasniqta juchacharqa, imaraykuchus payqa, payllapi yuyarqa.a Chantapis yuyarichirqa, tatan Josías llamkʼaq runasninwan, wakchaswan ima, kʼacha, khuyakuyniyuqtaq kasqanta; juchachana wasispipis paykunaman sayakusqanta. Jehovaqa, Josiaspa khuyakuyninmanta parlaytawan, Joacimta yachachinanpaq, jinata nirqa: “Chaypi yachakun noqata rejsiwasqanqa”, nispa (Jeremías 22:15, 16 ñawiriy).

 4. ¿Imaraykutaq Jehovata riqsiy may allin?

⁴ Kuraq Supaypa saqra pachan astawan saqrayasqanrayku, Jehovap jarkʼayninta, yanapayninta ima, necesitanchik. Diostaq, Payta sumaqta riqsiqkunallaman chayta qun. Chayrayku Jehovaman astawan qayllaykunanchik tiyan. Chantapis, allin willaykunata willamuypi allin rinawanchikpaq, Paypa kʼacha kaykunasninta rikuchina tiyan. Chayrayku tapurikuna: “¿Imaynatá Jehovata Josiasjina sumaqta riqsisunman?”, nispa.

5, 6. a) ¿Imaynatá juk tata, wawasnin payjina ruwanankupaq yachachin? b) Joacimjina mana ruwanapaq, ¿imaman Diospa ñankunasninta riqsiy tanqanawanchik tiyan?

⁵ Imaynatachus juk tata, wawasninta ruwayninwan yachachisqanpi tʼukurina. Wawasqa, tatanku mana kapuqkunaman qurisqanta rikuspa, ichá kikillantataq ruwanqanku. Mamankuta munakuywan, jatunpaq qhawaptintaq, wawasqa ajinallatataq wakkunata qhawanqanku. Chantá, tatanku qullqita apaykachaspa, mana suwakusqanta, nitaq chʼawkiyasqanta, chiqan runa kasqanta ima, rikuspa, kikillantataq paykunapis ruwanqanku. Arí, wawasqa, tatankup kʼacha kaykunasninta riqsispa, imaynatachus ruwasqanta rikuspa ima, kikillantataq wiñaspa ruwayta munanku.

⁶ Ajinallatataq, Jehovata Josiasjina riqsiq cristianoqa, mana Jehová Tukuyta Kamachiq kasqallantachu yachan. Manaqa Bibliata ñawirispa, Jehová imaynatachus kamachisninta qhawasqanta reparan, pay kikintaq ruwayta munan. Chantapis Jehovata astawan munakun, kʼacha kaykunasnintataq sapa pʼunchay rikuchin. Mana chaymanjinataq, Diospa kamachiykunasninta, leyesninta ima, mana kasukuq runaqa, Diospa yuyaychayninta qhisachan, nitaq Payta riqsinchu. Chay runaqa Joacimman rikchʼakun, pichus Jehová Jeremiaswan qillqachisqan librota, ninaman wikchʼuykurqa (Jeremías 36:21-24 ñawiriy).

 7. ¿Imaraykutaq Jehovata Josiasjina riqsinanchik tiyan?

⁷ Diosta yupaychaypi allin rinawanchik, musuq pachapi kawsayta suyakunanchik ima, Jehovata allinta riqsiymanta kachkan (Jer. 9:24). Jeremiaspa qillqasqasninpi, Diospa kʼacha kaykunasninmanta wakinta ukhuncharina. Chayta ruwachkaspataq, Josiasjina imaynasmantawanchus Diosta riqsinanchikpi, Payjina ruwananchikpi ima tʼukurina.

 8. ¿Imataq “kʼacha munakuy”?

⁸ Jehovap ‘kʼacha munakuynin’ imaynapunichus kasqanqa, achkha qalluspi mana sutʼinchakuyta atillanchu.b Bibliamanta juk diccionario nisqanmanjina, hebreo qallupi “kʼacha munakuy” rimayqa, kallpa, sinchi sayay, munakuy ima, niyta munan. Chay diccionario nillantaq: “Kay rimayta tikrachikusqanpi, mana kay kimsa rimaykunata sutʼinchakunchu chayqa, mana maychus kasqantachu sutʼinchakuchkan”, nispa. Chayrayku, kʼacha munakuyniyuq runaqa, wakkunata necesitasqankupi yanapananpaq mayta kallpachakun, astawanraq sunqunkupi Diosmanta pisisqa kaqkunata. Chaytataq ruwan, Tukuy Atiyniyuq Diosta kusichiyta munasqanrayku.

 9. Jehová imaynatachus llaqtanta qhawasqan, ¿imatá rikuchin?

⁹ Imachus “kʼacha munakuy” kasqanta sumaqta yachanapaqqa, imaynatachus Dios kamachisninta ñawpa tiempopi qhawasqanta ukhunchana. Jehovaqa, israelitas tawa chunka watasta chʼin pampaspi purichkaptinku, paykunata jarkʼarqa, nitaq imamantapis pisichirqachu. Sumaq Jallpʼapitaq, enemigosninkumanta jarkʼananpaq, chiqa yupaychayman kutichimunanpaq ima, juecesta churarqa. Chay chhika watasta, Jehová allin tiempopi, mana allin tiempopitaq llaqtanwan kasqanrayku, jinata niyta atirqa: “Noqa munakuyki wiñay munakuywan; chayrayku khuyakuynillaywampuni qanta pusaykachayki”, nispa (Jer. 31:3).

10. Babiloniapi judiospa ruwasqanku rikuchiwanchikjina, ¿imaynatá Jehová mañakuykunata uyarispa kʼacha munakuyninta rikuchin?

¹⁰ Kunanpis, Jehovaqa kʼacha munakuyninta kamachisninman rikuchillanpuni. Diosmanta mañakuyta atisqanchikpi tʼukurina. Jehová Diosqa, runas tukuy sunqu mañakusqankuta uyarin, astawanraq kamachisninpa mañakuykunasninkuta. Watasta kikin chʼampaykunallamantapuni mañakuptinchikpis, Jehovaqa mana saykʼuspa pacienciawan uyarillawanchikpuni. Juk kuti Jehová, Babiloniapi presochasqa judiosman juk willayta Jeremiasniqta apachirqa. Chay judiosqa, templomanta 800 kilometrospi (160 leguas) kachkarqanku, Judapi familiasninkumanta, amigosninkumanta ima, karunchasqas. Chaywanpis Jehovaqa, templomanta chayjina karupi kaptinkupis, paykunap mañakusqankuta, jatunchasqankuta ima uyarillarqapuni. Judíos, Diospa rimayninta Jeremías 29:10-12 (ñawiriy) pʼitispi uyarispa, imayna sunquchasqaschus kasqankupi tʼukuriy. Kay pʼitispi nikusqanqa, ñuqanchiktapis tukuy sunqu mañakusqanchikta, Dios uyarisqanta rikuchiwanchik.

11, 12. a) ¿Imatataq Jehová, Jerusalenpi kaq runaspaq ruwayta munarqa? b) Maychus kasqanmanjina jasutʼichikuqpaq, ¿ima yanapataq kan?

¹¹ Jehovaqa, llaqtanman juk suyakuyta quspa, kʼacha munakuyninta rikuchillarqataq. Jerusalenpa thuñikuynin qayllamuchkaptin, judiosqa babiloniospa contrankupi uqharikuchkallarqankupuni, chaytaq Jehovap contranpipis uqharikuchkankumanjina karqa. ¿Imapí tukunkuman karqarí? Ichapis yarqhaymanta chayri caldeospa makinkupi wañunkuman karqa. Chaymanta lluspʼiqkunataq, karu llaqtaman apachikuspa, chaypi wañuyta tarinkuman karqa. Chaywanpis Jehovaqa, saqra ruwayninkumanta pesachikuspa kawsayninkuta tikraqkunapaq, ‘allin imasta nirqa’. Arí, Babiloniamanta llaqtankuman ‘kutichimunanta’ nirqa (Jer. 27:21, 22). Llaqtankupi kaspañataq, jinata ninkuman karqa: “Tukuy Atiyniyoj Tata Diosman graciasta qoychej, imaraykuchus Tata Diosqa kʼachamin, khuyakuynintaj wiñaypaj”, nispa (Jer. 33:10, 11).

¹² Jehovaqa kʼacha munakuyninrayku, chʼampaypi kaq runata sunquchayta atin, chay chʼampay runap qhawayninman mana atipanapaqjina kaptinpis. Wakinqa, juk tiempopi qutuchakuypi karqanku, chaywanpis juchallikusqankurayku, maychus kasqanmanjina jasutʼisqas karqanku. Ichapis paykunaqa, sunqu yuyayninku juchachasqanrayku, Diospa llaqtanman kutimuymanta iskayrayanku. Ichapis tapukunku: “¿Maykʼaqllapis Diospa perdonninta tariyta atiymanchu? ¿Watiqmanta Paywan allinpi kayta atiymanchu?”, nispa. Chaywanpis Tukuy Atiyniyuq Diosqa, paykunaman ‘allin imasta nin’. Arí, yuyayninkuta, ruwayninkuta ima tikranankupaq, yanapata japʼiyta atisqankuta. Chunka jukniyuq parrafopi rikusqanchikqa, paykunapaqpis kallanmantaq, nisunman Jehovaqa paykunata kusisqa llaqtanman ‘kutichimunqa’ (Jer. 31:18-20).

13. ¿Imaraykutaq Jehová, Jeremiasta yanapasqan kallpachanawanchik tiyan?

¹³ Kʼacha munakuyniyuq Jehovaqa, chiqa sunqu kamachisninta, chiqan sunqullawantaq yanapan. Satanaspa saqra pachanpa tukukuyninqa, qayllapiña kachkan. Chaywanpis Jehová, Reinonta ñawpaqta maskʼaqkunata yanapananpi, jarkʼananpi ima, atienekusunman. Yuyarikuna, Jerusalenpa thuñikuynin qayllapi, Jehovaqa Jeremiasta mana saqirpayarqachu, astawanpis jarkʼarqa, nitaq imamantapis pisichirqachu (Jer. 15:15; Lamentaciones 3:55-57 ñawiriy). Ima chʼampaypi rikukuspapis, Jehová chiqa sunquwan ruwasqasninchikta mana qunqakusqanta yuyarina. Jehovaqa, kʼacha munakuyninrayku, mana ‘tukuchisqa’ kanapaq yanapawanchik (Lam. 3:22, NM).

14. ¿Ima mana chiqan ruwaykunataq kay pʼunchaykunapi rikukuchkan?

¹⁴ Wakin runasqa, qhasimanta juchachasqas, achkha watasta carcelpi wisqʼasqas kanku. Wakin kutispitaq, juiciospi juk runata wañunanpaq juchachanku, chantá chay runa wañuptinraq, mana juchayuq kasqan yachakun. Achkha suyuspi, manchay wakchayay kasqanrayku, wakin tatas, familiankuta mikhuchinankupaq wakin wawasninkuta wata runastajina vendenku. Chayta uyarispa, ¿imaynataq sientekunki? ¿Imaynataq Jehová sientekunrí? Biblia nisqanmanjina, Jehovaqa tukuy ñakʼariykunata chinkachiyta munan, payllataq chayta ruwananpaq atiyniyuq. Chayrayku wakchas, qhasi mana kaqmanta ñakʼariqkuna ima, sunquchakuyta atinkuman. Imaraykuchus justiciata munakuq Jehovaqa, ñakʼariyninkumanta kacharichinanpaq tukuy imata ruwachkan (Jer. 23:5, 6).

15, 16. a) ¿Imatataq Jeremías Jehovamanta sutʼinchan? b) ¿Imaraykutaq Diospa kamachiykunasninpi, nisqasninpi ima, atienekusunman?

¹⁵ Jeremiaspa llaqtamasisninmanta wakinqa, Diospa jatun chiqan kayninta sumaqta riqsirqanku. Sutʼincharinapaq, Jeremiasqa Israel llaqta juchasninkumanta pesachikunankuta, kawsayninkuta tikrachinankuta ima nirqa. Chaytataq kayta nispa rikuchinanku karqa: “Imaynatachus Jehová chiqa kaqpi, justiciapi, chiqan kaypi ima kawsan”, nispa (Jer. 4:1, 2, NM). Chaytaq chiqapuni, imaraykuchus Jehová Diospa munayninpiqa, ni ima wistʼu ruwaypis kanchu. Chaywanpis achkha imasraq, Jehová justiciata munakusqanta rikuchiwanchik.

¹⁶ Chiqamanta nisunman, Diosqa imatachus nisqanta juntʼanpuni, manataq llullakunchu. Nitaq runajinachu nisqanmanta wakta ruwananpaq. Jehovaqa, Jallpʼapi jinataq janaqpachapi, tukuy ima maychus kaqpi kanankupaq, kamachiykunata churarqa, chaytaq kawsananchikpaq yanapawanchik. Chay kamachiykunataq wiñaypaq kanku, nitaq jaykʼaqpis tikrakunqankuchu (Jer. 31:35, 36). Chantapis imatachus ruwananta nisqanpi, kamachiykunasninpi ima, atienekusunman, imaraykuchus chaykunaqa allinninchikpaqpuni kanku (Lamentaciones 3:37, 38 ñawiriy).

17. a) ¿Imatataq Jehová juzgananpaq ruwan? b) ¿Imaraykutaq ancianos qutuchakuypi chʼampaykunata allinchasqankupi atienekusunman? (Kay 148 paginapi, “Jehovapaq juzganku” nisqa recuadrota qhawariy.)

¹⁷ Jehovaqa, juzgananpaq mana pata patallantachu imatapis qhawan. Manaqa sumaqtaraq tukuy imata yachan, chantapis imachus juk runata mana allinta ruwananpaq tanqasqanta qhawarin. Doctoresqa, imaynatachus sunqu untuqiyasqanta chayri imaynatachus lurunis yawarta llimphuchachkasqankuta yachanankupaq, maquinasta apaykachanku. Chaywanpis Jehovaqa mana doctoresjinallachu ruwan. Payqa, imachus juk runap sunqun ukhupi, yuyayninpi ima kasqanta yachananpaq, sumaqta qhawan. Ajinamantataq, imachus chay runata imata ruwananpaqpis tanqasqanta, imaynatachus chay ruwasqanta qhawasqantapis, yachayta atin. Tukuy atiyniyuq Diosqa, tukuy chay yachasqanta maychus kasqanmanjina juzgananpaq apaykachayta atin. Chayraykutaq, may sumaq yuyayniyuq jueztapis mayta atipan (Jeremías 12:1a; 20:12 ñawiriy).

18, 19. Diospa chiqan kayninta riqsiy, ¿imaynatá yanapawanchik?

¹⁸ Sunqu yuyayninchik, pantasqanchikrayku wakin kutispi juchachawaptinchikpis, chiqamantapuni Jehovapi atienekuyta atisunman. Kayta ni jaykʼaq qunqanachu: Jehovaqa, mana juk saqra fiscaljinachu, imallamantapis juchachanawanchikpaq, manaqa khuyakuyniyuq Juez, yanapaytataq munawanchik. Ñawpaqpi ruwasqayki llakichisunki chayqa, chayri pillapis sunquykita nanachisusqanmanta llakikunki chayqa, chay llakiyniykita qunqanaykipaq, Jehovamanta yanapata mañakuy.c Yanapayninwanqa, Diosninchik payta yupaychaypi imatachus ruwasqaykita allinpaq qhawasqanta rikunki (Lamentaciones 3:58, 59 ñawiriy).

¹⁹ Chiqan Diosqa, payta yupaychaqkuna chiqan kaqllatataq ruwanankuta munan (Jer. 7:5-7; 22:3). Allin willaykunata tukuy laya runasman willaspa, Diospa chiqan kayninta rikuchinchik. Bibliamanta yachakuyta munaqkunaman kutispa chayri yachachispa, Jehovap chiqan kayninta rikuchillanchiktaq. Imaraykuchus Payqa, tukuy laya runas payta riqsinankuta, salvakunankuta ima munan (Lam. 3:25, 26). Arí, runas salvakunankupaq willamuspaqa, Diospa chiqan kayninta rikuchinchik. Chay sumaq llamkʼaypi yanapakuytaq, ¡may sumaqpuni!

20. a) ¿Imatataq Jeremías Jehovamanta astawan rikuchirqa? b) Jehová perdonayta munasqan, ¿imapi kikinchakun ‘pesachikuywan’? (“¿Imaraykutaq Jehová ‘apachinan jasutʼita manaña apachirqachu’?”, nisqa recuadrota qhawariy.)

²⁰ Achkha runasqa, Jeremías, Lamentaciones libro ima, juk llaqtap saqra ruwaynillanta willasqankuta yuyanku. Chaywanpis ajinata yuyaqkunaqa, Jehová, llaqtanta perdonananpaq achkha kutista munakuywan waqyasqanta mana reparankuchu. Diosqa Judiosman jinata nirqa: “Kutirikuychej sajra ñanniykichejmanta; kawsayniykichejta, ruwasqasniykichejtapis allinyachiychej”, nispa. Wak kutipitaq, Jeremías nirqa: “Allintapuni kawsaychej allin kajta ruwaspa, Señorniykichej Tata Diostapis kasuychej. Ajinatachus ruwankichej chayqa, payqa, apachimunanta nerqa, chay ñakʼariykunataqa manaña apachimusun[qa]chejchu”, nispa (Jer. 18:11; 26:13). Kunanpis Jehovaqa, tukuy sunqu pesachikuspa saqra ruwayninkuta saqiqkunata, perdonachkallantaq.

21. ¿Imaynatá Jehová pillatapis perdonan?

²¹ Jehovaqa mana simillamantachu perdonananta nin, manaqa chiqamantapuni perdonan. Payqa, Jeremiasniqta llaqtanman jinata nirqa: “Noqaman kutirimuy, contrayta oqharikoj Israel. Mana phiña uyaywanchu qanta qhawasqayki, nitaj qampaj phiñakuyneyqa wiñaypajchu kanqa”, nispa (Jer. 3:12). Diosqa, kamachisninta perdonaptin, mana paykunapaq phiñasqallapunichu qhipakun. Astawanqa, chay runawan watiqmanta allinpi kayta munan. Juk runa mayta juchallikuptinpis, tukuy sunqu pesachikuspa Diospa perdonninta maskʼan chayqa, Jehovaqa, watiqmanta payta ‘japʼikapun’, nisunman allinpaq qhawan, bendicionnintataq qun (Jer. 15:19). Chayta yachayqa, karunchakuqta Diosman kutirinanpaq mayta yanapanman. Jehová ajinata perdonasqanta yachayqa, ¿manachu payman astawan qayllanapaq tanqawanchik? (Lamentaciones 5:21 ñawiriy.)

22, 23. Jehovajina wakkunata perdonanapaq, ¿imatá ruwananchik tiyan?

²² Pillapis parlayninwan chayri ruwayninwan sunqunchikta nanachin chayqa, ¿Diosninchikjinachu ruwanchik? Jehová Diosqa, ñawpa tiempopi kawsaq judiosta perdonaspa, paykunata “llimphucha[nanta]” nirqa (Jeremías 33:8 ñawiriy). Payqa pesachikuqta llimphuchan, juchanta qunqayman churaspa, nisunman chay juchamanta manaña jaykʼaqpis yuyarikunchu. Chaytaq, mana ninayanchu chay runa, manaña ni jaykʼaq pantananta, imaraykuchus juchasapallapuni. Chaywanpis Dios, runasta juchankumanta llimphuchasqanmanta, mayta yachakusunman. Ñuqanchikqa, contranchikpi juchallikuqpa pantasqanta qunqayman churanapaq kallpachakunanchik tiyan, nisunman imatachus paymanta sunqunchikpi yuyasqanchikta llimphuchananchik tiyan. ¿Imaynatá chayta ruwasunman?

²³ Pillapis valorniyuq anillota regalawasqanchikpi tʼukurina. Chay anillo chʼichichakuptin, ¿manacharí qʼupaman wikchʼuykusunmanchu? Astawanqa, kʼachitu lliphipinallanpaqpuni llimphuchasunman. Kikillantataq, sunqunchikta nanachiq hermanopaq mana phiñasqallapuni kanapaq, kallpachakuna tiyan. Ima niwasqanchikchus chayri ima ruwasqanchus sunqunchikta nanachirqa chaypi, manaña yuyanachu. Chayta ruwaptinchikqa, chay hermanota ñawpaqpijina allinpaq qhawallasunpuni. Paymanta manaña ima saqratapis yuyaptinchiktaq, watiqmanta paywan allinpi kawsakusunchik.

24, 25. Jehovata Josiasjina riqsisunchik chayqa, ¿ima bendicionestataq japʼisunchik?

²⁴ Jehovata astawan riqsisqanchikmanjina, astawan kʼacha kaykunasninta riqsinchik, rikunchiktaq imaynatachus chay kʼacha kaykunasninmanjina llaqtanta qhawasqanta. Kay yachaqanapiqa, Diospa kʼacha kaykunasninmanta wakillanta ukhuncharinchik. Chaywanpis Diosta sumaqta riqsiyqa, munasqanmanjina yupaychanapaq tanqawasqanchikta rikunchik. Rey Josiasjina, Diosta allinta riqsisun chayqa, kusisqas kawsakusunchik, chaytaq Jehovap juknin kʼacha kaynillantaq.

²⁵ Jehovata sumaqta riqsispaqa, runamasinchikwan aswan allinta kawsakusunchik. Jehovajina, wakkunata perdonasun, kʼacha munakuyta, chiqan kayta ima rikuchisun chayqa, qutuchakuypi amigosninchikta astawan munakusunchik. Chantapis astawan sumaq wakichisqas kasunchik, Diosmanta yachakuyta munaqkunata yachachinapaq, Bibliamanta yachakuqkunata ñawpaqman rinankupaq yanapanapaq ima. Arí, Bibliamanta yachakuqkunaqa, cristianojina kawsay astawan allin kasqanta rikunqanku. Jinamantataq, Jehová munasqanmanjina payta yupaychanankupaq, nisunman “allin ñan[ta]” purinankupaq yanapayta atisun (Jer. 6:16).